Tiểu luận tác động đa dạng hóa mặt hàng xuất khẩu đến tăng trưởng kinh tế

PHAN MO DAU
1. Tinh cap thitt ctia cue tai
Trong lich sir phat trien kinh to hoc, m6i quan he gifia xuat khAu va tang truang
kinh to la chit de dugc nghien cdu tir rat sam va nhanh chong thu but &mg dao nhieu
hoc gia not tieng. Ngay tir tiled Adam Smith (1723-1790), trong the phAm not tieng
"nguein g6c su giAu c6 cua cac dan t8c", A.Smith da" nhAn manh tam quan tong cua viec
xuat khAu hang h6a nhu mot nhan to san xuat gia tri thong du, va la mot phuong tin de
ma Ong thi truang, dong thai gOp phAn cai thien phan cong lao Ong va nang cao nang
su'At lao dOng [1]. Ke tir dO den nay, d5c biet tir nhang nom 1960s tra lai day, to do h6a
thuang mai, thgc hien chinh sach huang ngoai va tittle dAy xuat khAu duqc coi la d8ng
luc phat trien cita nen kinh te.... Tuy nhien tr'en thgc te, khong phai ntrac nao ding thgc
hien thanh cong chiL lugc nay. Co mac thgc hien kha thanh cong chiL lugc tang
twang duo vao xuat khAu (cac nen kinh te moi not a Dong A NIEs), nhung cling c6
nhieu queic gia dang phat trien khac a Nam A, chau My latin lai thgc hien khong may
thanh cong. Dieu nay (la dan den cu8c tranh luan soi not ve vai trO cua xuat khAu d6i \Ted
tang truang kinh te. Va mot gia thiet dirge nhieu hoc gia d5t ra la: c6 le vai to cua xuat
khAu d6i vai tang truang kinh to khong phai chi la quy mo, kh6i lugng xuat khAu, ma
quan tong hart dO chinh la cL true r6 hang hoa xuat khAu cita qu6c
De lap Juan va chtng minh gia thiet nay, cac truang phai ly7 thuyet d5 di sau tim
hieu cau true re) hang h6a xuat khau va tac demg cila no den tang truang kinh te. Nhieu
nghien cuu cho rang que)c gia cO cAu true r6 hang h6a xuat kh'Au da clang han se it bi
ton thuang han truck nhung bier' Ong ye gia ca, nhu cAu cua thi truang the gied;
nhang nuac c6 nhieu san phAm cite bien han, co ham luang khoa hoc cong nghe cao
han se c6 lgi the han trong trao d6i buon ban Wei nhung nuac chit yeu xuat khAu cac
mat hang the), sa che, tham dung lao d8ng 016 thong. Chinh vi vay, nhieu nguai ggi )'7
rang cac qu6c gia dang phat trien nen ma remg san xuat nhieu chi:mg loci san phAm
xuat khAu, da clang h6a co cL mat hang xuat khAu de giant thieu nhang the Ong tieu
cgc do str bien demg ve thi truang, d'ong thai gop phAn cai thien he s6 trao doi thuang
mai (terms of trade), tat) hieu Ung lan too, nang cao gia tri hang xuat khAu thong qua da
clang hoa theo chieu sau.
Viet Nam-m8t que)c gia dang phat trien a Dong Nam A, ngay sau khi tin hanh

d6i mai nen kinh te (1986), Bang va Nha nuac da chit truong thgc hien chien lugc
phat trien kinh te huang manh ye xuat khAu. Van kin Doi he)i Bai bieu toan queic ran
thir VI kh'ang dinh: cong cu8c de)i mai truck mat phai "tap trung sire ngtr61, sic cua
vao viec thy'c hien cho &rat. ba chtrang trinh myc tieu ve hrang thvc-thtrc ph a' m, hang
viii


tieu dung va hang xuat nhap khau "[2]. Tiep do, tai 116i nghl Dai h6i dai bieu toan
qu6c Oita nhiemlkhoa VII, Dang va nha nuac da xac dinh, ltra chgn chien lugc phat
trien kinh to "htrang manh ve xuat khau, clang theft thay the nhap khau bang nhfrng
san pham trong nu& san xuat c6 hi eu qua "[2]. ChiL lugc nay tiep tvc dugc quan
triet trong cac l(ST Dai lt6i VIII, IX, X va (lac biet Dai h6i dai bieu toan qu6c lAn thi.r XI
nhAn manh: "Day manh va khuyen khich xuat khau, dac biet la &tang mat hang moi,
san pham the bien, ch'j tao cc; ham luvng khoa hoc cong nghe cao, gia tri gia tang
cao; giam manh xuat khau nguyen lieu, khoang san, san pham tho."[2].
Thuc hien chic truang do, sau km 27 nam dai mad, hog Ong xuAt khau cua nu&
to da dat dugc nhang nhang thanh tqu rat dang khich le. Quy ma kim ngach xuAt khAu
nam 2012 tang hon 145 lAn so vai nam 1986. XuAt khAu binh quan dAu nguai tang tir
11,7 USD/nguai nam 1985, len 393,8 USD nam 2005 va dat 1306 USD nam 2012. Co
cAu mat hang xuAt khAu co nhang chuyen bien tich cgc. San phAm xuAt khAu ngay
cang da dang va phong phu hon. Ben canh nhang mat hang khoang san, nong san xuAt
kh'Au, ngay nay da xuAt hien ngay cang nhieu mat hang xuat khAu mai nhu: 'tong san
the bien, det may, da giAy, may mac, thiet b] diL, dien tir... Qua trinh da dang h6a
mat hang xuAt khAu do da g6p phAn dem lai nhirng thuan led de nen kinh t6 tang truang
nhanh va on dinh trong nhang nam qua.
Tuy nhien, nhin tong the co cAu xuAt khAu cua Viet Nam van chn y'eu la cac mat
hang co ngu6n g6c tir tai nguyen thien nhi'en, gia cong xuAt khAu, gia tri gia tang thAp.
Nhang mat hang nay co dac diem la: d6 co gian cua cAu theo thu nhap thAp; gia ca
thuang co xu twang giam trong tuong quan vai gia ca cua cac mat hang the bien, chlu
nhieu "thua thiet" trong quan he trao d6i qu6c te, va lam tang nguy co can kiet tai

nguyen. Han 'lira, do tap trung vao nhung nhom mat hang nay nen tang truang xuAt
khAu cua Viet Nam khong on dinh, phu thu6c fat lan vao gia ca, nhu cAu th] truemg,
chinh sach thuang mai qu6c to cua cac d6i tac [10], [44]. Thirc t6 do dat ra mot van de
can nghien ciru do la: lieu ca cau mat hang xuat khau cua Viet Nam CO thtrc str da
clang hay khong? n'ju co thi xu &rang da clang h6a nhu. the nao? mire do da clang bao
nhieu? va str da clang h6a do anh luro.ng nhtr the nao den tang trtro.ng kinh te?
J Tra lai
nhang cau lied do clang chinh la gop phAn xem xet lai vai tn.) cua xuAt khAu, dac biet la
co cAu mat hang xuAt khAu d6i vai tang truang kinh to Viet Nam trong thai gian qua;
d6ng thai la co sa de cac nha hoach dinh chinh sach tai co cAu mat hang xuAt khAu
nham dam bao tang truang nhanh va ben \Tang cua nen kinh to theo con duang thfic
day xuat khau.
Xuat phat tix nhang 17 do tren, nghien ciru sinh chon de tai: "Ttic d'Ong cua da
dyng h6a melt hang xuat din tang tru'O'ng kinh to Viet Nam" lam luan an nghien cfru
cua minh.
ix


2. Tting quan tinh hinh nghien ciru co lien quan den 1u4n an
6 Viet Nam, sau han 27 nom dei mai, hog deng xuat khau cUa nuac to da dot
duqc nhung nhfing thanh tuu rat An tuqng. Mac du vAy, nhin tong the xuat khAu cua
Viet Nam van tap trung, chu yau dtxa vao nhung mat hang the, sa cha, gia tri gia tang
thap; mix de tham dung nhiau tai nguyen thien nhien va lao deng phe thong nen tang
truang xuat khau cua Viet Nam khong on dinh, phu thuc fat lan vao gia ca, nhu cau
cac dei tac. Truck thuc t6 de, tren
thi truang, chinh sach thuang mai quec
nhiau phuang tien thong tin dal chfing van de "da clang hoa mat hang xuat khau" duqc
da cap kha nhiau trong cac bai phong van, phat biau cua cac nha quan 1)"7...tren boo,
dai. Tuy nhien, nhung 3'7 kin de phan lan mai chi dirng lai a nhling nhan dinh mang
tinh gqi ma ban dL va met huang nghien dru mai.

a

Chinh vi vay, cho den nay se cac cong trinh nghien dm lien quan clan van nay
a Viet Nam con rat han cha. Dang chu )"7 co cong trinh nghien cfru va Oat trian mat
hang mai nhu: nghien cfru dm Nguyen Thi Thu Huang (2004) "Met se giai phap phat
trien xuat khau mat hang mai dm Viet Nam trong bei canh hei nhAp kinh to pee t6",
va nghien cfru cua Nguyen Hong Phong (2007) "Giai phap phat trian xuat khau mat
hang mai cila Viet Nam trong thai gian tar. Nhung nghien dm nay phan nao de cap
clan van de da clang Ilea mat hang xuat khau, nhung each flap can chn yau xem xet
trong tang thai tinh. Tire la phan tich cac mat hang xuat khau mai duai gec de nhu la
mot nhom san pham, chic khong phan tich do la qua trinh ma reng, qua trinh da clang
Ilea ca cau xuat khau cua Viet Nam. Han nib, nhung nghien cdu de chi clang lai xem
xet a gec de ma reng se luqng hang flea (tire da dang hoa theo chiau reng) ma chua
xem xet den su thay doi cau true, chat lucmg re hang Ilea xuat khau cua Viet Nam.
Met se nghien cdu khac khong true tiap phan tich da clang Ilea mat hang xuat
khau, nhung lai de cap den su chuyan dich ca cau san pharn xuat khau. Dang chu y co
nghien cfru cua Nguyen Hiru Khai (2007) "Danh gia thuc trang va dinh huang chuyan
dich ca cau hang xuat khau Viet Nam thai kS7 2005 — 2015" va nghien cfru cda Bui
Thuy VAn (2011) "Dau to true tip nuac ngoai (FDI) vai viac chuyan dich ca cau mat
hang xuat kh'Au a viing Deng bang Bac be". Nhang nghien cfru nay danh gia su thay
cfoi cau true re hang hoa xuat khau, chi( khong danh gia qua trinh da clang Ilea mat
hang xuat kh'Au. O khia canh nao de, six thay dei cau true la qua trinh da clang Ma,
nhung cung co nhung thay doi trong cau true chua han la do da dang flea ma ce khi lai
do tap trung hoa.
Gan day co met nghien cfru cua Nguyen Thi Minh Huang (2012) va "Da clang
hoa mat hang xuat khau tir Viet Nam sang NhAt Ban". Day co the coi la met trong
nhung nghien cuu dau tien ve da clang Ilea mat hang xuat khau a Viet Nam. Nghien
cfru da phan tich mix de da clang hoa cac mat hang xuat khau ciaa Viet Nam sang NhAt

Ban giai doan 2001-2010 dva tren chi se Herfindahl va thong ke se luong chting loci
mat hang xuat khau. Tuy nhien, nghien cuu mai chi xem xet da clang h6a a met thi
truang cu the, chua phan tich sir da clang hoa cac mat hang xuat khau cila Viet Nam.
Thvc to cho thay, dei vai met thi twang nao do ca cat' mat hang xuat khau c6 the da
dang hoa, nhung a tat ca cac thi truang thi chua chac ca call mat hang xuat khau cua
Viet Nam duac da clang h6a. Han nira, nghien ciru mai chi dirng lai a viec phan tich
mirc de da dang 116a mat hang xuat khau theo chieu reng, chua phan tich muc do va xu
twang da clang hoa mat hang xuat khau theo chieu sau. Dac biet, nghien ciru chua xem
xet anh huang cna da clang h6a mat hang xuat khau den tang truang kinh t6 V* Nam.
Ngodi ra, trong met se nghien cfru ve hei nhap quec to cita Viet Nam nhu: Bao
cao "Danh gia tac &Ong tong the khi Viet Nam tra thanh thanh vien cua WTO den thay
doi xuat nhap khau va the che" cua Du an ho try chinh sach thuang mai da bien
(MUTRAP); Bao cao "Mc deng cna hei nhap kinh t6 quec to doi vai nen kinh to sau
ba nam Viet Nam gia nhap WTO cna Vien Nghien cfru guar' 1)'T kinh to Trung tieing
cling da tinh toan, phan tich met se chi tieu da dang h6a mat hang xuat khau cna Viet
Nam. Tuy nhien nhung nghien dm nay chi xem xet tac deng cna hei nhap kinh t6 qu6c
to den da clang h6a mat hang xuat khau chu khong trvc tier, phan tich mire 0, xu
twang da clang h6a mat hang xuat khau dm Viet Nam. Han nib, cac nghien ciru tren
ding chua xem xet tac &Ong cda da clang hoa mat hang xuat khau den tang truang kinh
to Viet Nam. Do do viec nghien cfru da clang hoa mat hang xuat khau va tac deng cua
no den tang truang kinh to a Viet Nam hi'en nay dang la met "khoang trong" can dtrac
khoa lap. Xuat phat tir nhung khoang trong do, NCS nhan thay rang viec thvc hien de
tai nay la rat can thiet, be sung cho flitting nghien ciru truac do xet tren ca phuang dien
khoa hoc va thuc ti6n.
3. 1VInc dich nghien ciru
Myc lieu tong

phan tich tac deng cna viec da clang hoa mat hang xuat khau
den tang twang kinh to Viet Nam.

Muc tieu cu the:
- Nghien ciru ca sa b'T luan ve da clang h6a mat hang xuat khau va tac &Ong cna da
clang hoa mat hang xuat khau den tang twang kinh te.
- Phan tich, danh gia mirc 0, xu huong da clang hoa mat hang xuat khau cna Viet
Nam tir dei mai den nay.
- Danh gia tac &Ong cna da clang hoa mat hang xuat khau cl6n tang truang kinh t6
Viet Nam trong tiled gian qua.

xi


- De xuat dinh huang va mat s6 giai phap thuc hien da clang hoa mat hang xuat
khau nham dam bao tang truang nhanh va ben \Tang cda nen kinh te theo con duang
thiic day xuat khau cila Viet Nam trong nhang nam tai.
4. Doi tuvng va phm vi nghien cum:
4.1. Dai tuyng nghien cfru:
D6i Wong nghien ciru cua luan an la da clang h6a mat hang xuat khau va tac dang
dia no den tang truang kinh t6 Viet Nam.
4.2. Phgm vi nghien cern:
- Pham vi ve not dung: da clang hoa mat hang xuat khau co the dien ra a cap da
doanh nghiep, cap da qu6c gia va cap da quac te. Do mpc dich nghien ciru ctia luan an
nay la phan tich tac clang cda da clang h6a mat hang xuat khau den tang truang kinh
vi vay pham vi nghien ciru cua luan an tap trung xem xet da clang Ma mat hang xuat
khau tren goc da tong the a cap quac gia.
- Pham vi ve thai gian va khong gian: Luan an tap trung nghien ciru da clang h6a
mat hang xuat khau a Viet Nam giai clop 1991-2011.
5. Phtro•ng phap nghien cum
De thuc hien muc tieu va cac not dung nghien dm, luan an sir dung phuong phap
luan duy vat bien chirng va duy vat lich sir lam phuong phap nghien ciru co ban de
phan tich su da clang hOa mat hang xuat khau va tac clang cua no den tang twang kinh

te. Tren co. sa do tim ra quy luat van clang giva chUng.
Ngoai ra, de tai can sir dung mat so phuong phap cu the khac nhu: phuong phap
phan tich he th6ng, tong hop, logic, lich sir, th6ng ke, so sanh d6i chieu tang ket thgc
tiZn... de he th'6ng hoa cac van de 1)'T luan, phan tich danh gia thuc tang da clang hoa
mat hang xuat khau va tac dang cua no den tang truang kinh to Viet Nam, ding nhu tao
ra su gan bo chat the giita cac phan trong de tai nghien cdu.
Phuang phap phan tich kinh te luting: luan an van dung va xay dung mo hinh vec
to. to h6i quy (VAR)
phan tich tac clang cda da clang hoa mat hang xuat khau den
tang truang kinh te Viet Nam. Day la mo hinh kinh to luting dung de xem xet Ong
thai va su phu thuc lan nhau giva cac bien theo thai gian. MO hinh VAR la mo hinh
h6i quy Ong. Trong mo hinh VAR, m8i bien s6 duoc giai thich bang mat phuong
trinh china cac gia tri tre cda chinh bien s6 do va cac giA tri trZ cua cac bie'n so khac. Ve
cAu tritc mo hinh VAR g6m nhieu phuong trinh (mat he phuong trinh) va co cac tr'6
cda bien s6. Vai mo hinh dang nhu v4y, vi4 trOc luting khong chi co tac Ong cua cac
bien giai thich, ma con bao g6m ca bien tre cua bien phu thu6c. Theo nhieu nghien
ciru, mo hinh uac luting co cac bien tre cua bien phu thuc dam bao da tin cay cao hon

a

xii


so vai nhang ma hinh khong co bin tre cua bien phv thu9c, ma van giir duce d9ng
thai lau dai ciia tang truang kinh te.
Khai quat ve phuong phap va quy trinh thvc hi'en nghien cfru cua Juan an duoc
minh hoa theo so do sau:
Nghien cam 1ST 1u4n
veA da dong h6a mat
hang xuat khan

4••••
Co s r khoa hoc ye tac
Ong cua da d'ng hoa
mat hang xuat khan
den tang truirng kinh

Mo hinh va gia
thiet nghien cum

Phrncng phap nghien
cfru dinh tinh: ,
(phan tich, so sanh7 tong
hop, suy dien thong
cA 0

Khan
sat thu
th4p so 4
lieu

tic,d0
han tich,thqc trang va dinh
hang
xuat
khau
den
ciia da d4ng hoa mit
•
tfingirtning kinh to Viet Nam,

Phiro'ng phap nghien
cfru dinh luvng:
(Mo hinh vec to to hoi
quy VAR)

Nghien cull
cac dinh
hweeng phat
trial chung
ciia WO
Nam

Nghien cum
xu the Oat
trien cila
n en kinh to
toil' au

•• I

•
.
.
V

Axuat
A quan them,
X dinh htthng va giai phi") thin hien da 4ng hoa mat
X nham thtle day
X tang truirng kinh to vqt Nam

A khan
hang xuat
6. Y nghia khoa hoc va time tiers cua 1u4n an
- Luan an da he thOng h6a &roc co s6 ly luVn nghien cdu tac d9ng cua da clang h6a
mat hang xuat khau den tang truang kinh te. Tren co s6 do xay dung &roc khung phan
tich 1y thuyet va chi dinh &roc mo hinh, phuong phap dinh luong phii hop de danh gia tac
d9ng cua da clang hoa mat hang xuat khau d6n tang tnrong kinh to Vi't Nam trong nhcing
nom d6i moi vim qua.
- Phan tich thgc trpg xuat khau va da clang hoa mat hang xuat khau cua Viet Nam
bao
da clang h6a theo chiL r9ng, da dang h6a theo chiesu sau, da clang h6a 1oi the so
sanh; Tinh toan mirc do da clang hoa va phan tich xu huang da dang Ma mat hang xuat
khau cila Viet Nam trong nhung nom qua. Rut ra nhan dinh chung ve da clang Ma mat
hang xuat khau va cac nguyen nhan anh huong den da clang hoa mat hang xuat khau cua
Viet Nam.


- Phan tich dinh tinh mOi quan he gitta da dang h6a mat hang xuat khau va tang
twang kinh to Viet Nam bang phuong phap mO to thOng ka. Kat qua cho thay da clang
hoa mat hang xuat khau khong chi gOp phan giam thiau nhang rUi ro truac nhung bian
dOng tir ben ngodi, duy tri on dinh thu nhAp tir xuat khau, ma con kich thich hog Ong
san xuat trong nu& Oat trian theo huang da clang hon, xuat hien nhieu nganh nghe
mai thong qua cac mOi lien kat nguac va lien kat xuoi, ma rOng lai the so sanh sang
cac linh \Tv mai ma c6 the dAn den phan 136 ngtiOn luc hieu qua hon.
- Luang h6a tac &Ong cua da clang h6a mat hang xuat khau den tang truang kinh
to Viet Nam Oa tren mo hinh vec to to hOi quy VAR. Kat qua nghien thu dinh luting
cho thay da dang hoa mat hang xuat khau co anh huang tich cue den tang truang kinh
t6 Viet Nam ca trong ngan han va dai han. Dang chu Y, ca clang h6a mat hang xuat
khau theo chieu sau va theo chieu rOng deu thfic day tang truang kinh te. Tuy nhien da
clang Ma mat hang xuat khdu theo chieu sau c6 tac dOng den tang truang kinh to mph

hon so vai da dang hoa theo chieu rOng. Han naa, tac &Ong cua da clang h6a theo chieu
rOng tir nam 2000 tra lai day thap Ilan so voi giai doan dau dOi mai. Dieu nay ham Y
rang trong thai gian tai Viet Nam can phai day mph da clang h6a theo chieu sau.
- Tir kat qua phan tich, luAn an de xuat quan diem, dinh huang va mot so giai phap
thuc hien da clang h6a mat hang xuat khan nham dam bao tang twang kinh to nhanh va
ben \rang theo con duang thfic day xuat khau cila Viet Nam trong nhang nam
7. Kk cAu ciia 1u4n an
Ngodi phan ma dau, kat luAn, danh muc tai lieu tham khao, plw Luc, luan an gOm
4 chuong. Cu the nhu sau:
Chuang 1: Ca sa ly luan nghien ciru tac &Ong cua da clang h6a mat hang xuat
khau den tang truang kinh t
Chnong 2: Thuc trang da clang hoa mat hang xuat khAu cua Viet Nam giai (loan
1991-2011
Chiming 3: Danh gia tac &Ong cua da clang hoa mat hang xuat khau den tang
twang kinh to Viet Nam
Chuang 4: Dinh huang da clang h6a mat hang xuat khau va cac giai phap thuc
hien nham thfic day tang truang kinh to Viet Nam

xiv


Chuang 1:
CO SO LY LUNN NGHIEN Cf1t TAC BONG 0[U BA DANG HOA
MAT HANG XUAT KHAU BEN TANG TRUONG KINH TE
1.1. TANG TRVONG KINH TE VA CAC NHAN TO TAC BONG
1.1.1. Khai niem tang trtdrng kinh te'
Tang truang kinh to la mot trong nhfing van de cot lOi cua khoa hoc kinh te trong
nhieu thap nien qua, vi ro rang mot trong nhang muc tieu quan trong nhat ma tat ca
cac qu6c gia tren the gioi deu theo du6i la duy tri muc tang truang cao va hop 13'7.
Ciing voi th6i gian, quan niem ve tang truang ngdy cang hoan thien hon. Den nay,

hau het cac hoc gia deu thira nhan dinh nghia tang truang kinh to la su gia tang thu
nhap hay san luting thuc to duoc tinh cho toan 110 nen kinh to trong mot thOi gian nhat
dinh, thuOng la mot nam [10]. Tang truang kinh t6 co the bieu thi bang s6 tuyet doi
(quy mo tang truang) hoac s6 tucmg d6i (t6c dO tang truang). Quy mo tang twang
phan anh sty gia tang nhieu hay it, con the (10 tang truang duoc sir dung veri 3'7 nghia so
sanh Wong d6i va phan anh su gia tang nhanh hay cham gicra cac thai kST.
Nhu vay, ban chat cila tang truang kinh to la phan anh su thay d6i ve luting cua
nen kinh te. Nhung su thay dOi nay chira dung hai thuOc tinh, hay not cach khac la hai
mat dm tang truang kinh te dO la mat s6 luting va mat chit luting.
Mat so hthng ciia tang truang kinh to la bieu hien ben ngodi cua su tang twang,
no the hien a ngay trong khai niem ve tang truang va duoc phan anh thong qua cac
chi tieu danh gia quy mo va the dO tang truang thu nhap. Neu quy mo va the dO tang
cua cac chi tieu phan anh tong thu nhap va thu nhap binh quan dau ngued cao, có the
nOi dO la bieu hien tich cuc ve mat luting ciia tang truang kinh te.
Mat chjt luting ctia tang frith/1g kinh to la thuOc tinh ben trong cua qua trinh
tang truang kinh to (con s6 luting tang twang la bieu hien be ngoai ciia tang truang)
the hien qua cac chi tieu phan anh hieu qua dat duoc mat s6 luting dm tang truang va
kha nang duy tri no trong dai han. Nhu vay neu xet mat luting ciia tang truang, nguai
to thuong quan tam cau h6i: tang truang duoc bao nhieu? nhieu hay it? nhanh hay
cham? thi nhang cau hOi lien quan den mat chat luting tang twang lai la: (1) kha nang
duy tri cac chi tieu tang twang the nao? (2) cai gia phai tra cho viec dat dugc cac chi
tieu ay la bao nhieu?. De phat trien ben yang, cac qu6c gia tren the gioi, nhat la cac
qu6c gia Bang phat trien deu quan tam den chat luting tang twang va dat muc tieu
khong ngimg nang cao chat luting tang twang kinh te. Viec quan tam den mat chat
luting tang twang lai la co hOi de dat muc tieu ve s6 luting dat ra. Ngugc 14.i mat s6
1


lugng dm tang truang lai tao ra nhang ho trg v6 vat chat cho viec huang tai chat
lugng tang truang tat hon.

Nhu vay, s6 lugng va chat luting cda tang truang la hai mat cUa mat van d6. Tuy
vay, trong moi giai doan phut tri6n khac nhau va tit)/ theo sir lira chon m6 hinh phut
tri6n ma vi tri cua mat trong hai mat nay dugc dat ra khac nhau. (i) Thong thuang,
trong giai doan dau dm qua trinh phut tri6n, de tao ra nhung net khoi sac nhanh chong
cho n6n kinh t6, hinh thanh nhang ti6n d6 vat chat, dang lgc co ban cho viec giai
quy6t nhang lien ba xa hai sau nay. Phan lan cac nuarc dang phut tri6n d6u có nhan
manh nhi6u hon den mat s6 lugng ctia tang truang va nhiem vu truck mat thuang dat
ra la lam th6 nao cai thien dugc cac chi tieu phan anh quy ma va t6c do tang truang.
Do quan tam d6n mat luting tang truang nhi6u hon nen trong nhi6u truang hop phai
1)6 qua y'eu cau cila chat lugng tang truang, hay nOi cach khac mat s6 lugng va chat
luting gun nhu la 2 y6u to mang tinh danh doi nhau. (ii) Giai doan sau, khi cac chi tieu
tang truang da dat dugc mirc do nhat dinh, thi mai quan tam d6n van d6 chat lugng
cita tang truang. Van de trong giai doan nay khong phai la dat dugc cac chi tieu tang
truang la bao nhieu ma la tinh hi'eu qua va sir Wen vung cua cac chi tieu ay nhu th6
nao. Vi tri ngdy cang nang cao cua mat chat lugng tang truang la hoan town phii hop
vai xu th6 tang truang dui han cua n6n kinh t6, clang nhu phu hap vai muc tieu Oat
tri6n b6n viing dat ra cho m6i qu'6c gia. Viec xac dinh vi tri va m6i quan he gifra hai
mat ciia tang truang nhu phan tich a tren chi mang tinh chat tuong d6i va phu thuac
vao nhi6u y6u to nhu: tinh trang phut tri6n kinh t6-xa hai cila dat nuoc; bai canh qu6c
Trong chin lugc phut tri6n kinh t6-xa
th; quan di6m va chinh such cita Chinh
hai ciia Viet Nam den nam 2020, chUng to xac dinh giai quy6t m6i quan he Oita mat
s6 Luang va. chat Luang tang truang theo huang dung hOa, &mg thai va hop ly.
Chuy6n d6i m6 hinh tang truang tir chit y6u phut tri6n theo chi6u rang sang phut tri6n
hap ly gift chi6u rang va chi6u sau, vira ma rang quy ma, vira chu trong nang cao
chat luting, hieu qua, tinh b6n yang [2].
1.1.2. MOt so think do thu nh4p va tang truth-1g kinh to chit ye'u
1.1.2.1. M'Otthirov do thu nhtfp chii y'reu
Trong n'en kinh t6 thi twang, thuac do dugc dung d6 danh gia thu nhap cila n6n
kinh to la cac chi tieu trong he th6ng tai khoan qu6c gia (SNA). Dirng tren goc do toan

ba n'en kinh te, thu nhap (hay san lugng) thuang dugc the hien duai clang gia tri: có
the la tong gia tri thu nhap (san lugng), hoac có the la thu nhap (san lugng) binh quan
tren dau nguai. Cac chi tieu gia tri phan anh thu nhap theo he th6ng tai khoan qu6c gia
bao g6m: tong gia tri san xuat (GO); tong san pham qu6c not (GDP); tong san pham

2


qu6c dan (GNP), tong thu nhap qu6c dan (GNI); trong d6 chi tieu GDP la chi tieu
thuerng duqc sir dung ph6 bidn nhat [10].
- Tang gia tri san xuat (GO)
T6ng gia tri san xuat la tong gia tri san pham vat chat va dich vu dugc tug nen
mot qudc gia trong mgt th6i kS7 nhdt dinh (thuerng la mgt
tren pham vi lanh th6
nam). Day chinh la tong doanh thu ban hang thu dugc tir cac don vi, cac nganh trong
toan b6 ndn kinh to qu6c dan, hoac tong gia tri san xuat c6 th'd tinh true tidp tir san
xuat va dich vu g6m chi phi trung gian (IC) va gia tri gia tang (VA) tir san pham vat
chat va dich vu dO trong ndn kinh to qu6c dan.
- Tong san pham quac not (GDP)
T6ng san pham qudc not do lung tong gia tri cua cac hang h6a va dich vu cu6i
cung dugc san xuat ra trong pham vi lanh th6 mgt qu6c gia trong mot died kST nhat
dinh (thugng la mgt nam).
Nip" vay, GDP la thu nhap tao them tir tat ca cac hog Ong san xuat-kinh doanh
trong mot, cho du chi' the san xuat-kinh doanh la ngueri nuarc ngoai hay ngueri trong
nuac. Dd tinh GDP c6 ba cach tidp can co. ban la tir san xuat, tieu dung va phan phdi.
Tier]) can tir san xuat: GDP la gia tri gia tang tinh cho toan 116 ndn kinh td. N6
dugc do bang tong gia tri gia tang ctia tat ca cac don vi san xuat-kinh doanh thutmg
tru trong ndn kinh td. Hay nOi each khac no dugc xac dinh bang tong gia tri san xuat
(GO) trir di chi phi trung gian (IC).
(1.1)

Nhu vay GDP = GO - IC
Tiep can tir thu nhap: GDP dugc xac dinh tr'en co so* cac khoan hinh thanh thu
nhap va phan phi thu nhap ran dau, g6m thu nhap cua ngueri co sire lao &Ong clued
hinh thirc tidn cung, tidn luang (W), thu nhap cua ngugi c6 dat cho thud (R); thu nhap
cua ngueri c6 tidn cho vay (In); thu nhap rung ciia cung ty (Pr); khau hao tai san c6
dinh (Dp) va cudi cung la thud kinh doanh (thud gian thu Ti).
NglifalaGDP=W+R+Pr+In+Dp+Ti
(1.2)
Tiep can tic chi tieu: GDP la tong chi tieu cho tieu dung cudi cung cua cac 116
(C); chi tieu cua chinh phu (G); dau to cua doanh nghidp (I) va chi tieu qua thuang
mai qu'dc t6 (xuat khAu (X) — nhap khau (M)).
Nhu vay GDP = C + I + G + (X-M)
(1.3)
- Tang san pham quac dan (GNP) va tang thu nhap quac clan (GNI)
T6ng san pham qudc dan (GNP) la chi tieu do luemg tong gia tri bang tidn cua
hang hOa va dich vu cudi cung ma mgt qu6c gia san xuat ra trong mot theri kST (thugng
la mgt nam) bang cac ydu to san xuat cita minh.

3


Trong he th6ng tai khoan qu6c gia 1993, chi tieu tang thu nhap quac dan (GNI)
dugc sir (long thay the cho chi tieu tang san pham quac dan (GNP). Ve not dung GNI
va GNP la nhu nhau, tuy nhien GNI tiep can duai goc dO thu nhap chir khong tier, can
duai goc dO san pham san xuat nhu GNP.
Voi khia canh dO chimg ta thay: GNI la tong thu nhap tir san pham vat chat va dich vu
cu6i ding do cong dan cua mot nuac tao nen trong mot khoang died gian nhat dinh.
Chi tieu nay bao gom cac khoan hinh thanh thu nhap va phan phi lai thu nhap lan dau
c6 tinh den cac khoan nhan to ntrac ngodi ve va chuyen ra nu& ngodi. Nhu vay GNI
hinh thanh to GDP tier, can theo gOc dO thu nhap va dugc dieu chinh theo so chenh

lech thu nhap nhan to vai ntrac ngodi.
GNI dugc xac dinh bang cong thirc:
Chenh lech gift thu
Chenh lech gith thu nhap
cua nguai lao &Ong Viet
nhap nhan dugc tir
Thu nhap
quoc gia = GDP + Nam a nuac ngodi giri ve + ntrac ngoai vai thu
(1.4)
nhap hati tra cho
(GNI)
va thu nhap cua nu&
ngodi a Viet Nam giri ra
nuarc ngodi
Sly khac nhau ve luang gift GDP va GNI la a phan chenh lech thu nhap nhan to
vai mac ngodi. O cac nuac dang phat trien thi GNI thuang nh6 holt GDP vi thong
thirang phan chenh lech nay nhan gia tri am.
- Thu nhap binh quan clju ngtroi
De danh gia xac thirc holt tang truang kinh to cua mot qu6c gia clued g6c dO
mirc sang dan cu va so sanh mire sang gifra cac ntrac, ngtrai ta thuang sir dung cac chi
tieu binh quan dau ngtrai, chang han nhu GDP binh quail dau ngtrai (hay GNI binh
quan dau ngtrai).
Tong san pham trong
nuefc binh quan dau
ngtrai (VND/ngtrai)

TOng san pham trong nuac (GDP)
trong nam (tinh bang VND)

(1.5)

Dan s6 trung binh trong ciing nam

Quy mo va t6c dO tang thu nhap binh quan dau ngtrai la nhimg chi bao quan
trong phan anh va la tien de de nang cao mire song dan cu not chung. Su gia tang lien
toc voi t6c dO ngdy cang cao cila chi tieu nay la dau hieu the hien sly tang twang ben
virng va no con dugc sir dung trong viec so sanh mirc song dan cu gifra cac qu6c gia
khac nhau.
1.1.2.2. Do hrlYng tang tricong kinh to
Trong phan tich kinh te, de phan anh mac dO mo rOng quy mo nen kinh te, khai
niem t6c (10 tang twang kinh t6 thuang dugc sir dung. Day la tST le phan tram giita thu
nhlap (hay san lugng) tang them cila thai kST nghien cim so vai mirc thu nhap (san
4


lacing) cua thai ky truac d6 hoac thai ky g6c. Chi tieu nay dugc sir dung vai y nghia
so sanh tuang d6i va phan anh su gia tang nhanh hay cham Oita cac thai ky. Chi tieu
nay dugc xac dinh nhu sau:
gt =

Yt Yt-1

v

(1.6)

x 100%

t-1

Trong dO: gt la t6c d'6 tang truong nam t
Yt la GDP ho4c GNI thuc to nam t tinh theo gia nam co so
Yt-i la GDP hoac GNI thuc t6 nam t-1 tinh theo gia nam co so.
Do luting teic d6 tang truong binh quan cho ca tiled ky, dugc xac dinh bang cong
thirc sau:
d GDP =

n-1

GDPn
GDP°

x 100

(1.7)

Trong do:
dGDP

la t6c d6 tang truong GDP binh quan cho ca tiled ky to nam g6c

0 d'6n nam thir n.
GDPn la GDP cu6i nam thir n cua thai ky nghien ciru
GDP° la GDP nam g6c cua thai ky nghien ciru
T6c d6 tang truong kinh to dugc tinh bang cong thirc tren chua phan anh dung
tang truong kinh to cua mot ntrOc vi no khong phan anh dugc su gia tang dan s6. De
danh gia xac thuc hon tang truong kinh to cua mgt qu6c gia clued ggc d6 mac song
dan cu va so sanh mire song glib cac nuac, nguai to thuang sir dung cac chi tieu binh
quan dau nguai, chang han nhu GDP binh quan dau nguai (hay GNI binh quan dau
nguai). Khi do, t6c d'6 tang truong thu nhap binh quan dau nguai php thuc hai ykt

to: te)c d6 tang truong GDP va t6c d6 tang truong dan s6:
T6c d6 tang truong
GDP/nguai

T6c d6 tang
truong GDP

T6c do gia
tang dan s6

(1.8)

Neu t6c d6 tang truong GDP bang ho4c thap hurl t6c d6 tang truong dan s6 thi
dieu do co nghia la khong co su gia tang ve mat lugng ctia tang truong tren goc d6
binh quan dau ngtr6i. Chi khi mot nen kinh t6 co sty vuot tr6i ctia gia tang GDP so vai
tang truong dan s6 thi n'en kinh t6 do mai co tang truong thu nhap binh quan dau
ngtred, hay not each khac, nguai dan cna nuac do mai c6 su tang truong ve thu nhap.

5


1.1.3. Cac nhan to tac dOng toi tang tru*ng kinh to
Tang truang kinh to la yau to quan trong nhat quy dinh phfic lgi kinh t6 cua
nguai dan moi qu6c gia va con duang, nguan gac d(Tin tai tang trtrang kinh t" tit lau
da tree thanh mot trong nhung cau hoi trung tam cua kinh to hoc phat tri'an. Tir nhung
nghien dru dAu tien cua cac nha kinh to hoc ca dian, dan cac 13'7 thuyat tang throng
hien dai, nguan gac cua tang twang kinh to thay dai theo thai gian, va ngay cang
dugc nhan thirc dAy du, fa- rang han va nhung nhan to chi ph& qua trinh tang twang.
Trong phAn nay, luan an khai quat nhirng nhan to tac clang dan tang truang kinh to cua
cac truang phai ly thuyat. Tir dO dan luan clan mat chil de dang dugc tranh luen kha

sai not nhiing nam gAn day va lien quan dan dai Wong nghien dru cua luan an do
nghien ciru nhan to da clang Ma met hang xuAt khau va tac clang cua no dan tang
truang kinh ta.
Ngay tir the ky 17 cac nha kinh t6 hoc ea dian, tieu biau la Adam Smith (17241790) vai tac phAm "Nguan gac cua cai cua cac dan tac" da nghien thu va tinh chdt,
nguyen nhan cilia tang truang kinh to va lam the nao da tao diau kin cho tang truang
kinh t6. Ong cho rang chinh lao dang dugc sir dung trong nhung cong vi'ac co ich va
hiau qua la nguan gac tao ra gia tri cho xa hai. So cong nhan "hiru ich va hiau qua"
ding nhu nang suAt cua ha phu thuac vao luting tu ban tich luy. De tranh sly giam sut
cua tu ban danh cho san xuAt, can phai giam thu nhap cua nhung nguai chi biat an tieu
hoang phi, met khac phai bai be, nhung quy dinh va thu dai vai cac nha tu ban. Nhu
v4y, theo Adam Smith su gia tang tu ban ding vai mai truang "tu do" canh tranh la
yau to quyat dinh tang truang kinh
David Ricardo Ica thira tu Wang dm Adam Smith va chiu anh huang cua tu
Wang dan so hoc cua T.R Malthus (1776-1834), cho rang nang nghiap la nganh kinh
t6 quan trong nhAt dai vai tang truang kinh te. XuAt phat tit gOc do phan ph& thu nhap
de nghien thu tang truang kinh te, D.Ricardo nhAn mph yau to ca ban cua tang
truang la dAt dai, lao dang va van trong tirng nganh va phu hap lied mat trinh da k57"
thuet nhat dinh, cac y'au to nay kat hgp vai nhau theo mat tST le ca dinh, khang thay
Ong dec bit nhAn mph tich luy tu ban la nhan to chu yau quyat dinh tang truang
kinh to can cac chinh sach cua chinh phu khang c6 tac dang quan trong tad hog clang
oh nen kinh ta. Them chi su xuAt hian cua chinh phi lam giam kha nang va dang luc
tich lug, vi chi tieu cua chinh phu la cac khoan chi khang lai, con thu cua chinh phu la
khoan lAy ve tit tui cac nha san xuAt. Tuy nhien D.Ricardo da lap luen ve quy luet led
tirc giam dAn cua dAt dai, dan dan ty suAt lgi nhuan giam dan, nha tu ban khong con
clang ca dAu tu va tang truang kinh to se tin dan tinh trang "tri tra tuyat dai" va dirng

6


lai a do. Nhu vay, theo D.Ricardo &at dai khong nhang la yeu to guy& dinh ma con la

gioti han cua fang truang kinh
Ke thira tu Wang cua cac nha kinh to c6 dien, Karl Marx (1818-1883) dot Ung ho
va giai thich rO hurl luan diem tich lily von la co the tao nen tang truang kinh te, tuy
nhien 'Ong dua ra mot cach 1),"/ giai khac. Theo Marx, cac yeu to tac dOng den qua trinh
tai san xuat la (tat dai, lao &Ong, von va tien bO leS'T thuat. Ong dac biet nhan manh vai
tr6 cua lao &Ong trong viec tap ra gia tri thang du. Theo Marx sirc lao &Ong dOi yeti
nha tu ban la mot hang hoa dac biet. Cang nhu cac hang hoa khac, no dirge cac nha tu
ban mua tren thi truang va tieu thy trong qua trinh san xuat. Nhung trong qua trinh
tieu thy, gia tri sir dung oh hang hoa sire lao &Ong khong giOng vai gia tri sir dung
cua cac hang hoa khac. NO co the tao ra gia tri lan hum gia tri ban than nO, gia tri do
bang gia tri six lao &Ong Ong vai gia tri thang du. DO chinh la ngu6n g6c cua tich lay
tu ban va tang truang kinh te. Sy tich lay tu ban a day khong chi la tich lay "tu ban
luu &Ong" ma quan trong hem dO la tich lily "tu ban c6 dinh" ma bao ham trong no ca
yeu to "khoa hoc va cong nghe". Nhu vay, yeu to guy& dinh dui yeti tang truang kinh
te trong mo hinh cna Marx la sirc lao dOng, va birac dau nhan dinh "khoa h9c cong
nghe" dang clan trot thanh lac luong san xuat tryc tiep cua xa hOi, khong chi tao ra
cong cy lao &Ong mai ma ca phuong phap san xuat moti, la yeu to quan tr9ng dOi vai
su phat trien kinh t6 trong xa hOi cong nghiep.
Sy chuyen bien manh me ve khoa hoc ky thuat vao cuOi the kSt XIX vai hang
1°4 phat minh khoa h9c ra dai, nhieu tai nguyen duqc khai thac va sir dung lam cho
kinh t6 the giai c6 birac phat trien manh me. Truang phai kinh t6 hoc Tan Co dien ra
dai yeti quan diem cho rang tien be) khoa h9c ky thuat la yeti to co ban thiic day sir
phat trien kinh te. H9 bac be) quan diem co dien cho rang san xuat trong mot tinh trang
nhat dinh dui hoi nhung tS7 le nhat dinh ve lao &Ong va von, ma khang dinh lao &Ong
va von co the thay the duoc cho nhau, dung thai lap luan rang Chinh phu khong co vai
trO quan tr9ng trong viec dieu tiet nen kinh t6.
Buac sang the kSt XX, lehiing hoang kinh te the giai dien ra nghiem tr9ng (thai
kS7 1929-1933) dot cho thay cac ly7 thuyet ye tang truang kinh to truac day chua thyc
six phan anh day du v'e nguyen nhan tang truang kinh t6. John Maynard Keynes
(1883-1946) yeti tac pharn "1_,y thuyet chung ve viec lam, lai suat va tien te" dot danh

dau sly ra dei cua mot truang phai kinh to hoc mod. Tu tuang co ban cila truang phai
Keynes cho rang cac nen kinh t6 hien dai can cac chinh sach chn &Ong cua chinh phu
de quanb'T va duy tri tang truang kinh te. Dya vao tu Wang cila Keynes ve vai tre cua
von dau tu trong tang truang kinh t6, Roy F.Harrod va Evsey Domar dot dua ra mo

7


hinh lugng hoa mai quan he gift tang truang va nhu cau ve von, dugc goi chung ld
mo hinh "Harrod-Domar". Trong mo hinh nay dau tu lien ket vai mirc san lugng
thong qua s6 nhan, trong khi no ding lien ket vai t6c dO san lugng thong qua sly thay
d6i cua khi lugng von. Logic kinh to trong mo hinh Harrod-Domar rat don gidn. De
tang truang, cac nen kinh to phdi tiet kiem va dau tu mot phan thu nhap cua minh. Tiet
kiem va dau tu cang nhieu thi tang truang cdng nhanh. Bi mat dia tang truang chi don
gian nam trong van de gia tang tiet kiem va &Au tu quOc gia. Mac du m6 hinh nay can
don gidn, nhung ding vai ly thuyet cila Marx, no da fro' thdnh co sa cua chin lugc
tich luy von theo dinh huang cua chinh phu nham thilc day tang truang kinh tea cac
nu& clang phat trien sau chin tranh the gigi thin hai.
That bai cua chin lugc tang twang nhO huy d6ng tiet kiem trong nu& cao d6
theo y7 chi dm chinh phu da phu mot b6ng may nghi ngO len quan diem truyen thong
cho rang tich luy von la chia khOa dm tang truang kinh te. Den day ngu6n g6c tang
truang kinh to c6 mot buck giai thich mai vai sq ra dOi cila m6 hinh tang truang
Solow, hay con goi Id mo hinh tang truang ngoai sinh. Day duqc coi la mo hinh tang
truang kinh to chuan dau tien, hOi to dugc khd nhieu cac yeu to quy& dinh tang
truang kinh to trong ddi han. Ngoai vai tr6 tich cgc cua von d6i vai tang truang, m6
hinh Solow da dua them nhan t6 lao dOng va tien b6 cong nghe vdo phuong trinh tang
truang. Theo mo hinh Solow tang tST le tiet kiem khong phdi la giai phap tai uu de
thgc hien tang truang trong dai han vi tang truang cila mot nen kinh to se "hOi tu" ye
mot toc dO nhat dinh a trang thai ben yang. Ngu6n g6c cua t6c d6 tang truang thu
nhap hay thu nhap binh quan dAu ngued trong ddi han duy nhat la t6c d6 tang hieu qud

lao d6ng va dieu nay do tien b6 cong ngh'e ky thuat tao nen. Day ld yeu to ngo4i sinh
va khong lien quan den cac nhan to ben trong.
Phat trien mo hinh tang truang Solow trong linh vtyc thuong mai quOc
Richard Baldwin vd Joy Mazumdar da lap luan cho rang thuong mai quOc to la mot
yeu to ngoai sinh gi6ng nhu sly gia tang cong nghe tai mot thOi diem ndo dO, ya se cho
pile') tao ra gid tri san lugng cao bon, lam cho duOng bieu dien san xuat dich chuyen
len tren, thay d6i diem dimg dm nen kinh ta. Hay not cdch khdc thuong mai qu6c to
ding la mot nhan to ngoai sinh gi6ng nhu tien b6 khoa hoc cong nghe thac day tang
truang kinh to trong trung han va dai han.
Mo hinh tang truang ngoai sinh c6 han the lan la da coi ngu6n gOc duy nhat cna
tang truang kinh t6 do hieu qua cita lao d6ng, nhung 3'7 nghia chinh xdc cua hieu qua
cua lao d6ng lai khong dugc xdc dinh ro va hanh vi bien d6i cila no lai duqc coi la
ngoai sinh... Va yeu to nay khong phdi gi khdc ma chinh la dai dien cho tat ca cac

8


nhan to tac dOng tai san luang ngoai trir von va lao Ong. Han che nay old ddn den su
phat trien han nira cua 1S7 thuyet tang twang not sinh tir nhung nam 1980s tr6 lai day.
M6 hinh tang truang not sinh c6 gang not h6a su tang truang, not cach khac nhan t6
nay dugc hinh thanh ngay trong qua trinh tang twang do d6 dan tai su tang twang
lien tuc cua cac nen kinh te. Trong mO hinh tang truang not sinh, tang nang sat co
duoc tir tich luy 176n con ngoai hay cac hoat &Ong phat minh sang che, va no la thir tao
nen tang twang dai han ctia thu nhap binh quan dAu nguai. Theo dO, tich luy von vai
quan niem khai quat hoa bao g6m ca von con ngu6i, hoac each khai thac nhirng hieu
irng nang suat va cong nghe "bao ham" la mot nhan t6 quy'et dinh tang truang. Viec
tich luy von con ngtrei (kien thirc, ky nang...) c6 duac thong qua giao chic, dao tao 6
truang hoac "thong qua lam viec".
Dang chi' 3'7, cac nha kinh te tang twang not sinh cho rang cac nu& dang phat
trien co kha nang tich luy kien thirc thong qua trao d6i thuang mai qu6c te yeti cac

nuerc phat trien. Su gia tang da clang hoa hoat dOng xuat theo mot each dac biet nao do
da tao ra nhang ngoai Ung cong nghe tich cuc d6i vai toan 1)6 nen kinh te. Viec da
cac nu& dang phat trien c6 the hoc hoi, bat elm& va
clang hoa xuat khdu
thich irng vai cong nghe tien ti6n, qua do thilc day tang truang kinh te. Ngoai ra viec
da clang hoa xuAt khau dan den su lan truyen kien thirc tir nhang link vue san xuat
mai, k-y nang quan 13'7 va tiep thi mai sang cac linh vuc khac cua nen kinh te. Nhu vay,
trong mo hinh tang truang nOi sinh da clang h6a xuAt khAu la mot nhan to tac dOng den
tang twang kinh te trong dai han [53], [56], [57], [89], [92], [93], [94], [115], [117].
Ben canh cac nhan to kinh te, tir lau nguai ta da nhan ra rang cac nhan to phi
dOng vai tr6 quan tong d6i vai tang twang kinh
kinh te (chinh tri, xa hOi, the
Nhieu nha kinh t6 h9c the che lap luan cho rang: "The che la cau triic mang tinh
thnc day can mot xa hOi, do do cac luat le, quy tac... tao nen nen tang the die cua mot
xa hOi se chi phi su phan b6 cac ngu6n luc ctia xa hOi va nen kinh te. Nguai ta chi co
the nhan ra tang twang kinh te xuyen su6t lich sir nh6 viec tao ra mot cau true the che
co the thiic day hoat dOng tang nang suat-mot lap luan ye phia cung; va nhang mau
than xay ra do ket qua dm chuyen Bien xa hOi se dan tai nhfing thay d6i co ban ye
mat the che nham lam diu mau than do — mot lap luan ye phia cau. Su thay d6i ye
mat the che ca phia cung fan phia cau deu da va dang gay anh huang lan lao den bien
d6i nang suAt" [114]. Tuy nhien tac &Ong cua cac yeu to phi kinh to thu6ng gian tiep
va rat khO luang hoa cu the duoc mire dO tac dOng oh no den tang truang kinh te.
Cac yeu to phi kinh te' khong tac dOng mot each rieng re ma mang tinh tong hop, dan
xen, tat ca 16ng vao nhau, tao nen tinh chat d6ng thuan hay khong d6ng thuan trong

9


qua trinh tang truOng va phat trien kinh to dAt ntrov. Chinh vi \ay ma ngued to kh6 co
the phan biet va danh gia pham vi, mirc a dm tong nhan to an nen kinh te. Theo do,

nhieu ngtrai cho rang dOng g6p dm cac yeu to phi kinh t6 d6i vai tang truOng khong
phai la gi khac ma chinh la yeu to d4i dien cho tat ca cac nhan t6 tac Ong den tang
twang ngoai trir cac ye'u to von, lao dOng, tai nguyen, no dugc biet an vai ten goi
nang suat cac nhan to tong hop (TFP).
Nhu vay, cac ly thuy& 1/6' tang truOng kinh to da chi ro yeu to oh tang twang
kinh t6 la su ket hop tir nhieu ngu6n, bao g6m:
Cac ytt to tac clOng tryr tie'p den tong cung nhu: von (K), lao d'Ong (L), tai
nguyen (R), khoa hoc & cong nghe, tich lay von con ngued (trong do co su tich lay tir
viec da clang h6a mat hang xuat khAu). Khi cac yeu to ngu6n luc nay thay d6i theo
chieu huang tang (su gia tang quy mo von san xuat, nang cao tY le sir Ong tiled gian
lao &Ong, nang suat lao Orig....) se lam cho cho throng tong cung AS dm nen kinh t6
dich chuyen xu6ng duoi va sang phai. Voi gia thi& cac y'L to khac khong d6i, diem
can bang E0 se dich chuyen xu6ng diC'm E2, tirc la mix thu nhap cfla nen kinh t' tang
len tir Yo sang Y1 .
PL

I
1
IX

AS = f(L,K,R,TFP)

/
/ /
I \ El
I %
/ /
•
... Z i
• 7 "" — •

•

/

/ /
/

-- "" •
AD = f(C,I,G,NX)

Yo Yl Y

So' do 1.1: Mo hinh tong cung, tong can ctia n'&1 kinh t6
Nguan: Tang Op ciia tac gia
Cac y'il to tac clOng tryr tierp cli1/2 tang cau nhu: chi cho tieu dung ca nhan (C),
chi tieu da chInh phi' (G), Chi cho dau to (I), chi cho hog dOng xuat nhap khau (XM). Neu vi mot ly do nao do ma mot trong cac yeti to dm tong cau thay de)i theo
huang tang len, se lam cho tang cau tang len va throng AD dich chuyen len phia tren,
sang phai. VOi gia thiet cac yeu to khac khong d6i, diem can bang E0 se dich chuyen
len diem E1, va ket qua la mirc thu nhap cila nen kinh to tang len tir Yo sang Y1, nhung
mirc gia ca chung cling tang len. Can cu vao tinh chat tac &Ong nay c6 the thAy Chinh
10


phu dong vai tro rat quan tong trong viec hoach dinh cac chinh sach dieu tiet tong cau
sao cho vua thgc hien dugc cac mgc tieu tang twang d6ng th6i vira dam bao dugc
yeu cau On dinh gia ca dm nen kinh te.
Cac yeu to phi kinh Dac diem van hoa xa hOi, nha to the the chinh tri-kinh t6xd hOi, co cau dan to, co call ton gido, sir tham gia cua Ong d6ng... Day la nhung
nhan to tac &Ong gian tiep va khOng the lugng h6a cg the dugc mire dO tac dOng cua
no den tang truang kinh te. Cac nhan to phi kinh to nay khong tac d'Ong mot cach
rieng re ma mang tinh tong hop, dan xen, tat ca l'Ong vao nhau, tao nen tinh chat d6ng

thuan hay khong d6ng thuan trong qua trinh tang truang va phat trien kinh to dat
nuac.
Moi qu6c gia c6 dac diem rieng, ngu6n lgc rieng, vi vay sir tac &Ong cua cac
nhan to nay den tang truang kinh te khong gi6ng nhau. Viec khai quat nhung nhan to
the dOng den tang twang kinh to da cac truang phai 1)'T thuyet ve tang truang trong
luan an nay nham dan luan den mot chu de dang dugc tranh luan kha soi not nhang
nam gar' day va lien quan den pham vi d6i tugng nghien cgu cUa luan an do la: nghien
ciru nhan to da clang h6a mat hang xuat khdu va tac ciOng cila no den tang truang
kinh te. O cac phan sau cua luan an se lam ra hon vai tro cua da clang h6a mat hang
xuat khau d6i vai tang truang kinh te thong qua viec phan tich co sof 13'T thuyet va cac
bang chi ng dinh lugng tren the giai ding nhu cua Viet Nam.
1.2. CO So LY LUAN VE DA DANG HOA MAT HANG XUAT KHAU
1.2.1. Quan niem ye da d#ng hoa va tap trung hoa mat hang xuat khan
Trong nhung nam gan day, van de da clang h6a xuat khau dugc thao luan kha s6i
not trong thuong mai qu6c te. Tuy nhien, dixa tren cac cach tiep can khac nhau, c6
nhieu quan niem khac nhau ve da clang hoa xuat khau. Theo Ali, Twang va Siegel
(1991), da clang hoa xuat khau co the hieu do la six thay d6i da dang trong cau true ciia
r6 hang hoa xuat khau cua mot qu6c gia, hoac thi truang xuat khau. Con Berthelemy
va Chauvin (2000) cho rang da clang hoa xuat khau la six lan truyen san xuat va xuat
khau ra nhieu linh vuc. Besedes va Prusa (2008), Carrere, Strauss-Kahn va Cadot
(2007), Brenton va Newfarmer (2007) cho rang da clang hoa xuat khau la viec xuat
khau cac san pham mai den thi truang hien tai hay thi twang mai, hoac la xuat khau
cac san pham hien tai den thi truang mai. Phan loci va do luting da clang hoa xuat
khau Alberto Amurgo-Pacheco va Martha Denisse Pierola (2008) da xem xet, xac
dinh da dang h6a xuat khau dixa ten hai binh dien d6 la: "Intensive Margin" va
"extensive margin". Intensive Margin la da clang h6a xuat khau nh6 vao six gia tang

11

kh6i luting hoac tS7 trong trong tang kim ngach xuat khau cua cac mat hang da duqc
xuat khau tuft day voi cac d6i tac xuAt khau von da c6 quan he giao dich. Extensive
margin la str da clang hOa xuAt khau nha vao sir gia tang them chi:mg loai cac mat hang
xuat khdu truac day von chua dtroc xuat khau hoac tang them dai tac xuat khau moi
(so d6 1.2). Nhu vay, da clang hoa xuat khau c6 the thtrc hien &roc Wang each da clang
h6a d6i tac xuat khau (thi truang xuat khau) va da clang hoa mat hang xuat khau — day
chinh la doi tuong nghien elm cua luan an.
21.10t hang eta ya clang
clupr xuat !thou

hang null ,crupv
&ea ra0 xuat kHz,

Doi tcic
va
clang xuat khdu
Dc~i tcic xuat
khan mai

Intensive Margin

Extensive Margin

So' dO 1.2 : Quan niOn ye da d#ng hoa xuAt khAu cilia Alberto Amurgo-Pacheco
vä Martha Denisse Pierola

Ngujn: Alberto Amurgo-Pacheco va Martha Denisse Pierola [58]
Trong kinh to hoc, da clang h6a san pham la qua trinh phat trien cai bien, sang tao
ra nhieu loai san pham tir nhfing san pham truyen th6ng san co, d6ng tiled cai bien
nhieu loai san pham ding loai, phong phu ve chimg loai va matt ma tir nhung san

pham the> den san pham qua che bien. Vi vay da clang h6a mat hang xuat khau c6 the
&roc hieu do la sir thay d6i da clang trong cau true cua r6 hang hoa xuat khdu cua mot
qu6c gia [55], sir mo r6ng xuat khau tren nhieu linh vtrc khac nhau [63], hoac la sir
ma rang cac san pham xuat khau caa mot qu6c gia [74]. M6t dinh nghia khac mang
tinh bao quat hon cho rang da clang h6a xuat khAu bao g6m ca vi'ec mo rOng pham vi
va mire d'6 cua tirng linh vgc trong tong xuat khau cua mot qu6c gia [88].
Tit cac quan niem tren ve da dang hoa mat hang xuAt khau, mac du có the &roc
nhin nhan tir goc d6 nay hay goc d6 khac, nhung ttru chung deu nhat quan voi nhau do
la: da clang hoa mat hang xuat khdu la qua trinh ma rdng sd ltrang, chfing loai, mat
hang xuat khdu trong rd hang hoa xuat khdu cfia mot quac gia. Su da clang h6a nay
bao g6m ca str gia tang so luong mat hang va bien d6i ve co eau r6 hang hoa xuat
khau. Da clang h6a mat hang xuat khdu khong phai la mot hien tuong mau thuan vad

12


khai ni@n lgi the so sanh, dac bit la trong truemg hgp cua cac nude dang phat trien.
Thay vao do, no la met qua trinh and Ong cac lgi the so sanh vao cac firth vtrc mai.
DO dugc xem la qua trinh phat trien lgi the so sanh dung chir khong phai la lgi the so
sanh finh.
Khai ni'em da clang hoa mat hang xuat khau duemg nhu doi lap vai khai ni'em tap
trung h6a. Cac 13'7 thuyet thuung mai truyen thong tir lau da cho rang met quec gia se
thu dugc lgi ich nett tap trung, chuyen mon h6a san xuat va xuat khau nhung san
pham minh co lgi the so sanh. Thong qua chuyen mon h6a cac mat hang c6 lgi the so
sanh cac lurk se thu dugc lgi ich nhg tinh kinh to cua quy me, nguen luc se dugc
phan be met each hieu qua hem, kha nang canh tranh tot han va cac nude tham gia
thuang mai quec t6 deu gia tang lgi ich ctia minh [103]. Mac du co vai tre tich cuc dei
vdi su phat trien kinh te, tuy nhien thuc hi'en chuyen mon hoa doi voi met nhorn nho
cac mat hang xuat khau c6 the se chin nhieu bat lqi trtrac nhfing cu soc tir ben ngodi
nhu su bien deng ve gia ca, sty suy giam nhu cau. Den lugt ne lam cho thu nhap tir

xuat khau khong on dinh, du tit ngoai hoi giam sat, than' but thuong mai, giam sat
dau tu, gia tang bat on kinh to vi me va lam ten hai den tang truang kinh to trong dai
han [93], [118]. RO rang sly chuyen mon h6a gOp phan phan be nguen ltrc hieu qua
hon, nhung viec tap trung nguen lac vao met pham vi hep the mat hang xuat khau de
bi ten thuong se gay bat lqi dei lied nen kinh te. Hon ntra ding can luu )'T rang viec
chuyen mon hoa se dart den nhiing dieu chinh va tai co cau nen kinh te. Viec dieu
chinh, tai co cau co the keo theo met log cac ten that tai chinh doi vai ca nhan va xa
hoi trong ngan han nhu: su mat nguen thu cua chinh phu, su sat giam san xuat trong
met se nganh khong co kha nang dei mat vai su canh cua cac san pham nhap khau,
loai trir nhung linh vtrc khong dugc uu tien, di chuyen viec lam... Chinh dieu nay gop
phan lam gia tang su bat on kinh te, dac biet la dei veri cac nude dang phat trien. De
han the nhung han the do, nhieu hoc gia cho rang cac ntrac dang phat trier' can da
dang Ma mat hang xuat khau. Viec da dang h6a mat hang xuat khau khong chi g6p
phan han cite nhung bat lqi do nhung CU sec tit ben ngodi, ma con tao hieu frng lan
tea, gidp cho nen kinh to tang truang on dinh trong dai han.
Tuy nhi'en, met se ngued lap 1u4n cho rang, n'eu da dang hoa co the dan den phan
tan hoa va phi hieu qua, se kilo co kha nang leo thang trong chu8i gia tri [87]. Hun
ntra, nhieu nghien cau thuc nghiem trong nhung nam gan day lai chi ra rang cac nude
cong nghiep phat trien dang co xu huang tap trung, chuyen mon h6a. Nhg chuyen
mon hoa san xuat nhung mat hang ma minh co lqi the nhat da gifip cac nude cong
nghiep phat trien tang truang on dinh. Chinh vi vay nhieu chuyen gia cho rang:

13


chuyen mon theo lgi the so sanh de phat trien kinh to van la met phan khOng the thieu
da to van chinh sach va "chuyen mon theo lgi the so sanh la met thanh phan thiet y6u
cua su phat trien" [127]. Trong giai doan dau, cac nuac phat trien thinh vugng ngay
nay deu tang twang nh6 tan trung vao nhung gi ho co the san xuat tot nhat va trao doi
thy cac mat hang ma ntreic khac san xuat tot nhat [146].

a

Cuec tranh luan keo dai ve vai trO cua chuyen mon h6a va da clang hoa d6i vai
tang trugng kinh to dat dugc buck tin quan trong sau ding trinh nghien ciru cua Imbs
va Wacziarg (2003) ve cac giai doan da dang h6a. Cac tac gia cho rang m6i quan he
gicra chuyen mon h6a va thu nhap binh quan dau ngugi co clang dugng cong chi). U,
hay nOi cach khac da clang h6a va tang truang CO clang chit U ngugc. Theo me hinh
nay, trong giai doan dau phat trien da dang Ma tang len cang vai su tang truang kinh
te. Khi nen kinh to cang phat trien, xu huang da clang hoa cham dan va cu6i ding den
met trinh de phat trien nhat dinh, cac nude co xu huang tai tap trung hoa. Bugc ngoat
ma tai d6 cac qu6c gia chuyen tir da clang h6a sang tai tap trung chuyen mon h6a la
mirc khi nen kinh to dat thu nhap binh quan dau ngugi khoang 9000 USD [94].
A

Da
d#ng
hoa

Tap trung hoa

Da clang hoa

I

Tai tap trung hoa
GDP/nguiri

So d4 1.3: Cac giai dop da d#ng hoa mat hang xuat khan
Nguan: Tang hap ctia tac gia

Phat hien mai nay c6 )"Tnglifa. quan trong d6i vai 1)"7thuyet ve thuong mai va tang
truang. Diem not bat cith Juan diem nay d6 la Oat hien ra m6i quan he phi tuyen gifra
tang truang va chuyen mon h6a. Tir dO Imbs va Wacziarg cho rang cac quan diem ung
h'6 da clang h6a hoac chuyen mon h6a dugng nhu mau thuan nhau, nhung tat ca c6 the
deu dimg. Moi quan diem 1)'T thuyet 'Jong vai tr6 nhat dinh trong qua trinh Oat trien
[94]. Dieu nay lam ngac nhien nhung ai quan niem gian don ve chuyen mon h6a trong
mo hinh Ricardo. Logic cua chuyen mon hoa trong me hinh Ricardo la cac qu6c gia
14


tap trung san xuat cac san pham minh c6 lgi the so sanh va trao doi thuang mai vai
cac nude khac, khi dO nang suat tong the dm nen kinh to se gia tang. Hay not each
khac tang truang kinh to thong qua chuyen mon h6a san xuat. Nhung Imbs va
Wacziarg lai co mgt de nghi khac d6 la tang truang kinh t6 thong qua da dung h6a va
sau do la tap trung chuyen mon h6a. [126].
Nhu \Tay, theo luan diem nay tat ca cac nude dang phut trien deu bat au vai co.
cau xuat khau rat tap trung vdi mgt vai san pham c6 lgi the tir nong nghiep va tai
nguyen thien nhien. De tang truang kinh te, trong giai doan au cac ntrac nay can phai
tien hanh da clang h6a san xuat va xuat khau. Viec da clang h6a mat hang xuat khau tix
linh vtrc nong nghiep sang cac san pham cong nghiep the Nen, tir san xuat gian dun
den san xuat ngay cang phirc tap hurt. Khi phut trien den mgt trinh do nhat dinh nao
do thi se chuyen sang giai down tai tap trung chuyen mon Ma. Do la qua trinh phut
trien mang tinh not sinh ctia nen kinh kinh te. NOi cach khac da clang hoa mat hang
xuat khau a day la lam cho co call mat hang xuat khau cua qu6c gia tra nen phong phn
hon vdi nhieu chfing log hon bang each phut trien cac san pham c6 mix do phirc tap
cao hun, tinh vi hon. Day la tien de can thiet de chuyen mon h6a san xuat va xuat
khdu cac san pham c6 mire do phirc tap cao khi nen kinh to da phut trien. Tire la da
clang h6a htrang den chuyen mon hoa; da clang h6a gan vdi sir phut then co tong tam,
trong diem; da clang hoa de phut trien lgi the so sanh dOng cita dat ntrac.
1.2.2. Phan loci da clang hoa mat hang xuat khan

Da clang hoa mat hang xuat khau co nhieu chieu canh va mire do khac nhau. Co
hai hinh thirc da clang h6a mat hang xuat khau dugc Net den nhieu nhat d6 la: da clang
h6a theo chieu rOng va da clang h6a theo chieu sau.
Da clang h6a melt hang xuat khau theo chiu rang la sir gia tang so lugng san
pham xuat khau ctia quocc gia; hoac sir gia tang se) lugng linh vtrc xuat khau [111];
hoac la sir ma rgng cac linh vtrc xuat khau va cac san pham xuat khau trong mot nham
san pham nit& dinh [56], [137]. Nhieu nghien thu chi ra rang, da clang hoa mat hang
xuat khau theo chieu rOng ginp cho nen kinh to giam sir phtt thugc vao mgt vai mat
hang xuat khau chit ltrc, giant thieu nhfing rui ro ve kinh t6 (gia ca, suy thodi...) va rui
ro ve chinh tri, tix d6 tap ra sir on dinh ve thu nhap tir hog &Ong xuat khau va tang
trtrong kinh t6 [111], [128]. Han nita, da clang hoa mat hang xuat khau theo chieu rOng
la nhan to kich cho viec phut trien nhang nganh nghe mai va ma fOng cac nganh cong
nghiep hien co cua at nuac thong qua cac meii lien ket ngugc va lien ket xuoi [68],
[94].

15


Da clang hoa mat hang xuat khau theo chieu sdu la qua trinh ma rOng, dich
chuyen cat' true san pham xuat khau tir xuat khau san pham tho, so the sang cac san
pham the Nen, c6 ham luong ky thuat cao [88], [111], [128]. Hay nOi each khac, da
dang hoa theo chieu sau la su ma rOng hog Ong xuat khau giaa cac nhOm san pham
lien quan den nhau cua cac giai doan khac nhau cua mot qua trinh san xuat. Dieu d6
c6 nghia la di sau phat trien cac hinh tilde khac nhau cua ding mot chfing 14 mat
hang xuat khau. Qua trinh da clang h6a nhu vay con duac biet den vai ten g9i da clang
hoa d9ng tam, da clang h6a tren co sa chuyen mon hoa. Nhu vay, da clang h6a mat
hang xuat khau theo chieu sau lien quan den mot six thay doi can ban trong co cau
xuat khau. NO la ket qua cila qua trinh phat trien cac san pham co ky thuat, cong nghe
mai, ky nang quail tri va maketing... Da clang h6a theo chieu sau giiip cho qu9c gia
6n dinh ve gia ca, ve thu nhap tix xuat khau, W.() ra nhang san pham co gia tri gia tang

cao, nang cao kha nang canh tranh qu9c to [56], [92]. Hon nira, da clang hoa theo
chieu sau con tao ra hieu dng d9ng tich cgc dOi vai tang truang kinh to vi no tao ra six
lan truyen kien thirc tix nhang mat hang xuat khau co ky thuat san xuat mod, ky nang
quail ly va tiep thi mad sang cac linh vixc khac dm nen kinh to [53], [57], [116].
Nhu vay, ca da clang h6a theo chieu rOng va theo chieu sau deu duac ky vong co
tac Ong tich cixc den tang truang kinh te. Tuy nhien dieu kien/yeu cau 6 thgc hien
da dang h6a theo chieu rOng va chieu sau co su khac nhau clang ke ve ky thuat, cong
nghe, von dal tu, quan ly, marketing... De da dang h6a theo chieu sau doi hoi phai dp
dung ky thulat, cong nghe tien tien hon, von dau to nhieu hon, can nhieu 1(57 nang hon
so vai thgc hien da dang h6a theo chieu rOng. Nguac lai da clang h6a theo chieu sau
co the duac lien ket vai kha Wang hoc hoi cao hon, tix do co the tao ra nhang hieu ung
dOng ngoai lai tan hon so vai da clang hoa theo chieu rOng. Mac du vay, nhieu chuyen
gia cho rang de tang truang xuat khau ben yang khong nen chi tap trung da clang Ma
theo chieu sau, ma can phai thgc hien ca da clang hoa theo chieu rOng (nhat la cac
mac dang phat trien). Bai vi trong dieu kien ngu9n luc co han, khi thu trong da clang
h6a theo chieu sau, cac qu9c gia dang Oat trier' se b6 qua cac co h9i 6 phat trien cac
linh vgc truyen th9ng truac day von la the mph cda minh. Vi vay, de dat dtrac tang
truang xuat khau ben vung trong dai han, cac queic gia dang phat trien can phai da
clang h6a mat hang xuat khau ca theo chieu rOng (vi du 119 sung them san pham mai
tren nhang cai hien co), va theo chieu sau (vi du nhu chuyen dich tir xuat khau hang
h6a the) sang hang Ma the bi'en, gia tri gia tang cao hon). Dieu nay co the dat duac
bang cach dieu chinh co cau cila mat hang trong ro hang hOa xuat khau hien co hoac
bang cach them cac san pham med.

16


1.2.3. Do liken da clang hem mat hang xuat khan
De do luting su da clang hoa mat hang xuat khau cua mot qu6c gia, cac nghien
ciru thuc nghiem sir dung rat nhieu thtrac do khac nhau. Mof thtrac do c6 nhang uu

diem va nhugc diem nhat dinh. Viec sir dung thuOc do da dang h6a mat hang xuat
khau nao phit hgp van la mot chit de con gay nhieu tranh cai. He phan tich da clang
hoa mat hang xuat khau cita Viet Nam, luan an sir dung mot s6 thuOc do chit yeu sau:
1.2.3.1. Do twang da (Icing hoa theo so luting chiing loaf melt hang.
Day la thuOc do dugc sir dung ph6 bien 6 phan tich da clang h6a mat hang xuat
khau theo chieu rOng. ThuOc do nay dugc xac dinh tren co so. dm se) luting chiing
loai mat hang xuat khau ma quoc gia do xuat khau trong mot thOi kST nhat dinh
(thuong la 1 nam). De phuang phap do luting nay chinh xac, can phai sir citing bo so
lieu th6ng ke duvc chuan hoa. Thong thuong, nguOi ta tinh s6 lugng chung loai san
pham xuat khau phan loaf theo tieu chuan ngoai thuang SITC (Standard International
Trade Classification), hoac theo he th6ng thuang mai hai hoa HS
(Harmonized System) i mire dO 3, 4 hoac 6 con so. [74], [88], [92], [101].
cita chi tieu nay cho chUng ta ket luan ve s6 luting chUng loai mat hang
xuat khau cua qu6c gia trong mot that kST nhat dinh (thuong la 1 nam). Neu s6 luting
chung loai mat hang xuat khau ngay cang tang, chirng to r6 hang hoa xuat khau cua
qu6c gia do co xu twang da clang h6a va ngugc lai.
1.2.3.2. Do lirdng da tigng hda thong qua chi sa phan anh may dO tap trung
hda Herfindahl
He do luOng da clang h6a mat hang xuat khau, nhieu nghien ciru da truc tier, sir
dung cac chi tieu do luting mirc do tap trung hoa mat hang xuat khau Herfindahl. Day
la nhang chi s6 do lueng khai niem tap trung h6a xuat khau — mot khai niem di lap
voi mirc dO da clang hoa mat hang xuat khau. Neu nhu re) hang xuat khau cua mot
qu6c gia c6 cac chi s6 tap trung h6a xuat khau cao, dieu do chung to qu6c gia dO c6
mire dO da clang h6a mat hang xuat khau thdp va ngugc lai. Theo Petersson (2005) va
Matthee va Naude (2007), Salomon Samen (2010) chi s6 nay dugc tinh nhu sau:
n r, \ 2
(1.9)

Trong do: HI la mirc dO tap trung cita gio hang Ma xuat khau
xi la gia tri xuat khau dm mat hang i

X la tong gia tri xuat khdu cita qu6c gia
n la s6 san pham xuat khdu cua que)c gia.
17


Chi so HI nhan gia gi tir 0 den 1. Gia tri HI cang 16n thi xuAt khau cita qu6c gia
do cang tap trung nhieu vao mot s6 mat hang nhat dinh. Ngugc lai, HI cang nhO thi
mirc d6 da clang h6a xuAt khAu cang cao. Tfic la xuat khAu dugc phan b6 ra nhieu loci
hang hoa khac nhau. Chandra, Vandana, Jessica Boccardo va Israel Osorio-Rodarte
(2007) da phan chia cac gia tri dm chi s6 HI 6 danh gia su da dang hoa mat hang
xuAt khAu, cu the la: Neu HI<0,05 thi qu6c gia dO co mix d6 da clang hoa xuAt khau
rat cao; tir 0,05 < HI < 0,1 da clang h6a xuAt khau mix d6 Wong d6i ca.(); tir 0,1< HI
< 0,2 da dang hoa a mirc d6 trung binh; Tir 0,2< HI < 0,4 co. cAu xuAt khAu mirc d6
tucmg d6i tap trung; HI > 0,4 thi co. cAu xuAt khAu cua qu6c gia dO co mix d6 tap
trung rat cao.
M6t s6 ngugi khong sir dung tivc tiep chi s6 mirc d6 tap trung h6a Herfindhal,
thay vi do h9 xay Ong cac chi s6 do luting da Ong h6a mat hang xuAt khAu. Manuel
R. Agosin (2007) da de xuAt chi s6 cach tfnh chi s6 da clang h6a mat hang xuat khau
nhu sau:
(1.10)

ED= 1 -HI

COn Manuel Heredia Caldeira Cabral va Paula Veiga (2010) lai tinh town chi s6
da clang h6a mat hang xuat khAu bang each lAy nghich dao chi s6 Herfindhal. Khi do
chi s6 da clang hoa mat hang xuat khau dugc xac dinh nhu sau:
ED = 1/HI

(1.11)

Trong do: ED la mirc d6 da clang hOa cita gi6 hang h6a xuAt khAu
HI la chi s6 Herfindhal
Chi s6 ED cang cao chi ng to cac mat hang xuat khAu cua qu6c gia cang da clang
hoa va ngugc lai.
1.2.3.3. Do Itrimg da dyng hoa theo chi sa Theil Etropy
De do luting mirc d6 da clang hoa mat hang xuAt khAu trong ding mot nhOm
nganh va gida cac nhom nganh vgi nhau, nhieu hoc gia da sir dung chi s6 Theil Etropy
de phan tich. Theo Timothy G Taylor va Brian Francis (2003), Jose Guilherme Reis &
Thomas Farole (2012), chi tieu nay dugc xac dinh nhu sau:
ET

(1.12)

=ES. ln(1/Si )

Trong dO: ET la chi tieu do lugng mire d6 da dang Ma mat hang xuAt khAu
Si la ty trung xuAt khAu cua mat hang i trong tong gia tri xuAt khAu
n la s6 lugng mat hang xuat khAu

18