Luận án tiến sĩ Trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm bạo lực gia đình theo pháp luật hình sự việt nam

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Bạo lực gia đình dưới mọi hình thức đã và đang đe dọa tính mạng, ảnh
hưởng xấu tới sức khoẻ con người và bị xem là hành vi vi phạm nghiêm trọng
quyền con người. Bạo lực gia đình, như nhận định của nhiều nhà nghiên cứu,
là hành vi làm tổn thương về thể chất và tinh thần của nạn nhân (thậm chí còn
gây tử vong) và còn ảnh hưởng tới kinh tế gia đình. Đối với phụ nữ trong gia
đình có bạo lực dễ bị tổn thương và mang thai ngoài ý muốn do không có khả
năng kiểm soát hành vi tình dục của bản thân. Phụ nữ mang thai nếu là nạn
nhân của bạo lực gia đình còn có thể hứng chịu những hậu quả như không thể
chăm sóc thai tốt, sẩy thai, đẻ non, thai chết lưu…, bạo lực gia đình làm cho
quan hệ gia đình bị sứt mẻ, có thể dẫn tới tan vỡ. Trẻ em sống trong các gia
đình có bạo lực giữa cha và mẹ chịu các ảnh hưởng tiêu cực như học hành sa
sút, dễ trở thành nạn nhân của bạo lực hoặc khi lớn lên dễ sử dụng bạo lực đối
với người khác.
Trong những năm gần đây, tình hình bạo lực gia đình diễn ra phức tạp,
có chiều hướng gia tăng về số lượng và ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn
về tính chất và mức độ vi phạm. Theo thống kê chưa đầy đủ, hằng năm trong
toàn quốc diễn ra hàng ngàn vụ bạo lực gia đình, trong số đó, mỗi năm có
không dưới 300 vụ án hình sự về tội phạm bạo lực gia đình. Bạo lực gia đình
xâm hại đến các quyền cơ bản của các thành viên gia đình, làm nhiều gia đình
bị tan vỡ, ảnh hưởng đến sự phát triển lành mạnh và hài hòa của xã hội.
Tuy nhiên, trên thực tế việc nhận thức về tính nguy hiểm của những
hành vi bạo lực gia đình nói chung và tội phạm bạo lực gia đình nói riêng vẫn
còn hạn chế. Trong khi đó, việc điều chỉnh các mối quan hệ có liên quan đến
bạo lực gia đình được quy định rải rác tại các văn bản quy phạm pháp luật

1


khác nhau; các văn bản này còn mang tính quy định chung, chưa bao quát hết

những nội dung liên quan đến hoạt động phòng, chống bạo lực gia đình. Vì
vậy, tình hình bạo lực gia đình, đặc biệt là tội phạm về bạo lực gia đình không
những không suy giảm mà có xu hướng ngày càng diễn ra nghiêm trọng, phức
tạp hơn. Phòng, chống bạo lực gia đình đang đặt ra những nhiệm vụ cấp bách
và lâu dài, đòi hỏi phải áp dụng nhiều biện pháp và phương thức phòng,
chống khác nhau.
Trong số các biện pháp đấu tranh phòng, chống bạo lực gia đình thì
biện pháp đấu tranh bằng pháp luật hình sự luôn giữ vai trò quan trọng. Bằng
việc quy định các tội phạm về bạo lực, đặc biệt là các trường hợp người phạm
tội và người bị hại cùng là thành viên gia đình, từ đó áp dụng trách nhiệm
hình sự đối với các hành vi này, pháp luật hình sự đã trở thành công cụ sắc
bén, hiệu quả để đấu tranh với hiện tượng bạo lực gia đình.
Thực tiễn xử lý các tội phạm bạo lực gia đình cho thấy do nhận thức
về trách nhiệm hình sự chưa đầy đủ và thống nhất dẫn đến quá trình xây
dựng pháp luật hình sự và áp dụng pháp luật hình sự đối với các hành vi
phạm tội bạo lực gia đình còn hạn chế, việc áp dụng hình phạt còn quá
nặng hoặc quá nhẹ, nhiều đối tượng phạm tội được hưởng án treo, một số
bản án tuyên phạt nhưng không được chấp hành nghiêm chỉnh... Bên cạnh
đó, việc áp dụng các hình thức khác của trách nhiệm hình sự cũng chưa
được chú trọng áp dụng dẫn đến làm giảm hiệu quả đấu tranh với tình trạng
bạo lực gia đình bằng pháp luật hình sự, pháp luật hình sự đã không còn là
vũ khí răn đe, cảnh tỉnh và trừng phạt đích đáng đối với nhiều người có
tiềm năng và thực tế đã phạm tội bạo lực gia đình. Nói cách khác, trong
trường hợp này pháp luật hình sự đã không đáp ứng được mục đích xã hội
của nó.

2


Xuất phát từ các lý do nêu trên, việc nghiên cứu trách nhiệm hình sự

trong đấu tranh phòng, chống tội phạm bạo lực gia đình đang là một yêu cầu
bức thiết. Nhận thức được điều đó, tác giả đã mạnh dạn lựa chọn đề tài:
“Trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm bạo lực gia đình theo pháp luật
hình sự Việt Nam” làm đề tài Luận án tiến sỹ luật học.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Làm rõ những vấn đề lí luận và thực tiễn về trách nhiệm hình sự đối
với các tội phạm bạo lực gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam hiện nay;
phân tích nội dung các quy định của pháp luật hình sự về các tội phạm bạo lực
gia đình, những bất cập, hạn chế trong áp dụng trách nhiệm hình sự đối với
các tội phạm bạo lực gia đình và nguyên nhân của những hạn chế, bất cập, từ
đó, Luận án đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật
hình sự và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng trách nhiệm hình sự đối
với các tội phạm bạo lực gia đình.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nêu trên, Luận án thực hiện các nhiệm vụ nghiên
cứu sau:
- Nghiên cứu tổng quan những công trình nghiên cứu khoa học đã được
công bố liên quan đến đề tài nghiên cứu; đánh giá kết quả nghiên cứu của các
tác giả trước đó.
- Phân tích những vấn đề lí luận về bạo lực gia đình, trách nhiệm hình
sự nói chung, trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm bạo lực gia đình nói
riêng; nêu các khái niệm liên quan, các đặc điểm và phân tích làm rõ các khái
niệm, đặc điểm đó.
- Phân tích pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình của một số
nước trên thế giới.

3

- Khái quát thực trạng quy định trách nhiệm hình sự đối với các tội
phạm bạo lực gia đình trong pháp luật hình sự Việt Nam trước khi ban hành
Bộ luật hình sự hiện hành.
- Đánh giá thực trạng quy định trách nhiệm hình sự đối với các tội
phạm bạo lực gia đình trong pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành và thực
tiễn áp dụng.
- Đề xuất phương hướng, giải pháp để hoàn thiện pháp luật hình sự và
các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng trách nhiệm hình sự đối với các tội
phạm bạo lực gia đình ở Việt Nam; đề xuất cụ thể về hoàn thiện pháp luật và
các giải pháp khác nhằm nâng cao hiệu quả của trách nhiệm hình sự đối với
các tội phạm bạo lực gia đình ở Việt Nam hiện nay.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Các quan điểm, tư tưởng, nhận thức lý luận về bạo lực gia đình, tội
phạm bạo lực gia đình, trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm bạo lực gia
đình, các văn bản pháp luật hiện hành của Việt Nam về bạo lực gia đình, thực
tiễn xây dựng, áp dụng pháp luật trong lĩnh vực này ở Việt Nam là đối tượng
nghiên cứu chủ yếu của Luận án.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài Luận án “Trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm bạo lực gia
đình theo pháp luật hình sự Việt Nam” được thực hiện dưới góc độ luật hình
sự và tố tụng hình sự với phạm vi nghiên cứu như tên gọi của đề tài. Các số
liệu được sử dụng phục vụ nghiên cứu đề tài được thu thập, thống kê từ dữ
liệu của lực lượng Công an nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân
dân, các tạp chí, các báo mạng và báo giấy từ năm 2009 đến năm 2015.
Thời gian nghiên cứu: từ năm 2009 đến năm 2015.

4

4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Tác giả dựa trên cơ sở chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy
vật lịch sử, phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh, quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, chính sách và
pháp luật của Nhà nước Việt Nam về vấn đề bạo lực gia đình và phòng, chống
tội phạm bạo lực gia đình, coi đó là cơ sở phương pháp luận để tiếp cận và
giải quyết những nội dung cơ bản của Luận án.
Để hoàn thành Luận án, tác giả còn sử dụng các phương pháp nghiên
cứu khoa học cụ thể như: phương pháp thống kê, phương pháp so sánh,
phương pháp phân tích, khảo sát, đối chiếu, tư vấn chuyên gia, phương pháp
hệ thống hoá; cụ thể như sau:
- Phương pháp phân tích tổng hợp - được sử dụng trong tất cả các
chương của Luận án, nhằm tìm hiểu, trình bày các nhận thức, quan điểm về
bạo lực gia đình, tội phạm bạo lực gia đình, trách nhiệm hình sự đối với các
tội phạm này; trên cơ sở đó đã khái quát và rút ra bản chất của các hiện tượng,
các quy định và hoạt động thực tiễn liên quan (Chương 2 và Chương 3), từ đó
đưa ra các đánh giá, kết luận, kiến nghị và giải pháp phù hợp nhằm củng cố
nhận thức, hoàn thiện pháp luật hình sự về tội phạm bạo lực gia đình và áp
dụng trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm bạo lực gia đình (Chương 4).
- Phương pháp thống kê, tổng hợp nhằm thống kê và so sánh các quy
định pháp luật về bạo lực gia đình, tội phạm bạo lực gia đình trong lịch sử lập
pháp của Việt Nam (Chương 2).
- Phương pháp hệ thống hóa - được sử dụng trong toàn bộ các chương
của Luận án nhằm trình bày các vấn đề, các nội dung trong Luận án theo một
trình tự, bố cục hợp lý, chặt chẽ, có sự gắn kết, kế thừa, phát triển các vấn đề,
các nội dung để đạt được mục đích, yêu cầu đã được xác định.

5

- Phương pháp khảo sát thực tiễn, sử dụng số liệu thống kê hình sự của
các cơ quan quản lý nhằm tìm hiểu, đánh giá về thực tiễn bạo lực gia đình, tội
phạm bạo lực gia đình, quy định về bạo lực gia đình trong Luật hình sự, Luật
hành chính Việt Nam (Chương 3).
- Phương pháp tọa đàm khoa học, phỏng vấn chuyên gia, bảng câu hỏi
điều tra xã hội học, nhằm tìm hiểu, đánh giá về bạo lực gia đình, tội phạm bạo
lực gia đình, cơ chế và các biện pháp áp dụng pháp luật bảo vệ nạn nhân của
bạo lực gia đình (Chương 3).
- Phương pháp phân tích dự báo khoa học, nhằm dự báo các vấn đề
liên quan tới bạo lực gia đình trong tương lai gần, từ đó đề xuất giải pháp,
biện pháp nâng cao hiệu quả phòng, chống bạo lực gia đình nói chung và
áp dụng trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm bạo lực gia đình nói
riêng (Chương 4).
5. Những điểm mới và ý nghĩa của Luận án
- Luận án là công trình khoa học đầu tiên nghiên cứu trực tiếp và tổng
thể vấn đề “Trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm bạo lực gia đình theo
pháp luật hình sự Việt Nam”. Bằng những luận cứ khoa học, Luận án đã làm
rõ căn cứ lý luận và thực tiễn quy định về trách nhiệm hình sự đối với các tội
phạm bạo lực gia đình ở Việt Nam; đề xuất những kiến nghị hoàn thiện các
quy định của pháp luật hình sự về trách nhiệm hình sự và giải pháp khác
nhằm nâng cao hiệu quả của việc áp dụng trách nhiệm hình sự đối với các tội
phạm này.
- Luận án là công trình khoa học có giá trị tham khảo cho việc nghiên
cứu, giảng dạy, học tập những nội dung liên quan đến bạo lực gia đình và tội
phạm bạo lực gia đình ở Việt Nam hiện nay.

6


- Luận án góp phần tư vấn chính sách hình sự nói chung và chính sách

hình sự đối với các tội phạm bạo lực gia đình nói riêng, nhất là cho việc sửa
đổi Bộ luật hình sự và các văn bản hướng dẫn thi hành Bộ luật hình sự.
6. Kết cấu của Luận án
Ngoài phần mở đầu và danh mục tài liệu tham khảo, Luận án gồm 4
chương, cụ thể như sau:
- Chương 1: Tổng quan về tình hình nghiên cứu
- Chương 2: Những vấn đề lý luận về trách nhiệm hình sự đối với các
tội phạm bạo lực gia đình
- Chương 3: Thực trạng quy định trách nhiệm hình sự đối với các tội
phạm bạo lực gia đình và thực tiễn áp dụng
- Chương 4: Hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự về trách
nhiệm hình sự đối với các tội phạm bạo lực gia đình.

7


Chƣơng 1
TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài
Xuất phát từ tính chất nguy hiểm của hành vi BLGĐ nói chung và của
TPBLGĐ nói riêng, đặc biệt là mối quan hệ đặc thù giữa chủ thể xâm phạm
và chủ thể bị xâm phạm trong mối quan hệ gia đình mà BLGĐ cũng như
TPBLGĐ nhận được sự quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà khoa học trên thế
giới. Bởi vậy, đã có khá nhiều công trình nghiên cứu trực tiếp hoặc gián tiếp
đề cập đến BLGĐ và các TPBLGĐ được công bố. Tuy nhiên, do rào cản ngôn
ngữ, tác giả Luận án khó có thể tham khảo hết những công trình nghiên cứu
đó. Bởi vậy, tổng quan tình hình nghiên cứu ở nước ngoài, tác giả Luận án chỉ
nêu những công trình nghiên cứu mà tác giả có điều kiện tiếp cận.
Trong số những công trình nghiên cứu trực tiếp hoặc gián tiếp liên quan
đến BLGĐ cũng như TPBLGĐ, trước hết cần kể đến công trình nghiên cứu:

“Chuẩn mực quốc tế của Luật phòng, chống bạo lực trong gia đình”, của tác
giả Shelley Casey, chuyên gia về giới của Liên Hợp Quốc. Trong công trình
nghiên cứu này, Shelley Casey nêu rõ mục đích của Luật phòng, chống
BLGĐ của các quốc gia, trong đó nêu rõ khái niệm BLGĐ, phân biệt BLGĐ
với các dạng bạo lực khác, mục đích của việc ban hành luật về BLGĐ giải
quyết vấn đề gì, phạm vi điều chỉnh, các loại hành vi BLGĐ, trẻ em là nạn
nhân của tình trạng BLGĐ và trẻ em phải chứng kiến cảnh BLGĐ, phòng
ngừa BLGĐ, những tình huống có thể dẫn tới việc ban hành quyết định bảo
vệ, độc lập với bất cứ việc kiện tụng hoặc sự can thiệp pháp lý nào khác (hình
sự, dân sự, hành chính), chế tài đối với việc vi phạm quyết định bảo vệ, các
hoạt động hỗ trợ nạn nhân của BLGĐ, trợ giúp khẩn cấp, các hình thức xử
lý bổ sung đối với người vi phạm, thu thập và báo cáo số liệu, hoạt động
điều phối và trách nhiệm của các cơ quan. Có thể nói, đây là một trong số

8


những công trình nghiên cứu chuyên sâu về BLGĐ, cung cấp cho người
đọc một cái nhìn sâu và rộng về hiện tượng tiêu cực - BLGĐ, cách thức,
phương tiện hạn chế, khắc phục và dần loại trừ nó.
Tác giả Luận án lĩnh hội từ công trình nghiên cứu trên đây của Shelley
Casey cách tiếp cận, nghiên cứu về khái niệm, bản chất của BLGĐ; các chuẩn
mực phòng, chống BLGĐ khi xem xét vấn đề trách nhiệm hình sự ở Chương
tiếp theo.
Cuốn sách “Freedom from violence - Women‟strategies from Around
the world” (Thoát khỏi bạo lực – chiến lược toàn cầu của phụ nữ) do
Marrgaret Schuler làm chủ biên, phản ánh tình trạng bạo lực đối với phụ nữ ở
Mỹ và các nước đang phát triển như: Srilanka, Pakistan, Ấn Độ, Malaysia,
Thái Lan, Suddan, Mexico, Brazil, Chile… đồng thời đề xuất chiến lược
phòng, chống bạo lực đối với phụ nữ ở phạm vi toàn thế giới. Nhiều ý tưởng

cũng như các nhận xét, đánh giá về tình trạng BLGĐ đối với phụ nữ trong
cuốn sách này đã được tác giả tiếp thu, tham khảo trong quá trình thực hiện
Luận án.
Về các công trình nghiên cứu tội phạm bạo lực gia đình của các nước,
không thể không nhắc đến cuốn sách “Luật phòng, chống BLGĐ của một số
nước trên thế giới” do Nhà xuất bản Tư pháp ấn hành năm 2006, bao gồm bản
dịch của 10 đạo luật hoặc dự án luật phòng, chống BLGĐ của các nước, luật
mẫu về phòng, chống bạo lực của Liên hợp quốc. Trong cuốn sách này nhóm
tác giả đã nêu các quy định cụ thể về phòng, chống bạo lực của các nước,
như: Luật bảo vệ chống BLGĐ của Bungari, Luật phòng ngừa BLGĐ và bảo
vệ nạn nhân của Vương quốc Campuchia, Luật chống BLGĐ của Đông Ti
mo, Luật đặc biệt về trừng phạt hành vi bạo lực trong gia đình của Hàn Quốc,
Luật về xóa bỏ bạo hành trong gia đình của Cộng hòa In đô nê xia, Luật
chống bạo hành gia đình của Mông Cổ, Luật phòng ngừa bạo lực hôn nhân và

9


bảo vệ nạn nhân của Nhật Bản, Luật chống bạo hành phụ nữ và trẻ em năm
2004 của Cộng hòa Philipin, Dự thảo Luật phòng ngừa và hiệu chỉnh BLGĐ
của Thái Lan, Quy tắc 9 của Ủy ban liên ngành về BLGĐ đối với phụ nữ và
trẻ em của Cộng hòa Philipin. Trên cơ sở phân tích có so sánh nội dung của
Luật phòng, chống BLGĐ của một số nước trên đây, cuốn sách đã cung cấp
bức tranh toàn cảnh về những vấn đề liên quan đến BLGĐ đã được luật hóa
trong các văn bản quy phạm pháp luật của các nước; cho thấy những điểm
tương đồng và khác biệt trong nhận thức cũng như trong thể chế hóa các quy
định nhằm phòng, chống BLGĐ ở mỗi nước.
Chuyên gia về vấn đề hôn nhân ở Hồng Kong, bà Paulian Kwok Chiing đã khẩn thiết kêu gọi các cơ quan chức năng cũng như các nhà hoạt động
xã hội: “trước khi mải mê đi tìm giải pháp cho những vấn đề trọng đại như
chiến tranh, kinh tế, chính trị, hãy cứu lấy các “tế bào đang nhiễm bệnh”. Các

tế bào mà bà Paulina Kwok Chi-ing nói ở đây chính là các gia đình - tế bào
của xã hội. Quả đúng như vậy, bởi ở hầu hết mọi nền văn hóa, gia đình được
coi là giá trị nền tảng và gia đình đều được coi là tế bào xã hội.
Một trong những đặc điểm của BLGĐ là bạo lực giới, như nhận định
của Tổ chức Y tế Thế giới: “Phần lớn bạo lực chống lại phụ nữ xẩy ra trong
gia đình và người gây ra bạo lực gần như luôn luôn là nam giới, thường là
người chồng/người tình, hoặc người chồng cũ/người tình cũ” (WH 1998:5).
Theo Tuyên ngôn về loại trừ bạo lực chống lại phụ nữ do Đại hội đồng Liên
hợp quốc thông qua năm 1993 thì: bất kì hành động bạo lực nào dựa trên cơ
sở giới dẫn đến, hoặc có khả năng dẫn đến, những tổn thất về thân thể, về
tình dục hay tâm lý hoặc những đau khổ của phụ nữ, bao gồm cả sự đe dọa
có những hành động như vậy, sự cưỡng bức hay tước đoạt một cách tùy
tiện sự tự do, dù nó xẩy ra ở nơi công cộng hay trong cuộc sống riêng tư.

10


1.2. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc
Vấn đề BLGĐ nói chung và TPBLGĐ nói riêng cũng là một trong
những vấn đề được các nhà khoa học Việt Nam quan tâm nghiên cứu. Kết quả
nghiên cứu về BLGĐ nói chung và TPBLGĐ nói riêng được thể hiện dưới
nhiều hình thức khác nhau, như các sách chuyên khảo, tài liệu công tác, các
giáo trình, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ… Trong số những cuốn sách
chuyên khảo, có thể kể đến một số công trình tiêu biểu:
* Sách chuyên khảo:
- Nguyên tắc công bằng trong Luật hình sự Việt Nam của GS.TS. Võ
Khánh Vinh do Nhà xuất bản Công an nhân dân xuất bản năm 1993. Cuốn
sách nghiên cứu nhiều vấn đề xoay quanh nguyên tắc công bằng trong luật
hình sự Việt Nam, đặc biệt là công bằng trong vấn đề hình phạt và quyết định
hình phạt - hòn đá tảng của việc giải quyết các vấn đề tội phạm, hình phạt và

các vấn đề khác liên quan đến tội phạm và hình phạt.
- Cuốn sách do TS. Hoàng Bá Thịnh chủ biên: “Bạo lực giới trong gia
đình Việt Nam và vai trò của truyền thông đại chúng trong sự nghiệp phát
triển phụ nữ”, do Nhà xuất bản Thế giới ấn hành năm 2005 đã phân tích thực
trạng bạo lực trong gia đình, phân tích tầm quan trọng của truyền thông đại
chúng trong phòng, chống BLGĐ, cuốn sách cho thấy bức tranh toàn cảnh về
bạo lực giới, tác hại của nó và phương tiện khắc phục, loại trừ. Trong cuốn
sách này, tác giả đặc biệt nhấn mạnh tới vai trò của truyền thông đại chúng
trong giải quyết vấn đề bạo lực về giới trong gia đình, nhấn mạnh, ngoài vấn
đề TNHS còn phải kết hợp tổng thể các biện pháp và phương tiện khác.
- Cuốn sách: “Luật hình sự quốc tế với việc đảm bảo quyền con
người” của TS. Nguyễn Thị Phương Hoa do Nhà xuất bản Đại học Quốc gia
thành phố Hồ Chí Minh xuất bản năm 2014 đề cập việc PLHS quốc tế quy
định TNHS của cá nhân khi vi phạm pháp luật, vi phạm quyền con người

11


của cá nhân khác. Cuốn sách phân tích một cách thấu đáo và khoa học các
kiến thức về luật hình sự quốc tế và vai trò của luật hình sự trong việc bảo
đảm quyền con người. Cuốn sách giúp tác giả Luận án này tiếp cận vấn đề
TNHS đối với tội phạm nói chung và đối với TPBLGĐ nói riêng.
- Cuốn sách: “Bảo vệ quyền con người trong Luật hình sự, tố tụng hình
sự Việt Nam” của TS. Trần Quang Tiệp do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia
xuất bản năm 2004, đề cập tới vấn đề bảo vệ quyền con người nói chung, bảo
vệ quyền con người tại Việt Nam nói riêng. Theo tác giả, tôn trọng và bảo vệ
quyền con người vốn là truyền thống quý báu của dân tộc Việt Nam, đặc biệt
được phát triển rực rỡ sau cách mạng tháng tám thành công. Trong các giai
đoạn lịch sử Việt Nam, quyền con người luôn được thể hiện, cụ thể là quyền
con người được bảo vệ trong luật hình sự, tố tụng hình sự Việt Nam từ thời

Đinh, Lý, Trần, Lê, Nguyễn. Như vậy, quyền con người là quyền tối thượng
của từng cá nhân đã được cả thế giới thừa nhận. Nghiên cứu về quyền con
người trong luật hình sự Việt Nam cho thấy, PLHS luôn đặt sự chú ý tới việc
bảo vệ quyền con người: như quyền được sống, quyền tự do, quyền bảo đảm
sức khỏe, quyền nhân thân khác. Từ đó, suy rộng ra, BLGĐ cũng chính là
xâm phạm quyền con người, quyền được bảo vệ tính mạng, sức khỏe, được tự
do, bình đẳng, không phân biệt nam, nữ, già trẻ. Như vậy, cuốn sách này cũng
là tài liệu tham khảo hết sức hữu ích để nghiên cứu sinh hoàn thành Luận án.
- Cuốn sách “Đồng phạm trong Luật hình sự Việt Nam” của TS. Trần
Quang Tiệp do Nhà xuất bản Tư pháp ấn hành năm 2007 đã phân tích một
cách toàn diện và có hệ thống những vấn đề lý luận, cũng như thực tiễn áp
dụng PLHS, đặc biệt là áp dụng các quy định về TNHS trong đồng phạm,
đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng TNHS trong PLHS nói
chung. Đây là tài liệu tốt để nghiên cứu sinh tham khảo trong quá trình
hoàn thiện Luận án.

12


- Cuốn sách “Nguyên tắc nhân đạo trong Luật hình sự Việt Nam” của
PGS.TS. Hồ Sỹ Sơn do Nhà xuất bản khoa học xã hội ấn hành năm 2009 đã
đề cập đến TNHS nhìn từ góc độ của nguyên tắc nhân đạo. Tác giả cuốn sách
dành dung lượng lớn để phân tích sự thể hiện của nguyên tắc nhân đạo trong
các quy định về TNHS, về hình phạt và về quyết định hình phạt. Qua phân
tích, tác giả còn làm nổi bật cái được và cái chưa được trong các quy định
pháp luật về TNHS, về hình phạt, về quyết định hình phạt. Các hình thức khác
(ngoài hình phạt) như miễn TNHS, miễn hình phạt, án treo, các biện pháp tư
pháp, xóa án tích... cũng được tác giả cuốn sách phân tích một cách thấu đáo.
Cuốn sách này là tài liệu quan trọng giúp tác giả Luận án thực hiện nhiều vấn
đề thuộc nội dung của đề tài nghiên cứu.

- Cuốn sách “Nguyên tắc phân hóa trách nhiệm hình sự” của TS. Cao
Thị Oanh do Nhà xuất bản Công an nhân dân ấn hành năm 2008, cũng là tài
liệu mà nghiên cứu sinh đã tham khảo khi nghiên cứu TNHS nói chung và
TNHS đối với các tội phạm bạo lực gia đình nói riêng. Theo TS. Cao Thị
Oanh thì chỉ có thể thực hiện được mục tiêu công bằng trong xử lí người
phạm tội mỗi khi TNHS được áp dụng tương xứng với tính chất và mức độ
nguy hiểm cho xã hội của tội phạm được thực hiện. Như vậy, vấn đề này đã
giúp Nghiên cứu sinh tìm hiểu rõ hơn về TNHS đối với tội phạm nói chung,
tội phạm bạo lực gia đình nói riêng.
- Cuốn sách “Trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm về ma túy” của
TS. Trần Văn Luyện do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản năm 1998, là
một trong những tài liệu được Nghiên cứu sinh tham khảo nhiều vì cuốn sách
đã nêu một số vấn đề lý luận về chính sách hình sự, trong đó tác giả nhấn mạnh
TNHS là một nội dung cơ bản của chính sách hình sự và được thể hiện tập
trung nhất trong PLHS. Trong cuốn sách này các hình thức TNHS, nhất là hình
phạt được phân tích một cách chi tiết và thuyết phục.

13


- Cuốn sách “Hình phạt trong Luật Hình sự Việt Nam” của Viện
Nghiên cứu khoa học pháp lí - Bộ Tư pháp, do Nhà xuất bản chính trị Quốc
gia ấn hành năm 1995, tập trung phân tích những căn cứ lý luận và thực tiễn
của chính sách hình sự và hình phạt, đi sâu phân tích khá chi tiết các loại hình
phạt trong Luật hình sự Việt Nam. Cuốn sách là tài liệu tham khảo có giá trị
về mặt lí luận giúp Nghiên cứu sinh hoàn thành Luận án.
- Cuốn sách “Lịch sử Luật Hình sự Việt Nam” của TS. Trần Quang
Tiệp, do Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia xuất bản năm 2003, nêu bật tính kế
thừa và tính phát triển của việc quy định các chế định tội phạm và hình phạt
trong luật hình sự Việt Nam. Cuốn sách cung cấp cho tác giả Luận án nghiên

cứu lịch sử phát triển của TNHS, giúp tác giả Luận án phân tích nhiều vấn đề
thuộc nội dung nghiên cứu từ góc độ lịch sử.
- Tài liệu Công tác phòng, chống BLGĐ do Cơ quan phòng chống ma
túy và tội phạm Liên hợp quốc phối hợp với Cục Chính trị - Tổng cục Cảnh
sát Phòng, chống tội phạm Bộ Công an và Vụ Pháp luật Hành chính, Hình sự,
Bộ Tư pháp thực hiện. Tài liệu này tập trung phân tích, làm rõ bạo lực đối với
phụ nữ, đối với gia đình như là hiện tượng mang tính toàn cầu nhưng mức độ
ảnh hưởng và hậu quả của nó vẫn thường bị đánh giá thấp. Hiện tượng này đã
ảnh hưởng trực tiếp đến 1/3 số phụ nữ trên thế giới vì cứ 3 người phụ nữ thì
có một người trong cuộc đời từng bị đánh, bị cưỡng bức về tình dục hay các
hình thức lạm dụng khác. Ở Việt Nam, BLGĐ có nguồn gốc từ trong xã hội
phong kiến và diễn ra ở tất cả các tầng lớp xã hội. Hậu quả của BLGĐ là rất
lớn vì không chỉ đối với nạn nhân và còn là người thân của họ, gây tốn kém
về chi phí cho điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án, chữa trị thương tích và
công tác hỗ trợ nạn nhân. Từ nhận thức về tính nghiêm trọng của BLGĐ, tài
liệu này đã được bố cục thành 6 phần: trong đó có tập huấn về BLGĐ cho cán
bộ hành pháp và tư pháp Việt Nam; tìm hiểu về bình đẳng giới và BLGĐ;

14


khung pháp lý của Việt Nam về phòng, chống BLGĐ; xử lý ban đầu đối với
BLGĐ; hệ thống xử lý vi phạm hành chính và vấn đề BLGĐ; hệ thống tư
pháp hình sự và các vụ BLGĐ. Đặc biệt, tài liệu đã nêu khái quát về hệ thống
tư pháp hình sự Việt Nam trong giải quyết các vụ án BLGĐ; việc tiến hành
điều tra vụ án hình sự; quyết định khởi tố vụ án hình sự, quyết định áp dụng
các biện pháp ngăn chặn phù hợp, tiến hành phiên tòa và kỹ thuật làm việc
với nạn nhân. Đây là nội dung tham khảo rất quan trọng cho tác giả trong quá
trình thực hiện Luận án.
- Tài liệu Công ước của Liên hiệp quốc về quyền trẻ em là nguồn pháp

luật quốc tế, đã quy định cụ thể về việc trẻ em có quyền được chăm sóc và
giúp đỡ đặc biệt, với mong muốn gia đình là nhóm xã hội cơ bản và môi
trường tự nhiên cho sự phát triển và hạnh phúc của tất cả thành viên. Đặc biệt,
trẻ em cần có sự bảo vệ và giúp đỡ cần thiết có thể đảm đương được đầy đủ
các trách nhiệm của mình trong cộng đồng, để phát triển đầy đủ và hài hoà
nhân cách của mình. Trẻ em cần được lớn lên trên môi trường gia đình, trong
bầu không khí hạnh phúc, yêu thương và cảm thông phù hợp với Tuyên ngôn
về Quyền trẻ em rằng: “do còn non nớt về thể chất và trí tuệ, trẻ em cần được
bảo vệ và chăm sóc đặc biệt, kể cả sự bảo vệ thích hợp về mặt pháp lý trước
cũng như sau khi ra đời”. Đặc biệt, trong phạm vi của Công ước này, trẻ em
có nghĩa là mọi người dưới 18 tuổi, trừ trường hợp luật pháp áp dụng với trẻ
em đó qui định tuổi thành niên sớm hơn. Điều này cũng chính là một trong
những căn cứ để xác định tuổi chịu TNHS đối với trẻ em quy định trong
BLHS Việt Nam năm 1999 và BLHS Việt Nam năm 2015.
- Trong quá trình nghiên cứu đề tài Luận án này, Nghiên cứu sinh có
tham khảo các báo cáo và tài liệu như: Báo cáo tổng kết 3 năm (2008-2011)
thi hành BLHS năm 1999 trong lực lượng Công an nhân dân; dự thảo Báo cáo
tổng kết thực tiễn thi hành BLHS năm 1999 của Bộ Tư pháp; Những định

15


hướng cơ bản xây dựng dự án BLHS (sửa đổi) của Ban soạn thảo xây dựng
dự án BLHS (sửa đổi); Báo cáo số 979/BC-UBTVQH13 ngày 24/11/2015 của
Ủy ban thường vụ Quốc hội; Báo cáo số 1018/BC-UBTVQH13 ngày
24/11/2015 của Ủy ban thường vụ Quốc hội giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự
thảo BLHS (sửa đổi) trình Quốc hội thông qua.
Trong các báo cáo và tài liệu nêu trên, vấn đề TNHS, đặc biệt là áp
dụng TNHS nói chung, hình phạt nói riêng được các tác giả đề cập, phân tích,
đánh giá một cách sâu sắc, nhiều tài liệu đã làm rõ những thành tựu trong việc

xây dựng các quy định và áp dụng TNHS, hình phạt cũng như những hạn chế,
bất cập trong các quy định về TNHS, hình phạt; nêu rõ nguyên nhân cũng như
phương hướng hoàn thiện. Những tài liệu này giúp tác giả Luận án có cái nhìn
tổng quan, biện chứng hơn về sự phát triển của các quy định về TNHS và
hình phạt, tính quyết định về mặt xã hội của các quy định pháp luật đó.
- Trong số những tài liệu có đề cập nghiên cứu về chất lượng dịch vụ tư
pháp hình sự hiện nay dành cho nạn nhân BLGĐ ở Việt Nam có tài liệu của
Dự án “Tăng cường năng lực cho cơ quan hành pháp và tư pháp phòng chống
BLGĐ tại Việt Nam”(VNM/T28). Đây là tài liệu giới thiệu về tình hình
BLGĐ ở Việt Nam, phân tích các số liệu liên quan đến bạo lực trong nước
cũng như hình thức và tỷ lệ BLGĐ, nêu rõ các quy định của luật pháp Việt
Nam, về BLGĐ. Trên cơ sở phỏng vấn 900 phụ nữ và 30 cán bộ công an,
nhân viên tư pháp, các tác giả Dự án đã có những kiến nghị hợp lý và hữu ích.
Đối với tác giả Luận án, tài liệu là một kênh thông tin quan trọng để nghiên
cứu, tham khảo, hoàn thiện Luận án.
* Các giáo trình:
Nghiên cứu TNHS đối với các TPBLGĐ không thể không nghiên cứu
lý luận chung về trách nhiệm pháp lý. Do vậy, một trong những giáo trình lý
luận chung về Nhà nước và Pháp luật mà tác giả luận án tham khảo là: “Giáo

16


trình lý luận nhà nước và pháp luật” của Trường Đại học Luật Hà Nội được
Nhà xuất bản Công an nhân dân ấn hành năm 2008. Giáo trình này cung cấp
cho tác giả khái niệm trách nhiệm nói chung và trách nhiệm pháp lý nói riêng,
đặc biệt là bản chất của dạng trách nhiệm này, đây chính là tiền đề để nghiên
cứu TNHS đối với các tội phạm bạo lực gia đình.
Để nghiên cứu TNHS đối với các TPBLGĐ, Nghiên cứu sinh đã tìm đến
các giáo trình chuyên ngành Luật hình sự. Một trong số đó là “Giáo trình Luật

Hình sự Việt Nam - Phần chung” do GS. TS. Võ Khánh Vinh chủ biên được
Nhà xuất bản Khoa học xã hội phát hành vào năm 2014. Đây là cuốn giáo trình
có quy mô đồ sộ không chỉ về số lượng trang xuất bản mà còn đồ sộ về những
vấn đề thuộc đối tượng nghiên cứu, trong đó có vấn đề trọng tâm là TNHS. Các
tác giả của cuốn Giáo trình đi sâu nghiên cứu các vấn đề như TNHS, miễn
TNHS, hình phạt, hệ thống hình phạt, các biện pháp tư pháp, miễn hình phạt,
xóa án tích... Đối tượng phục vụ của Giáo trình là học viên cao học và nghiên
cứu sinh ngành luật, do vậy, hàm lượng khoa học của giáo trình này là rất cao.
Cũng chính Giáo trình này đã cung cấp cho tác giả luận án cách tiếp cận nghiên
cứu rất bổ ích và lý thú, giúp tác giả luận án phân tích sâu nhiều vấn đề thuộc
nội dung của luận án.
Ngoài giáo trình sau đại học về Luật hình sự Việt Nam - Phần chung
nói trên, tác giả luận án còn tham khảo một số loạt giáo trình đại học cũng về
Luật hình sự (phần chung), trong số đó, có thể kể đến:
- Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam - Phần chung của Đại học Huế, do
GS. TS. Võ Khánh Vinh chủ biên và Nhà xuất bản Công an nhân dân, xuất
bản năm 2014;
- Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam - Phần các tội phạm của Đại học
Huế, do GS. TS. Võ Khánh Vinh chủ biên, do Nhà xuất bản Công an nhân
dân xuất bản năm 2000;

17


- Giáo trình Lý luận chung về định tội danh của Đại học Huế, do
GS. TS. Võ Khánh Vinh chủ biên, Nhà xuất bản Công an nhân dân xuất
bản năm 2013;
- Giáo trình Tội phạm học của Đại học Huế, của GS. TS. Võ Khánh
Vinh, do Nhà xuất bản Công an nhân dân xuất bản năm 2013;
- Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam tập I, II của Trường Đại học Luật

Hà Nội, do Nhà xuất bản Công an nhân dân xuất bản năm 2012.
Các giáo trình nêu trên tập hợp hệ thống những kiến thức cơ bản về
PLHS Việt Nam, để phân tích chuyên sâu nhiều nội dung liên quan đến một
lĩnh vực chuyên biệt của PLHS Việt Nam trong đó có TNHS nói chung và
TNHS đối với đối từng loai tội phạm nói riêng.
- Năm 2007, nghiên cứu sinh đã bảo vệ xuất sắc Đề tài cấp cở sở về vai
trò của lực lượng Công an nhân dân trong phòng, chống BLGĐ. Đề tài đã
phân tích khái niệm BLGĐ, vai trò của lực lượng Công an nhân dân trong đấu
tranh phòng, chống các vi phạm pháp luật có liên quan đến BLGĐ; tình hình,
kết quả đấu tranh phòng, chống vi phạm pháp luật liên quan đến BLGĐ của
Công an nhân dân. Tác giả đã dự báo tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật
về bạo lực trong thời gian tới và đề ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu
quả đấu tranh phòng, chống vi phạm pháp luật về BLGĐ của lực lượng Công
an nhân dân. Đề tài này cũng là tài liệu tham khảo hữu ích giúp tác giả hoàn
thiện Luận án.
* Luận văn, luận án và các bài báo
- Trong số những luận văn, luận án mà Nghiên cứu sinh tham khảo để
thực hiện đề tài Luận án của mình, trước hết phải kể đến Luận văn thạc sĩ của
chính tác giả, bảo vệ năm 2007 tại Viện Nhà nước và pháp luật về TNHS đối
với những hành vi phạm tội BLGĐ. Luận văn bước đầu phân tích một số cơ
sở lí luận và thực tiễn về TNHS đối với những hành vi phạm tội BLGĐ, làm

18


rõ một số khái niệm, quan niệm về BLGĐ và hành vi phạm tội BLGĐ, từ đó
đưa ra một số khuyến nghị cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng TNHS đối
với các hành vi phạm tội BLGĐ. Là luận văn Thạc sỹ, tác giả chỉ mới dừng
lại ở việc nghiên cứu, làm sáng tỏ một số khái niệm và hành vi phạm tội
BLGĐ, TNHS đối với các hành vi đó mà chưa đề cập, phân tích sâu về các tội

phạm bạo lực gia đình, TNHS đối với các tội phạm bạo lực gia đình, do đó tác
giả Luận án sẽ giải quyết vấn đề nêu trên trong các chương của Luận án.
- Luận án tiến sĩ luật học của Nguyễn Ngọc Chí về TNHS đối với các
tội xâm phạm sở hữu có tính chiếm đoạt trong luật hình sự Việt Nam, trong
đó đã đề cập đến nhiều vấn đề như khái niệm, bản chất, hình thức của TNHS.
Tuy phạm vi và giới hạn nghiên cứu TNHS mà tác giả Nguyễn Ngọc Chí thực
hiện chỉ liên quan đến các tội xâm phạm sở hữu có tính chiếm đoạt trong luật
hình sự Việt Nam nhưng tác giả Luận án đã tiếp thu cách tiếp cận nghiên cứu
của tác giả Nguyễn Ngọc Chí để nghiên cứu các vấn đề tương tự thuộc Luận
án của mình.
- Luận án tiến sĩ luật học của Dương Thanh An về TNHS đối với các
tội phạm về môi trường. Qua luận án này, Nghiên cứu sinh đã tham khảo một
số nội dung để bổ sung, hoàn thiện Luận án của mình. Đây là tài liệu tham
khảo trong quá trình làm luận án của Nghiên cứu sinh vì cùng là luận án tiến
sĩ luật học bàn về TNHS đối với một nhóm tội phạm, mặc dù là nhóm tội
phạm về môi trường. Qua tham khảo luận án nói trên, Nghiên cứu sinh cũng
đã tìm hiểu thêm về khái niệm, quan điểm đối với vấn đề TNHS, một số vấn
đề lý luận về mặt nguyên tắc đối với chính sách hình sự, vấn đề TNHS được
quy định trong BLHS qua các thời kì khác nhau.
- Luận án tiến sĩ luật học của Bùi Văn Thịnh về hoạt động phòng ngừa
tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe con người của lực lượng Cảnh sát
nhân dân - Học viện Cảnh sát nhân dân, năm 2007 đã mô tả tình hình, diễn

19


biến các loại tội phạm mang tính bạo lực này ở Việt Nam, trình bày và đề
xuất các giải pháp phòng ngừa từ phía lực lượng Cảnh sát nhân dân - lực
lượng chủ công trong đấu tranh phòng, chống tội phạm. Nghiên cứu luận án
này, tác giả tìm thấy tính tương đồng nổi bật giữa tội phạm bạo lực nói chung

và tội phạm bạo lực gia đình nói riêng, vai trò của TNHS cũng như các giải
pháp phòng, chống tương tự.
- Luận án tiến sĩ của Phạm Minh Chiêu, Học viện Cảnh sát nhân dân về
hoạt động của lực lượng Cảnh sát nhân dân trong phòng ngừa tội phạm về
BLGĐ ở Việt Nam. Mặc dù tác giả Luận án tiếp cận vấn đề từ góc độ Tội
phạm học và điều tra tội phạm, song rất nhiều nội dung như: tình hình tội
phạm về BLGĐ ở Việt Nam, hoạt động phòng ngừa tội phạm về BLGĐ của
lực lượng Cảnh sát nhân dân rất đáng được nghiên cứu, tham khảo, bổ sung
thêm vào nội dung Luận án đang được thực hiện.
- Bên cạnh các luận án tiến sĩ luật học nêu trên, nhiều luận văn thạc sĩ,
bài viết về BLGĐ đã được công bố như: luận văn thạc sĩ của Nguyễn Thị
Thùy Linh - Học viện Cảnh sát nhân dân năm 2011 về Phòng ngừa tội phạm
về BLGĐ của lực lượng Cảnh sát nhân dân Công an tỉnh Nghệ An; Bài viết
Bạo lực của chồng đối với vợ ở Việt Nam trong những năm gần đây của
nhóm tác giả Viện gia đình và giới đăng trên tạp chí Khoa học về phụ nữ, số
3/2006; Bài viết BLGĐ – một yếu tố cản trở sự phát triển của xã hội của
Nguyễn Hữu Tiên, Hà Huy Ngọc đăng trên Tạp chí Cộng sản chuyên đề cơ sở
số 9/2007; Bài viết BLGĐ - những vấn đề pháp luật có liên quan của Đinh
Văn Quảng, Tạp chí Lao động và Xã hội số 3 năm 2007; Bài viết Những biện
pháp hạn chế BLGĐ của Hoàng Bích Liên đăng trên tạp chí dân vận số
12/2007; Bài viết BLGĐ với vấn đề bảo vệ nhân phẩm và quyền con người
của Phạm Thị Tính đăng trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 3/2008...

20


Các công trình nghiên cứu đã được công bố trên đây đều tập trung phân
tích về tính nghiêm trọng của tình trạng BLGĐ, dưới mọi hình thức, nêu rõ
nguyên nhân và đề xuất các giải pháp rất cụ thể nhằm phòng ngừa, giảm thiểu
những hành vi BLGĐ ở từng khu vực và trong phạm vi toàn quốc. Đây cũng

là bộ phận tư liệu quý giá giúp tác giả đi sâu nghiên cứu về những nội dung
liên quan thuộc phạm vi nghiên cứu của mình.
1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu
Qua phân tích các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước có liên
quan đến TNHS đối với các TPBLGĐ có thể rút ra các kết luận sau đây:
1. Phần lớn các công trình khi nghiên cứu TNHS đều gắn TNHS với
các nguyên tắc công bằng, nhân đạo, phân định TNHS với chính sách hình sự,
chú trọng chính sách hình sự về hình phạt. Cùng với việc nghiên cứu về hình
phạt, nhiều công trình nghiên cứu cũng đã nghiên cứu các hình thức khác của
TNHS như miễn TNHS, miễn hình phạt, giảm thời hạn chấp hành hình phạt,
án treo, xóa án tích…
2. Các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước mà tác giả Luận án
tiếp cận đều khẳng định và đề cao vai trò của gia đình là tế bào của xã hội,
nhấn mạnh việc phải bằng các phương tiện khác nhau, trong đó có pháp luật
nói chung và PLHS nói riêng để bảo vệ tế bào xã hội đó. Nhiều công trình
nghiên cứu trong và ngoài nước đều nhấn mạnh hiện tượng bất bình đẳng giới
đã, đang ngự trị trong một bộ phận không nhỏ gia đình; trẻ em và phụ nữ là
nạn nhân của BLGĐ; người gây ra BLGĐ thường là nam giới và đa số hành
động BLGĐ đều dựa trên cơ sở giới dẫn đến những tổn thất về tính mạng, sức
khỏe, về tình dục hay tâm lý cho người phụ nữ.
Các công trình nghiên cứu đều nhấn mạnh tính nguy hiểm của hành vi
BLGĐ. BLGĐ cũng chính là sự xâm phạm quyền con người, quyền tự do,
quyền bình đẳng, không phân biệt nam, nữ, già trẻ. Bởi vậy hầu hết các công

21


trình nghiên cứu đều gắn vấn đề phòng, chống BLGĐ với việc bảo vệ quyền
con người.
Tuy nhiên, phần lớn các công trình nghiên cứu như đã nêu mới chỉ đề

cập đến BLGĐ nói chung và cách thức, biện pháp, phương tiện phòng, chống
nhằm đầy lùi BLGĐ ra khỏi đời sống xã hội.
Rất ít các công trình trực tiếp đề cập TNHS đối với các tội phạm bạo
lực gia đình. Một số công trình có đề cập nghiên cứu đến TNHS đối với các
BLGĐ nhưng thường chỉ tập trung vào khái niệm, các dấu hiệu pháp lý của
các hành vi BLGĐ, chứ chưa nghiên cứu một cách sâu sắc, toàn diện TNHS
đối với các TPBLGĐ.
Khi phân tích cơ sở của TNHS đối với các TPBLGĐ các công trình
nghiên cứu nói trên chỉ mới tập trung phân tích cơ sở pháp lý của nó là CTTP
tương ứng được quy định trong Luật hình sự mà chưa tập trung phân tích cơ
sở thực tế của nó, tức là hành vi phạm tội đã xẩy ra trên thực tế. Hơn thế, các
tác giả cũng chưa phân tích đặc điểm của mối quan hệ giữa chủ thể thực hiện
tội phạm và người bị xâm hại. Đây cũng chính là những vấn đề sẽ được tác
giả tiếp tục làm rõ trong luận án này.
Từ việc đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu nêu trên, nghiên cứu
sinh đặt ra những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu như sau:
Thứ nhất, nghiên cứu làm rõ hơn khái niệm, cơ sở của TNHS đối với
các tội phạm bạo lực gia đình làm cơ sở cho việc đánh giá mức độ ghi nhận
trong pháp luật và thực tế thực hiện các quy định pháp luật về TNHS đối với
các TPBLGĐ.
Thứ hai, nghiên cứu và làm rõ hơn các hình thức của TNHS đối với các
TPBLGĐ.
Thứ ba, phân tích, làm rõ hơn thực trạng quy định TNHS đối với các
TPBLGĐ trong PLHS Việt Nam hiện hành.

22


Thứ tư, phân tích, đánh giá, làm rõ thực tiễn áp dụng các quy định về
TNHS đối với các TPBLGĐ ở nước ta hiện nay trong thời gian từ năm 2009

đến năm 2015.
Thứ năm, nghiên cứu, đề xuất hoàn thiện PLHS về TNHS đối với các
tội phạm bạo lực gia đình và một số giải pháp bảo đảm áp dụng đúng các quy
định về TNHS đối với các tội phạm bạo lực gia đình ở nước ta hiện nay.
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1
Gia đình là tế bào của xã hội, gia đình mạnh thì xã hội mới mạnh. Do
vậy, hành vi xâm phạm các quan hệ gia đình luôn được các nhà nghiên cứu ở
mọi quốc gia quan tâm nghiên cứu để tìm tới các giải pháp phòng, chống có
hiệu quả. Một trong những hướng hoạt động phòng, chống các hành vi bạo
lực gia đình là đẩy mạnh việc nghiên cứu hiện tượng BLGĐ nói chung và tội
phạm bạo lực gia đình nói riêng, từ đó quy định về trách nhiệm hình sự tương
xứng với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội bạo lực gia
đình và việc áp dụng một cách có hiệu quả các quy định về trách nhiệm hình
sự trên thực tế.
Cho đến nay đã có một số công trình nghiên cứu có đề cập đến trách
nhiệm hình sự đối với các tội phạm bạo lực gia đình. Tuy nhiên, các công
trình này chỉ mới dừng lại ở mức độ phân tích khái niệm, các hình thức trách
nhiệm hình sự, chứ chưa đi sâu vào bản chất, đặc điểm, giới hạn, yêu cầu cần
phải có của trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm bạo lực gia đình. Các
công trình nghiên cứu đó cũng chưa đánh giá được toàn diện thực tiễn quy
định và thực tiễn áp dụng các quy định về trách nhiệm hình sự đối với các tội
phạm bạo lực gia đình ở Việt Nam. Các công trình nghiên cứu đó cũng chưa
đề xuất được những kiến nghị cụ thể nhằm góp phần hoàn thiện các quy định
về trách nhiệm hình sự đối với hành vi bạo lực gia đình, cũng như chưa đề

23


xuất các giải pháp cần thiết bảo đảm áp dụng đúng các quy định về trách
nhiệm hình sự đối với các tội phạm bạo lực gia đình. Bởi vậy, trong Luận án

này, ở các chương tiếp theo, Nghiên cứu sinh sẽ tiếp tục nghiên cứu làm rõ
hơn những vấn đề chưa được các công trình nghiên cứu đề cập hoặc nghiên
cứu chưa sâu sắc như đã nêu ở trên.

24


Chƣơng 2
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
ĐỐI VỚI CÁC TỘI PHẠM BẠO LỰC GIA ĐÌNH
2.1. Khái niệm, cơ sở của trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm
bạo lực gia đình
2.1.1. Khái niệm trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm bạo lực
gia đình
Trong khoa học pháp lý, TNHS được coi là một loại trách nhiệm pháp
lý, phân biệt với trách nhiệm hành chính, trách nhiệm dân sự, trách nhiệm
kinh tế. TNHS là khái niệm cơ bản của luật hình sự, là hình thức chủ yếu của
việc áp dụng PLHS.
Nói đến TNHS, trước hết không thể không nói đến trách nhiệm pháp
lý: là trách nhiệm của một người đối với hành vi vi phạm pháp luật do mình
thực hiện. Trách nhiệm pháp lý bao hàm việc chủ thể vi phạm pháp luật phải
gánh chịu hậu quả bất lợi mà pháp luật quy định đối với vi phạm đó [97,
tr.108]. Cơ sở, điều kiện và các dạng của trách nhiệm pháp lý được quy định
trong pháp luật. Trong số những dạng của trách nhiệm pháp lý, TNHS có tính
nghiêm khắc nhất và xuất hiện khi có tội phạm xẩy ra.
TNHS là một trong những vấn đề lý luận phức tạp. Tính phức tạp của
TNHS được tăng thêm khi BLHS năm 2015 đã bổ sung các quy định về tội
phạm do pháp nhân thương mại thực hiện. Một trong những nguyên tắc cơ
bản của PLHS Việt Nam là người hoặc pháp nhân thương mại thực hiện hành
vi nguy hiểm cho xã hội, thỏa mãn các dấu hiệu của tội phạm được quy định

trong BLHS mới phải chịu TNHS. Như vậy TNHS được nhận diện thông qua
việc tìm hiểu các quy định của BLHS. Thuật ngữ “trách nhiệm” ở đây không
dùng để chỉ nghĩa vụ nói chung mà công dân phải có đối với Nhà nước và xã

25