Tư Tưởng Hồ Chí Minh về Văn Hóa

Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc

Lời cảm ơn!

Trong thời gian thực hiện đề tài này tôi đã học hỏi được rất nhiều điều bổ
ích. Mặc dù trong quá trình nghiên cứu và tìm hiểu có một vài khó khăn, vất vả
nhưng được sự góp ý, giúp đỡ chân thành của các thầy, cô giáo trong tổ tư tưởng
và các bạn sinh viên trong lớp k11 Ngoại ngữ. Đặc biệt là cô giáo Lê Thị Thanh
Hoa đã hướng dẫn giúp tôi hoàn thành đề tài này.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình tới cô giáo Lê Thị Thanh Hoa,
các thầy, các cô trong tổ và các bạn sinh viên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn
thành đề tài này.
Tôi xin chân thành cảm ơn!

Vinh, tháng 11 năm 2010.
Sinh viên.
Nguyễn Thị Thủy

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

1


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc

MỤC LỤC

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

2


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc

LỜI CẢM ƠN.............................................................................

Trang
1

A. PHẦN MỞ ĐẦU....................................................................
1. Lý do chọn đề tài......................................................................
2. Tình hình nghiên cứu đề tài......................................................
3. Đối tượng nghiên cứu...............................................................
4.Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu............................................
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu...............................
6. Đóng góp của đề tài..................................................................
7. Cấu trúc của đề tài....................................................................
B. NỘI DUNG.............................................................................
CHƯƠNG I: Những quan điểm cơ bản của Hồ Chí Minh
về văn hóa....................................................................................
1.1 Khái niệm văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh.....................
1.2 Quan điểm của Hồ Chí Minh về các vấn đề chung của
văn hóa..........................................................................................
1.2.1. Quan điểm về vị trí và vai trò của văn hóa trong

đời sống xã hội.............................................................................
1.2.2 Quan điểm về tính chất của nền văn hóa..........................
1.2.3 Quan điểm về chức năng của văn hóa..............................
1.3 Quan điểm của Hồ Chí Minh về một số lĩnh vực chính
của văn hóa....................................................................................
1.3.1 Văn hóa giáo dục..............................................................
1.3.2. Văn hóa văn nghệ............................................................
1.3.3 Văn hóa đời sống..............................................................
CHƯƠNG II: Vận dụng và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh
về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa tiên tiến,

đậm

đà

bản sắc dân tộc trong giai đoạn hiện nay..................................
2.1. Thực trạng đời sống văn hóa hiện nay...................................
2.2 Một số giải pháp vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về
văn hóa vào công cuộc xây dựng và phát triển nền văn hóa
tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trong giai đoạn hiện nay..........
C. KẾT LUẬN.............................................................................
D. DANH MỤC TÀI LIỆU.........................................................
SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

3


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt

Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc

A. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

4


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
Chủ tịch Hồ Chí Minh - nhà tư tưởng vĩ đại, với tầm vóc một danh
nhân văn hóa thế giới, Hồ Chí Minh đã để lại cho chúng ta một di sản vô cùng
quý báu về mọi lĩnh vực. Toàn bộ di sản tư tưởng của người là một kho báu văn
hóa của dân tộc Việt Nam. Trong đó, tư tưởng của Người về văn hóa chiếm một
vị trí hết sức quan trọng.
Đó là một hệ thống các quan điểm lý luận mang tính khoa học và cách
mạng về văn hóa và xây dựng nền văn hóa Việt Nam. Nó là sự chắt lọc, tổng
hợp và kết tinh những giá trị văn hóa của Việt Nam, của Phương Đông và
Phương Tây, của truyền thống và hiện đại, của dân tộc và quốc tế mà cốt lõi là
sự kết hợp chủ nghĩa Mác – Lênin với tinh hoa bản sắc văn hóa của dân tộc.
Công lao to lớn này đã được đánh giá trong Nghị quyết của UNESCO về
kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Người: “ Sự đóng góp của Hồ Chí Minh trong
các lĩnh vực văn hóa, giáo dục, nghệ thuật là kết tinh truyền thống ngàn năm
của nhân Việt Nam, và những tư tưởng của Người là hiện thân của các dân tộc,
tiêu biểu cho việc thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau. Người là vị anh hùng giải
phóng của Việt Nam, và là nhà văn hóa kiệt xuất”1.

Lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước đã hình thành cho nước
Việt Nam các giá trị truyền thống dân tộc, phong phú bền vững. Kế thừa và phát
huy truyền thống đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta luôn coi trọng củng cố,
xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc văn hóa
dân tộc nhằm tạo lập một nền văn hóa Việt Nam hiện đại có sự thống nhất hữu
cơ giữa tính chất “ tiên tiến “ và “ bản sắc dân tộc”.
1. Trích dẫn từ tài liệu lưu tại ủy ban UNESCO của Việt Nam.

Tuy nhiên trong thời kì hội nhập của nước ta hiện nay, mặt trái của nền
kinh tế thị trường và của quá trình mở cửa đang tác động xấu đến đời sống tinh
thần của dân tộc. Thể hiện cụ thể là xu thế thương mại hóa đã và đang thâm
nhập vào các lĩnh vực hoạt động của văn hóa, đi ngược lại với những giá trị
SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

5


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
chân, thiện , mỹ. Toàn cầu hóa đang đưa lối sống Phương Tây vào nước ta. Lối
sống đó đang tác động mạnh mẽ đến một bộ phận nhân dân, thanh thiếu niên mà
đặc biệt là sinh viên. Nhiều sinh viên bỏ học, ký nợ để “ sống chung ” với game,
net và hiện tượng “ sống thử ” cũng đang tồn tại khá phổ biến trong đời sống
sinh viên hiện nay. Đó chính là biểu hiện của sự xuống cấp về lối sống của một
bộ phận sinh viên, thanh niên Việt Nam hiện nay, là biểu hiện của quan niệm “
lệch chuẩn ”, đối lập với quan niệm văn hóa truyền thống tốt đẹp bao đời nay
của người Viêt Nam. Vì thế mà tư tưởng của Hồ Chí Minh về văn hóa vẫn là
những định hướng cơ bản chỉ đạo chúng ta trong việc xây dựng nền văn hóa mới

hiện nay.
Là một sinh viên, đoàn viên đang ngồi trên ghế nhà trường sư phạm và sẽ
trở thành một người giáo viên trong tương lai. Bản thân tôi lại càng thấy rất cần
thiết để tìm hiểu tư tưởng của Người về văn hóa, để từ đó hiểu sâu hơn về Bác,
về những tư tưởng của Bác về văn hóa, nâng cao kiến thức cho bản thân và là cơ
sở để mình học tập tốt hơn để phát huy những truyền thống văn hóa tiên tiến,
đậm đà bản sắc dân tộc.
Chính vì những lí do đó mà tôi chọn đã đề tài: “Vận dụng tư tưởng Hồ Chí
Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc
dân tộc”, làm bài tập nghiên cứu bộ môn Tư tưởng Hồ Chí Minh.
2. Tình hình nghiên cứu
Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa đã được rất nhiều học giả nhà khoa học
nghiên cứu. Tiêu biểu như các công trình:
- Trần Quốc Vượng, văn hóa Việt Nam tìm tòi và suy ngẫm, nhà xuất
bản văn hóa dân tộc, tạp chí văn hóa – nghệ thuật.
- Hồ Chí Minh về văn hóa, Bảo tàng Hồ Chí Minh, nhà xuất bản Hà Nội
năm 1997,tr350.
- Nguyễn văn Huyên; công nghiệp hóa, hiện đại hóa và vấn đề giữ gìn
bản sắc văn hóa dân tộc...

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

6


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
Tuy nhiên những công trình nghiên cứu trên mới chỉ ra những vấn đề cơ bản,

khái quát chung về nét đẹp văn hóa dân tộc hoặc đã nghiên cứu cụ thể về việc
phát huy văn hóa trong thời kỳ hội nhập nhưng chưa thực sự sâu sắc và triệt để.
3. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu những quan điểm của Hồ Chí Minh về văn
hóa, thực trạng đời sống văn hóa hôm nay và viêc vận dung tư tưởng của Người
vào xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu những quan điểm của chủ
nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa nhằm thấy rõ sự sáng
tạo tài năng và đóng góp của Chủ tịch Hồ Chí Minh vào nền văn văn hóa Việt
Nam và thế giới, đánh giá thực trạng việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong
thời kỳ hội nhập, từ đó thấy được quá trình vận dụng tư tưởng của Người vào
nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục đích trên đề tài cần làm rõ:
- Các quan điểm tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa.
- Thực trạng đời sống văn hóa hiện nay của nước ta.
- Từ đó đề ra một số giải pháp phát triển nền văn hóa Việt
Nam trong thời kỳ hội nhập.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
Cơ sở lý luận: Dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác–Lênin, tư tưởng Hồ
Chí Minh về văn hóa và quan điểm đường lối của Đảng, Nhà nước về phát triển
nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Phương pháp nghiên cứu: Trong quá trình nghiên cứu đề tài sử dụng các
phương pháp.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp.
- Phương pháp so sánh và đối chiếu.
- Phương pháp thống kê và xử lý.
- Phương pháp khảo sát thực tế.
6. Đóng góp mới của đề tài
SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

7


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
Trong khuôn khổ bài tập nghiên cứu khoa học, đề tài góp phần giúp cho
tác giả nâng cao vốn kiến thức của mình về tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như
đóng góp của Người đối với tiến trình phát triển lịch sử văn hóa cưa dân tộc.
Đề tài có thể làm tài liệu tham khảo cho sinh viên học sinh học tập bộ môn
tư tưởng Hồ Chí Minh ở các nhà trường.
7. Cấu trúc của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liêu tham khảo, đề tài gồm 2
chương 5 tiết.

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

8


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc

B. NỘI DUNG
CHƯƠNG I: NHỮNG QUAN ĐIỂM CƠ BẢN CỦA HỒ CHÍ MINH
VỀ VĂN HÓA

1.1. Khái niệm văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
Khái niệm “văn hóa” có nội hàm rất phong phú và ngoại diện rất
rất rộng. Chính vì vậy mà có đến hàng trăm định nghĩa về văn hóa. Văn hóa,
theo định nghĩa chung nhất, là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần mà
loài người sáng tạo nên nhằm đáp ứng nhu cầu sinh tồn và phát triển của mình
trong tiến trình lịch sử. Còn hiểu theo nghĩa thông thường nhất, văn hóa là toàn
bộ đời sống tinh thần của xã hội, bao gồm cả tư tưởng xã hội, tri thức xã hội,
đạo đức xã hội, đời sống và lối sống xã hội.
Các Mác quan niệm: văn hóa là lĩnh vực hoạt động mà nhờ đó, con người
sản xuất và tái sản xuất ra bản thân mình với tư cách là một thực thể xã hội. Đó
là hoạt động của con người nhằm tạo ra một hệ thống giá trị mang tính định
hướng cho sự phát triển ý thức con người và cho lối ứng xử của con người trong
cộng đồng xã hội. Với hệ thống giá trị định hướng này, mỗi nền văn hóa trở
thành một hệ thống biểu tượng bao hàm trong các khuôn mẫu ứng xử xã hội của
con người. Đó là hoạt động của con người nhằm tạo ra một hệ thống những thế
chế mà qua đó những giá trị cao đẹp, mang tính định hướng được giữ gìn, lưu
truyền và phổ biến trong cộng đồng xã hội ấy và làm nên truyền thống văn hóa
cho một cộng đồng xã hội.
Tháng 8 – 1943, khi còn trong nhà tù của Tưởng Giới Thạch, lần đầu tiên
Hồ Chí Minh đưa ra một định nghĩa về văn hóa. Điều thú vị là định nghĩa của
Người lại có rất nhiều quan điểm gần với quan điểm hiện đại về văn hóa: “Vì lẽ
sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

9

Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học,
nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc, ăn, ở và các
phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó là văn hóa. Văn
hóa là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó
mà người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của
sự sinh tồn”1.
Quan điểm trên của Hồ Chí Minh đã khái quát được nội dung rộng nhất của
phạm trù văn hóa. Nó không chỉ bao hàm hoạt động tinh thần của con người mà
còn cả những hoạt động vật chất mà trong đó chứa đựng, phản ánh tác động của
tư duy đến kết quả của hoạt động đồng thời chỉ ra nguồn gốc động lực sâu xa
của văn hóa đó là nhu cầu sinh tồn của con người với tư cách là chủ thể của hoạt
động của đời sống xã hội. Theo ý nghĩa này chất văn hóa được hàm chứa trong
mọi lĩnh vực hoạt động kể cả hoạt động tinh thần và hoạt động vật chất cùng các
giá trị vật chất và tinh thần mà con người tạo ra trong hoạt động của mình.
Đây chính là nội dung quan điểm về văn hóa của chủ nghĩa Mác - Lênin mà
chủ tịch Hồ Chí Minh đã lĩnh hội được trong quá trình hoạt động cách mạng
phong phú của mình. Học thuyết Mác - Lênin về văn hóa được dựa trên những
nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử về các hình thái kinh tế - xã hội
như những giai đoạn phát triển tuần tự của xã hội loài người, về mối quan hệ
tương hỗ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. Do đó văn hóa là tính đặc
thù của xã hội, thể hiện mức độ phát triển lịch sử mà con người đạt được. Văn
hóa là biểu hiện sự thống nhất của tự nhiên và xã hội, là khá năng và sức sáng
tạo của con người, nó bao hàm trong mình không chỉ những giá trị cụ thể như
máy móc, công nghệ kỹ thuật, kết quả nhận thức, các tác phẩm nghệ thuật, các
chuẩn mực pháp quyền, đạo đức .v.v ...mà còn cả sức mạnh chủ quan của con
người và những khả năng trong hoạt động như tri thức.
1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.3, tr. 431.

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

10


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
Mặc dù hiểu và khái quát văn hóa như một phạm trù rộng bao hàm cả lĩnh
vực hoạt động vật chất và tinh thần của xã hội, nhưng trong các bài viết của
mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường đề cập văn hóa với nghĩa hẹp của nó là
phản ánh những hoạt động tinh thần cùng các giá trị hoạt động này tạo ra. Ngay
với nghĩa hẹp thì văn hóa cũng có vai trò quan trọng và không thể thiếu được
đối với cuộc sống của con người, nó đứng ngang hàng với các lĩnh vực hoạt
động khác của xã hội loài người như chính trị, kinh tế, xã hội. Hồ Chí Minh cho
rằng văn hóa nói chung, chủ nghĩa Mác – Lênin nói riêng đóng vai trò quan
trọng, tạo bước nhảy vọt để trong tư duy, hành động của con người và các dân
tộc bị áp bức. Nhìn từ góc độ này, chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, chính ánh
sáng văn hóa của chủ nghĩa Mác – Lênin là một động lực quan trọng, có ý nghĩa
quyết định đối với cuộc đời hoạt động cách mạng của Người. Đến lượt mình
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đem ánh sáng văn hóa mới đó của chủ nghĩa Mác –
Lênin soi đường cho dân tộc ta và các dân tộc bị áp bức khác.
Từ nhận thức khái quát về văn hóa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ ra một
cách cụ thể về nội dung, yêu cầu xây dựng nền văn hóa của đất nước. Người
đưa ra Năm điểm lớn định hướng cho việc xây dựng nền văn hóa dân tộc:
“1. Xây dựng tâm lý: tinh thần độc lập tự cường.
2. Xây dựng luân lý: biết hy sinh mình, làm lợi ích cho quần chúng.
3. Xây dựng xã hội: mọi sự nghiệp có liên quan đến phúc lợi của

nhân

dân trong xã hội.
4. Xây dựng chính trị dân quyền
5. Xây dựng kinh tế”1.
Việc đưa ra những điểm lớn trên chứng tỏ, khi phân định nội hàm khái niệm
văn hóa, Hồ Chí Minh nhận thức rất rõ ràng, xây dựng nền văn hóa dân tộc phải
đặt trong mối quan hệ qua lại với các mặt khác của đời sống dân tộc như: “Tâm

1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.3, tr.431.

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

11


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
lý”, “luận lý”, “xã hội”, “chính trị”, “kinh tế”. Xây dựng văn hóa phải gắn liền
với bình diện ấy, làm cho văn hóa trở thành phẩm chất tốt đẹp, đặc trưng riêng
và có ý nghĩa tích cực của những lĩnh vực đời sống đó.
Như vậy, có thể thấy rằng ngay từ rất sớm, Hồ Chí Minh đã quan tâm đến
văn hóa, đã thấy rõ vai trò, vị trí của văn hóa trong đời sống xã hội. Điều này cắt
nghĩa vì sao ngay sau khi dành độc lập, Hồ Chí Minh đã bắt tay vào xây dựng,
hiến tạo một nền văn hóa mới ở Việt Nam trên tất cả mọi lĩnh vực, từ kinh tế,
chính trị, xã hội, đạo đức, đến tâm lý con người, đã sớm đưa văn hóa vào chiến
lược phát triển đất nước.
Tóm lại, quan điểm về văn hóa của Hồ Chí Minh đã tỏ rõ tính hiện đại.

Quan điểm này thể hiện tầm chiến lược của Người trong việc xác định vai trò, vị
trí và những tiêu chí cơ bản nhằm định hướng phát triển cho nền văn hóa Việt
Nam làm cơ sở cho sự phát triển toàn diện của xã hội Việt Nam tương lai.
1. 2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về các vấn đề chung của văn hóa.
1.2.1. Quan điểm về vị trí và vai trò của văn hóa trong đời sống xã hội.
Một là, văn hóa là đời sống tinh thần của xã hội, thuộc kiến trúc thượng
tầng.
Đây là một quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin về văn hóa, đã được
Chủ tịch Hồ Chí Minh trang bị khá sớm cho các nhà văn hóa Việt Nam ngay sau
Cách mạng Tháng Tám. Ngay sau thắng lợi của Cách Mạng Tháng Tám, Hồ Chí
Minh đã đưa ra quan điểm này. Ở đây, Hồ Chí Minh đặt văn hóa ngang hàng với
chính trị, kinh tế, xã hội, tạo thành bốn vấn đề chủ yếu của đời sống xã hội và
các vấn đề này có quan hệ với nhau rất mật thiết. Cho nên trong công cuộc xây
dựng đất nước, cả bốn vấn đề này phải được coi trọng như nhau.
Trong quan hệ với chính trị, xã hội: Hồ Chí Minh coi đó là “Một sự nghiệp
có liên quan đến phúc lợi của nhân dân trong xã hội”.Người cho rằng, chính trị
xã hội có được giải phóng thì văn hóa mới được giải phóng. Chính trị giải phóng
sẽ mở đường cho văn hóa phát triển. Người nói: “xã hội thế nào, văn nghệ thế
SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

12


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
ấy ... Dưới chế độ thực dân và phong kiến, nhân dân ta bị nô lệ, bị tồi tàn,
không thể phát triển được”1. Quả đúng như vậy, từ khi đất nước bị thực dân
Pháp xâm chiếm và đô hộ thì văn hóa Việt Nam đã có nhiều xáo động. Văn hóa

Phương Tây đã bắt đầu tràn vào theo gót các giáo sĩ truyền đạo và các đội quân
viễn chinh, rồi sau đó sự thâm nhập ngày càng tăng lên cùng với cả một bộ máy
ngày càng đông thêm những tên quan cai trị, những viên chức các ngành, binh
lính, ... đã làm cho văn hóa Việt Nam không thể phát triển được. Theo Hồ Chí
Minh để văn hóa phát triển tự do, phải làm cách mạng chính trị trước. Một nền
chính trị đúng đắn bao giờ cũng được xây dựng trên cơ sở một nền văn hóa tiến
bộ. Khi Hồ Chí Minh nói ham muốn tột bậc của mình là lo làm sao cho nước ta
được độc lập, dân ta được tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng
được học hành, ... thì đó vừa là mục tiêu của chính trị đồng thời cũng là mục tiêu
của văn hóa. Khi nói về chủ nghĩa xã hội, nhiều lần Hồ Chí Minh đã đặt “phúc
lợi của nhân dân” như là ý nghĩa quan trọng nhất. “Chủ nghĩa xã hội là mọi
người dân được áo ấm cơm no, nhà ở tứ tế, được học hành”; “Chủ nghĩa xã hội
là làm sao cho nhân dân đủ ăn, đủ mặc, ngày càng sung sướng, ai nấy được đi
học, ốm đau có thuốc, già không lao động được thì nghỉ”... Ở Việt Nam, tiến
hành cách mạng chính trị thực chất là tiến hành cuộc cách mạng giải phóng dân
tộc để dành chính quyền, giải phóng chính trị, giải phóng xã hội, từ đó giải
phóng văn hóa, mở đường cho văn hóa phát triển.
Trong quan hệ với kinh tế: Hồ Chí Minh khẳng định: xây dựng kinh tế để tạo
điều kiện cho việc xây dựng và phát triển văn hóa. Từ những nguyên lý cơ bản
của chủ nghĩa Mác – Lênin, Người đã chỉ rõ kinh tế là thuộc về cơ sở hạ tầng, là
nền tảng của việc xây dựng văn hóa và có tác động qua lại với nhau rất chặt chẽ.
Từ đó, Người đưa ra luận điểm: phải chú trọng xây dựng kinh tế, xây dựng cơ sở
hạ tầng để có điều kiện xây dựng và phát triển văn hóa. Chủ tịch Hồ Chí Minh
1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.7, tr.434.

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

13

Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
chỉ rõ kinh tế là điều kiện phát triển của văn hóa: “Văn hóa là kiến trúc thượng
tầng, những cơ sở hạ tầng có kiến thiết ròi văn hóa mới kiến thiết được và đủ
điều kiện phát triển được”1. Như vậy vấn đề đặt ra ở đây là kinh tế phải đi trước
một bước. Người viết: “muốn tiến lên chủ nghĩa xã hội thì phải phát triển kinh
tế và văn hóa... để nâng cao đời sống vật chất và văn hóa của nhân dân ta. Vì
sao không nói phát triển văn hóa và kinh tế? Tục ngữ ta có câu: có thực mới
vực được đạo, vì thế kinh tế phải đi trước. Nhưng phát triển để làm gì? Phát
triển kinh tế để nâng cao đời sống vật chất và văn hóa của nhân dân ta”2. Nói
cách khác, cần phải phát triển kinh tế để bảo đảm “cơm ăn”, đời sống vật chất
cho nhân dân. Nhưng nền kinh tế không tách rời các nội dung, ý nghĩa của việc
xây dựng văn hóa và nói cho cùng thì nó phải phục vụ cho mục đích phát triển
văn hóa cua nhân dân, và để thực hiện mục tiêu xã hội chủ nghĩa, chúng ta phải
đấu tranh, xây dựng, phát triển, phải tiến hành một cuộc cách mạng thật sự.
Trong cuộc cách mạng đó, văn hóa luôn có ý nghĩa trọn yếu, quyết định. Đó vừa
là điều kiện, nền móng cho xây dựng, phát triển của đời sống xã hội, vừa là mục
tiêu hướng tới trong quan hệ hài hòa với đời sống vật chất.
Với một cảm quan văn hóa trên hình diện rộng, Hồ Chí Minh coi văn hóa là
một mặt hợp thành toàn bộ đời sống xã hội. Người nhấn mạnh: trong công cuộc
kiến thiết nước nhà có bốn vấn đề chú ý đến và phải coi trọng ngang nhau:
Chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội và ngược lại kinh tế chính trị cũng nằm trong
“văn hóa”. Tăng trưởng kinh tế phải đi đôi với phát triển văn hóa và giải quyết
những vấn đề phát triển xã hội; nếu chỉ coi tăng trưởng kinh tế là mục tiêu duy
nhất thì chẳng những môi trường văn hóa – xã hội bị hủy hoại mà mục tiêu kinh
tế cũng không đạt được.
Hai là, văn hóa là một kiến trúc thượng tầng nhưng không thể đứng ngoài,
1. Báo Cứu quốc, số ra ngày 8 – 10 – 1946.

2. Báo Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.10, tr.59.

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

14


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
mà phải ở trong kinh tế và chính trị. Văn hóa phải phục vụ nhiệm vụ chính trị,
thúc đẩy để xây dựng và phát triển kinh tế.
Đứng trên lập trường của chủ nghĩa Mác - Lênin, Hồ Chí Minh không nhấn
mạnh một chiều về sự phụ thuộc “thụ động” của văn hóa vào kinh tế, chờ cho
kinh tế phát triển xong rồi mới phát triển văn hóa. Người cho rằng, văn hóa
không phụ thuộc một cách máy móc vào điều kiện sinh hoạt vật chất, mà văn
hóa có tính tích cực, chủ động, đóng vai trò to lớn như một động lực, thúc đẩy
sự phát triển của kinh tế và chính trị. Người nói: “ trình độ văn hóa của nhân
dân nâng cao sẽ giúp cho chúng ta đẩy mạnh công cuộc khôi phục kinh tế, phát
triển dân chủ. Nâng cao trình độ văn hóa của nhân dân cũng là một việc cần
thiết để xây dựng nước ta thành một nước hòa bình, thống nhất, độc lập, dân
chủ và giàu mạnh”1.
Văn hóa phải ở trong kinh tế chính trị, có nghĩa là văn hóa phải tham gia
thực hiện những nhiệm vụ chính trị, thúc đẩy xây dựng và phát triển kinh tế.
Quan điểm này không chỉ định hướng cho việc xây dựng một nền văn hóa mới ở
Việt Nam mà còn định hướng cho mọi hoạt động văn hóa. Trong kháng chiến
chống Pháp, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đề ra khẩu hiệu “kháng chiến
hóa văn hóa, văn hóa hóa kháng chiến” cũng là theo tinh thần ấy. Văn hóa
không đứng ngoài mà ở trong cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc. Và cuộc

kháng chiến trở thành cuộc kháng chiến có tính văn hóa. Chính điều này đã đem
lại sức mạnh vượt trội cho nhân dân Việt Nam đánh thắng cuộc chiến tranh xâm
lược của thực dân Pháp và đế quốc Mỹ.
Năm 1988, mở đầu “Thập kỷ thế giới phát triển văn hóa”, Tổng giám đốc
UNESCO đã phát biểu: “văn hóa và phát triển là hai mặt gắn liền với nhau ...
Hễ nước nào tự đặt cho mình mục tiêu phát triển mà tách rời môi trường văn
hóa thì nhất định sẽ xẩy ra những mất cân đối nghiêm trọng cả về mặt kinh tế
1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.10, tr.59.

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

15


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
lẫn văn hóa và tiềm năng sáng tạo của nước ấy sẽ bị suy yếu nhiều” ... “văn
hóa cần coi mình là nguồn cổ vũ trực tiếp cho phát triển và ngược lại, phát triển
cần thiếtnhận văn hóa giữ vững vị trí trung tâm, một vai trò điều tiết xã hội”1.
Văn hóa phải ở trong kinh tế và chính trị, điều đó cũng có nghĩa là kinh tế và
chính trị cũng phải có tính văn hóa, điều mà chủ nghĩa xã hội đang đòi hỏi.
Ngày nay trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội dưới ánh sáng tư tưởng
Hồ Chí Minh, Đảng ta đã chủ trương gắn văn hóa với phát triển, chủ trương đưa
các giá trị văn hóa thấm sâu vào kinh tế và chính trị, làm cho văn hóa thực sự
vừa là mục tiêu, vừa là động lực của công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.
Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, tư tưởng của Hồ Chí Minh đã được thực tế chứng
minh là sáng suốt. Đại hội toàn quốc lần thứ VIII của Đảng ta đã khẳng định:
“Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc

đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội”2.
1.2.2. Quan điểm về tích chất của nền văn hóa.
Ngay sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, Hồ Chí Minh đã
bắt tay vào việc xây dựng một nền văn hóa mới. Nhiều vấn đề văn hóa đã được
đặt ra và được giải quyết ngay trong những ngày đầu của cuộc cách mạng, như
giải quyết nạn dốt, giáo dục nhân dân tinh thần: cần, kiệm, liêm, chính; cấm hút
thuốc phiện,lương giáo đoàn kết và tự do tín ngưỡng ... Như vậy, nền văn hóa ra
đời đã gắn liền với nước Việt Nam mới. Nền văn hóa Việt Nam trong thời kỳ
kháng chiến chống thực dân Pháp là nền văn hóa kháng chiến, kiến quốc, nền
văn hóa dân chủ mới. Khi miền Bắc bước vào thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã
hội, nền văn hóa được xây dựng là nền văn hóa xã hội chủ nghĩa.
Mặc dù có nhiều cách diễn đạt khác nhau song nền văn hóa mới mà chúng ta
1. Tạp Chí Thông tin UNESCO, tháng 11 – 1988, tr.5.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb.
Chính trị quốc gia, H. tr.110.

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

16


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
xây dựng theo tư tưởng Hồ Chí Minh luôn bao hàm ba tích chất: tính dân tộc,
tính khoa học và tính đại chúng.
Ba tính chất của nền văn hóa mới do Đảng ta và chủ tịch Hồ Chí Minh nêu
lên đã trở thành tư tưởng chỉ đạo và định hướng phấn đấu của các nhà văn hóa –
nghệ thuật nước ta từ hơn nửa thể kỷ nay.

1.2.2.1. Tính dân tộc của văn hóa.
Văn hóa là sức mạnh của một dân tộc. Nghệ thuật là bông hoa của tâm hồn
dân tộc. Văn hóa – nghệ thuật phải thể hiện đầy đủ và sâu đậm bản sắc dân tộc.
Chỉ trên cơ sở cái riêng đặc sắc của mình, văn hóa Việt Nam mới có điều kiện
đóng góp vào kho tàng văn hóa chung của nhân loại.
Tính dân tộc của nền văn hóa được Hồ Chí Minh biểu đạt bằng nhiều khái
niệm, như đặc tính dân tộc, cốt cách dân tộc, nhằm nhấn mạnh đến chiều sâu bản
chất rất đặc trưng của văn hóa dân tộc, giúp phân biệt, không nhầm lẫn với văn
hóa của các dân tộc khác. Người nhấn mạnh phải “trau dồi cho văn hóa, văn
nghệ có tính thuần túy Việt Nam”, phải “lột tả cho hết tinh thần dân tộc”, đó là
chủ nghĩa yêu nước, đoàn kết, khát vọng độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường ... của
dân tộc. Người cho rằng, “nếu dân tộc hóa mà phát triển đến cực điểm thì tức là
đến chỗ thế giới hóa nó, vì lúc bấy giờ văn hóa thế giới sẽ phải chú ý đến văn
hóa của mình sẽ chiếm được địa vị ngang với các nền văn hóa thế giới”1.
Tính dân tộc của văn hóa là sự thể hiện của chủ nghĩa yêu nước và tinh thần
độc lập, tự cường của dân tộc trong lĩnh vực văn hóa, nên trước hết nó phải được
thể hiện ở nội dung tuyên truyền cho “lý tưởng tự chủ, độc lập, tự do” và “tinh
thần vì nước quên mình” như chủ tich Hồ Chí Minh đã nói.
Tính dân tộc của nền văn hóa không chỉ thể hiện ở chỗ biết giữ gìn, kế thừa,
phát huy những truyền thống tốt đẹp của dân tộc, mà đòi hỏi phải thể hiện được
cốt cách và tâm hồn con người Việt Nam, đó là truyền thống yêu nước, cần cù,
dũng cảm, đoàn kết, thương người, ... Tóm lại là tất cả những gì cao đẹp nhất
1. Báo Cứu quốc, số ra ngày 9 – 10 – 1945.

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

17

Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
trong tâm hồn và tính cách Việt Nam đã được hun đúc trong suốt hàng nghìn
năm lịch sử dựng nước và giữ nước.
Tính dân tộc của văn hóa còn được biểu hiện ở hình thức và phương tiện
diễn đạt. Mỗi dân tộc có nếp cảm, nét nghĩ riêng, có hình thức diễn đạt riêng đi
thẳng vào lòng người, lay động sâu xa tâm hồn họ. Người nhắc nhở: “nhân dân
ta có truyền thống kể chuyện ngắn gọn và có duyên. Các chú phải học cách kể
của nhân dân”1.
Quan điểm của Hồ Chí Minh về tính dân tộc của văn hóa rất toàn diện và sâu
sắc, từ nội dung đến hình thức diễn đạt. Bản thân Người là nhà văn hóa kiệt
xuất, là biểu tượng cao đẹp của bản sắc, tính cách, tâm hồn dân tộc, là tấm
gương cho các nhà văn hóa – văn nghệ học tập và noi theo.
1.2.2.2. Tính khoa học của văn hóa.
Tính khoa học của nền văn hóa mới thể hiện ở tính hiện đại, tiên tiến, thuận
với trào lưu tiến hóa của hời đại.
Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “Nay nước ta dã được độc lập, tinh thần được giải
phóng, cần phải có một nền văn hóa hợp với khoa học và hợp với cả nguyện
vọng của nhân dân”2.
Tính khoa hoc của nền văn hóa đòi hỏi phải đấu tranh chống lại những gì trái
với khoa học, phản tiến bộ, phải truyền bá tư tưởng triết học mácxit, đấu tranh
chống lại chủ nghĩa duy tâm, thần bí, mê tín dị đoan, phải biết gạn đục, khơi
trong, kế thừa truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa của
nhân loại.
Người nhắc nhớ nghành văn hóa: trong việc khôi phục vốn cũ, “chỉ nên khôi
phục cái gì tốt, còn cái gì không tốt thì phải loại dân ra”, không được “ khôi

1. Hồ Chí Minh: sđd, t.9, tr.413.
2. Hồ Chí Minh - Biên niên tiểu sử, sđd, t.3, tr.16.

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

18


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
phục cả đồng bóng, rước sách thần thánh”1.
1.2.2.3. Tính đại chúng của văn hóa.
Tính đại chúng của văn hóa được thể hiện ở chỗ nền văn hóa ấy phải phục
vụ nhân dân và do nhân dân xây nên. Đây là vấn đề thuộc về tính nhân dân, về
đối tượng phục vụ của văn hóa – nghệ thuật. Người nói: “văn hóa phục vụ ai?
Cố nhiên, chúng ta phải nói là phục vụ công nông binh, tức là đại đa số nhân
dân”; “Quần chúng là những người sáng tạo, công nông là những người sáng
tạo. Nhưng quần chúng không chỉ sáng tạo ra những của cải vật chất cho xã
hội. Quần chúng còn là người sáng tạo nữa ...”2.
Người thường xuyên nhắc nhở người cầm bút trước khi viết phải đặt câu
hỏi: Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết cái gì? Và viết như thế nào?.
Tại hôi nghị những người tích cực làm văn hóa quần chúng ( 2 – 1960),
Người nói: “Văn hóa phải thiết thực phục vụ nhân dân, góp phần vào việc nâng
cao đời sống vui tươi, lành mạnh của quần chúng”.
Tính đại chúng của văn hóa đòi hỏi các nhà hoạt độngvăn hóa tăng cường
liên hệ với thực tế, đi sâu vào cuộc sống của nhân dân vừa để tìm hiểu và phản
ánh những nỗi lo âu và suy nghĩ, khát vọng và tình yêu, cuộc đời và số phận của
nhân dân: vừa để đem ánh sáng văn hóa đến mọi người, mọi nhà, nhất là vùng
sâu, vùng xa. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thắng thắn phê bình: “phải thấy rằng nói
chung văn hóa của ta còn loanh quanh trong thành phố, chỗ dễ ăn, chứ chưa

đến chỗ đồng bào Mèo, đồng bào Mán”3.
Tóm lại, ba tính chất dâ tộc, khoa học, đại chúng hợp lại thành một chính thể
thống nhất, ngày càng thấm sâu vào ý thức sáng tạo của các nhà hoạt động văn
hóa nước ta, giúp hộ tạo nên những tác phẩm tiêu biểu cho nền văn hóa mới. Dù

1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, sđd, t.9, tr.248-250.
2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.9, tr.249-250.
3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, sđd, t.9, tr.249.

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

19


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
sau này tính chất của nền văn hóa mới có sự thay đổi nhất định về cách diễn đạt,
nhưng tinh thần cốt lõi của nó cũng không đi ngoài ba tính chất đã được Đảng ta
và Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu lên từ những ngày đầu dựng nước.
1.2.3. Quan điểm về chức năng của văn hóa.
Chức năng của văn hóa rất phong phú, đa dạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ
trương nền văn hóa mới mà chúng ta xây dựng phải “lấy hạnh phúc của đồng
bào, của dân tộc làm cơ sở”, tức là muốn nói đến chức năng cao cả của văn hóa.
Hồ Chí Minh cho rằng, văn hóa có ba chức năng chủ yếu sau đây:
1.2.3.1 Bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn và những tình cảm cao đẹp.
Tư tưởng và tình cảm là hai vấn đề chủ yếu nhất của đời sống tinh thần của
con người. Tư tưởng có thể đúng đắn hoặc sai lầm, tình cảm có thể thấp hèn
hoặc cao đẹp. Chức năng cao quý nhất của văn hóa là phải bồi dưỡng, nêu cao tư

tưởng đúng đắn và tình cảm cao đẹp cho nhân dân, loại bỏ được những sai lầm
và thấp hèn có thể có trong tư tưởng, tình cảm mỗi người. Tư tưởng và tình cảm
rất phong phú, văn hóa phải đặc biệt quan tâm đến hững tư tưởng và tình cảm
lớn, chi phối đời sống tinh thần của mỗi con người và cả dân tộc.
Lý tưởng là điểm hội tụ của những tư tưởng lớn của một Đảng, một dân tộc.
Đối với nhân dân Việt Nam, đó là lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ
nghĩa xã hội. Một khi lý tưởng này phai nhạt thì không thể nói đến thắng lợi của
sự nghiệp cách mạng. Chính vì vậy, Hồ Chí minh đã chỉ ra chức năng hàng đầu
của văn hóa là phải làm thế nào cho ai cũng có lý tưởng tự chủ, độc lập, tự do;
phải làm thế nào cho ai cũng “có tinh thần vì nước quên mình, vì lợi ích chung
và quên lợi ích riêng”.
Tình cảm lớn, theo Hồ Chí Minh là lòng yêu nước, yêu thương con người;
yêu tính trung thực, chân thực, thủy chung, ghét những thói hư, tật xấu, sự xa
đọa ... Tình cảm đó được thể hiện trong mối quan hệ: với gia đình, quê hương;
với bạn bè, anh em, đồng chí ... Thông qua các mối quan hệ tốt đẹp, văn hóa
phải góp phần xây đắp niềm tin cho con người, tin vào bản thân, tin vào lý
SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

20


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
tưởng, tin vào nhân dân, tin vào cách mạng.
1.2.3.2 Mở rộng hiểu biết, nâng cao dân trí.
Văn hóa luôn gắn với dân trí. Nói đến văn hóa là nói đến dân trí. Đó là trình
độ hiểu biết, là vốn kiến thức của người dân. Một dân tộc muốn độc lập, tự
cường phải có vốn hiểu biết rộng rãi để thiết thực tham gia vào công việc kiến

thiết nước nhà. Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “Muốn giữ vững nền độc lập, muốn
làm cho dân mạnh nước giàu, mọi người dân Việt Nam phải hiểu biết quyền lợi
của mình. Phải có kiến thức mới để có thể tham gia vào công cuộc xây dựng
nước nhà”1. Sau Cách mạng Tháng Tám thành công, có một thực trạng đau lòng
là có đến 95% dân ta thất học. Người nói: “Như thế thì tiến bộ làm sao được ?
Nay chúng ta đã dành được quyền độc lập. Một trong những công việc phải
thực hiện cấp tốc lúc này, là nâng cao dân trí”2. Người khẳng định: Nhiệm vụ
cấp tốc lúc này là phải nâng cao dân trí, một dân tộc dốt là một dân tộc
yếu.muốn làm cho dân giàu nước mạnh, giữ vững độc lập, mọi người Việt Nam
phải có kiến thức, phải học để đọc, biết viết chữ Quốc ngữ. Khi Miền Bắc bước
vào xây dựng chủ nghĩa xã hội Người viết: Chúng ta phải biến một dân tộc dốt
nát cực khổ thành một nước văn hóa cao, đời sống vui tươi hạnh phúc.
Nâng cao dân trí phải bắt đầu từ chỗ biết đọc, biết viết để có thể hiểu biết các
lĩnh vực khác của đời sống xã hội, như: kinh tế, chính trị, lịch sử, khoa học – kỷ
thuật, thực tiễn Việt Nam và thế giới ... Vấn đề nâng cao dân trí thực sự chỉ có
thể thực hiện sau khi chỉ có thể tham gia sáng tạo và hưởng thụ văn hóa, góp
phần cùng Đảng “... biến một nước dốt nát, cực khổ thành một nước văn hóa
cao và đời sống tươi vui hạnh phúc”3. Đó cũng là mục tiêu “dân giàu, nước
mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh” mà Đảng ta đã vạch ra trong công
cuộc đổi mới.
1,2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, sđd, t.4, tr.36.
3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.8, tr.494.

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

21

Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
Tóm lại, văn hóa phải có nội dung bổ ích lành mạnh, thiết thực, góp phần mở
rộng hiểu biết cho quần chúng, bởi phải có kiến thức mới xây dựng thành công
chủ nghĩa xã hội, mới có điều kiện hưởng thụ những giá trị văn hóa của các dời
trước để lại.
1.2.3.3 Bồi dưỡng những phẩm chất, phong cách và lối sống tốt đẹp, lành
mạnh; hướng con người đến chân, thiện, mỹ để hoàn thiện bản thân.
Hồ Chí Minh luôn có ý thức đề ra những phẩm chất và phong cách cần thiết
để mỗi người tự tu dưỡng, rèn luyện, trước hết là cán bộ, đảng viên. Đó là những
phẩm chất đạo đức – chính trị, những phong cách trong lao động, sinh hoạt và
quan hệ xã hội. Phẩm chất và phong cách được hình thành từ đạo đức, lối sống,
từ thói quen của cá nhân và phong tục tập quán của cả cộng đồng. Phẩm chất và
phong cách thường có mối quan hệ gắn bó với nhau. Mỗi người thường có nhiều
phẩm chất, trong đó có phẩm chất chung và phẩm chất riêng, tùy theo nghề
nghiệp, vị trí công tác. Các phẩm chất thường được thể hiện qua phong cách, tức
là lối sinh hoạt, làm việc, lối ứng xử trong đời sống ... Căn cứ vào yêu cầu của
nhiệm vụ cách mạng, Hồ Chí Minh đã đề ra những phẩm chất và phong cách cần
thiết để mỗi người tự tu dưỡng. Đối với cán bộ Đảng viên, Hồ Chí Minh đặc biệt
quan tâm đến phẩm chất đạo đức – chịnh trị. Bởi vì, nếu không có những phẩm
chất này thì họ không thể hoàn thành được những nhiệm vụ cách mạng, không
thể biến lý tưởng thành hiện thực.
Những phẩm chất và phong cách tốt đẹp làm nên giá trị của con người. Văn
hóa giúp con người hình thành những phẩm chất, phong cách và phẩm chất tốt
đẹp, lành mạnh thông qua phân biệt cái đẹp, lành mạnh với cái xấu xa, hư hỏng,
cái tiến bộ với cái lạc hậu, bảo thủ. Từ đó giúp con người phấn đấu làm cho cái
tốt đẹp, lành mạnh ngày càng tăng, càng nhiều, cái lạc hậu, cái bảo thủ ngày
càng giảm, vươn tới cái chân, cái thiện, cái mỹ để hoàn thiện bản thân. Với ý
nghĩa đó, Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: Phải làm thế nào cho văn hóa thấm sâu vào

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

22


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
tâm lý Quốc dân, nghĩa là văn hóa phải sửa đổi được những tham nhũng, lười
biếng, phù hoa, xa xỉ; văn hóa phải soi đường cho Quốc dân đi. Người yêu cầu
văn nghệ sĩ cần phải “miêu tả cho hay, cho chân thật và cho hùng hồn”, “góp
phần vào
việc nâng cao đời sống vui tươi, lành mạnh của quần chúng”. Người nhắc nhở
văn nghệ sĩ cần phải “luôn luôn tìm tòi những con đường để làm sao có thể kể một cách
chân thành hơn cho nhân dân nghe về những lo âu và những suy nghĩ của nhân dân”1.

Học tập tư tưởng của Người, Đảng Cộng sản Việt Nam trong nhiều văn kiện
Đại hội đã xác định: “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu
vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Tinh thần đó, cuối tháng
4 – 2005, Ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương với Học viện Chính trị Quốc gia
Hồ Chí Minh đã tổ chức cuộc hội thảo: “ Văn hóa Đảng và xây dựng văn hóa
trong Đảng” nhằm khẳng định lại tầm quan trọng của văn hóa, truyền thống văn
hóa đã được đúc kết từu hàng nghìn năm, cần được tổng kết vân dụng vào điều
kiện cụ thể hiện nay. Mỗi cán bộ đảng viên chúng ta lại tự soi tấm gương của
Bác để tu sửa bản thân. Trong đó, việc nâng cao sự hiểu biết về văn hóa để có
lối ứng xử văn minh, lịch sự nơi công sở, có lý tưởng sống đẹp để hưởng tới,
luôn bồi dưỡng những phẩm chất tốt đẹp, những phong cách lành mạnh để
không ngừng hoàn thiện bản thân là vô cùng quan trọng.
1.3. Quan điểm của Hồ Chí Minh về một số lĩnh vực chính của văn hóa.

1.3.1. Văn hóa giáo dục.
Sau khi tìm thấy con đường cứu nước, Hồ Chí Minh đã bỏ ra nhiều công
sức để phân tích sâu sắc nền giáo dục phong kiến và thực dân, chuẩn bị tư tưởng
cho việc giáo dục một nền giáo dục của nước Việt Nam độc lập sau này. Hồ Chí
Minh đã phê phán gay gắt nền giáo dục phong kiến (tầm chương, kinh viện, xa
1. Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận, Nxb. Văn học, H.1981, tr.515.

SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

23


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc

rời thực tế, bất bình đẳng, trọng nam khinh nữ ...) và nền giáo dục thực dân (ngu
dân, đồi bại, xảo trả, nguy hiểm hơn cả sự dốt nát).
Người quan tâm xây dựng nền giáo dục mới của nước Việt Nam độc lập.
Nền giáo dục mới của nước Việt Nam độc lập được Hồ Chí Minh chuẩn bị từ
những lớp bồi dưỡng cán bộ cách mạng trong những năm của thể kỷ XX, thực
sự ra đời sau Cách mạng Tháng Tám và phát triển cùng với sự nghiệp cách
mạng của cả dân tộc. Hồ Chí Minh cho rằng, việc xây dựng một nền giáo dục
của nước Việt Nam mới phải coi là nhiệm vụ cấp bách, có ý nghĩa chiến lược,
cơ bản và lâu dài. Nền giáo dục đó sẽ “... làm cho dân tộc chúng ta trở nên một
dân tộc dũng cảm, yêu nước, yêu lao động, một dân tộc xứng đáng với nước
Việt Nam độc lập”1. Văn hóa giáo dục là một mặt trận quan trọng trong công
cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và đấu tranh thống nhất nước nhà.
Trong quá trình xây dựng văn hóa giáo dục ở Việt Nam, Hồ Chí Minh đã

đưa ra một hệ thống quan điểm rất phong phú và hoàn chỉnh về giáo dục, định
hướng cho nền giáo dục phát triển đúng đắn, góp phần đúng đắn vào sự nghiệp
chủ nghĩa xã hội và đấu tranh thống nhất nước nhà:
- Mục tiêu của văn hóa giáo dục để thực hiện ba chức năng văn hóa bằng
giáo dục: Dạy và học để bồi dưỡng lý tưởng đúng đắn và tình cảm cao đẹp; mở
mang dân trí; bồi dưỡng những phẩm chất và phong cách tốt đẹp cho con người.
Giáo dục để đào tạo con người trở thành người có ích cho xã hội. Học để làm
việc, làm người, làm cán bộ. Giáo dục nhằm tạo lớp người có đức, có tài, kế tục
sự nghiệp cách mạng, làm cho nước ta sánh vai cùng các cường quốc năm châu.
- Cải cách giáo dục bao gồm xây dựng chương trình, nội dung dạy học và
học hợp lý, phù hợp với các giai đoạn cách mạng. Nội dung giáo dục phải toàn
diện: văn hóa, chính trị, khoa học – kỷ thuật, chuyên môn nghiệp vụ, lao
đông, ... Các nội dung đó có mối quan hệ mật thiết với nhau. Học chính trị là
học chủ nghĩa Mác – lênin, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Cách
học phải
SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

24


Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.4, tr.8.

sáng tạo, không giáo điều. Học để nắm các quan điểm có tính nguyên tắc,
phương pháp luận. Học khoa học kỷ thuật để đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của thời
đại mới, thời đại của cách mạng khoa học – công nghệ đang phát triển như vũ
bão.

- Phương châm giáo dục gồm: học đi đôi với hành, lý luận liên hệ với thực
tế; học tập kết hợp với lao động; phối hợp nhà trường, gia đình và xã hội; thực
hiện dân chủ, bình đẳng trong giáo dục; học suốt đời. Coi trọng việc học, tự đào
tạo và đào tạo lại. Học ở mọi lúc mọi nơi, học mọi người.
- Phương pháp giáo dục phải xuất phát và bám chắc vào mục tiêu giáo dục.
Giáo dục là một khoa học nên cách dạy phải phù hợp với lứa tuổi; dạy từ dễ đến
khó; kết hợp học tập và vui chơi, có ích, lành mạnh; giáo dục phải dùng phương
pháp nêu gương; giáo dục phải gắn liền với thi đua.
- Quan điểm xây dựng đội ngũ giáo viên vì không có giáo viên thì không có
giáo dục. Phải xây dựng đội ngũ giáo viên có phẩm chất yêu nghề; phải có đạo
đức cách mạng; phải yên tâm công tác, đoàn kết; phải dõi về chuyên môn, thuần
thục về phương pháp. Người đi giáo dục cũng phải được giáo dục, phải học
thêm mãi, học không bao giờ đủ, còn sống còn phải học.
1.3.2. Văn hóa văn nghệ.
Văn nghệ được hiểu là văn học và nghệ thuật, biểu hiện tập trung nhất của
nền văn hóa, là đỉnh cao của đời sống tinh thần, là hình ảnh của tâm hồn dân tộc.
Hồ chí Minh không chỉ là người khai sinh ra nền văn nghệ cách mạng ở Việt
Nam mà còn là một chiến sĩ tiền phong trong sáng tạo văn nghệ. Trong quá trình
chỉ đạo xây dựng nền văn nghệ cách mạng, Hồ Chí Minh đã đưa ra nhiều quan
điểm lớn. Sau đây là ba quan điểm chú yếu:
SVTH: Nguyễn Thị Thủy

GVHD: Lê Thị Thanh Hoa

25