Một số đặc điểm hội chứng chuyển hóa ở bệnh nhân thoái hóa khớp gối nguyên phát

B ăGIÁOăD CăVÀă ÀOăT O
TR
NGă IăH CăTH NGăLONG
KHOAăKHOAăH CăS CăKH E
B ăMỌNă I UăD
NG

LÊ B OăNG C
Mã sinh viên: B00354

M TăS ă

Că I M

H IăCH NGăCHUY NăHịAă ăB NHăNHỂNă
THOÁIăHịAăKH PăG IăNGUYểNăPHÁT

ăTÀIăT TăNGHI PăC ăNHỂN I UăD

HÀ N I ậ Tháng 10 N m 2015

NG H VLVH


B ăGIÁOăD CăVÀă ÀOăT O
TR
NGă IăH CăTH NGăLONG
KHOAăKHOAăH CăS CăKH E
B ăMỌNă I UăD
NG

LÊ B OăNG C
B00354

M TăS ă

Că I M

H IăCH NGăCHUY NăHịAă ăB NHăNHỂNă
THOÁIăHịAăKH PăG IăNGUYểNăPHÁT

TÀIăT TăNGHI PăC ăNHỂN I UăD

Ng

NG H ăVLVH

i HDKH: Ths NGUY N TH THANH MAI

HÀ N I ậ Tháng 10 N m 2015

Thang Long University Library


L IăC Mă N
ểỊàn tểànể kểóa lu n này, tôỄ xỄn bày t lòng bỄ t n cểân tểànể t Ễ:
-

Ban GỄám HỄ u, Pểòng

àỊ T Ị – Tr

ng

Ễ H c Tể ng LỊng đã t Ị

đỄ u kỄ n gỄúị đ tôỄ trỊng quá trìnể ể c t ị.
-

GS-TS PH M TH MINH
d

ng – Tr

ng

C cùng các Tể y , Cô trỊng KểỊa

Ễ u

Ễ H c Tể ng LỊng đã tr c tỄ ị gỄúị đ tôỄ, trang b

nể ng kỄ n tể c cểỊ tôỄ trỊng su t quá trìnể ể c t ị.
-

Ban gỄám đ c và ban lãnể đ Ị, t ị tể bác s , đỄ u d

ng, ể lý kểỊa

Kểám Cể a B nể TểeỊ Yêu C u – B nể vỄên B cể MaỄ đã gỄúị đ , đ ng
vỄên, t Ị m Ễ đỄ u kỄ n tểu n l Ễ cểỊ tôỄ ể c t ị và tể c ểỄ n kểóa lu n.

TôỄ xỄn bày t lòng kínể tr ng và bỄ t n sâu s c t Ễ Tể c s , Bác s
NGUY N TH THANH MAI đã đ nể ể
ể

ng ể c t ị, ngểỄên c u và t n tìnể

ng d n đ tôỄ ểỊàn tểànể kểóa lu n.
TôỄ xỄn trân tr ng bỄ t n các Tể y, Cô trỊng H Ễ đ ng đã đóng góị nể ng ý

kỄ n quý báu gỄúị tôỄ ểỊàn tểỄ n kểóa lu n.
TôỄ xỄn g Ễ l Ễ c m n cểân tểànể t Ễ gỄa đìnể, b n bứ, cùng t ị tể l ị
KTC6 – Tr

ng

Ễ ể c Tể ng LỊng đã đ ng vỄên, gỄúị đ tôỄ trỊng quá trìnể ể c

t ị và ểỊàn tểànể kểóa lu n.

Tácăgi
LêăB oăNg c


Thu tăng ăvi tăt t
ACR

American College of Rheumatology

BMI

Body Mass Index (Ch s kh i c th )

BN

B nh nhơn

T

ái tháo đ

ng

HCCH

H i ch ng chuy n hóa

NCEP

National Cholesterol Eduction Program

THA

T ng huy t áp

TCYTTG

T ch c Y t th gi i

THK

Thoái hóa kh p

WHO

World Health Organization: (T ch c Y t th gi i)

Thang Long University Library


M CăL C

TV N
CH

................................................................................................... 1

NG 1 - T NG QUAN .......................................................................... 3

1. Thoái hóa kh p g i ..................................................................................... 3
nh ngh a thoái hóa kh p .................................................................... 3

1.1.

1.2. D ch t c a thoái hóa kh p ................................................................... 3
1.2.1. T n xu t .......................................................................................... 3
1.2.2. Y u t nguy c c a thoái hóa kh p ................................................ 4
1.3. Gi i ph u kh p g i ................................................................................ 4
1.3.1. Di n kh p ........................................................................................ 5
1.3.2. MƠng ho t d ch .............................................................................. 5
1.4. Tiêu chu n ch n đoán thoái hóa kh p g i theo ACR 1991 ................. 5

1.5. C ch b nh sinh c a thoái hóa kh p ................................................... 6
c đi m lơm sƠng vƠ c n lơm sƠng. .................................................... 6

1.6.

2. H i ch ng chuy n hóa ................................................................................ 8
nh ngh a ............................................................................................ 8

2.1.

2.2. D ch t h c ............................................................................................ 8
2.3. Tiêu chu n ch n đoán h i ch ng chuy n hóa ...................................... 8
2.4. Sinh b nh h c c a h i ch ng chuy n hóa............................................. 8
i u tr h i ch ng chuy n hóa ............................................................. 9

2.5.
CH

NG 2 -

IT

NG VÀ PH

a đi m, th i gian vƠ đ i t

1.

NG PHỄP NGHIểN C U............. 10

ng nghiên c u ........................................... 10

1.1.
a đi m nghiên c u: .......................................................................... 10
1.2. Th i gian nghiên c u: ......................................................................... 10
1.3.

it

ng nghiên c u ......................................................................... 10

1.3.1. Tiêu chu n l a ch n ...................................................................... 10
1.3.2. Tiêu chu n lo i tr đ i t
2. Ph

ng ....................................................... 11

ng pháp nghiên c u........................................................................... 11

2.1. Thi t k nghiên c u............................................................................. 11
2.2. C m u nghiên c u ............................................................................. 11
2.3. N i dung nghiên c u ........................................................................... 12
2.4. Khía c nh đ o đ c c a đ tƠi .............................................................. 14


CH
1.

NG 3 - K T QU NGHIểN C U...................................................... 15

c đi m chung c a nhóm thoái hóa kh p g i......................................... 15
1.1.
c đi m v ch s nhơn tr c. ............................................................. 15
1.2. Phơn b đ i t

ng theo gi i ................................................................ 16

1.3. Phơn b đ i t

ng theo BMI............................................................... 16

1.4.

c đi m thoái hoá kh p g i .............................................................. 17
c đi m các thƠnh ph n c a hcch trong nhóm thoái hóa kh p g i. ....... 17

2.

2.1. Liên quan gi a THA v i THK g i ..................................................... 17
2.2. Liên quan gi a vòng eo vƠ THK g i .................................................. 18
2.3. Liên quan gi a glucose máu vƠ THK g i ........................................... 18
2.4. Liên quan gi a triglycerid máu vƠ THK g i....................................... 19
2.5. Liên quan gi a HDL-C máu vƠ THK g i ........................................... 19
CH
1.

NG 4 - BÀN LU N............................................................................. 20

c đi m h i ch ng chuy n hóa nhóm b nh nhơn nghiên c u ............. 20
1.1. Y u t gi i tính ................................................................................... 20

1.2. Y u t tu i ........................................................................................... 21
1.3. Y u t th ch t .................................................................................... 21

2.

c đi m h i ch ng chuy n hóa

nhóm thoái hóa kh p g i. ................. 21

2.1. Liên quan gi a THA v i THK g i ..................................................... 21
2.2. Liên quan gi a vòng eo vƠ THK g i .................................................. 22
2.3. Liên quan gi a glucose máu vƠ THK g i ........................................... 23
2.4. Liên quan gi a triglycerid máu vƠ THK g i....................................... 23
2.5. Liên quan gi a HDL-C máu vƠ THK g i ........................................... 24
K T LU N ..................................................................................................... 25
1.
c đi m h i ch ng chuy n hóa nhóm b nh nhơn thoái hóa kh p g i .... 25
2. T l các thƠnh ph n HCCH trong nhóm thoái hóa kh p g i. ................. 25

Thang Long University Library


TăV Nă
Thoái hóa kh p (THK) lƠ b nh th
kh p. B nh thoái hóa kh p xu t hi n

ng g p nh t trong nhóm b nh lý x

m i l a tu i nh ng t l thoái hóa kh p t ng

ph n trên 40 vƠ nam gi i trên 50 tu i. T ch c y t th gi i

nhanh
25% ng

ng

c tính kho ng

i giƠ trên 65 tu i b đau kh p vƠ tƠn ph do m c thoái hóa kh p. Thoái hóa

kh p g i lƠ nguyên nhơn gơy tƠn t t cho ng

i có tu i đ ng th hai sau b nh tim m ch.

Vi c đi u tr b nh hi n nay r t t n kém cho cá nhơn ng
hi u qu đi u tr nhi u khi ch a đ t đ

i b nh vƠ c xư h i, trong khi

c nh mong mu n. Các bi n pháp đi u tr n i

khoa vƠ ngo i khoa thoái hóa kh p g i c ng ch ch y u nh m đi u tr tri u ch ng
b nh [2].
Thoái hóa kh p lƠ b nh lý t n th
g m s n, x

ng d

ng toƠn b các thƠnh ph n c a m t kh p bao

i s n, mƠng ho t d ch. B nh đ

c đ c tr ng b i các r i lo n v

c u trúc vƠ ch c n ng c a m t ho c nhi u kh p ngo i biên vƠ c t s ng [7].
C ch sinh b nh c a thoái hóa kh p v n ch a rõ rƠng. Ng
y u t nguy c c a b nh lƠ tu i, gi i, ngh nghi p, ch n th
béo phì lƠ m t y u t nguy c có th thay đ i, phòng ng a đ

i ta nêu ra nhi u

ng, béo phì… trong đó
c. Béo phì nh h

ng

đ n thoái hóa kh p thông qua nhi u c ch , trong đó béo phì lƠm gia t ng l c đè ép lên
các kh p ch u l c, đi n hình nh t lƠ kh p g i, d n đ n phá h y s n, x

ng d

i s n.

NgoƠi ra có gi thuy t cho r ng mô m gi i phóng ra hormon không đi n hình ho c
y u t t ng tr

ng nh h

thích hình thƠnh gai x

ng đ n x

ng [13].

ng vƠ s n. Leptin do t bƠo m ti t ra s kích

i u nƠy g i ý béo phì có th tác đ ng đ n s hình

thƠnh thoái hóa kh p thông qua các y u t chuy n hóa khác nh t ng đ

ng máu, t ng

huy t áp, t ng triglycerid, t ng LDL-C, gi m HDL-C…
H i ch ng chuy n hóa (HCCH) bao g m m t nhóm các tri u ch ng vƠ d u hi u
th

ng g p trong các b nh “có tính ch t chuy n hóa”. Nh ng đ c đi m chính c a h i

ch ng chuy n hóa lƠ r i lo n dung n p đ

ng glucose, đ kháng insulin, béo b ng

(hay còn g i lƠ béo trung tơm, béo t ng), r i lo n lipid máu gơy v a x đ ng m ch vƠ
t ng huy t áp [6]. T i M , HCCH đang nh h

ng t i g n 25% ng

i tr

ng thƠnh.

HCCH lƠ m t v n đ quan tr ng c a y t do t l m c b nh ngƠy cƠng t ng vƠ h u qu
n ng n c a b nh.

1


Thoái hóa kh p th
ng

i th

ng g p

ng

i giƠ ng

ng m c các b nh t ng huy t áp, đái tháo đ

i béo, bên c nh đó ng

i giƠ

ng, r i lo n chuy n hóa lipid

máu đi kèm. Do đó nghiên c u m i liên quan gi a THK vƠ HCCH lƠ c n thi t. Vì v y
chúng tôi ti n hƠnh đ tƠi “M tă s ă đ că đi mă h iă ch ngă chuy nă hóaă ă b nhă nhơnă
thoáiăhóaăkh păg iănguyênăphát” nh m 2 m c tiêu

1. Mô t đ c đi m lâm sàng h i ch ng chuy n hóa

b nh nhân thoái hóa

kh p g i nguyên phát t i khoa Khám B nh Theo Yêu C u – B nh Vi n B ch Mai
n m 2015.
2. Mô t m i liên quan gi a các y u t c a h i ch ng chuy n hóa v i tình
tr ng thoái hóa kh p g i nguyên phát.

2

Thang Long University Library


CH

NGă1 - T NGăQUAN

1. Thoái hóa kh p g i
1.1.

nh ngh a thoái hóa kh p
Tr c kia thoái hoá kh p (còn g i lƠ h kh p) đ

c coi lƠ b nh lý c a riêng s n

kh p. N m 1994, t i M h i th o thoái hóa kh p đ a đ nh ngh a: Thoái hóa kh p lƠ
m t nhóm các b nh riêng bi t nh ng ch ng chéo nhau, do các nguyên nhơn khác nhau
nh ng có chung có ch sinh b nh, bi u hi n vƠ tiên l
nh h

ng đ n s n kh p mƠ còn t n th

ng lơm sƠng”. B nh không ch

ng toƠn b kh p bao g m: x

dơy ch ng, bao kh p, mƠng ho t d ch vƠ c c nh kh p. T n th

ng d

i s n,

ng c b n nh t lƠ s n

kh p b thoái hóa v i n t, n , loét, b m t s n b bƠo m ng.
Tùy thu c vƠo s có m t ho c không các y u t b nh nguyên h th ng ho c t i
ch , thoái hóa kh p đ

c chia thƠnh thoái hóa kh p nguyên phát (idiopathic ho c

primary form) vƠ thoái hóa kh p th phát (secondary form) [7].
Thoái hóa kh p nguyên phát đ

c chia thƠnh thoái hóa kh p c c b vƠ thoái

hóa kh p h th ng khi có trên 3 kh p b thoái hóa.
H i th p kh p h c M (ACR) đư đ a ra tiêu chu n ch n đoán thoái hóa kh p
bƠn tay, g i, háng d a vƠo tri u ch ng lơm sƠng c n ng vƠ th m khám, xét nghi m, x
quang.

nh y vƠ đ đ c hi u đ t kho ng 90%. Tri u ch ng lơm sƠng luôn có trong

ch n đoán lƠ đau kh p xu t hi n trong h u h t các ngƠy c a tháng tr

c.

i u nƠy

khác bi t v i ch n đoán thoái hóa kh p ch d a vƠo xquang. Có nhi u ca ch có t n
th

ng x quang nh ng không có tri u ch ng đau nên t l ch n đoán thoái hóa ch d a

vƠo x quang s cao h n khi áp d ng tiêu chu n ACR ch n đoán THK.
1.2. D ch t c a thoái hóa kh p
1.2.1. T n xu t
Thoái hóa kh p lƠ b nh th
80% ng

ng g p nh t trong các b nh c x

ng kh p. Trên

i trên 55 tu i có b ng ch ng x quang c a thoái hóa kh p, nh ng không ph i

t t c các ng

i nƠy đ u có tri u ch ng lơm sƠng. Ch có 10-20% ng

i nƠy b h n ch

v n đ ng do thoái hóa kh p. Thoái hóa kh p g i gơy t l tƠn ph cao nh t
ng

i giƠ t i n

c M [2].
3

nhóm


1.2.2. Y u t nguy c c a thoái hóa kh p
- Tu i lƠ y u t nguy c l n nh t c a thoái hóa kh p. T n xu t m c thoái hóa
kh p t ng d n theo tu i. Theo NHNES (National Health and Nutrition Examination
Survey), t l thoái hóa kh p g i

ng

i tr t 25-34 tu i lƠ 0,1% vƠ trên 55 tu i lƠ

20% [2].
- Gi i : Nhi u nghiên c u cho th y n gi i có nguy c m c b nh thoái hóa kh p
cao h n nam gi i. Nguyên nhơn t i sao cho đ n nay còn ch a đ

c bi t rõ nh ng

nhi u gi thuy t cho r ng có th liên quan đ n hormon, gen ho c các y u t ch a xác
đ nh khác [2], [38].

- Béo phì : t ng kh i l

ng c th lƠm t ng t l thoái hóa kh p. Theo s li u

trong nghiên c u Framingham ng

i tr b t ng cơn sau đó s xu t hi n các tri u

ch ng thoái hóa kh p. Th a cơn lƠ y u t tiên l

ng s xu t hi n thoái hóa kh p g i

sau 36 n m theo dõi. T i th i đi m ban đ u nghiên c u, nhóm có BMI cao nh t có
nguy c t

ng đ i thoái hóa kh p g i cao h n 1,5 l n

lo i thoái hóa kh p nguy c t

ng đ i t ng lên 1,9

nam, 2,1 l n

nam vƠ 3,2

n .

n .

m ts

i u nƠy cho

th y béo phì lƠ y u t nguy c quan tr ng nh t trong các nguyên nhơn gơy ra thoái hóa
kh p g i nghiêm tr ng. N u lo i tr đ

c béo phì s lƠm gi m t l thoái hóa kh p g i

kho ng 25-50%, thoái hóa kh p háng trên 25%.
gi m đ

n , n u gi m đ

c 5 kg cơn n ng s

c 50% t l thoái hóa kh p g i có tri u ch ng.

- Ngh ănghi p:ăM i liên quan gi a ngh nghi p vƠ thoái hóa kh p đư đ

cđ a

ra trong nhi u nghiên c u. C ch v n ch a rõ rƠng nh ng có th do tr ng l c quá t i
mƠ kh p ph i ch u vƠ tính ch t công vi c l p đi l p l i trong m t kho ng th i gian dƠi
[2].
- Y uăt ăgen: m c a các b nh nhơn n b thoái hóa kh p ngón xa có t ng g p 2
l n thoái hóa kh p, còn các anh ch em t ng g p 3 l n nh ng ng
gen tr i nhi m s c th th
n cao h n

ng lan truy n

i không b .

ó lƠ do

n , nam gi i thì k th a. T l h t Heberden

nam 10 l n. N m 1990 ng

i ta xác đ nh đ

c đi m đ t bi n

gen mư

hóa collagen type II, lƠm suy gi m ch c n ng s n kh p.
1.3. Gi i ph u kh p g i
Kh p g i lƠ kh p đ ng đi n hình nh t, đ
lƠ kh p ch u t i, m i ng

c nghiên c u nhi u nh t. Kh p g i

i có 2 kh p g i. Kh p g i dùng đ n i x

ng đùi vƠ x

ng

chày.
4

Thang Long University Library


1.3.1. Di n kh p
Kh p g i bao g m kh p b n l gi a x
x

ng đùi vƠ x

x

ng đùi, đ u trên x

ng đùi vƠ x

ng chƠy (kh p đùi chƠy);

ng bánh chè (kh p đùi chè). Kh p g i g m các thƠnh ph n: đ u d
ng chƠy, x

i

ng bánh chè, s n chêm, h th ng gơn c dơy

ch ng vƠ bao kh p.
1.3.2. Màng ho t d ch
MƠng ho t d ch bao ph toƠn b m t
trong c a kh p.

ó lƠ m t mƠng m ng

giƠu các m ch máu vƠ m ch b ch huy t,
m t h

ng vƠo khoang kh p nh n bóng

có l p t bƠo bi u mô bao ph . Các t bƠo
nƠy có nhi m v ti t ra d ch kh p. D ch
kh p có tác d ng bôi tr n

kh p, gi m

ma sát gi a các b m t s n khi kh p c
đ ng vƠ cung c p dinh d

ng cho s n

kh p.
Hình 1.1: Gi i ph u kh p g i

1.4. Tiêu chu n ch n đoán thoái hóa kh p g i theo ACR 1991 [2]
Tiêu chu n ch n đoán thoái hóa kh p g i
-

au kh p g i trong h u h t các ngƠy c a tháng.

-

L o x o khi c đ ng

-

C ng kh p ≤ 30 phút

-

Tu i ≥ 38

-

S th y phì đ i x

ng

Ch n đoán xác đ nh khi có các y u t 1, 2, 3, 4 ho c 1, 2, 5 ho c 1, 4, 5.
nh y 89%, đ đ c hi u 89%.
Ph i l u ý khi ch n đoán thoái hoá kh p luôn c n ch n đoán phơn bi t, vì hình
nh Xquang thoái hoá kh p luôn t n t i

ng

do nguyên nhân khác.

5

i l n tu i, song tri u ch ng đau có th


1.5. C ch b nh sinh c a thoái hóa kh p

B nh h c c a thoái hóa kh p bao g m quá trình h y s n kh p vƠ s ph n ng
v i s phá h y s n kh p nƠy. M i thay đ i đ i th quan sát đ

c

nh ng vùng s n

ch u t i tr ng. Trong các c ch gơy b nh đ u nh n m nh vi c m t s n kh p ho c s n
kh p có b t th

ng ch t l

- C cể gây t n tể

ng [2].
ng s n trỊng tểỊáỄ ểỊá kể ị

+ Lý tểuy t c ể c: d
x

i nh h

ng c a các t n công c h c, các vi g y

ng do suy y u các đám collagen d n đ n vi c h h ng các ch t

proteoglycan.
+ Lý tểuy t t bàỊ: t bƠo s n b c ng l i do t ng áp l c, gi i phóng các
enzym tiêu protein, enzym nƠy lƠm hu ho i d n các ch t c b n.
- C cể gây đau kể ị trỊng tểỊáỄ ểỊá kể ị

Trong b nh thoái hoá kh p, đau lƠ nguyên nhơn hƠng đ u khi n b nh nhơn đi
khám. Do s n kh p không có h th n kinh nên đau có th do các c ch sau:
+ Viêm mƠng ho t d ch ph n ng
+X

ng d

i s n t n th

ng r n n t nh gơy kích thích ph n ng đau.

+ Gai x

ng t i các v trí t đè gơy kéo c ng các đ u mút th n kinh

mƠng x

ng.

+ Dơy ch ng b co kéo do tr c kh p t n th

ng, m t n đ nh vƠ b n thơn

tình tr ng lưo hoá c a dơy ch ng vƠ gơy giưn dơy ch ng.

ơy l i lƠ

nguyên nhân gây m t n đ nh tr c kh p, l ng l o kh p, d n đ n tình tr ng
thoái hoá kh p tr m tr ng h n.
+ Viêm bao kh p ho c bao kh p b c ng ph ng do phù n quanh kh p.

+ Các c b co kéo, nguyên nhơn t

ng t t n th

ng c a dơy ch ng.

1.6.
c đi m lâm sàng và c n lâm sàng.
*ăTri uăch ngălơmăsƠng:
-

au kh p th

ng liên quan đ n v n đ ng: đau âm , t ng khi v n đ ng, khi thay đ i

t th , gi m đau v đêm và khi ngh ng i.

au di n bi n thành t ng đ t ho c có th

đau liên t c t ng d n.
6

Thang Long University Library


- H n ch v n đ ng: các đ ng tác c a kh p b

c lên ho c b

c xu ng c u thang, đang

ng i gh đ ng d y, ng i x m, đi b lâu xu t hi n c n đau…
- Bi n d ng kh p: th

ng do m c gai x

ng, do l ch tr c kh p ho c thoát v màng

ho t d ch.
- Các d u hi u khác:
+ Ti ng l c kh c khi v n đ ng kh p.
+ D u hi u “ phá r kh p”: là d u hi u c ng kh p bu i sáng kéo dài không quá 30
phút.
+ Teo c : do ít v n đ ng.
+ Tràn d ch kh p: đôi khi g p, do ph n ng viêm th phát c a màng ho t d ch.
*Cácăph

ngăphápăth mădòăhìnhă nhăch năđoán

- X quang quy
đ t n th

c: đơy là k thu t đ n gi n, ít t n kém đ

c s d ng đ đánh giá m c

ng và thoái hoá kh p nhi u n m nay.

- N i soi kh p: có th t n m t quan sát đ

c nh ng t n th

ng thoái hoá c a s n kh p

các m c đ khác nhau. Có th k t h p sinh thi t màng ho t d ch làm các xét nghi m
t bào ch n đoán phân bi t v i các b nh khác.
- Siêu âm kh p: phát hi n đ

c tình tr ng h p khe kh p, tràn d ch kh p, tình tr ng

màng ho t d ch.
- Ch p c t l p vi tính: có th phát hi n s m các t n th
không th y rõ t n th
- Ch p c ng h

ng c a s n kh p tuy nhiên

ng c a màng ho t d ch.

ng t : phát hi n các t n th

cao và t n kém nên ng

ng c a s n kh p, nh ng đòi h i k thu t

i ta không dùng ph

ng pháp này đ ch n đoán thoái hoá

kh p.

* Các xét nghi m khác.
- Xét nghi m máu và sinh hoá: t c đ máu l ng bình th
th

ng, s l

ng b ch c u bình

ng, CRP có th t ng khi có viêm th phát màng ho t d ch.

- D ch kh p: bình th
D ch th

ng ho c có tính ch t viêm m c đ ít trong các đ t ti n tri n.

ng có màu vàng, đ nh t bình th

bào/1mm3[2].

7

ng ho c gi m nh , có th < 1000 t


2. H i ch ng chuy n hóa
nh ngh a [6]
Nh ng đ c đi m chính c a h i ch ng chuy n hóa lƠ r i lo n dung n p đ

2.1.

ng

glucose, đ kháng insulin, béo b ng (hay còn g i lƠ béo t ng), r i lo n lipid máu gơy
v a x đ ng m ch vƠ t ng huy t áp..
2.2. D ch t h c
S ng i m c h i ch ng chuy n hóa hi n khá cao, theo th ng kê c a WHO thì
nam gi i

l a tu i d

55 là 23,0%.
tr

i 40 lƠ 11,0%;

nh ng n

l a tu i 40 - 45 lƠ 16,0%,

l a tu i l n h n

c phát tri n, t n su t HCCH chi m kho ng 20% dơn s

ng thƠnh vƠ t ng theo tu i.

nh ng n

c đang phát tri n trong đó có Vi t Nam, t

l ng

i m c HCCH ngƠy cƠng t ng trong nh ng n m g n đơy, đ c bi t lƠ nh ng

ng

thƠnh ph đ t t i 13-15% dơn s tr

i

ng thƠnh.

2.3. Tiêu chu n ch n đoán h i ch ng chuy n hóa [6]
* Tiêu cểu n c a NCẠP 2004 ( NatỄỊnal CểỊlesterỊl ẠducatỄỊn PrỊgram)
- Glucose máu lúc đói ≥ 5,6 mmol/L
- Huy t áp tơm thu ≥ 130 mmHg vƠ / ho c huy t áp tơm tr

ng ≥ 85 mmHg

- Triglycerid ≥ 1,7 mmol/L
- HDL-C < 1,0 mmol/L

nam; <1,3 mmol/L

n .

- Béo b ng: vòng b ng >102 cm (v i nam); >88 cm (v i n )
xác đ nh HCCH ph i có t 3 tiêu chu n tr lên.
2.4. Sinh b nh h c c a h i ch ng chuy n hóa
Hi n nay vi c xác đ nh c ch sinh lý b nh c a HCCH còn nhi u v n đ r t ph c
t p, vì có nhi u y u t đan xen có liên quan t i nhau nh béo phì, r i lo n ho t đ ng

mô m , tình tr ng kháng insulin...
Theo tiêu chu n ch n đoán NCEP coi béo phì nh m t y u t chính lƠm t ng t
l HCCH. Béo phì còn lƠ y u t thu n l i góp ph n lƠm t ng huy t áp, t ng n ng đ
cholesterol máu, h th p n ng đ HDL-C, lƠm t ng n ng đ glucose máu. T t c
nh ng y u t nƠy k t h p l i lƠm t ng nguy c b nh lý tim m ch.
Trong các th béo phì, th béo b ng có liên quan v i h i ch ng chuy n hóa ch t
ch h n c . Các mô m th a lƠ ngu n phóng thích vƠo tu n hoàn các acid béo không
este hóa vƠ adiponectin. Các y u t nƠy đư lƠm t ng đ kháng insulin, t ng t o kh
8

Thang Long University Library


n ng gơy viêm c a l p t bƠo n i mô m ch máu, t o thu n l i cho m ng x v a hình
thƠnh vƠ phát tri n [6].
Béo phì lƠ k t qu c a s cơn b ng n ng l
trên nh ng t

ng d

ng tác ph c t p gi a các y u t môi tr

ng trong th i gian dƠi d a

ng vƠ gen. Các s n ph m ti n

viêm vƠ các ch t n i ti t khác nhau t mô m c a n i t ng phóng thích ra t
v i dòng thác phát tín hi u c a insulin có th đ

ng tác

c xác đ nh. Trong s nh ng s n ph m

nƠy, ch có duy nh t adiponectin giúp tránh s đ kháng insulin vƠ b nh tim m ch,
trong khi đó các acid béo t do, leptin, resistin vƠ các s n ph m ti n viêm thúc đ y d n
đ n đ kháng insulin. Leptin lƠ m t s n ph m c a gen gơy béo phì, ch y u đ

cs n

xu t b i mô m , đi u hòa s h p thu th c n vƠ tiêu th n ng l

ng, s chuy n hóa

acid béo

ng g p c a béo phì

c vơn vƠ s n xu t glucose

gan. H u h t các d ng th

có đ c đi m lƠ có n ng đ cao leptin l u hƠnh trong máu vƠ s đ kháng v i leptin.
Leptin có c u trúc t
nh h

ng t v i các cytokine ti n viêm, nh interleukin IL-6 mà IL này

ng đ n tác đ ng c a insulin. Các t bƠo c a ph n m ch máu đ m trong mô m ,

vƠ đ c bi t lƠ m n i t ng, lƠ nh ng ngu n quan tr ng s n xu t IL-6.

2.5.

i u tr h i ch ng chuy n hóa [6]
S ph c t p c a HCCH khi n cho v n đ phòng ng a vƠ đi u tr g p không ít

khó kh n. H u h t các b nh nhơn THA vƠ/ho c T typ 2 c n ph i đ

c đi u tr b ng

thu c cho dù t t c các b nh nhơn nƠy đ u th c hi n t t các bi n pháp phòng ng a vƠ
thay đ i l i s ng. Thay đ i l i s ng, có ch đ dinh d

ng phù h p vƠ t ng ho t đ ng

th l c v n lƠ bi n pháp c b n đi u tr th a cơn vƠ béo phì. Vi c l y đi các m th a
b ng có tác d ng lƠm gi m béo phì vƠ lƠm c i thi n hi n t

ng đ kháng insulin vƠ

các thông s r i lo n chuy n hoá khác. Bên c nh gi m cơn, n gi m ch t béo vƠ t ng
ho t đ ng th l c, metformin, glitazones, statins đ
vi c c i thi n đ nh y c a insulin

c ch ng minh có hi u qu trong

nh ng b nh nhơn nguy c cao. Gi m cơn t 5-15%

cơn n ng lƠm gi m đáng k nguy c kèm theo

nh ng b nh nhơn th a cơn vƠ béo phì.

Các phác đ gi m cơn đúng lƠ lƠm gi m t i thi u kh n ng m t kh i x
lƠ

ng

ng vƠ c , nh t

i cao tu i, nh ng ph i thay đ i phù h p cho t ng cá nhơn. T p th d c ngoƠi

tr i kích thích sinh t ng h p c a ty th , các bƠi t p th d c v đ b n lƠm t ng kích
th

c, s l

ng, vƠ ho t đ ng oxy hóa c a ty th .

9


CH

NGă2 -

IăT

a đi m, th i gian và đ i t

1.

NGăVÀăPH

NGăPHÁPăNGHIểNăC U

ng nghiên c u

1.1.
a đi m nghiên c u:
- Nghiên c u đ c ti n hƠnh t i khoa KCBTYC b nh vi n B ch Mai.
- Các xét nghi m nghiên c u đ

c th c hi n t i khoa Hóa sinh BV B ch Mai

1.2. Th i gian nghiên c u:
Nghiên c u đ c ti n hƠnh trong 6 tháng (t tháng 5/2015 đ n 10/2015)
1.3.

it

ng nghiên c u

1.3.1. Tiêu chu n l a ch n
- LƠ nh ng b nh nhơn đ n khám b nh t i khoa khám b nh theo yêu c u B nh vi n
B ch Mai đ tiêu chu n ch n đoán thoái hóa kh p g i nguyên phát theo ACR 1991
trong đ tu i 40 đ n 70.
-

ng ý tham gia nghiên c u

* TỄêu cểu n cể n đỊán THK g Ễ c a H Ễ tể ị kể ị ể c M ACR 1991
1. au kh p g i kéo dƠi trên 1 tháng
5. S th y x

ng phì đ i

4. Tu i ≥38
3. C ng kh p d

i 30 phút

2. L o x o khi c đ ng
Ch n đoán xác đ nh khi có y u t
1, 2, 3, 4 ho c 1, 2, 5 ho c 1, 4, 5
* Tiêu chu n c a NCẠP 2004 ( NatỄỊnal CểỊlesterỊl ẠducatỄỊn PrỊgram)
- Glucose máu lúc đói ≥ 5,6 mmol/L
- Huy t áp tơm thu ≥ 130 mmHg vƠ / ho c huy t áp tơm tr

ng ≥ 85 mmHg

- Triglycerid ≥ 1,7 mmol/L
- HDL-C < 1,0 mmol/L

nam; <1,3 mmol/L

n .

- Béo b ng: vòng b ng >102 cm (v i nam); >88 cm (v i n )
xác đ nh HCCH ph i có t 3 tiêu chu n tr lên.

10

Thang Long University Library


1.3.2. Tiêu chu n lo i tr đ i t ng
- Không đ tiêu chu n ch n đoán thoái hóa kh p g i nguyên phát.
- Các thoái hóa kh p g i th phát
+ Sau ch n th

ng

+ Sau các b nh lý x

ng s n: ho i t x

ng, hu ho i s n do viêm, viêm kh p

d ng th p, viêm c t s ng dính kh p, lupus ban đ h th ng, b nh t mi n khác, viêm
kh p nhi m khu n, b nh Paget.
+ B nh kh p tinh th : Goute mưn tính, can xi hoá s n kh p
+ B nh n i ti t: ái tháo đ

ng, to vi n c c, c

ng giáp tr ng, c

ng c n giáp.

+ Hemophilia

+ B nh kh p do chuy n hoá: Alcaptol ni u, b nh nhi m s c t .
- Không đ ng ý tham gia nghiên c u
2. Ph

ng pháp nghiên c u

2.1. Thi t k nghiên c u
Nghiên c u đ c th c hi n theo ph

ng pháp mô t c t ngang thu th p các ch s

nghiên c u theo m u b nh án th ng nh t.
2.2. C m u nghiên c u
- Nghiên c u mô t c t ngang:
Ễp d ng công th c tính c m u cho vi c

c tính m t t l trong qu n th .

Z2 (1-/2) × p × (1-p)
n =
d2
Trong đó:
-

n lƠ c m u c n thi t cho nghiên c u mô t

-

p lƠ t l m c h i ch ng chuy n hóa trong nhóm thoái hóa kh p g i đư
đ

-

c tìm ra trong các nghiên c u tr

d sai s

cl

c đơy (p = 0,6)

ng: lƠ kho ng sai l ch mong mu n gi a t l thu đ

m u vƠ t l t qu n th , ch n d = 4% = 0,04
-

Z2 (1- /2) lƠ h s tin c y, v i m c  = 0,05 thì Z2 (1- /2) = 1,96
11

ct


T đó tính đ

c: n = 1,96 × 0,6 × 0,4 / 0,042 = 294 b nh nhơn.

Chúng tôi thu th p 305 b nh nhơn nghiên c u.
2.3. N i dung nghiên c u
Bác s khám xét toàn di n
i ud

Các b

ng đo đ c các ch s nhân tr c và thu th p s li u theo b nh án theo m u
c ti n hành thu th p thông tin lâm sàng:

Khai thác các thông tin: M i đ i t

ng nghiên c u đ u đ

c h i b nh, th m khám vƠ

lƠm các xét nghi m theo m t b nh án m u th ng nh t, phát hi n các ti n s b nh t t
liên quan đ xác đ nh ch n đoán thoái hóa kh p g i nguyên phát vƠ lo i tr nhóm
thoái hóa kh p th phát sau ch n th

ng, do các b nh x

ng kh p khác

+ Hành Chính
+ Lý do đ n khám
+ Ti n s b n thân: T ng Huy t áp
ái tháo đ

ng

R i lo n lipid máu
Ch n th
B nh lý x

ng
ng kh p

Các b nh khác kèm theo
+ B nh s : Th i gian b t đ u đau kh p g i, tính ch t đau, các tri u ch ng kèm theo.
- Khaiăthácăcácătri uăch ng:
+

c đi m chung: tên, tu i, gi i, ngh nghi p, đ a ch

+ Th i gian m c b nh: lƠ th i gian đ

c tính t khi đau kh p g i có tính ch t

c h c l n đ u tiên đ n th i đi m nghiên c u
+ Khai thác các tri u ch ng c n ng vƠ th c th t i kh p g i:

- Khám lâm sàng:
+ăCh ăs ăkh iăc ăth (BMI)
Cơn n ng (kg)
BMI =
Chi u cao 2 (m)
12

Thang Long University Library


+ă Kh oă sátă ch ă s ă nhơnă tr că chung: b ng ph
h

ng pháp đo đ c theo

ng d n c a NCEP : chi u cao, cơn n ng, vòng b ng, vòng mông

- oăhuy tăáp: huy t áp k th y ngơn
- Kh oăsátăc n lâm sàng, Xquang:
+ Sinh hóa : Các xét nghi m Glucose, cholesterol, HDL-C, LDL-C, triglycerid,
CRP, HbA1C, insulin lƠ các xét nghi m th

ng qui t i khóa sinh hóa BV B ch Mai.

+ XquangăCh păXăquangăkh păg iă2ăbên: T t c các b nh nhơn nghiên c u
đ uđ

c ch p X quang kh p g i 2 bên th ng vƠ nghiêng, t th đ ng

- Cácăb

căti năhƠnhănghiênăc u

Nghiênăc uămôăt ăc tăngang
Các b nh nhơn đ n khám, có tri u ch ng đau kh p g i ho c nghi ng thoái hóa
kh p thì cho ch p Xquang, đo huy t áp, đo các ch s nhơn tr c (chi u cao, cơn n ng,
vòng b ng, vòng mông) vƠ lƠm các xét nghi m glucose, cholesterol, HDL-C, LDL-C,
triglycerid, CRP, HbA1C, insulin lúc đói.

- ánh giá ch s kh i c th BMI theo tiêu chu n WHO khu v c Thái bình d
Vi n nghiên c u T Qu c t
BMI < 18,5 G y

BMI = 18,5 ậ 22,9 Bình th

ng

BMI = 23 ậ 24,9 Th a cơn
BMI ≥ 25 Béo phì
* ánh giá m c đ thoái hóa kh p theo Kellgren vƠ Lawrence:
Giai đo n 1: gai x

ng nh ho c nghi ng có gai x

Giai đo n 2: m c gai x

ng

ng rõ

Giai đo n 3: H p khe kh p v a
Giai đo n 4: H p khe kh p nhi u kèm theo x x
* ánh giá ch s vòng b ng, vòng mông:
Vòng b ng nguy c c a ng

i ông nam Ễ
13

ng d

is n

ng vƠ

nam ≥ 90 cm
n ≥ 80 cm
Sau đó tính ch s VB/VM. Theo WHO (1998) đ c g i lƠ gi i h n béo d ng nam
khi: T s VB/VM ≥ 0,9 đ i v i nam vƠ ≥ 0,85 đ i v i n .

PhơnătíchăvƠăx ălýăs ăli u
- Các s li u đ

c x lý trên máy vi tính b ng ph

ng pháp th ng kê y h c theo ch

ng

trình SPSS.
- Giá tr trung bình, đ l ch chu n vƠ t l đ

c dùng đ mô t đ c đi m c a đ i t

ng

nghiên c u.
- Test " 2 " dùng ki m đ nh s khác bi t gi a 2 t l
- Test “t” dùng ki m đ nh s khác bi t gi a 2 tr s trung bình.
- Kho ng tin c y 95% đ

c áp d ng cho toƠn b các test. Nh n đ nh s khác bi t có ý

ngh a th ng kê khi giá tr p < 0,05.
2.4. Khía c nh đ o đ c c a đ tài
- B nh nhơn đ

c gi i thích, trao đ i đ h t nguy n tham gia nghiên c u

- B nh nhơn có quy n rút ra kh i nghiên c u b t c khi nƠo.
- Thông tin c a b nh nhơn đ

c tuy t đ i gi bí m t vƠ mư hóa d li u.

- Nghiên c u ch nh m m c đích đ m b o t t cho s c kh e c a b nh nhơn.

14

Thang Long University Library


CH

NGă3ă- K TăQU ăNGHIểNăC U

Qua nghiên c u 305 b nh nhơn thoái hóa kh p g i nguyên phát, t 40 đ n 70 tu i,
chúng tôi thu đ
1.
1.1.

c các k t qu sau:

c đi m chung c a nhóm thoái hóa kh p g i.

c đi m v ch s nhân tr c.
B ngă3.1:ă

căđi măch ăs ănhơnătr c

Ch ăs ănhơnătr c

X ± SD

Min - Max

Tu i (n m)

54,3 ± 8,3

40 - 70

Chi u cao (cm)

156,3 ± 7,2

138 - 176

Cân n ng (kg)

57,8 ± 9,5

41 - 78

BMI (kg/m2)

23,6 ± 3,3

18,5 - 32,5

B ngă3.2:ăCácăch ăăs ănhơnătr cătheo cácăgiaiăđo năthoáiăhoáăkh păg i
Thoái hoá kh p g i
Giai đo n 1

Giai đo n 2

Giai đo n 3

Giai đo n 4

(n=62 )

(n =68)

(n= 136)

(n=39)

Tu i (n m)

48,2 ± 5,6

53,5 ± 7,9

55,5 ± 7,1

63,4 ± 5,9

<0,05

Chi u cao (cm)

158,9± 6,7

157,4 ± 7,4

155 ± 7,1

153,4±6,4

>0,05

Cơn n ng (kg)

55,1 ± 6,0

56,5 ± 8,3

58,6 ± 8,3

62,6± 16,1

<0,05

BMI (kg/m2)

21,7 ± 1,4

22,6 ± 2,2

24,3 ± 2,4

26,1 ± 6,1

<0,05

p

Nh năxét: tu i càng t ng thì giai đo n thoái hoá càng t ng (p<0,05). Cơn n ng vƠ BMI
cƠng cao thì giai đo n thoái hoá cƠng t ng. Chi u cao trung bình c a các nhóm giai
đo n thoái hóa không có s khác bi t.
15


1.2. Phân b đ i t ng theo gi i
Trong 305 đ i t ng nghiên c u có 219 n (71,8% ) và 86 nam (28,2%).

Bi uăđ ă3.1ă:ăPhơnăb ăđ iăt
Nh năxét:

it

ng thoái hóa kh p g i ch y u lƠ n chi m 71,8%.

1.3. Phân b đ i t

ng theo BMI

Bi uăđ ă3.2:ăPhơnăb ăđ iăt
Nh năxét:

it

ngătheoăgi i

ngătheoăBMI

ng ch y u lƠ b nh nhơn có BMI trung bình 58,4%. B nh nhơn th a

cơn, béo phì c ng chi m t l khá cao 41,3%.
16

Thang Long University Library


1.4.
c đi m thoái hoá kh p g i
Các giai đo n thoái hoá kh p g i theo Kellgren va Lawrence.

Bi uăđ ă3.3:ă

căđi măthoáiăhoáăkh păg iătheoăcácăgiaiăđo nă
c aăKellgrenăvà Lawrence

Nh năxét: Thoái hoá kh p g i giai đo n 3 g p ch y u 44,6%.

2.

c đi m các thành ph n c a hcch trong nhóm thoái hóa kh p g i.

2.1. Liên quan gi a THA v i THK g i
B ngă3.5.:ăM iăliênăquanăTHAăvƠăgiaiăđo năTHKăg i
Thoái hoá kh p g i
G 1
G 2
G 3
G 4
THA (n = 195; 64%)

21

44

97

33

HA bình th

41

24

39

6

62

68

136

39

33,9

64,7

71,3

84,6

ng (n = 110; 36%)

T ng (n =305; 100%)
T l THA theo nhóm (%)

p

p<0,05

Nh năxét: T l THA t ng d n khi m c đ THK g i t ng d n, s khác bi t có ý ngh a
th ng kê v i p<0,05.

17

2.2. Liên quan gi a vòng eo và THK g i
B ngă3.6.:ăM iăliênăquanăvòngăeoăvƠăTHKăg i
Thoái hoá kh p g i
*

Vòng eo

G 1

G 2

G 3

G 4

T ng (n=158; 51,8)

2

15

102

39

Bình th

60

53

34

0

T ng (n =305; 100%)

62

68

136

39

T l t ng vòng eo theo nhóm
(%)

3,2

22,1

75,0

100

*

ng (n=147; 48,2%)

vòng eo bình th

ng

p

p<0,05

nam < 90cm; n <80cm.

Nh năxét:ăT l vòng eo t ng d n khi m c đ THK g i t ng d n, s khác bi t có ý
ngh a th ng kê v i p<0,05.
2.3. Liên quan gi a glucose máu và THK g i
B ng 3.7.:ăM iăliênăquanăGlucoseămáuăvƠăTHKăg i
Thoái hoá kh p g i
Glucose máu

G 4 p

G 1

G 2

G 3

G ≥5,6mmol/L (n=131; 43,0%)

20

28

71

22

G <5,6mmol/L (n= 174; 57%)

42

40

65

17

T ng (n =305; 100%)

62

68

136

39

32,3

41,2

52,2

56,4

T l t ng đ

ng máu theo nhóm (%)

p<0,05

Nh năxét:ăT l t ng glucose máu t ng d n khi m c đ THK g i t ng d n, s khác
bi t có ý ngh a th ng kê v i p<0,05.

18

Thang Long University Library


2.4. Liên quan gi a triglycerid máu và THK g i
B ngă3.8.:ăM iăliênăquanătriglyceridămáuăvƠăTHKăg i
Thoái hoá kh p g i
Triglycerid máu

p

Triglycerid ≥1,7mmol/L (n=186; 61%)

G 1

G 2

G 3

G 4

12

37

104

33

50

31

32

6

62

68

136

39

19,4

54,4

76,5

84,6

Triglycerid<1,7mmol/L (n= 119; 39%)

T ng (n =305; 100%)
T l t ng triglycerid theo nhóm (%)

p<0,05

Nh năxétă:ăT l t ng triglycerid máu t ng d n khi m c đ THK g i t ng d n, s khác
bi t có ý ngh a th ng kê v i p<0,05.
2.5. Liên quan gi a HDL-C máu và THK g i
B ngă3.9:ăM iăliênăquanăgi aăHDLăậ Căv iăTHKăg i.

Thoái hoá kh p g i
G 1 G 2 G 3 G 4

HDL-C máu
HDL-C th p (n=175; 57,4%)
HDL-C bình th

ng (n= 130; 42,6%)

T ng (n =305; 100%)

T l gi m HDL-C theo nhóm (%)
*

HDL-C th p

18

39

13

33

44

46

16

6

62

68

136

39

29,0

47,1

67,6

84,6

p

p<0,05

nam < 1,0 mmol/L; n < 1,3 mmol/L

Nh năxétă:ăT l gi m HDL-C máu t ng d n khi m c đ THK g i t ng d n, s khác
bi t có ý ngh a th ng kê v i p<0,05.
19