Đổi mới tổ chức và hoạt động của ủy ban nhân dân các cấp ơ việt nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM
G3
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
2 HỌC XÃ HỘI
HỌC VIỆN KHOA

NGUYỄN TRỌNG HẢI

ĐỔI MỚI TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA ỦY BAN
NHÂN DÂN CÁC CẤP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Chuyên ngành: Luật hiến pháp và Luật hành chính
Mã số: 62 38 01 02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS Phan Trung Lý
2. PGS.TS Hồ Việt Hạnh

Hà Nội, 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu trong luận án là trung thực và chính xác. Các kết quả
nghiên cứu trong luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công
trình nghiên cứu nào.
Tác giả luận án

Nguyễn Trọng Hải

MỤC LỤC
Trang
1
MỞ ĐẦU
8
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1.
Tình hình nghiên cứu liên quan đến Ủy ban nhân dân,
8
đổi mới tổ chức và hoạt động của Ủy ban nhân dân
1.2.
Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến Ủy ban nhân 19
dân, đổi mới tổ chức và hoạt động của Ủy ban nhân dân
1.3
Các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án
24
Chương 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐỔI MỚI TỔ 27
CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA ỦY BAN NHÂN
DÂN CÁC CẤP
2.1.
Khái niệm, vị trí và vai trò của Ủy ban nhân dân các 27
cấp
2.2.
Tổ chức và hoạt động của Ủy ban nhân dân các cấp
43
2.3.
Nhu cầu, nội dung và tiêu chí tiếp tục đổi mới tổ chức 56
và hoạt động của Ủy ban nhân dân các cấp
Chương 3 THỰC TRẠNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA 73

ỦY BAN NHÂN DÂN CÁC CẤP Ở VIỆT NAM
TRONG QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI
3.1.
Khái quát nét mới trong tổ chức và hoạt động của Ủy 73
ban nhân dân các cấp qua các thời kỳ
3.2.
Tổ chức và hoạt động của Ủy ban nhân dân các cấp 81
trong đổi mới hiện nay
3.3.
Đánh giá chung thực tiễn đổi mới tổ chức và hoạt động 104
của Ủy ban nhân dân các cấp
Chương 4 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TIẾP TỤC ĐỔI 113
MỚI TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA ỦY BAN
NHÂN DÂN CÁC CẤP
4.1.
Các quan điểm tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động 113
của Ủy ban nhân dân các cấp
4.2.
Các giải pháp tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của 118
Ủy ban nhân dân các cấp
149
KẾT LUẬN
152
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


BẢNG KÝ HIỆU VIẾT TẮT

1. CNXH

Chủ nghĩa xã hội

2. XHCN

Xã hội chủ nghĩa

3. CQĐP

Chính quyền địa phương

4. HĐND

Hội đồng nhân dân

5. UBND

Ủy ban nhân dân

6. UBHC

Ủy ban hành chính

7. CQCM

Cơ quan chuyên môn

8. Luật năm 1958

Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 1958

9. Luật năm 1962

Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân
năm 1962

10. Luật năm 1983

Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân
năm 1983

11. Luật năm 1989

Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân
năm 1989

12. Luật năm 1994

Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân
năm 1994

13. Luật năm 2003

Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân
năm 2003

14. Luật năm 2015

Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015

1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Trong tổ chức CQĐP ở hầu hết các nước, bên cạnh hội đồng địa
phương, đều thiết lập cơ quan tiến hành các hoạt động quản lý hành chính nhà
nước được gọi là cơ quan hành chính nhà nước. Ở nước ta, cơ quan hành
chính nhà nước ở địa phương hiện nay có tên gọi là UBND. Trong tổ chức
nhà nước Việt Nam từ năm 1945 đến nay, có ba đơn vị hành chính chủ yếu
được xác lập là các cấp: tỉnh, huyện và xã. Nhìn chung, trên các đơn vị hành
chính đều lập ra hai loại cơ quan là HĐND và UBND (hoặc tên gọi khác).
HĐND là cơ quan dân cử do nhân dân địa phương bầu ra, cơ quan này bầu ra
UBND. Còn UBND một mặt là cơ quan chấp hành của HĐND, chịu trách
nhiệm trước HĐND, mặt khác, nó là một cơ quan hành chính trong hệ thống
hành chính nhà nước, trực thuộc cấp trên. Hai cơ quan này đóng vai trò quan
trọng trong phát triển kinh tế - xã hội [22] và các lĩnh vực quản lý xã hội khác
ở địa phương. Trong đó, UBND là cơ quan có vai trò nổi trội nhờ thực hiện
hoạt động quản lý hành chính nhà nước.
Nhìn tổng quát, cùng với HĐND, quản lý của UBND quan hệ trực tiếp
và đóng vai trò hết sức quan trọng đến sự phát triển xã hội ở địa phương, đến
việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của cá nhân, tổ chức, đồng thời liên quan
đến hiệu lực và hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước nói chung. Vì vậy,
nó luôn là tâm điểm chú ý của người dân địa phương, là mối quan tâm lớn của
Đảng, Nhà nước và toàn xã hội.
Trong quá trình tiến hành đổi mới đất nước toàn diện từ năm 1986 đến
nay, cùng với quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN
Việt Nam, CQĐP nói chung, UBND các cấp nói riêng tuy không được đổi
mới với cường độ, nhịp độ lớn như các cơ quan Chính phủ và các bộ, cơ quan
ngang bộ, nhưng đã có những thay đổi quan trọng. Sau rất nhiều văn bản pháp

2

luật quy định về tổ chức CQĐP được ban hành kế tiếp nhau, ngày 19/6/2015,
Luật Tổ chức CQĐP (Luật năm 2015) đã được Quốc hội thông qua thay thế
Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân năm 2003. Việc thông
qua Luật năm 2015 trên thực tế đã cho thấy việc thí điểm không tổ chức
HĐND không đưa lại kết quả rõ ràng. Trong Luật năm 2015, cùng với
HĐND, UBND các cấp đã có những điều chỉnh theo hướng đổi mới mà
những điểm đáng chú ý là sự xác định các vấn đề về phân quyền, phân cấp
quản lý, việc điều chỉnh cụ thể hơn về từng cấp CQĐP, có tính đến đặc thù
của các đơn vị hành chính…Nhưng, điều đó không có nghĩa là đã là quá trình
đổi mới CQĐP cũng như UBND đã hoàn tất. Vẫn còn có các ý kiến khác
nhau xung quanh mô hình CQĐP và các vấn đề khác liên quan đến UBND.
Đáng chú ý là có cả những ý kiến về xây dựng CQĐP tự quản - mô hình đang
là xu hướng chung đang hiện diện ở rất nhiều nước dân chủ trên thế giới [57,
tr.41]. Mặt khác, với các quy định trong Luật năm 2015, áp dụng vào thực
tiễn, sẽ đòi hỏi phải có các quy định pháp luật cụ thể hơn và tiến hành các
hoạt động tổ chức thực tế như: xác định chức năng, nhiệm vụ, phân cấp quản
lý, về đa dạng hoá tổ chức bộ máy UBND, các CQCM thuộc UBND, xác định
các mối quan hệ với các tổ chức trong hệ thống chính trị, về nhân sự UBND,
về các phương thức, hình thức hoạt động, vấn đề mối quan hệ của UBND với
người dân, doanh nghiệp, tổ chức UBND tương thích với các thành tựu khoa
học và công nghệ, v.v. Ngoài ra, việc tổ chức và hoạt động của UBND sẽ còn
phải tính đến tác động của kinh tế thị trường định hướng XHCN, của quá
trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN nước ta, của hội
nhập quốc tế, của các vấn đề có tính thời đại hiện nay là dân chủ và quyền con
người,…
Như vậy, có thể nói, sau các quy định của Hiến pháp năm 2013 và Luật
năm 2015 về CQĐP, vấn đề tiếp tục đổi mới CQĐP nói chung, UBND nói

riêng đang tiếp tục được đặt ra. Đây là các công việc không đơn giản trong


3

bối cảnh xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam. Chính vì vậy, nghiên cứu sinh đã chọn đề tài: “Đổi mới tổ chức và hoạt
động của Ủy ban nhân dân các cấp ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài luận án tiến
sĩ luật học.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về đổi mới tổ
chức và hoạt động của UBND các cấp nước ta nhằm tiếp tục đổi mới các cơ
quan này phù hợp với đòi hỏi và điều kiện thực tế của xã hội hiện nay.
Hiện nay, tổ chức và hoạt động của UBND thực hiện theo Luật năm
2003. Điều 142 của Luật năm 2015 (có hiệu lực từ ngày 01/1/2016) quy định
cho đến khi bầu ra HĐND nhiệm kỳ 2016 - 2021 thì HĐND và UBND vẫn
giữ nguyên cơ cấu tổ chức và thực hiện các chức năng, nhiệm vụ theo Luật
đó. Luận án nghiên cứu vấn đề đổi mới tổ chức và hoạt động của UBND các
cấp trên cơ sở thực tiễn đổi mới theo Luật năm 2003, nghiên cứu những vấn
đề triển khai đổi mới theo Luật năm 2015 cũng như đổi mới theo các đòi hỏi
của thực tiễn.
2.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu tổ chức và hoạt động của UBND các cấp theo đơn vị
hành chính ở Việt Nam (không bao gồm đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt).
Về thời gian, luận án nghiên cứu vấn đề đổi mới tổ chức và hoạt động
của UBND các cấp chủ yếu từ thời gian Hiến pháp 1992 với việc ban hành
Luật năm 2003 đến nay.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở làm rõ nhận thức lý luận về đổi mới tổ chức và hoạt động
của UBND, đánh giá thực trạng đổi mới tổ chức và hoạt động của UBND các
cấp Việt Nam hiện nay, luận án đề xuất các kiến nghị, giải pháp tiếp tục đổi


4

mới tổ chức và hoạt động của UBND các cấp góp phần xây dựng Nhà nước
pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên đây, nhiệm vụ của luận án là:
Một là, về mặt lý luận, bằng nhận thức mới làm rõ vị trí, vai trò, chức
năng của UBND; tổ chức, các mối quan hệ của UBND các cấp; phương thức,
hình thức hoạt động của UBND; các yếu tố tác động đến tổ chức và hoạt động
của UBND, các yêu cầu và nguyên tắc đổi mới tổ chức và hoạt động của
UBND…
Hai là, phân tích, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của UBND
các cấp trong đổi mới, chủ yếu trong giai đoạn từ khi Luật năm 2003, đặc biệt
những thay đổi trong Luật năm 2015 theo Hiến pháp 2013 với thay đổi quan
trọng về tổ chức bộ máy nhà nước thời kỳ đổi mới trên các phương diện: mô
hình tổ chức, phương thức, hình thức hoạt động..., chỉ ra các bất cập, hạn chế
trong tổ chức và hoạt động của UBND và nguyên nhân của tình trạng này.
Ba là, trên cơ sở nhận thức lý luận và phân tích, đánh giá thực trạng tổ
chức và hoạt động của UBND hiện nay, luận án đề xuất các quan điểm và giải
pháp tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan này trong mục đích
nâng cao hiệu quả quản lý hành chính nhà nước, phát triển mọi mặt ở địa
phương, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân địa phương đặt
trong yêu cầu chung về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN
Việt Nam.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu được thực hiện dựa trên cơ sở phép duy vật biện chứng
và chủ nghĩa duy vật lịch sử, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về các vấn
đề nhà nước và pháp luật, về nhà nước XHCN, về nhận thức mới vị trí, vai trò,
tổ chức và hoạt động của CQĐP ở Việt Nam trong điều kiện hiện nay...nhằm
tiếp tục đổi mới UBND các cấp. Trong thực tiễn hiện nay ở nước ta, đổi mới


5

cũng có nghĩa là cải cách UBND. Xét cho cùng nó nhằm làm tổ chức và hoạt
động cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương nước ta có các thay đổi lớn
mà xét cho cùng nhằm bảo đảm quyền lực nhân dân, quản lý có hiệu lực, hiệu
quả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội, văn hoá và các mặt khác ở địa
phương và cùng với bộ máy nhà nước trung ương và hệ thống chính trị nói
chung thực sự tạo ra chuyển biến mạnh mẽ, những khác biệt rõ rệt thúc đẩy
phát triển, được người dân cảm nhận được và hài lòng, nâng cao vị thế quốc
gia trên trường quốc tế.
Các phương pháp nghiên cứu chủ yếu được luận án sử dụng để nghiên cứu
đề tài luận án là: phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống, phương pháp luật
học so sánh, phương pháp lịch sử cụ thể, phương pháp thống kê, tiếp cận liên
ngành, đa ngành…Cụ thể như sau:
Tại Chương 1, tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài, luận án
chủ yếu sử dụng các phương pháp thống kê với việc tìm kiếm các công trình
nghiên cứu hiện có trong và ngoài nước liên quan đến đề tài để xác định các công
trình nghiên cứu. Từ các công trình nghiên cứu đã có, chủ yếu bằng phương pháp
phân tích và tổng hợp các vấn đề đã được nghiên cứu, luận án xác định giá trị của
các vấn đề đã nghiên cứu, đồng thời từ đó, nhận định các vấn đề cần tiếp tục
nghiên cứu trong luận án.
Tại Chương 2 nghiên cứu các vấn đề lý luận về đổi mới UBND, luận
án sử dụng chủ yếu các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, tiếp cận đa

ngành và liên ngành luật học, hệ thống…, qua đó làm rõ các vấn đề về vị trí,
vai trò, tổ chức và phương thức hoạt động của của UBND, các khía cạnh của
việc đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan này…
Nghiên cứu thực tiễn tổ chức và hoạt động của UBND các cấp hiện nay
tại Chương 3, luận án chủ yếu sử dụng các phương pháp thống kê, phân tích,
so sánh, xã hội học, lịch sử để xem xét, đánh giá về thực trạng tổ chức và hoạt
động của UBND các cấp trong giai đoạn nghiên cứu đối với cả quy định pháp


6

luật và cả thực tiễn thực hiện pháp luật...
Tại Chương 4, các quan điểm, kiến nghị, giải pháp đề xuất được trình
bày trong luận án được thực hiện trên cơ sở nghiên cứu tại các chương trước
đó. Nó đồng thời là kết quả của việc sử dụng các phương pháp nghiên cứu:
phương pháp phân tích, tổng hợp, quy nạp và diễn dịch, sự kết hợp chặt chẽ giữa
lý luận và thực tiễn, phương pháp nghiên cứu liên ngành, đa ngành, phương
pháp trao đổi chuyên gia...
5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án
Qua nghiên cứu đề tài luận án, kết quả nghiên cứu thể hiện ở những
đóng góp mới sau đây:
Thứ nhất, luận án hệ thống hoá, làm rõ và bổ sung các vấn đề lý luận
về đổi mới UBND trong tổng thể và trên các khía cạnh với nhãn quan mới về
vị trí, vai trò, chức năng, tổ chức, phương thức và hình thức hoạt động
…trong các điều kiện mới; xác định nhu cầu, nội dung và tiêu chí đổi mới tổ
chức và hoạt động của UBND các cấp.
Thứ hai, làm rõ các điểm mới trong tổ chức và hoạt động của UBND
(hoặc UBHC...) các cấp qua các thời kỳ.
Thứ ba, luận án đánh giá thực chất tổ chức và hoạt động của UBND
qua các năm đổi mới, dự báo về vai trò của UBND theo Luật năm 2015, chỉ ra

mặt tích cực cũng như hạn chế trong tổ chức và hoạt động của UBND các
cấp. Từ đó, chỉ ra nguyên nhân của các hạn chế trong tổ chức và hoạt động
của UBND các cấp.
Thứ tư, với nhận thức mới và với quan điểm thực tiễn, luận án đề xuất
các giải pháp đổi mới, hoàn thiện tổ chức và hoạt động của UBND các cấp
theo Luật năm 2015 cũng như theo đòi hỏi của thực tiễn.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Luận án là công trình nghiên cứu trực tiếp và tổng thể tổ chức và hoạt
động của UBND tất cả các cấp ở Việt Nam trong bối cảnh mới hiện nay. Với


7

mục đích làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về đổi mới tổ chức và hoạt
động của UBND các cấp, đặc biệt là các đề xuất giải pháp dựa trên quan điểm
cải cách, có tính đến các kinh nghiệm tổ chức và hoạt động cơ quan hành
chính nhà nước ở trong và ngoài nước và trong các điều kiện cụ thể, kết quả
nghiên cứu luận án có ý nghĩa cả về mặt khoa học và thực tiễn.
Vì vậy, kết quả nghiên cứu của luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham
khảo cho việc đổi mới tổ chức và hoạt động của UBND các cấp, cho việc
nghiên cứu, giảng dạy, học tập về thiết chế UBND các cấp.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án có
cơ cấu gồm bốn chương:
Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Chương 2. Những vấn đề lý luận về đổi mới tổ chức và hoạt động của
Ủy ban nhân dân các cấp
Chương 3. Thực trạng tổ chức và hoạt động của Ủy ban nhân dân các
cấp ở Việt Nam trong quá trình đổi mới
Chương 4. Quan điểm và giải pháp tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt

động của Ủy ban nhân dân các cấp


8

Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến Ủy ban nhân dân, đổi mới
tổ chức và hoạt động của Ủy ban nhân dân
1.1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước
Trong lịch sử tổ chức CQĐP Việt Nam, tại các đơn vị hành chính đều
hiện diện cơ quan hành chính nhà nước được gọi là UBND (hay các tên gọi
UBHC, UBHC kháng chiến...).
Từ hàng chục năm qua, đặc biệt là từ những năm đổi mới toàn diện đất
nước năm 1986, đã có không ít công trình nghiên cứu liên quan đến UBND.
Có thể chỉ ra các nhóm công trình khoa học chủ yếu dưới đây:
Thứ nhất là các công trình nghiên cứu xác lập cơ sở cho nhận thức về
tổ chức và hoạt động và đổi mới (cải cách) tổ chức và hoạt động của UBND
1/ Các nghiên cứu đến nhà nước pháp quyền, hành pháp, hành chính
trong nhà nước pháp quyền. Xin nêu một số công trình:
- Đề tài KX - 04.05. “Mô hình tổ chức và hoạt động của Nhà nước
pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân ở nước ta trong
thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước” (2005), chủ nhiệm GS.
TSKH. Đào Trí Úc; Đề tài KX.04-28/06 - 10 “Phân công, phối hợp quyền lực
và kiểm soát quyền lực trong xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt
Nam” (2010), chủ nhiệm: GS.TS. Trần Ngọc Đường. Các đề tài này nghiên
cứu các cơ sở của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền nước ta, vấn đề quyền
lực và tổ chức quyền lực trong Nhà nước pháp quyền Việt Nam. Từ đó, các
tác giả của các công trình đặt ra vấn đề xây dựng mô hình tổ chức và hoạt
động của Nhà nước pháp quyền Việt Nam, trong đó có CQĐP với bộ phận

cấu thành là UBND như thế nào, tương quan giữa quyền hành pháp và các
quyền lập pháp, tư pháp và vấn đề tổ chức và bảo đảm thực thi đúng đắn
quyền hành pháp mà UBND là yếu tố cấu thành.
- Sách “Xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai


9

đoạn hiện nay”, Nxb Từ điển bách khoa, H, 2009 của Viện Nhà nước và Pháp
luật. Đây là công trình tập thể của nhiều tác giả. Trong đề xuất về tổ chức các
cơ quan nhà nước khác nhau, các tác giả đã đề xuất nên tổ chức CQĐP Việt
Nam, trong đó có UBND như thế nào.
- Đề tài cấp bộ “Vai trò và quyền của nhân dân với tư cách là chủ thể
xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam giai đoạn
2011-2020” (2010), chủ nhiệm: PGS, TS. Nguyễn Trung Tín. Trong công
trình nghiên cứu, các tác giả đã xác định các cơ sở hình thành nhận thức về
chủ quyền nhân dân trong lịch sử nhân loại và trong tư tưởng Hồ Chí Minh và
Đảng ta. Từ đó, công trình đã đưa lại nhận thức về mối quan hệ giữa nhân dân
với chính quyền nói chung, CQĐP nói riêng;
Ngoài các công trình trên, còn có nhiều tác phẩm đáng chú ý khác có
đề cập các khía cạnh khác nhau xung quanh vấn đề tổ chức và hoạt động của
chính quyền địa phương, trong đó có UBND. Đó là sách của GS.TSKH. Đào
Trí Úc: Nhà nước và Pháp luật của chúng ta trong sự nghiệp đổi mới, Nxb.
Khoa học xã hội, Hà Nội, 1997; PGS. TS. Bùi Xuân Đức: Đổi mới, hoàn
thiện bộ máy nhà nước giai đoạn hiện nay. NXB Tư pháp, Hà Nội, 2004;
GS.TSKH. Đào Trí Úc và GS. TS. Võ Khánh Vinh đồng chủ biên: Giám sát
và cơ chế giám sát việc thực hiện quyền lực nhà nước ở nước ta hiện nay.
Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2003; PGS. TS. Đinh Văn Mậu: Quyền lực
nhà nước và quyền công dân. Nxb Tư pháp. Hà Nội, 2003, v. v. Đó là các bài
báo của GS.TS. Hoàng Văn Hảo: Vấn đề dân chủ và các đặc trưng của mô

hình tổng thể Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam, Tạp chí Nhà nước và
Pháp luật, số 2/2003; Nguyễn Minh Đoan: Nguyên tắc quyền lực nhà nước là
thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong
việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp, Tạp chí Nhà nước
và Pháp luật, số 5/2007; Võ Khánh Vinh: Mối quan hệ giữa xã hội - cá nhân nhà nước trong Nhà nước pháp quyền và vai trò của nó trong việc xác định
mô hình tổng thể Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam, Tạp chí Nhà nước


10

và Pháp luật, số 2/2003,… Đó là các công trình nghiên cứu dưới các hình
thức đề tài, sách, các bài báo khoa học kể trên, còn có nhiều cuộc Hội thảo
khoa học, toạ đàm khoa học quốc gia và quốc tế liên quan đến đề tài nhà nước
pháp quyền. Trong số đó phải kể đến các cuộc hội thảo quốc tế như: “Nhà
nước pháp quyền” do Viện Nhà nước và Pháp luật kết hợp với Trung tâm
MANSFIELD của Hoa Kỳ tổ chức tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh năm 2001;
“Các cam kết WTO và tác động đến hệ thống pháp luật của Việt Nam” do Dự
án MUTRAP II tài trợ trong các năm 2005 - 2008; “Tập hợp hoá pháp luật:
kinh nghiệm của Hoa Kỳ” do UNDP và Văn phòng Quốc hội phối hợp tổ
chức năm 2008…
2/ Các nghiên cứu về cải cách hành chính vừa là bối cảnh, vừa là môi
trường, cơ sở thực tiễn đổi mới UBND
Có thể nói số lượng các công trình nghiên cứu về cải cách hành chính
liên quan đến UBND rất nhiều. Xin nêu một số công trình: Đề tài khoa học
cấp nhà nước “Nghiên cứu các giải pháp chủ yếu đẩy mạnh cải cách hành
chính ở nước ta hiện nay” do TS Chu Văn Thành làm Chủ nhiệm; Viện Nhà
nước và Pháp luật: Đánh giá kết quả của cải cách hành chính và các giải
pháp tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính ở nước ta, Nxb Công an nhân
dân, 2007; Học viện hành chính quốc gia: Về nền hành chính nhà nước Việt
Nam: những kinh nghiệm xây dựng và phát triển, NXB Khoa học kỹ thuật, H,

1996; Thang Văn Phúc (chủ biên): Cải cách hành chính Nhà nước: Thực
trạng, nguyên nhân và giải pháp, NXB Chính trị quốc gia, H, 2001; Học viện
Hành chính quốc gia: Các giải pháp thúc đẩy cải cách hành chính ở Việt
Nam, Nxb Chính trị quốc gia, H, 2001; Học viện Hành chính quốc gia: Cải
cách hành chính - vấn đề cấp thiết để đổi mới bộ máy nhà nước, Nxb Tổng
hợp TP. Hồ Chí Minh, 2004; Nguyễn Khánh: Đổi mới, hoàn thiện tổ chức bộ
máy và phương thức hoạt động của cơ quan hành chính Nhà nước các cấp,
NXB Lao động, H, 2003; Mai Hữu Khuê và Nguyễn Văn Nhơn: Một số vấn
đề về cải cách thủ tục hành chính, Nxb Chính trị quốc gia, H, 1995; Nguyễn


11

Văn Thâm và Võ Kim Sơn, Thủ tục hành chính - lý luận và thực tiễn, Nxb
Chính trị quốc gia, H, 2002; Học viện hành chính quốc gia: Về bộ máy quản
lý hành chính nhà nước và xây dựng đội ngũ công chức hành chính nhà nước,
NXB Sự thật, H, 1991; Phạm Hồng Thái: Công vụ, công chức nhà nước, Nxb
Tư pháp, H, 2004, v. v.
Cùng với các sách trên là rất nhiều bài báo khác nhau liên quan đến chính
quyền địa phương, tổ chức và hoạt động của UBND của Nguyễn Trọng Điều:
Hoàn thiện chế độ công vụ và nâng cao chất lượng đội ngũ công chức, Tạp chí
Cộng sản, số 5/2007; Nguyễn Đăng Dung: Công chức và cải cách bộ máy hành
chính nhà nước, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 9/2006; Lương Thanh Cường:
Xây dựng các nguyên tắc của hoạt động công vụ trong nhà nước pháp quyền
Việt Nam XHCN, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 7/2006, v. v.
Các công trình nghiên cứu trên đây đề cấp nhiều vấn đề khác nhau liên
quan đến cải cách nền hành chính, trong đó có cải cách tổ chức và hoạt động
của UBND các cấp: bối cảnh cải cách, các yêu cầu của cải cách hành chính,
xác định các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của nền hành chính nhà nước,
của công vụ, công chức trong nền hành chính nhà nước, đề xuất về cải cách tổ

chức và hoạt động của hệ thống cơ quan hành chính nhà nước, các giải pháp
thúc đẩy cải cách hành chính...
Thứ hai là các công trình nghiên cứu liên quan đến đổi mới (cải cách)
tổ chức và hoạt động của UBND
1/ Các đề tài nghiên cứu khoa học
- Đề tài khoa học cấp bộ “Tổ chức, thể chế và phương thức hoạt động
của bộ máy hành chính nhà nước ở địa phương” do TS. Lê Sỹ Thiệp, Học
viện Hành chính Quốc gia làm chủ nhiệm; Đề tài khoa học cấp bộ: “Tổ chức
nhà nước Việt Nam 1945 - 2005” do TS. Chu Văn Thành làm Chủ nhiệm; Đề
tài cấp Bộ: Pháp luật về tổ chức bộ máy hành chính Nhà nước ở địa phương:
hiện trạng và giải pháp, (2000) của Viện Nhà nước và pháp luật, chủ nhiệm:
PGS.TS. Bùi Xuân Đức; Đề tài khoa học cấp bộ: “Nghiên cứu mối quan hệ


12

hành chính giữa UBND thành phố với UBND quận và phường trong điều kiện
không tổ chức HĐND quận, phường” do PGS.TS. Nguyễn Hữu Hải, Học
viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh làm Chủ nhiệm, Đề tài
khoa học cấp bộ “Xây dựng và kiện toàn tổ chức chính quyền cơ sở (xã) trong
điều kiện cải cách hành chính” do TS. Nguyễn Hữu Đức làm chủ nhiệm...
Trong các công trình nghiên cứu kể trên, các tác giả của các đề tài
nghiên cứu đã xác định bộ máy hành chính địa phương nước ta ở tất cả các
cấp hay một cấp, trong đó các tác giả đã xác định bối cảnh tổ chức UBND ở
các thời kỳ nhất định, thực trạng tổ chức và hoạt động của UBND hiện nay
theo đặc điểm của mỗi cấp, mỗi đơn vị hành chính, các mối quan hệ của
UBND trong bộ máy hành chính, đồng thời đề xuất hướng cải cách, hoàn
thiện bộ máy này đáp ứng các yêu cầu của đổi mới bộ máy hành chính nhà
nước, v.v.
2/ Sách chuyên khảo

Liên quan đến các công trình chuyên khảo mà tác giả luận án đã được
tiếp cận, có thể kể đến: Sách“Những vấn đề lý luận và thực tiễn về chính
quyền địa phương ở Việt Nam hiện nay” do PGS.TS. Lê Minh Thông,
PGS.TS. Nguyễn Như Phát đồng chủ biên, Nxb Chính trị Quốc gia, 2002;
sách “Đổi mới, hoàn thiện bộ máy nhà nước pháp quyền XHCN của nhân
dân, do nhân dân, vì nhân dân ở Việt Nam hiện nay” của PGS.TS. Lê Minh
Thông, Nxb Chính trị Quốc gia, 2011; sách “Đổi mới tổ chức và hoạt động
của chính quyền xã trong tiến trình cải cách hành chính” của Ban Tổ chức Cán bộ Chính phủ, Nxb Chính trị Quốc gia, 2002; sách “Đổi mới hoàn thiện
bộ máy nhà nước trong giai đoạn hiện nay” của PGS.TS. Bùi Xuân Đức,
Nxb Tư pháp 2004; sách “Một số vấn đề về tổ chức và hoạt động của chính
quyền địa phương trong giai đoạn hiện nay ở nước ta” của PGS.TS Bùi
Tiến Quý, Dương Danh Mỵ, Nxb Chính trị Quốc gia, 1998; sách“Tìm hiểu
về chính quyền địa phương các cấp” của TS. Nguyễn Thị Kim Thoa, Nxb
Tư pháp, 2004; sách “Đổi mới nội dung hoạt động các cấp chính quyền địa


13

phương trong kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế” của các tác giả
Nguyễn Văn Thảo, Phạm Quang Lê, Lê Trọng Vinh, Nguyễn Ký, Nguyễn
Hữu Đức, Đinh Xuân Hà, Nxb Chính trị Quốc gia, 2007, Sách “Chính quyền
cấp xã và việc tổ chức, điều hành hoạt động Ủy ban nhân dân cấp xã”,
Dương Bạch Long, Nxb Chính trị Quốc gia, 2011...
Trong các cuốn sách trên đây, các tác giả nghiên cứu về chính quyền
địa phương nước ta, trong đó UBND các cấp được đặt trong tổng thể bộ máy
nhà nước Việt Nam thời kỳ đổi mới. Trong các công trình này, UBND được
nhận diện, xem xét trong bối cảnh cải cách hành chính, được đánh giá chung
về thực trạng và các đề xuất đổi mới chính quyền địa phương, trong đó có
UBND cũng được xem xét trên những nét lớn.
3/ Luận án, luận văn

Có khá nhiều luận án, luận văn nghiên cứu về chính quyền địa phương,
Ủy ban nhân dân, có thể kể ra một số công trình: Luận án tiến sĩ Luật học
“Đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân
dân ở Việt Nam hiện nay” (2013) của Tạ Quang Ngọc; Luận án tiến sĩ Luật
học “Phân cấp quản lý và địa vị pháp lý của chính quyền địa phương trong
quá trình cải cách bộ máy nhà nước ở Việt Nam” (2012) của Trần Thị Diệu
Oanh; Luận án tiến sĩ luật học “Đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan
hành chính nhà nước phường trong điều kiện cải cách hành chính ở nước ta”
của Phan Văn Hùng (2013); Luận án tiến sĩ luật học“Chính quyền địa phương
với việc đảm bảo thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương” (2002) của
Trương Đắc Linh; Luận án tiến sĩ hành chính công “Chính quyền địa phương
trong việc bảo đảm quyền công dân ở Việt Nam hiện nay” (2008) của Nguyễn
Thị Phượng; Luận văn thạc sỹ luật học “Đổi mới tổ chức và hoạt động của
UBND cấp huyện ở nước ta hiện nay” của Trịnh Tuấn Thành; Luận văn thạc
sỹ Quản lý hành chính công “Đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền
huyện thuộc TP Hà Nội trong giai đoạn hiện nay (Qua nghiên cứu thực tiễn
huyện Đông Anh)” (2009) của Nguyễn Văn Quang, v.v.


14

Nhìn chung, các luận án, luận văn kể trên nghiên cứu sâu về UBND
nước ta trong điều kiện cải cách hành chính. Các công trình nghiên cứu về
UBND các cấp từ những phương diện khác nhau liên quan đến tính chất đô
thị, phân cấp quản lý, cơ cấu tổ chức CQCM... Trong đó, các tác giả làm rõ
những vấn đề lý luận về UBND về vị trí, đặc điểm, vai trò, cơ cấu, các mối
quan hệ..., đã làm đánh giá thực trạng và các đề xuất đổi mới UBND theo các
hướng nghiên cứu...với nhiều ý kiến, quan điểm có giá trị tham khảo trực tiếp
cho nghiên cứu trong luận án này.
4/ Các bài báo khoa học

“Đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương- nhìn từ
mối quan hệ giữa HĐND và UBND”, Ths. Nguyễn Trọng Hải, Tạp chí Tổ
chức nhà nước, 2/2012; “Sáu vấn đề đặt ra trong thí điểm không tổ chức
HĐND ở huyện, quận, phường”, TS. Dương Quang Tùng, Tạp chí Nghiên
cứu lập pháp, 2-3/2011; “Tự quản địa phương: Vấn đề nhận thức và vận dụng
ở nước ta hiện nay”, PGS.TS Bùi Xuân Đức, Tạp chí Nhà nước và pháp luật,
10/2007 “Đổi mới tổ chức và hoạt động của bộ máy chính quyền địa phương
cấp tỉnh, huyện đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng
XHCN”. TS. Hà Quang Ngọc, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 1/2007; “Một
số quan điểm về đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương ở
nước ta hiện nay”, PGS. TS. Lê Minh Thông, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp,
8/2002; “Một số vấn đề đặt ra từ thực tiễn tổ chức và hoạt động của chính
quyền xã ở nước ta hiện nay”, PGS. TS. Lê Minh Thông, Tạp chí Nhà nước
và pháp luật, 12/2003; “Về mối quan hệ giữa trung ương và địa phương trong
cơ chế tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước”, PGS. TS. Lê Minh Thông,
Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 5/2010; “Hoàn thiện tổ chức và thực hiện
quyền hành pháp trong nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam”. PGS. TS.
Vũ Thư, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 8/2011; “Về các yếu tố chi phối, ảnh
hưởng đến tổ chức chính quyền đô thị ở nước ta hiện nay, Ths. Phạm Văn
Đạt, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 2/2012; “Vị trí, vai trò của chính quyền


15

địa phương trong hệ thống các cơ quan nhà nước”, PGS.TS. Văn Tất Thu,
Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 10/2009; “Đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước
trong hiến pháp sửa đổi”, PGS.TS. Nguyễn Minh Đoan, Nghiên cứu lập pháp,
16/2011; “Về vấn đề dân chủ trong cải cách chính quyền địa phương ở Việt
Nam”, Ths. Phan Thanh Hà, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 12/2011; “Kế
thừa yếu tố truyền thống về tổ chức bộ máy chính quyền địa phương trong

lịch sử Việt Nam”, Ths. Nguyễn Thị Thanh Nhàn, Tạp chí Tổ chức nhà nước,
7/2011; “Tổ chức chính quyền địa phương, một số vấn đề cần quan tâm”, Ths
Phan Anh Hồng, Tạp chí Tổ chức nhà nước, 10/2011; “Những bất cập từ vụ
cưỡng chế thu hồi đất ở huyện Tiên Lãng và vấn đề sửa đổi Hiến pháp, pháp
luật về chính quyền địa phương”, PGS.TS. Trương Đắc Linh, Tạp chí khoa
học pháp lý, 1/2012; “Dân chủ làng xã, truyền thống và hiện tại”, PGS.TS.
Nguyễn Việt Hương, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 8/2004; “Bàn về tính
chất của Hội đồng nhân dân trong điều kiện cải cách bộ máy nhà nước hiện
nay”, PGS. TS. Bùi Xuân Đức, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 12/2003;
“Một số ý kiến về phân cấp quản lý nhà nước giữa Trung ương và địa
phương”, TS. Phạm Tuấn Khải, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 12/2003; “Tổ
chức chính quyền địa phương của nước Cộng hoà XHCN Việt Nam - Quá
trình hình thành và phát triển, những bất cập và phương hướng đổi mới”, Tạp
chí luật học, 3/2003; “Về xu hướng phát triển của bộ máy chính quyền địa
phương”, PGS.TS. Vũ Thư, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 6/2004; “Đổi mới
mô hình tổ chức chính quyền địa phương ở nước ta hiện nay”, PGS.TS. Bùi
Xuân Đức, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, 9/2002; “Pháp luật về chính quyền
địa phương: thực trạng và phương hướng cải cách”, TS. Nguyễn Kim Thoa,
Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, 9/2002; “Bàn về cải cách chính quyền nhà nước
ở địa phương”, GS.TS. Nguyễn Đăng Dung, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp,
9/2003; “Tính hợp pháp và tính hợp lý trong quyết định quản lý nhà nước của
UBND”, Cao Vũ Minh, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 7/2010; “Kiểm tra,
giám sát hoạt động quản lý hành chính nhà nước của UBND phường trong


16

điều kiện không tổ chức HĐND phường”, TS. Lương Thanh Cường, Tạp chí
Nhà nước và pháp luật, 7/2010; “60 năm xây dựng và hoàn thiện tổ chức
chính quyền địa phương của nước cộng hoà XHCN Việt Nam (1945 - 2005)”,

GS. TS. Thái Vĩnh Thắng, Tạp chí luật học, 5/2005; “Chính quyền địa
phương ở Việt Nam: Quá trình hình thành, phát triển và vấn đề đổi mới”,
PGS. TS. Trương Đắc Linh, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 9/2005; “Vai
trò của chính quyền địa phương trong việc bảo đảm thực hiện quyền công
dân”, Nguyễn Thị Phượng, Tạp chí Quản lý nhà nước, 7/2005; “Cải cách cơ
cấu tổ chức và hoạt động của bộ máy chính quyền địa phương”, TS. Hà
Quang Ngọc, Tạp chí Cộng sản, 2/2005; “Nâng cao năng lực ban hành văn
bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương”, PGS.TS. Trương Thị
Hồng Hà, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 1/2005; “Nâng cao vị trí, vai trò
của chính quyền địa phương trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà
nước”, Trần Thanh Mai, Tạp chí Giáo dục lý luận, 3/2006, v.v.
Có thể nói số lượng các bài báo liên quan đến tổ chức và hoạt động của
UBND các cấp là rất lớn, các vấn đề được trình bày trong các bài viết đề cập
đến tổ chức và hoạt động của UBND trên nhiều khía cạnh khác nhau và nhìn
chung rất hữu ích cho việc sử dụng và nghiên cứu đề tài luận án.
Thứ ba, các công trình nghiên cứu liên quan đến đổi mới tổ chức và hoạt
động của UBND các cấp khi xây dựng và thông qua Hiến pháp năm 2013
Các công trình nghiên cứu được trình bày ở trên rất có ý nghĩa khoa
học cho việc nghiên cứu luận án. Nhưng như chúng ta biết, trước và sau khi
Hiến pháp 2013 được thông qua là giai đoạn các vấn đề của Hiến pháp, trong
đó có chính quyền địa phương (bao gồm UBND các cấp) được xem xét việc
đổi mới một cách trực tiếp và thiết thực. Do ý nghĩa đặc biệt quan trọng của các
công trình nghiên cứu giai đoạn này, luận án tách ra thành một mục riêng.
Ở đây xin nêu một số công trình nghiên cứu tiêu biểu: Sách chuyên
khảo “Những vấn đề lý luận và thực tiễn về sửa đổi, bổ sung Hiến pháp
1992”, GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên, Nxb Khoa học xã hội, 2013; Bài


17

viết “Cơ chế chịu trách nhiệm của Ủy ban nhân dân trong Hiến pháp sửa
đổi”, Ths. Nguyễn Trọng Hải, Tạp chí Tổ chức nhà nước, 5/2012; Bài viết
“Một số vấn đề về đổi mới hoạt động của Ủy ban nhân dân cấp xã trong giai
đoạn hiện nay”, Ths. Nguyễn Trọng Hải, Tạp chí Tổ chức nhà nước, 12/2012;
Bài viết“Cần xác định rõ chủ thể của chính quyền địa phương trong Dự thảo
sửa đổi Hiến pháp 1992”, Ths. Nguyễn Trọng Hải, Tạp chí Tổ chức nhà
nước, 5/2013; Bài viết “Hoàn thiện chế định Ủy ban nhân dân trong Hiến
pháp sửa đổi”, Ths. Bùi Thị Hải, Tạp chí Tổ chức nhà nước, 9/2012; Bài
viết“Cơ sở lý luận tổ chức hợp lý chính quyền địa phương và kiến nghị sửa
đổi, bổ sung Hiến pháp 1992”, PGS.TS. Văn Tất Thu, Tạp chí Tổ chức nhà
nước, 10/2012; Bài viết “Góp ý Dự thảo Hiến pháp năm 1992, Chương IX:
Về chính quyền địa phương”, TS. Nguyễn Thị Thu Hà, Tạp chí Nhà nước và
pháp luật, 1/2013; Bài viết “Một số đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định về
chính phủ và chính quyền địa phương” Ths. Đinh Duy Thanh, Tạp chí Nhà
nước và pháp luật, 1/2013; Bài viết “Mối quan hệ giữa các cơ quan chuyên
môn thuộc Ủy ban nhân dân với các cơ quan nhà nước khác và với các tổ
chức chính trị- xã hội”, Ths. Tạ Quang Ngọc, Tạp chí Nhà nước và pháp luật,
3/2013; Bài viết “Cần quy định cụ thể hơn về chính quyền địa phương trong
Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992”, TS. Đàm Bích Liên, Tạp chí Tổ chức nhà
nước, 4/2013; Bài viết “Tổ chức bộ máy nhà nước trong sửa đổi Hiến pháp
1992”, PGS. TS. Hồ Tấn sáng, TS. Nguyễn Thị Tâm, Tạp chí Tổ chức nhà
nước, 4/2013; Bài viết “Một số vấn đề cần nghiên cứu về chính quyền địa
phương ở Việt Nam hiện nay”, Ths. Trương Quốc Việt, Tạp chí Tổ chức nhà
nước, 4/2013; Bài viết “Những điểm mới cơ bản của Dự thảo sửa đổi Hiến
pháp 1992 và một số kiến nghị”, GS.TS. Mai Hồng Quỳ, Tạp chí Khoa học
pháp lý, 1/2013; Bài viết “Vị trí, tính chất của cơ quan thuộc UBND ở nước
ta hiện nay”, Ths. Tạ Quang Ngọc, Tạp chí Quản lý nhà nước, 4/2013; Tháng
3 năm 2013, phục vụ sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 1992, Bộ nội vụ và Văn
phòng Chính phủ đã tổ chức hội thảo “Về chế định chính phủ và Chính quyền

18

địa phương trong Hiến pháp”, kỷ yếu hội thảo có 11 bài viết với các nội dung
liên quan, trong đó có hai bài trực tiếp liên quan đến đổi mới tổ chức và hoạt
động của UBND, đó là bài viết “Đổi mới tổ chức và hoạt động của chính
quyền địa phương nước ta hiện nay” của PGS. TS. Bùi Xuân Đức và bài viết
“Vị trí, vai trò của Thủ tướng Chính phủ đối với chính quyền địa phương”
của Ths. Nguyễn Phước Thọ…
Những bài viết trên đây đã bàn về những khía cạnh khác nhau nổi cộm
trong tổ chức chính quyền địa phương, trong đó có UBND các cấp và sẽ là
nguồn tài liệu tham khảo có ý nghĩa rất thiết thực cho việc tác giả nghiên cứu
luận án này.
1.1.2. Tình hình nghiên cứu cơ quan hành chính địa phương nước ngoài
Nghiên cứu các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương ở các nước
được luận án chú ý để so sánh và tìm ra các yếu tố có thể nhận thức và tiếp
thu cũng như để rút kinh nghiệm cho việc tổ chức và hoạt động của UBND
các cấp ở nước ta. Các công trình nghiên cứu có tính chất cơ sở về tổ chức
CQĐP có thể chỉ ra ở đây là các sách: Montesquieu, “Tinh thần pháp luật”,
Nhà xuất bản giáo dục, Hà Nội, 1996; Đinh Ngọc Vượng, Thuyết “Tam quyền
phân lập” trong sách “Tam quyền phân lập” và bộ máy nhà nước tư sản hiện
đại của Viện Thông tin Khoa học xã hội, Hà Nội, 1992; Ngô Xuân Bình, Hồ
Việt Hạnh (chủ biên) “Tìm hiểu nhà nước pháp quyền Hàn Quốc”, Nxb Lao
động xã hội, 2007; Hồ Việt Hạnh,“Thể chế tam quyền phân lập Nhật Bản”,
Nxb Khoa học Xã hội, 2008…;
Các công trình nghiên cứu trực tiếp gắn với cơ quan hành chính nhà
nước địa phương: Nguyễn Cửu Việt (chủ biên), “Luật hành chính nước
ngoài”, Nxb. Đại học quốc gia, 2011; Viện Khoa học pháp lý, “Luật hành
chính một số nước trên thế giới”, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2004; Thang Văn
Phúc (chủ biên), Tổ chức bộ máy và cải cách hành chính ở CHLB Đức. Nxb

Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999; Ban tổ chức - Cán bộ Chính phủ, “Về mô
hình tổ chức bộ máy hành chính của các nước trên thế giới”, Nxb Chính trị


19

quốc gia, Hà Nội, 1994; PGS. TS. Lương Trọng Yêm, PGS. TS. Bùi thế
Vĩnh, “Mô hình hành chính các nước ASEAN”, Nxb Chính trị quốc gia, 1996,
v.v. Các hội thảo: Hội thảo “Bộ máy hành chính và cải cách hành chính của
Thuỵ sỹ và Malaysia” tại Hà Nội , ngày 18 - 19/7/2001 của Ban Tổ chức Cán bộ; Toạ đàm quốc tế về “Cải cách nền hành chính nhà nước” tại Hà Nội
các ngày 24 - 26/9/1996; Nguyễn Kim Thoa, Ths. Nguyễn Sỹ Đại, “Tổ chức
chính quyền địa phương Cộng hoà Liên bang Đức”, Nxb Tư pháp, 2006,
Soren Haggroth - Kaikronvall - Curt Riber dahl - Karin Rude beck (1997),
Jonathan G.S. Koppell, World Rule: Accooutability, Legitimacy, and the
Design of Global Governance (University of Chicago Press, 2010, Ali
Frazmand, Administrative Refrom in Developing Nations, Greenwood
Publishing Group, 2002…
Tổ chức và hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước các nước
trình bày trong các công trình nghiên cứu trên đây được thể hiện rất đa dạng.
Tuy nhiên, việc xem xét so sánh, vận dụng vào Việt Nam đòi hỏi phải tính
đến các điều kiện cụ thể ở nước ta, điều đó liên quan lớn đến các CQĐP tổ
chức theo nguyên tắc tự quản.
1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến Ủy ban nhân dân,
đổi mới tổ chức và hoạt động của Ủy ban nhân dân
1.2.1. Đánh giá về các nghiên cứu lý luận về Ủy ban nhân dân và đổi
mới tổ chức và hoạt động của Ủy ban nhân dân
Qua nghiên cứu các công trình nghiên cứu về cơ quan hành chính nhà nước
địa phương cho thấy, các kết quả nghiên cứu khẳng định các vấn đề sau đây:
Một là, chức năng quản lý hành chính nhà nước ở địa phương là chức
năng nhất thiết phải có để CQĐP thực hiện hoạt động chỉ đạo, điều hành các

công việc ở địa phương nhằm tổ chức thực hiện luật, thực hiện văn bản pháp
luật, mệnh lệnh của cơ quan nhà nước cấp trên;
Hai là, các cơ quan hành chính nhà nước ở các nước hầu hết nằm trong
quan hệ ràng buộc trách nhiệm với cơ quan hội đồng. Có những nước như


20

Anh [101, tr. 75 - 81], cơ quan hội đồng thực hiện luôn chức năng hành chính
nhà nước. Ở nước ta, cơ quan hành chính nhà nước địa phương được gọi là
UBND do HĐND lập ra và chịu trách nhiệm trước cơ quan này [61, Điều 8];
Ba là, tính chất, đặc điểm của cơ quan hành chính nhà nước địa phương
phụ thuộc rất lớn vào tính chất của CQĐP. Đối với các nước CQĐP được tổ
chức theo nguyên tắc tự quản, cơ quan hành chính nhà nước địa phương chỉ
được đặt chủ yếu trong quan hệ với cơ quan hội đồng, về nguyên tắc, không
có quan hệ chỉ đạo trên - dưới không thấy có quan hệ theo chiều dọc [97, tr.
216 - 220; 283 - 290]. Đối với các CQĐP được tổ chức theo nguyên tắc tập
trung (hoặc tập trung dân chủ), cơ quan hành chính nhà nước được tổ chức
theo nguyên tắc trực thuộc hai chiều: chiều ngang, quan hệ trực thuộc với
HĐND, chiều dọc quan hệ trực thuộc cơ quan hành chính nhà nước cấp trên.
Mỗi cách tổ chức như trên có các ưu điểm và nhược điểm nhất định.
Trong CQĐP tự quản, ưu điểm rất quan trọng của nó là tính chủ động của
CQĐP trong việc thực hiện vai trò của chính quyền, trong đó có cơ quan hành
chính nhà nước ở địa phương. Còn với CQĐP, trong đó có có cơ quan hành
chính nhà nước là bảo đảm sự lãnh đạo, quản lý tập trung thống nhất từ trên
xuống dưới. Đây là những vấn đề lý luận và cả thực tiễn cần suy xét nghiêm
túc trong đổi mới tổ chức và hoạt động của UBND.
Bốn là, các cơ quan hành chính nhà nước địa phương có chức năng,
nhiệm vụ và quyền hạn tuỳ thuộc vào đặc điểm của mỗi mô hình tổ chức
CQĐP như vừa nêu ở trên và tuỳ thuộc tình hình cụ thể, nguồn lực con người.

Tuy nhiên, xu hướng chung trong việc xác định nhiệm vụ, quyền hạn của
CQĐP, bao gồm trong đó cơ quan hành chính nhà nước là phân cấp, phân
quyền quản lý hành chính nhà nước. Đổi mới yêu cầu và hoạt động của
UBND không thể không tính đến điều này.
Năm là, cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương có thể là một tập
thể (ví dụ, ở nước ta là UBND) và cùng với tập thể này có các bộ phận có tính
chuyên môn quản lý giúp việc. Ở nhiều nước, cơ quan hành chính nhà nước


21

được tổ chức theo chế độ thủ trưởng. Đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước
địa phương là một cá nhân, có các bộ phận chuyên môn giúp việc.
Sáu là, các cơ quan hành chính nhà nước hoạt động quản lý hành chính
theo quy chế nhất định. Hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước thể hiện
ở những hình thức khác nhau ban hành văn bản quy phạm pháp luật, ban hành
quyết định quản lý hành chính cụ thể và các hoạt động quản lý có tính tổ chức
khác liên quan đến các vấn đề quy hoạch, kế hoạch, tổ chức thực tiễn, thanh
tra, kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật, giải quyết khiếu nại...Quản lý hành
chính được thực hiện bằng các phương pháp khác nhau như: thuyết phục,
cưỡng chế, ra chỉ thị…
Việc thực hiện các hoạt động kể trên phụ thuộc vào thứ bậc vị trí, vai
trò của cơ quan hành chính nhà nước, các lý thuyết, triết lý quản lý được áp
dụng, tính dân chủ trong quản lý hành chính, tính pháp quyền trong quản lý
hành chính nhà nước, các đặc điểm của đối tượng quản lý…
Bảy là, với các công trình nghiên cứu về cơ quan hành chính nhà nước
địa phương nước ngoài, các thông tin về tổ chức và hoạt động của cơ quan
này đã giúp cho việc làm rõ các một số vấn đề lý luận và thực tiễn đổi mới, so
sánh với các kết quả đổi mới tổ chức và hoạt động của UBND nước ta.
Tám là, các khía cạnh khác nhau của đổi mới cơ quan hành chính nhà

nước địa phương nước ta liên quan đến mô hình, chức năng, nhiệm vụ, tổ
chức và hoạt động trong các điều kiện cụ thể đã được đề cập ở mức độ nhất
định.
1.2.2. Đánh giá các nghiên cứu về thực trạng đổi mới tổ chức và hoạt
động của Ủy ban nhân dân
Trong các công trình nghiên cứu về UBND nước ta, các công trình
nghiên cứu đã đặt ra các vấn đề:
- Hoạt động của UBND trong quá trình đổi mới đã có những thay đổi
quan trọng, nhưng nhìn chung, vẫn chưa đáp ứng yêu cầu của quản lý hành
chính nhà nước trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Điều