Thực trạng phát triển du lịch cộng đồng tại cố đô Hoa Lư-Ninh Bình

TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

LỜI CẢM ƠN
Khóa luận tốt nghiệp là công trình nghiên cứu nhỏ bé, đánh dấu kết quả
cuối cùng của quá trình học tập tại trường Đại học Công nghiệp Hà Nội của
em. Trong suốt thời gian thực hiện khóa luận, em đã nhận được rất nhiều sự
giúp đỡ của các thầy cô, đơn vị quản lí khu du lịch Cố đô Hoa Lư và gia đình,
bạn bè.
Trước tiên, em xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo ThS. Phí
Công Mạnh đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ em trong suốt quá trình
làm khóa luận.
Em xin chân thành cảm ơn Sở Văn hóa-Thể thao và du lịch tỉnh Ninh
Bình, ban quản lí khu du lịch Cố đô Hoa Lư và các cộng đồng dân cư địa
phương tại Cố đô Hoa Lư đã nhiệt tình giúp đỡ, cung cấp tài liệu cho em
trong suốt quá trình nghiên cứu thực tế để thực hiện khóa luận.
Cuối cùng, em xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn quan
tâm em, tạo điều kiện cho em trong suốt quá trình học tập và hoàn thành bài
khóa luận.
Do thời gian có hạn và trình độ của bản thân còn nhiều hạn chế nên bài
viết không tránh khỏi nhiều thiếu sót. Em rất mong đươc sự thông cảm và
đóng góp ý kiến của thầy cô và bạn bè để đề tài của em được hoàn thiện hơn.
Sinh viên thực hiện
BÙI THỊ YẾN

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
1

TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

MỤC LỤC

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
2


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
STT
1
2
3
4
5
6
7
8

Chữ viết tắt
DLCĐ
DLST
VQG

UBND
HĐND
CĐ
ĐH
NXB

Diễn giải
Du lịch cộng đồng
Du lịch sinh thái
Vườn quốc gia
Ủy ban nhân dân
Hội đồng nhân dân
Cao đẳng
Đại học
Nhà xuất bản

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
3


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

DANH MỤC BẢNG BIỂU,MÔ HÌNH
STT
DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ MÔ HÌNH
1 Bảng 2.1: Cơ cấu lao động của người dân Cố đô Hoa Lư
2 Bảng 2.2: Hiện trạng cơ sở vật chất kĩ thuật phục vụ du lịch

tại Cố đô Hoa Lư
3 Bảng 2.3: Số lượng cơ sở lưu trú du lịch từ 3-5 sao (20132014)
4 Bảng 2.4: Chỉ tiêu khách du lịch nội địa đến Cố đô Hoa Lư
(2009-2014)
5 Bảng 2.5: Chỉ tiêu khách du lịch quốc tế đến Cố đô Hoa Lư
(2009-2014)
6 Bảng 2.6: Doanh thu từ hoạt động du lịch tại Cố đô Hoa Lư
7 Bảng tổng hợp kết quả bảng hỏi đối với khách du lịch đến
Cố đô Hoa Lư
8 Bảng tổng hợp kết quả bảng hỏi đối với người dân Hoa Lư
9 Mô hình 2.1: Mô hình tổ chức du lịch cộng đồng tại Cố đô
Hoa Lư

TRANG
48
58
59
61
63
65
110
111
54

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
4


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của đề tài
Ngày nay du lịch đã trở thành một nhu cầu không thể thiếu trong đời
sống văn hóa - xã hội của các nước đặc biệt nó đã và đang trở thành ngành
kinh tế mũi nhọn được ví như “ con gà đẻ trứng vàng” hay “ngành công
nghiệp không khói”. Cùng với sự phát triển của các thành tựu khoa học kĩ
thuật, ngành du lịch ngày càng nhận thấy rằng: Phát triển một cách bền
vững và tồn tại lâu dài là điều rất cần thiết. Do đó mà vấn đề bảo vệ tài
nguyên, phát triển và quảng bá du lịch tại địa phương ngày càng được
quan tâm nhiều hơn trên nhiều phương tiện, nhiều hình thức khác nhau.
Du lịch là ngành kinh tế mang tính liên ngành và xã hội hósợ tóia cao,
với sự tham gia của nhiều tầng lớp, nhiều thành phần, nhiều tổ chức, nhiều
ngành trong xã hội. Sự phát triển đa dạng về kinh tế và văn hóa của các
cộng đồng địa phương sẽ tạo ra sự đa dạng và phong phú các sản phẩm du
lịch. Sự tham gia của cộng đồng địa phương vào hoạt động du lịch là một
tất yếu vì cộng đồng địa phương là những người sáng tạo, nuôi dưỡng và
bảo tồn các nguồn tài nguyên du lịch tự nhiên và nhân văn. Đặc biệt là
những vùng có du lịch sinh thái, du lịch văn hóa phát triển và sự thành bại
của việc khai thác sử dụng tài nguyên trong hoạt động du lịch phụ thuộc
rất nhiều vào sự phối hợp, mối quan hệ, nghĩa vụ, trách nhiệm của các bên
tham gia như: nhà cung ứng du lịch, chính quyền địa phương, du khách,
cộng đồng dân cư… Do đó chúng ta có thể nhận thấy rằng, du lịch đem lại
nhiều lợi ích có thể là gián tiếp hay trực tiếp cho người dân địa phương
sinh sống tại vùng đất đó như: nâng cao đời sống, tạo công ăn việc làm,
tăng thu nhập, cơ sở vật chất - hạ tầng được cải thiện tốt hơn, giao lưu văn
hóa giữa các vùng, góp phần đóng góp vào sự phát triển kinh tế vùng nói
riêng và cả nước nói chung… Điều đó có ý nghĩa nhân văn rất lớn thể hiện

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
5


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

đường lối, chủ trương phát triển kinh tế - xã hội đúng đắn phù hợp với
từng vùng, từng quốc gia.
Ninh Bình với tài nguyên du lịch phong phú đa dạng, là địa điểm có thể
thu hút được nguồn khách lớn trong nước và quốc tế. Vẻ đẹp tài nguyên
của Ninh Bình không những là Tam Cốc – Bích Động thắng cảnh vốn
được mệnh danh là “Hạ Long trên cạn”, rừng già Cúc Phương,...hay các
khu sinh thái như: khu bảo tồn ngập nước Vân Long, khu sinh thái Tràng
An. Mà nó còn thể hiện với các giá trị văn hoá lịch sử là cố đô Hoa Lư là
kinh đô xưa của nước Đại Cồ Việt, đền vua Đinh, vua Lê... Trước thế
mạnh về tiềm năng du lịch của mình, Ninh Bình đang là một trong những
tỉnh trong cả nước có khả năng phát triển và đưa ngành du lịch trở thành
thế mạnh.
Hoa Lư là một huyện thuộc tỉnh Ninh Bình, nơi đây là một vùng đất rất
giàu tiềm năng du lịch cả về tài nguyên thiên nhiên và nhân văn. Đây là
điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch cộng đồng. Tuy nhiên, việc phát
triển du lịch cộng đồng ở nơi này còn tồn tại khá nhiều bất cập như sự hạn
chế về dịch vụ du lịch, bảo tồn những giá trị văn hóa, sự tham gia của cộng
đồng địa phương vào hoạt động du lịch bước đầu phát triển nhưng chưa
mang lại hiệu quả, vai trò của người dân địa phương vẫn còn mờ nhạt, ở
mức thấp. Người dân chỉ mới tham gia vào một số khâu không quan trọng

và lợi ích kinh tế vẫn còn bấp bênh, phương thức tham gia vẫn còn tự phát,
họ vẫn chủ yếu dựa vào ngành kinh tế nông nghiệp là chính.
Do đó, việc tổ chức thu hút cộng đồng địa phương vào hoạt động du
lịch, giúp người dân nâng cao chất lượng cuộc sống, nâng cao nhận thức
về du lịch, về ý nghĩa của việc bảo vệ tài nguyên môi trường, ý nghĩa của
việc tạo ra môi trường nhân văn hấp dẫn khách du lịch là rất cần thiết. Để
làm được điều đó, cần có sự quan tâm liên kết của rất nhiều ngành nhiều
cơ quan có chức trách mà trực tiếp là ngành du lịch và chính quyền địa
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
6


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

phương. Đòi hỏi ngành du lịch ngoài những nghiên cứu về tài nguyên, tìm
những giải pháp cho phát triển du lịch thì cần có sự nghiên cứu một cách
toàn diện, thiết thực hơn về cộng đồng địa phương, thấy được vai trò quan
trọng của cộng đồng địa phương cho sự phát triển bền vững của ngành du
lịch. Vì vậy, với mong muốn vận dụng những kiến thức đã học về chuyên
ngành du lịch để góp phần vào bảo vệ sự đa dạng sinh học môi trường địa
phương, tăng hiệu quả kinh tế, tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng dân cư
địa phương ở cố đô Hoa Lư, đồng thời thoả mãn nhu cầu du lịch của khách
du lịch, em đã lựa chọn đề tài nghiên cứu về “ Thực trạng phát triển du
lịch cộng đồng tại cố đô Hoa Lư-Ninh Bình”. Là người con trên mảnh
đất Ninh Bình thân yêu, em cũng muốn mình đóng góp một chút công sức
nhỏ bé, muốn khơi dậy tiềm năng du lịch của quê hương mình. Giúp cho
cộng đồng các dân tộc trong nước, cũng như các kiều bào xa quê hương

hiểu được các các giá trị văn hoá lịch sử của đồng bào mình, cùng với vẻ
đẹp thiên nhiên và con người của mảnh đất “vùng quê chiêm trũng”.
2.Mục đích nghiên cứu
Thông qua việc nghiên cứu thực trạng hoạt động du lịch cộng đồng tại
Cố đô Hoa Lư nhằm đưa ra một số giải pháp để phát triển loại hình du lịch
này tại khu di tích. Góp phần nâng cao chất lượng kinh doanh dịch vụ du
lịch ở Cố đô Hoa Lư và góp phần quảng bá rộng rãi khu du lịch với khách
du lịch trong nước và quốc tế.
3.Đối tượng và khách thể nghiên cứu
• Đối tượng nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng hoạt
động du lịch gắn với dân cư địa phương tại cố đô Hoa Lư.
• Khách thể nghiên cứu: Điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội và
tài nguyên du lịch (tự nhiên và nhân văn) để thúc đẩy phát triển du lịch
cộng đồng tại khu du lịch Cố đô Hoa Lư. Cộng đồng địa phương xã
Trường Yên và và một số vùng lân cận tham gia vào phục vụ du lịch.
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
7


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

4.Nhiệm vụ nghiên cứu
Xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài nghiên cứu “Thực trạng phát triển du
lịch cộng đồng tại Cố đô Hoa Lư”.
Khảo sát đánh giá thực trạng tại khu di tích. Nêu ra được những điểm
mạnh và hạn chế cần phải khắc phục nhằm đánh giá khả năng phát triển du
lịch cộng đồng và đưa ra một số giải pháp thu hút cộng đồng địa phương

tham gia vào hoạt động du lịch. Khôi phục và bảo tồn các giá trị văn hóa
truyền thống, phát triển du lịch một cách bền vững.
5.Phạm vi nghiên cứu
• Thời gian nghiên cứu của đề tài: từ tháng 3/2016 – 5/2016.
• Về mặt nội dung: Đề tài nghiên cứu thực trạng phát triển du lịch cộng
đồng tại Cố đô Hoa Lư. Trên cơ sở đó đề xuất phương hướng phát triển
du lịch cộng đồng và đưa ra giải pháp nhằm khai thác hợp lý lãnh thổ
du lịch, bảo tồn những giá trị văn hoá nhằm thu hút cộng đồng địa
phương tham gia vào hoạt động du lịch.
6. Phương pháp nghiên cứu
• Phương pháp thu thập và xử lí số liệu: Đây là phương pháp chủ yếu
trong quá trình nghiên cứu khóa luận dựa trên những nguồn tài liệu tại
khu du lịch, sách báo, internet, nguồn tư liệu của sở du lịch…
• Phương pháp phân tích tổng hợp: nhằm phân tích, chọn lọc các dữ liệu
phù hợp nhằm làm nổi bật thực trạng phát triển du lịch cộng đồng tại cố
đô Hoa Lư.
• Khảo sát thực địa: Là phương pháp đòi hỏi phải đến trực tiếp khu du
lịch nghiên cứu và tìm kiếm thông tin.
• Phỏng vấn bằng bảng hỏi, mẫu điều tra: Phỏng vấn trực tiếp các cơ
quan có thẩm quyền ví dụ như: UBND các xã, huyện cùng một số hộ
dân.

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
8


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

• Tìm thông tin từ sở văn hóa - thể thao - du lịch của tỉnh, phòng ban văn
hóa của huyện, xã sau đó tiến hành chọn lọc, sử dụng các thông tin cần
thiết, chính xác phục vụ cho đề tài.
7.Kết cấu đề tài
Lời cảm ơn
Danh mục chữ viết tắt
Danh mục bảng biểu và mô hình
Mở đầu
Chương 1: Cơ sở lí luận về du lịch cộng đồng.
Chương 2: Thực trạng phát triển du lịch cộng đồng tại cố đô Hoa Lư.
Chương 3: Một số giải pháp cơ bản phát triển du lịch cộng đồng tại cố
đô Hoa Lư.
Kết luận và kiến nghị
Tài liệu tham khảo
Phụ lục

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
9


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ DU LỊCH CỘNG ĐỒNG
1.1.Tổng quan tình hình đề tài
Về việc khai thác, tìm hiểu về cộng đồng địa phương ở Việt Nam nói
chung và ở Ninh Bình nói riêng đã được nhiều học giả quan tâm, tìm hiểu,

nghiên cứu và cho ra nhiều công trình, nhiều ấn phẩm có giá trị. Một số
công trình nổi bật như:
• Hoàng Thị Huyền Trang (2012), “Thực trạng hoạt động du lịch cộng
đồng tại Làng Gốm Chu Đậu theo hướng phát triển bền vững”, trường
ĐH Dân lập Hải Phòng.
• Lê Ngọc Hinh (2009), “Nghiên cứu hoạt động du lịch cộng đồng tại
Hoa Lư, Ninh Bình”, trường ĐH Dân lập Hải Phòng.
• Bùi Thị Nhường (2010), “Một số giải pháp thúc đẩy phát triển du lịch
cộng đồng tại Khu du lịch Tam Cốc - Bích Động, Ninh Bình”, trường
ĐH Kinh tế quốc dân.
• Hoàng Thị Hương (2011), “Phát triển du lịch cộng đồng VQG Cúc
Phương”, trường ĐH Dân lập Hải Phòng.
• Lã Đăng Bật, Cố đô Hoa Lư Lịch sử và danh thắng, NXB Thanh niên
Hà Nội năm 1998.
Ngoài ra còn nhiều bài viết liên quan đăng tải trên các tạp chí du lịch và
các website.
Trên cơ sở kế thừa thành tựu của các học giả đi trước, em đi sâu nghiên
cứu về thực trạng tài nguyên du lịch cũng như các hoạt động tham gia du
lịch của cộng đồng dân cư địa phương tại khu di tích Cố đô Hoa Lư. Qua
đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả khai thác của khu di
tích này vào hoạt động du lịch.
1.2.Khái niệm chung
1.2.1.Khái niệm về du lịch
Khi xã hội càng phát triển, đời sống vật chất tinh thần của con người
được nâng cao, do đó con người có nhu cầu được đi lại, được khám phá
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
10

TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

thế giới xung quanh. Vì vậy, du lịch đã phát triển một cách mạnh mẽ và
trở thành một bộ phận không thể thiếu trong đời sống tinh thần của con
người. Du lịch được hiểu một cách đơn giản là hoạt động gắn liền với việc
nghỉ ngơi, giải trí, thỏa mãn các nhu cầu khác nhau của con người. Du lịch
không tồn tại độc lập mà phải gắn liền với sự phát triển của một số ngành
dịch vụ tạo thành một chuỗi hoàn chỉnh đáp ứng mọi nhu cầu của khách
khi tham gia hoạt động du lịch. Từ khi xuất hiện, du lịch đã có rất nhiều
định nghĩa khác nhau được đưa ra.
Tại hội nghị liên hợp quốc về du lịch họp tại Roma – Italy (21/805/09/1963), các chuyên ra đã đưa ra định nghĩa về du lịch: “Du lịch là
tổng hợp các mối quan hệ, hiện tượng và các hiện tượng kinh tế bắt nguồn
từ các cuộc hành trình và lưu trú của cá nhân hay tập thể ở bên ngoài nơi
ở thường xuyên của họ hay ngoài nước họ với mục đích hòa bình. Nơi họ
đến lưu trú không phải là nơi làm việc của họ” [Nguồn: Nguyễn Đình
Hòe, Vũ Văn Hiếu; Du Lịch Bền Vững; NXB Đại Học Quốc Gia 2001]
Theo Pirogionic năm1985, khái niệm về du lịch được xác định như sau:
“Du lịch là hoạt động của dân cư trong thời gian rỗi liên quan đến sự di
chuyển của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên nhằm nghỉ ngơi,
chữa bệnh, phát triển thể chất và tinh thần, nâng cao trình độ nhận thứcvăn hóa, thể thao kèm theo đó là việc tiêu thụ các giá trị về tự nhiên, kinh
tế, văn hóa, lịch sử”. [Nguồn: Nguyễn Đình Hòe, Vũ Văn Hiếu; Du Lịch
Bền Vững; NXB Đại Học Quốc Gia 2001]
Tổ chức thế giới WTO đưa ra khái niệm về du lịch năm 1993: “Du lịch
là tổng hợp các mối quan hệ, hiện tượng và các hoạt động kinh tế bắt
nguồn từ những cuộc hành trình và lưu trú của con người ở bên ngoài nơi
ở thường xuyên của họ với mục đích hòa bình” [Nguồn: Nguyễn Đình
Hòe, Vũ Văn Hiếu; Du Lịch Bền Vững; NXB Đại Học Quốc Gia 2001]

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
11


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

Theo điều 4 luật du lịch Việt Nam (2005): “Du lịch là các hoạt động
có liên quan đến di chuyển của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên
của mình nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan tìm hiểu, giải trí, nghỉ dưỡng
trong một khoảng thời gian nhất định nào đó” [Nguồn: Nguyễn Đình Hòe,
Vũ Văn Hiếu; Du Lịch Bền Vững; NXB Đại Học Quốc Gia 2001]
Khái niệm du lịch một mặt mang ý nghĩa xã hội là việc đi lại của con
người nhằm mục đích nghỉ ngơi, giải trí, tìm hiểu, khám phá… mặt khác
du lịch là ngành kinh tế có liên quan đến nhiều thành phần tạo thành một
ngành dịch vụ như: lưu trú, ăn uống, giao thông vận tải… Vì vậy, có thể
đánh giá tác động của du lịch ở rất nhiều khía cạnh khác nhau.
Nhìn chung thông qua các định nghĩa về du lịch từ rất nhiều nguồn
khác nhau có thể hiểu: “Du lịch là hoạt động của con người, di chuyển
ngoài nơi cư trú thường xuyên của mình nhưng không thường xuyên với
mục đích phục hồi sức khỏe và thỏa mãn nhu cầu tìm hiểu khám phá, nâng
cao nhận thức của bản thân” [Nguồn: Nguyễn Đình Hòe, Vũ Văn Hiếu;
Du Lịch Bền Vững; NXB Đại Học Quốc Gia 2001]
 Phân loại về du lịch
Du lịch có rất nhiều tiêu chí để phân loại thành nhiều nhóm khác
nhau. Có thể phân loại theo tiêu chí mục đích chuyến đi hoặc lãnh thổ
hoạt động, cũng có thể phân loại theo tiếu chí thời gian tổ chức chuyến
đi hoặc theo tiêu chí về phương tiện tổ chức chuyến đi. Hiện nay, các

chuyên gia về du lịch Việt Nam thường phân chia các loại hình du lịch
theo các tiêu chí cơ bản sau:
 Phân loại theo môi trường tài nguyên:
- Môi trường tài nguyên du lịch tự nhiên
- Môi trường tài nguyên du lịch nhân văn
 Phân loại theo mục đích chuyến đi:
- Du lịch thuần túy (tham quan, giải trí, khám phá, nghỉ dưỡng, thể
thao, lễ hội)
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
12


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

 Du lịch kết hợp (tôn giáo, nghiên cứu, chữa bệnh, hội nghị, hội thảo,
thể thao, thăm người thân)
 Phân loại theo lãnh thổ hoạt động:
- Du lịch quốc tế
- Du lịch nội địa
- Du lịch quốc gia
1.2.2.Khái niệm về cộng đồng
Cộng đồng là một khái niệm lý thuyết cũng như thực hành, xuất hiện
vào những năm 1940 tại các nước thuộc địa của Anh. Năm 1950, Liên
hiệp quốc công nhận khái niệm phát triển cộng đồng. Quan điểm về cộng
đồng đề cập đến các yếu tố con người và phạm vi địa lý, mối quan hệ và
mục đích chung trong phát triển và bảo tồn cộng đồng đó. Cộng đồng là
một trong những khái niệm xã hội học.

Theo từ điển Tiếng Việt: Cộng đồng có nghĩa là cùng đều nhau, đồng
đều.
Theo Keith và Ary, 1998 thì: Cộng đồng là một nhóm người, thường
sinh sống trên cùng khu vực địa lý, tự xác định mình thuộc về cùng một
nhóm. Những người trong cùng một cộng đồng thường có quan hệ huyết
thống hoặc hôn nhân và có thể thuộc cùng một nhóm tôn giáo, một tầng
lớp chính trị.
Theo J.H Fichter: Cộng đồng là một tập thể người nhất định trên một
lãnh thổ kinh tế, văn hóa bao gồm 4 yếu tố:
+ Tương quan cá nhân mật thiết với những người khác, tương quan này
đôi khi được gọi là tương quan đối mặt, tương quan thân mật.
+ Có sự liên kết về tình cảm và cảm xúc.
+ Có sự tự nguyện hy sinh đối với những giá trị được tập thể coi là cao cả
và có ý nghĩa.
+ Có ý thức với mọi thành viên trong tập thể.
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
13


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

Theo Schmink 1999, cộng đồng được hiểu là tập thể các nhóm người có
chung địa bàn cư trú và có quyền sử dụng các tài nguyên ở địa phương.
1.2.3.Khái niệm về cộng đồng địa phương
Theo Nguyễn Hữu Nhân: Cộng đồng địa phương là những cộng đồng
được gọi tên như đơn vị làng, bản, xã, huyện… Những người chung về lí
tưởng xã hội, lứa tuổi, giới tính, thân phận xã hội.

Cũng có thể hiểu cộng đồng địa phương là một nhóm dân cư cùng sinh
sống trên một lãnh thổ nhất định qua nhiều thế hệ và có những đặc điểm
chung về sinh hoạt văn hóa truyền thống, sử dụng các nguồn tài nguyên và
môi trường, cùng các mối quan tâm kinh tế xã hội, có sự gắn kết về huyết
thống và tình cảm có sự chia sẻ về nguồn lợi và trách nhiệm trong cộng
đồng.
Cộng đồng địa phương tại các khu du lịch là đối tượng nghiên cứu và
tham gia hoạt động du lịch và bảo tồn có những đặc điểm:
- Cộng đồng địa phương là những nhóm người định cư trên cùng lãnh thổ
nhất định. Mỗi vùng lãnh thổ nhất định sẽ có những điều kiện tài nguyên
môi trường tự nhiên khác nhau, là yếu tố quan trọng để hình thành, nuôi
dưỡng và phát triển những giá trị văn hóa và kinh tế. Vì vậy, mỗi cộng
đồng thường có những giá trị văn hóa và hoạt động kinh tế khác nhau.
- Có quan hệ gắn kết về tình cảm, mang tính huyết thống, thân thiện, giúp
đỡ, chia sẻ.
- Có quyền lợi và trách nhiệm, có đặc điểm chung về sở hữu và sử dụng,
bảo vệ tài nguyên môi trường.
- Tính cộng đồng bền vững được khẳng định qua thời gian, chính thời gian
là yếu tố gắn kết các thành viên cộng đồng để cùng nhau tạo ra các giá trị
văn hóa đặc sắc cho cộng đồng.
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
14


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

- Những đặc điểm chung về hoạt động văn hóa truyền thống, có những giá

trị được tập thể coi là khuôn mẫu văn hóa sinh hoạt cộng đồng.
- Mỗi cộng đồng có những tổ chức quy ước xã hội, “phép vua thua lệ
làng”.
1.3.Khái niệm về du lịch cộng đồng
1.3.1.Các quan điểm về du lịch cộng đồng
Ngày nay, DLCĐ được hiểu là cộng đồng địa phương tham gia vào các
hoạt động kinh doanh mang tính tự phát tại những nơi có tài nguyên du
lịch tự nhiên và nhân văn hấp dẫn, các tuyến, điểm du lịch sẵn có của địa
phương chứ chưa chú trọng tới quyền lợi cộng đồng địa phương và thu hút
họ tham gia vào hoạt động du lịch. Trong nhiều trường hợp quyền lợi của
các bên tham gia du lịch xấu đi và làm giảm sức hấp dẫn cho du khách.
Đến nay một số nhà nghiên cứu đã đưa ra các khái niệm cho thuật ngữ
DLCĐ.
Theo quỹ bảo tồn thiên nhiên thế giới WNF: “DLCĐ là loại hình du
lịch mà ở đó cộng đồng địa phương có sự khảo sát và tham gia chủ yếu và
sự phát triển và quản lý hoạt động du lịch và phần lớn lợi nhuận thu được
từ hoạt động du lịch cho cộng đồng” [Nguồn: Aigul, Shadanbekova,
Maketing Speacialist, Commuty – basedtonsism guidebook, 2004]
Năm 1997, Tổ chức du lịch Thái Lan “Responsible Ecological Social
tour” - một tổ chức du lịch chịu trách nhiệm về du lịch sinh thái – xã hội
đã đưa ra khái niệm: “DLCĐ là phương thức tổ chức du lịch đề cao sự
bền vững về môi trường và văn hóa xã hội. DLCĐ do cộng đồng sở hữu
quản lý tài nguyên các hoạt động du lịch. Vì sự phát triển của cộng đồng
và cho phép du khách nâng cao nhận thức cũng nhờ học hỏi từ cộng đồng
về những giá trị văn hóa, cuộc sống đời thường của họ”.[Nguồn:
Respondsible Ecological Social Tours, Thailand, 1997]
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
15

TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

Đối với Việt Nam, vấn đề phát triển du lịch cộng đồng lần đầu tiên
được đưa ra tại “Hội thảo chia sẻ bài học kinh nghiệm phát triển DLCĐ
Việt Nam – 2003”. Hội thảo được tổ chức tại Hà Nội, các chuyên gia trong
và ngoài nước đã thảo luận các vấn đề cơ bản về loại hình DLCĐ tại việt
Nam. Theo đó Viện nghiên cứu phát triển miền núi đã đưa ra khái niệm về
DLCĐ như sau: “DLCĐ là nhằm bảo tồn tài nguyên du lịch tại điểm đón
khách. Vì sự phát triển du lịch bền vững dài hạn, DLCĐ khuyến khích sự
tham gia cộng đồng địa phương trong du lịch và có cơ chế tạo các cơ hội
cho cộng đồng. DLCĐ là một quá trình tương tác giữa cộng đồng và
khách du lịch mà sự tham gia có ý nghĩa của cả hai phía, mang lại lợi ích,
bảo tồn cho cộng đồng địa phương”.
Như vậy, DLCĐ nhấn mạnh đến tính tự chủ, vai trò chủ thể tham gia
hoạt động du lịch là cộng đồng địa phương. Khái niệm DLCĐ không đồng
nghĩa với du lịch sinh thái. DLCĐ nhấn mạnh đến chủ thể tham gia vào
quy hoạch quản lý, quyết định các vấn đề phát triển du lịch, bảo vệ, khai
thác tài nguyên và hưởng từ hoạt động du lịch là cộng đồng địa phương.
Trong khi đó du lịch sinh thái nhấn mạnh đến quản lý khai thác, bảo tồn tài
nguyên có trách nhiệm nhưng không rõ chủ sở hữu tài nguyên du lịch,
cộng đồng địa phương được tham gia vào các hoạt động du lịch nhưng
không được trực tiếp quyết định phát triển du lịch, tham gia một cách bị
động, cộng đồng địa phương chỉ được chia sẻ lợi ích từ hoạt động du lịch.
1.3.2.Đặc điểm và nguyên tắc của du lịch cộng đồng
 Đặc điểm du lịch cộng đồng
DLCĐ là một loại hình rất mới mẻ, ở Việt Nam loại hìn du lịch này rất
được quan tâm và chú ý phát triển trong những năm gần đây. Và cũng bởi

lẽ có nhiều quan điểm về du lịch cộng đồng, tùy theo các nhà nghiên cứu,
các lãnh thổ khác nhau, song chúng ta có thể nêu ra được những đặc điểm
nổi bật của DLCĐ như sau:
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
16


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

- Sự tham gia tích cực của người dân địa phương: Họ được trao quyền
làm chủ, quản lý, nghiên cứu, lập kế hoach phat triển và thực hiện các dịch
vụ du lịch.
- Phát triển du lịch cộng đồng đồng nghĩa với việc chia sẻ lợi ích công
bằng cho cộng đồng địa phương và các bên tham gia.
- Hoạt động du lịch thu hút các cộng đồng địa phương, đem lại lợi ích
cho họ, tạo cơ hội việc làm và cải thiện điều kiện sống cho họ.
- Điều kiện tiên quyết là khu du lịch hay điểm du lịch đó phải có nguồn
tài nguyên du lịch đặc trưng, hấp dẫn có độ nhạy cảm về da dạng sinh hoc,
chinhs trị văn hóa xã hội và còn khá nguyên vẹn giá trị.
- Cộng đồng dân cư làm du lịch cộng đồng phải là người sinh sống, làm
việc trên địa bàn phát triển du lịch hoặc liền kề với khu vực chứa tài
nguyên du lịch.
- Các dịch vụ du lịch do người dân địa phương cung cấp có tính đặc
trưng, đặc thù của địa phương cao và ít mang tính chuyên môn hóa.
- Ngoài việc phát triển du lịch, cộng đồng dân cư còn có trách nhiệm bảo
vệ môi trường nhằm hạn chế tác động tiêu cực chính từ việc khai thác tài
nguyên du lịch cộng đồng và hoạt động của du khách, đồng thời bảo tồn

tài các giá trị tự nhiên và nhân văn của địa phương.
- Khách du lịch thường không đòi hỏi dịch vụ mang tính tiện nghi hay
chất lượng cao.
- Khách du lịch thường có nhận thức cao, thích khám phá, tìm hiểu
những điều mới lạ, những giá trị nguyên bản.
- DLCĐ đóng vai trò quan trọng trong công việc xoá đói giảm nghèo.
Điều này được thể hiện ở việc DLCĐ có tác động tích cực đối với việc
chuyển đổi cơ cấu kinh tế ngành nghề và lao động. Trước khi tham gia
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
17


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

DLCĐ người dân chủ yếu sinh sống trong điều kiện kinh tế tự cung tự cấp,
nghề chính của họ là sản xuất nông nghiệp.
- Phát triển DLCĐ góp phần làm đa dạng hoá các ngành kinh tế, trong
khi vẫn duy trì và phát triển các ngành kinh tế truyền thống: Khi DLCĐ
phát triển người dân có điều kiện phát triển và các ngành nghề truyền
thống phát triển và duy trì trở thành sản phẩm du lịch độc đáo. Từ đó việc
tiêu thụ những sản phẩm tại chỗ được dễ dàng hơn. Thu nhập từ dịch vụ
cho thuê phòng, bán hàng, chở khách, biểu diễn văn nghệ… giúp cải thiện
cuộc sống của nhân dân, cùng với đó cơ cấu ngành nghề lao động cũng có
sự thay đổi, hình thành các công việc mang tính du lịch mới.
- DLCĐ là hoạt động thu hút cộng đồng địa phương tham gia vào hoạt
động du lịch và được hưởng lợi từ hoạt động này nên đây là loại hình có
tính chuyên môn thấp. Cộng đồng địa phương mời tham gia vào hoạt động

du lịch nên chuyên môn nghiệp vụ và trình độ ngoại ngữ còn hạn chế, gặp
khó khăn trong việc giao tiếp và hướng dẫn khách nước ngoài.
- DLCĐ còn bao gồm yếu tố trợ giúp, tạo điều kiện các bên tham gia
trong đó vai trò của các tổ chức chính phủ, phi chính phủ, các cấp quản lý
nhà nước, ban quản lý khu du lịch.
Chính do những đặc điểm trên nên hệ thống các sản phẩm và dịch vụ
của loại hình DLCĐ khá da dạng và có những đặc trưng khác nhau ở mỗi
khu DLCĐ riêng biệt. Điều này phụ thuộc vào đặc điểm kinh tế, xã hội,
văn hóa của dân cư tại khu du lịch.
 Các nguyên tắc cơ bản phát triển du lịch cộng đồng
Nguyên tắc để phát triển DLCĐ là người dân địa phương phải biết kết
hợp với hoạt động du lịch để chia sẻ bình đẳng trong lợi ích kinh tế, xã hội và
văn hoá mà họ mang lại cho cộng đồng. Đây là phương thức phát triển du lịch
không chỉ hướng đến việc đáp ứng nhu cầu của khách mà còn hướng đến lợi
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
18


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

ích cho cộng đồng dân cư địa phương. Người dân địa phương đóng vai trò
quan trọng, làm vệ tinh còn doanh nghiệp đóng vai trò hạt nhân. Thực chất là
các phương thức phát triển du lịch bền vững có trách nhiệm với tài nguyên
môi trường cũng như phát triển cộng đồng, chủ thể của các hoạt động du lịch
và nguồn lợi từ các hoạt động này là hướng vào cộng đồng.Vì vậy khi phát
triển DLCĐ cần thực hiện các nguyên tắc sau:
- Du lịch cộng đồng phải đặt lợi ích của nhân dân lên trên, cải thiện chất

lượng cuộc sống của cộng đồng: Đây là một trong những nguyên tắc cơ bản
tạo ra sự khác biệt giữa du lịch cộng đồng với các loại hình du lịch khác. Dân
địa phương là những người trực tiếp sống trên địa bàn du lịch cộng đồng và
họ cũng chính là người trực tiếp thấy được sự biến đổi của hệ sinh thái, môi
trường. Các hệ sinh thái, môi trường, văn hóa có được bảo tồn hay không
hoàn toàn phụ thuộc vào ý thức của người dân nơi đây.
- Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng vào tất cả các lĩnh vực hoạt động
du lịch và bảo tồn, coi phát triển du lịch như là một công cụ giúp cộng đồng
sử dụng và phát triển trong khi vẫn duy trì sự đa dạng kinh tế không làm giảm
các ngành nghề truyền thống.
- Phát huy niềm tự hào của cộng đồng đối với các giá trị văn hoá, tự nhiên của
địa phương.
- Nhận biết, hỗ trợ và phát huy quyền sở hữu cộng đồng đối với du lịch, khai
thác tiềm năng của địa phương nhưng phải đảm bảo phát triển bền vững,
không làm hại cho lợi ích của các thế hệ kế tiếp. Đồng thời, tăng cường giáo
dục, đào tạo nguồn nhân lực địa phương để phục vụ du lịch.
- Cải thiện chất lượng cuộc sống của cộng đồng, cân bằng lợi ích cá nhân,
phân chia một cách công bằng giữa cá nhân, tổ chức tham gia vào hoạt động
du lịch.

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
19


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

- Bảo tồn các đặc điểm và văn hoá đặc trưng của địa phương, bảo vệ môi

trường.
- Thúc đẩy sự học hỏi về văn hoá của nhau và tôn trọng sự khác biệt về văn
hoá và nhân phẩm.
- Khai thác tiềm năng du lịch của địa phương nhưng phải đảm bảo phát triển
bền vững, không làm hại lợi ích của các thế hệ kế tiếp. Đóng góp một phần
lợi ích cố định vào các dự án cộng đồng.
1.3.3. Vai trò của cộng đồng địa phương trong hoạt động du lịch
a. Vai trò của cộng đồng địa phƣơng trong việc bảo tồn, phát huy các giá
trị của tài nguyên du lịch, hoạt động du lịch
Người dân địa phương sẽ tăng thêm lòng tự hào về những giá trị truyền
thống, tích cực tham gia trong việc đóng góp tiền của, công sức để khôi phục
bảo tồn và nuôi dưỡng nó trước nguy cơ bị pha tạp, mai một bởi các giá trị
văn hóa đến từ nền văn hóa mạnh. Khi người dân tham gia vào hoạt động du
lịch sẽ tạo cho họ nghề nghiệp mới, phương thức sống mới, có thêm nguồn
thu nhập mới sẽ làm giảm sức ép của họ tới việc khai thác tự nhiên một cách
bừa bãi.
Nhận thức của cộng đồng thông qua giáo dục, tập huấn về du lịch, môi
trường nhận thức của người dân được tiếp xúc với du khách nâng cao, họ sẽ
năng động hơn, có nhiều kỹ năng tổ chức cuộc sống, lao động sản xuất, chất
lượng cuộc sống của họ được cải thiện, cũng sẽ giảm đi lối sống dựa vào tự
nhiên. Nhờ vậy mục tiêu bảo tồn và khai thác tài nguyên du lịch hợp lý sẽ
được thực hiện. Ngược lại thông qua hoạt động du lịch và được hưởng lợi từ
hoạt động này. Chất lượng cuộc sống của người dân sẽ được cải thiện sẽ giúp
cho mục tiêu xóa đói giảm nghèo thực hiện được tốt hơn.
b. Vai trò của cộng đồng đối với việc giảm giá các sản phẩm du lịch

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
20

TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

Với giá nhân công rẻ sẽ giúp cho việc giảm giá các sản phẩm du lịch nói
chung, cũng nhờ giá tour du lịch đã tạo được sức hấp dẫn du khách tại các địa
phương phát triển du lịch cộng đồng. Dân số đông và tăng nhanh tạo ra nguồn
lao động trẻ, tiềm năng song lại lao động trong các ngành nghề kinh tế truyền
thống, hiệu quả kinh tế thấp. Đây chính là đặc điểm của cộng đồng địa
phương. Do vậy khi người dân tham gia vào các hoạt động du lịch, họ chỉ
thường mong lấy công làm lãi, tận dụng nhà ở cũng nhờ các thiết bị, điều kiện
sống sẵn có của gia đình họ để có thể kiếm thêm thu nhập cho nên không đòi
hỏi mức thù lao quá cao. Do vậy các sản phẩm du lịch mà họ cung ứng
thường rẻ hơn so với giá trị thực của nó.
Vai trò của cộng đồng địa phương trong việc đa dạng hóa, nâng cao chất
lượng sản phẩm du lịch và hạ giá thành sản phẩm du lịch: Yêu cầu trong kinh
doanh du lịch là cần tạo ra sức hấp dẫn du khách. Khi người dân tham gia vào
hoạt động du lịch, tài nguyên du lịch được và làm phong phú thêm các sản
phẩm du lịch. Do vậy những sản phẩm du lịch mà cộng đồng địa phương
cung cấp cho du khách mang tính mới lạ, đặc sắc. Vì các sản phẩm du lịch do
cộng đồng địa phương tạo ra có chứa đựng những phẩm chất tốt đẹp của các
tộc người thiểu số, với nghệ thuật sản xuất độc đáo, chúng đặc biệt thu hút đối
với tập khách ở các nước phát triển.
Khi cộng đồng tham gia vào hoạt động du lịch sẽ tạo ra sự đa dạng các loại
hình du lịch, tạo thêm điểm đến. Trong kinh doanh du lịch, mức độ tập trung
du lịch ngày càng cao, tài nguyên du lịch phong phú hấp dẫn sẽ càng tạo ra
sức thu hút đối với du khách.
Vai trò của cộng đồng địa phương trong việc tạo ra môi trường du lịch hấp
dẫn du khách. Khi tham gia vào hoạt động du lịch người dân có thêm việc

làm, được giáo dục, tập huấn nâng cao nhận thức về du lịch, chuyên môn
nghiệp vụ. Thông qua giáo dục, đào tạo và thông qua quá trình tham gia phục
vụ du khách cùng với nguồn lợi được hưởng từ hoạt động du lịch, nhận thức
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
21


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

về môi trường nói chung cũng nhờ nhận thức về môi trường du lịch nói riêng
ngày càng được nâng cao hơn. Từ đó ngừoi dân sẽ ý thức được sự cần thiết
phải tạo ra và giữ gìn môi trường du lịch có chất lượng tốt cả về vệ sinh môi
trường cũng như môi trường văn hóa. Để hấp dẫn du khách và tốt cho môi
trường sống của họ.
Sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch sẽ giúp chuyển đổi cơ
cấu ngành nghề, nhưng vẫn duy trì được ngành nghề truyền thống, ly nông
nhưng không ly hướng, hạn chế việc suy giảm dân số, di dân tự do, kinh tế
phát triển, kết cấu hạ tầng được cải thiện. Từ đó tạo ra môi trường du lịch tốt
hơn. Sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch sẽ thúc đẩy quá trình
phát triển cộng đồng, góp phần nâng cao chất lượng cộng đồng, nâng cao dân
trí, giảm tỷ lệ sinh, ổn định quy mô dân số. Thực hiện các chiến lược phát
triển kinh tế và dân số có hiệu quả. Đây cũng là những nhân tố quan trọng
hàng đầu giúp cho du lịch cộng đồng thành công.
Tuy nhiên trong quá trình tham gia vào hoạt động phát triển du lịch cộng
đồng không phải lúc nào cũng diễn ra như kế hoạch đã lập và mong muốn. Do
trong số những người dân, bên cạnh những người tốt, cởi mở, thân thiện năng
động dễ thích ứng, có một số người do vô tình hoặc cố ý phá ngang, thiếu ý

thức, bảo thủ, lạc hậu, chậm đổi mới, không hiểu những tác động tiêu cực từ
hoạt động du lịch sẽ mang lại, hậu quả mà họ gây ra đối với du khách và cộng
đồng.
Vì vậy những người tổ chức lập kế hoạch phát triển du lịch cộng đồng phải
có những khảo sát, nghiên cứu kỹ lưỡng, có những giải pháp hợp lý, khoa
học, khéo léo gần gũi với người dân, phát hiện ra những tâm tư nguyện vọng
của họ những ưu điểm cũng như những hạn chế của họ…
1.3.4. Các điều kiện hình thành và phát triển du lịch cộng đồng
Các chuyên gia đều cho rằng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng phụ
thuộc vào các điều kiện cơ bản là:
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
22


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

a. Tài nguyên du lịch đa dạng, phong phú và mang tính đặc trưng cao
Đây là điều kiện có ý nghĩa quyết định đến phát triển du lịch dựa vào cộng
đồng. Tài nguyên du lịch là cảnh quan thiên nhiên, di tích lịch sử, di tích cách
mạng, giá trị nhân văn, công trình lao động sáng tạo của con người có thể sử
dụng nhằm thỏa mãn nhu cầu du lịch; là yếu tố cơ bản để hình thành các điểm
du lịch, khu du lịch nhằm tạo ra sự hấp dẫn du lịch (Pháp lệnh Du lịch Việt
Nam, 1999). Như vậy ngay trong định nghĩa của tài nguyên du lịch đã cho
thấy tầm quan trọng của nó. Nó được xem như tiền đề phát triển của bất cứ
loại hình du lịch nào. Thực tế cho thấy, tài nguyên du lịch càng phong phú
hấp dẫn bao nhiêu, càng đặc sắc bao nhiêu thì sức hấp dẫn và hiệu quả hoạt
động du lịch càng cao bấy nhiêu.

Nó bao gồm tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch nhân văn:
- Tài nguyên du lịch tự nhiên bao gồm các yếu tố hợp phần tự nhiên, các
hiện tương tự nhiên và quá trình biến đổi của chúng, tạo nên các điều kiện
thường xuyên tác động đến sự sống và hoạt động của con người được sử
dụng vào mục đích du lịch.
- Tài nguyên du lịch nhân văn là nhóm tài nguyên du lịch có nguồn gốc
nhân tạo, nghĩa là do con người sáng tạo ra; bao gồm toàn bộ những sản
phẩm có giá trị về vật chất cũng như tinh thần do con người sang tạo ra có
giá trị phục vụ du lịch. Các giá trị đó lại được phân ra thành các giá trị văn
hóa vật thể như các di tích văn hóa, lịch sử, các sản phẩm truyền thống…
hay các giá trị văn hóa phi vật thể như các phong tục, tập quán, các lễ
hội…của cộng đồng.
Du lịch cộng đồng được xác lập trên một địa điểm xác định gắn với các giá
trị tài nguyên sẵn có của nó, là sự hòa quyện của các giá trị tự nhiên và nhân
văn. Có thể nói nếu không có tài nguyên du lịch thì không thể phát triển du

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
23


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

lịch.Vì vậy đứng trên góc độ địa lý thì việc nghiên cứu tài nguyên du lịch
luôn là nền tảng cho sự phát triển du lịch địa phương.
b. Điều kiện về yếu tố cộng đồng là sự tham gia rộng rãi và hiệu quả
Điều này dược đánh giá trên các yếu tố số lượng thành viên, bản sắc dân
tộc, phong tục tập quán, trình độ học vấn và nhận thức trách nhiệm về tài

nguyên và phát triển du lịch. Xác định phạm vi cộng đồng là những dân cư
sinh hoạt và lao động cố định, lâu dài trong hoặc liền kề vùng có tài nguyên
thiên nhiên. Cộng đồng dân cư đóng vai trò xuyên suốt trong hoạt động du
lịch, vừa là chủ thể tham gia trực tiếp vào hoạt động du lịch, vừa là người
quản lý, có trách nhiệm bảo tồn tài nguyên du lịch. Các yếu tố cộng đồng
quyết định tới sự phát triển du lịch cộng đồng là:
- Sự ý thức về tầm quan trọng cũng như tính chuyên nghiệp trong việc
cung cấp một sản phẩm du lịch đúng nghĩa; điều đó phải bắt nguồn từ việc
nhận thức về lợi ích của du lịch cộng đồng tới sự phát triển bền vững về
kinh tế, văn hóa và môi trường của cộng đồng.
- Ý thức tự hào về cộng đồng tức là tự hào về truyền thống văn hóa bản
địa.
- Ý thức về trách nhiệm bảo tồn các tài nguyên tự nhiên, môi trường và
văn hóa bản địa.
- Cộng đồng phải có một trình độ văn hóa nhất định để hiểu được các giá
trị văn hóa bản địa, tiếp thu và ứng dụng các kiến thức văn hóa và kỹ thuật
phù hơp vào hoạt động du lịch.
- Cộng đồng phải có trình độ hiểu biết về hoạt động du lịch để từ đó cân
bằng giữa lợi ích kinh tế và văn hóa, môi trường, giữa văn hóa bản địa và
nhu cầu của khách; đó là cơ sở để không làm mai một các giá trị văn hóa
bản địa dẫn tới sự xuống cấp của các sản phẩm du lịch đặc trưng.
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
24


TH.S: PHÍ CÔNG MẠNH

BÙI THỊ YẾN_0741290228

c. Điều kiện về cơ chế chính sách tạo môi trường thuận lợi cho việc phát
triển du lịch và sự tham gia của cộng đồng
Trước tiên ta phải kể đến chủ trương của Đảng và Nhà nước. Chủ trương
của Nhà nước thể hiện ở mục tiêu phát triển và chiến lược phát triên du lịch
quốc gia đến các văn bản pháp luật có tính pháp lý với việc quản lý hoạt động
du lịch. Nếu Nhà nước có chủ trương phát triển du lịch thì có các chính sách
thuận lợi thu hút khách du lịch và đầu tư cho du lịch. Từ đó Nhà nước sẽ có
những đầu tư cho địa phương như hỗ trợ vốn, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng,
hỗ trợ đào tạo về kỹ thuật làm du lịch. Chính quyền địa phương có vai trò
quan trọng trong điều kiện phát triển du lịch công đồng. Bằng quyền lực của
mình, họ có thể bác bỏ, cấm đoán hay khuyến khích việc xây dựng điểm du
lịch cũng như phát triển du lịch. Sự yểm trợ cũng như ủng hộ của chính quyền
địa phương thể hiện ở các mặt:
- Tạo điều kiện thuận lợi cho khách du lịch đến tham quan như việc cấp
thủ tục hành chính, các quy định không quá khắt khe đối với khách du
lịch.
- Khuyến khích và hỗ trợ địa phương tham gia hoạt động du lịch: Hỗ trợ
đầu tư về vốn, kỹ thuật cho cộng đồng, có những chính sách thông thoáng,
mở cửa đối với các tổ chức, đoàn thể tham gia phát triển du lịch.
- Tham gia định hướng chỉ đạo và quản lý các hoạt động du lịch.
- Tạo môi trường an toàn cho khách du lịch bằng các biện pháp an ninh
cần thiết
d. Nguồn cầu của du lịch là động lực để phát triển du lịch cộng đồng của
địa phương
Đối tượng của du lịch bao giờ cũng là khách du lịch. Đứng dưới góc độ du
lịch nói chung, họ là khách thể, là yếu tố tạo ra thị trường. Và hơn hết có cầu
thì mới có cung, do đó cho thấy tầm quan trọng mang tính quyết định sự hình
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI CỐ ĐÔ HOA
LƯ-NINH BÌNH
25