Văn học địa phương trong chương trình ngữ văn THCS

Văn học địa phương trong chương trình Ngữ văn THCS - mảng trống cần được lấp đầy
11/12/2005 15:16 (GMT + 7)
Một trong những điểm mới của chương trình Ngữ văn cấp THCS thay sách lần này
là chương trình đã dành một số tiết cho văn học địa phương với mục đích gắn kết
những kiến thức học sinh được học trong nhà trường với những vấn đề đang đặt ra
cho cộng đồng (dân tộc và nhân loại) cũng như cho mỗi địa phương.

Sách Ngữ văn 6 - một trong bốn sách giáo khoa Ngữ văn bậc THCS
CHIA SẺ
Lưu lạiIn bàiGửi cho bạn bèFacebookYahooTwiterGoogleZing Me
TỪ KHÓA
TIN BÀI KHÁC
•

Khi buồn em gọi cho ai? (16/01)

•

Đắk Lắk: sinh viên không vào ký túc xá (16/01)

•

Ngang nhiên vào trường tiếp thị sách lậu (16/01)


•

Ép buộc, thiếu minh bạch (16/01)
Khai thác, bổ sung và phát huy vốn hiểu biết về văn học địa phương, làm phong phú và
làm sáng tỏ thêm chương trình chính khóa. Từ đó giúp học sinh hiểu biết và hòa nhập
hơn với môi trường mà mình đang sống, có ý thức tìm hiểu, góp phần giữ gìn và bảo vệ

các giá trị văn hóa của quê hương. Đồng thời giáo dục lòng tự hào về quê hương, xứ sở
của mình (theo những tiêu chí của người biên soạn sách).
Với mục tiêu dạy học đó, những người thực hiện chương trình đã sắp xếp một số tiết nhất
định cho chương trình địa phương kể cả phần tiếng và tập làm văn. Cụ thể: lớp 6: 4 tiết
(tiết 69, 70 ở HKI, tiết 139, 140 ở HKII); lớp 7: 6 tiết (tiết 70 ở HKI, tiết 74, 133, 134,
137, 138 ở HKII); lớp 8: 5 tiết (tiết 31, 52 ở HKI, tiết 92, 121, 137 ở HKII); lớp 9: 5 tiết
(tiết 42, 63 ở HKI, tiết 101, 133, 143 ở HKII).
Có thể nói, chương trình địa phương dành cho phần tiếng và tập làm văn không gặp nhiều
trở ngại trong quá trình tổ chức dạy và học bởi vấn đề được đặt ra ở đây được gắn kết khá
chặt chẽ với nội dung kiến thức trong chương trình chính khóa.
Chẳng hạn đối với tiếng Việt là sửa lỗi chính tả mang tính địa phương (lớp 6,7), bước đầu
so sánh các từ ngữ địa phương (phương ngữ) với các từ ngữ tương đương trong ngôn ngữ
toàn dân (lớp 8,9); đối với tập làm văn là kể lại một câu truyện dân gian hay giới thiệu
một trò chơi dân gian địa phương, viết được văn bản nhật dụng về một sự việc hiện tượng
ở địa phương hoặc viết một văn bản thuyết minh về một di tích, thắng cảnh ở địa
phương...
Thế nhưng chương trình văn học địa phương gặp rất nhiều khó khăn khi thiếu tư liệu hỗ
trợ và chưa hội đủ các điều kiện để tổ chức các hoạt động ngoại khoá văn học.
Bộ GD-ĐT đã có hướng dẫn thực hiện: “Phần văn học địa phương, nếu chưa hoặc không
có văn bản đáp ứng, có thể sử dụng cho hoạt động ngoại khoá, tham quan quê nhà văn
hoặc gặp gỡ các văn nghệ sĩ ở địa phương, gặp gỡ Hội văn nghệ...” (Phân phối chương
trình THCS môn Ngữ văn - Phần Hướng dẫn thực hiện - Trang 34).


Và trong từng bài học cụ thể, sách giáo khoa có phần hướng dẫn cho học sinh chuẩn bị ở
nhà và hoạt động trên lớp, sách giáo viên có định hướng cho giáo viên các bước thực
hiện.
Song chừng ấy chưa đủ để người giáo viên có thể làm chủ kiến thức và giải quyết tốt các
tình huống sư phạm nếu trong tay không có được tài liệu cung cấp cho họ một cách đầy
đủ và có hệ thống những thông tin về về văn học địa phương. Sau bốn năm thay sách cho

đến nay, mảng văn học địa phương vẫn cứ là mảng trống cần được lấp đầy.
Để đáp ứng nhu cầu của người dạy, người học, nên chăng mỗi địa phương cần biên soạn
một tập tài liệu về văn học địa phương? Ở đó sẽ có những định hướng để người thầy giáo
giúp các em biết cách sưu tầm những câu chuyện dân gian, những câu tục ngữ, ca dao,
dân ca địa phương; có những thông tin cơ bản về các tác giả của địa phương đã trở thành
nhà văn, nhà thơ tên tuổi và danh sách hội viên hiện nay của hội văn nghệ địa phương.
Có phần giới thiệu tác giả, tác phẩm đã làm nên diện mạo văn học của một vùng, miền;
có phần giới thiệu di sản văn hóa, di tích lịch sử, danh lam thẳng cảnh của địa phương...
Và nếu được sẽ có thêm phần phụ lục trích đăng một số tác phẩm tiêu biểu.
Về phía nhà trường, trong thư viện nên có được các tạp chí của tỉnh như tạp chí văn học
nghệ thuật, tạp chí văn hóa để giáo viên và học sinh tham khảo, cập nhật thông tin văn
học mà có được những tri thức về văn học địa phương.
Hội Văn học Nghệ thuật địa phương nên tổ chức những buổi giao lưu với các em học
sinh phổ thông để tạo không khí văn học, gây hưng phấn giúp các em nhận ra những giá
trị đích thực của tác phẩm văn học.
Trong những giờ văn học địa phương, giáo viên cần giao việc cụ thể cho các em thực
hiện, nhất là khâu chuẩn bị như thu thập, xử lý thông tin theo hệ thống (thời gian, đề tài,
chủ đề), sưu tầm, giới thiệu... Và có những định hướng để các em tìm hiểu, khám phá và
tiếp nhận văn học địa phương.


Tuy chiếm một thời lượng không lớn song văn học địa phương lại có một vị trí hết sức
quan trọng trong chương trình Ngữ văn của cấp học. Rất mong các nhà quản lý giáo dục,
các thầy giáo, cô giáo dạy Ngữ văn và các em học sinh thật sự quan tâm.
/>NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY NGỮ VĂN VÀ VĂN HÓA ĐỊA
PHƯƠNG CÀ MAU Ở CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG

[ Cập nhật vào ngày (12/05/2013) ] - [ Số lần xem: 1509 ]
Thực hiện việc giảng dạy chương trình Ngữ văn và Văn hóa địa phương trong các
trường phổ thông của Bộ GD&ĐT, Sở GD&ĐT Cà Mau đã chủ trì nghiên cứu Đề

tài khoa học cấp tỉnh về nội dung dạy và học văn học địa phương Cà Mau cho học
sinh phổ thông và cũng đã phối hợp cùng Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, Chi
nhánh tại Thành phố Cần Thơ để biên soạn tài liệu Ngữ văn và Văn hóa địa phương
Cà Mau dùng cho giáo viên và học sinh từ cấp tiểu học đến THPT do NGNDTS.Thái Văn Long chủ biên (đã xuất bản tài liệu cho cấp THCS vào năm 2010, các
cấp còn lại sẽ in sau). Trong phạm vi bài viết này tôi xin trao đổi thêm một số vấn đề
có liên quan đến vấn đề trên như sau:

I. MỤC ĐÍCH YÊU CẦU VÀ Ý NGHĨA CỦA DẠY NGỮ VĂN VÀ VĂN HÓA
ĐỊA PHƯƠNG
1. Về chương trình Ngữ văn và Văn hóa địa phương ở tiểu học và trung học phổ
thông, Bộ GD&ĐT không có những quy định cụ thể và cũng không có tài liệu giáo khoa
như đối với chương trình cấp trung học cơ sở (THCS). Các địa phương có thể hoàn toàn


tự lựa chọn và xác định cho mình những nội dung và cách thức học tập phù hợp. Tuy
khuyến khích tất cả các đơn vị nhà trường phát huy sự sáng tạo trong vận dụng, khai thác,
nội dung học tập này, nhưng cũng cần có tổ chức, chỉ đạo của các cơ quan chuyên môn từ
Sở GD&ĐT và Phòng GD&ĐT. Trước hết là các giáo viên trong tổ, khối trao đổi với
nhau, sau đó xin ý kiến rộng hơn ở cấp cao hơn. Đồng thời việc tổ chức bồi dưỡng
chương trình Ngữ văn và Văn hóa địa phương cho các giáo viên là rất cần thiết; bởi giáo
viên bộ môn phải được trang bị những tri thức chính xác về các lĩnh vực nêu trên cũng
như cần được Sở GD&ĐT hướng dẫn những nội dung và cách thức dạy - học thống nhất
trên địa bàn tỉnh Cà Mau. Chính vì thế, tỉnh Cà Mau phải biên soạn nội dung chương
trình Ngữ văn địa phương cho giáo viên các cấp học.
2. Qua nhiều cuộc khảo sát, trao đổi, xin ý kiến và báo cáo của các cán bộ quản
lý, giáo viên ở các trường học, các Phòng GD&ĐT trong tỉnh, thì thực tế dạy - học
chương trình Ngữ văn và Văn hóa địa phương của Cà Mau từ trước đến nay, vẫn còn gặp
rất nhiều khó khăn, từ nội dung đến cách thức tiến hành, trong đó khó khăn lớn nhất là
nội dung dạy - học. Các tổ, nhóm giáo viên ở từng trường, thậm chí các cán bộ chỉ đạo
chuyên môn ở các Phòng GD&ĐT hay Sở GD&ĐT chưa có điều kiện sưu tầm, biên soạn

một chương trình, nội dung môn Ngữ văn và Văn hóa địa phương để phục vụ công tác
giảng dạy. Do đó, nhiều nơi, nhiều trường học chỉ thực hiện một cách miễn cưỡng, chiếu
lệ, thậm chí đã không thực hiện phần Ngữ văn và Văn hóa địa phương.
3. Từ thực tế yêu cầu trên, nên việc biên soạn tài liệu Ngữ văn và Văn hóa địa
phương nhằm xây dựng một chương trình và nội dung để cho giáo viên giảng dạy và học
sinh học tập phần Ngữ văn và Văn hóa địa phương chính thức , thống nhất trong các
trường phổ thông trên địa bàn tỉnh Cà Mau, đáp ứng yêu cầu dạy và học chương trình
Ngữ văn và Văn hóa địa phương theo quy định của Bộ GD&ĐT là việc làm rất kịp thời,
rất có ý nghĩa và bổ ích.
4. Yêu cầu nội dung Ngữ văn và Văn hóa địa phương là nhằm giới thiệu, cung
cấp những tri thức và những tư liệu cụ thể, tương đối chính xác của địa phương Cà Mau ở
những lĩnh vực về văn học, ngôn ngữ, di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh, sinh hoạt văn
hóa dân gian và các lễ hội trên địa bàn tỉnh Cà Mau.


Trên cơ sở đó, sẽ tạo điều kiện để giáo viên và học sinh khai thác, bổ sung và
phát huy vốn hiểu biết về Ngữ văn và Văn hóa địa phương, từ đó sẽ góp phần quan trọng
trong việc bồi dưỡng, giáo dục học sinh tình cảm yêu thương, tự hào về quê hương xứ sở
của mình; giáo dục cho các em tinh thần trách nhiệm và thái độ hòa nhập tích cực, chủ
động với địa phương, với quê hương ngay từ khi còn ngồi dưới ghế nhà trường phổ
thông.
Mặt khác, chương trình, nội dung này cũng sẽ góp phần bồi dưỡng, giáo dục ý
thức tìm hiểu, giữ gìn, phát huy truyền thống văn học, văn hóa Cà Mau, cũng như tinh
thần, ý thức và hành động giữ gìn và bảo vệ truyền thống văn hóa nơi các em học sinh
đang sinh sống.
Ngoài ra còn cung cấp một tài liệu tham khảo thiết thực, bổ ích cho phụ huynh
học sinh và những ai quan tâm đến các lĩnh vực văn học, ngôn ngữ, di tích lịch sử, danh
lam thắng cảnh, sinh hoạt văn hóa dân gian của địa phương Cà Mau.
II. Về nội dung, chương trình Ngữ văn và Văn hóa địa phương Cà Mau có
thể tập trung vào các chủ đề sau :

1. Sưu tầm, tuyển chọn, giới thiệu một số trong những tác phẩm văn học dân gian
và những tác phẩm văn học viết tiêu biểu của địa phương Cà Mau.
2. Phát hiện những lỗi phát âm, chính tả cụ thể ở trên địa bàn tỉnh Cà Mau, từ đó
nêu định hướng sửa chữa, rèn luyện việc phát âm và viết chính tả đúng chuẩn.
3. Tìm hiểu, giới thiệu một số di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh tiêu biểu ở
Cà Mau.
4. Tìm hiểu, giới thiệu một số sinh hoạt văn hóa dân gian ,lễ hội truyền thống ở
Cà Mau.
III. Về phương pháp giảng dạy Ngữ văn và Văn hóa địa phương ở Cà Mau
có thể vận dụng các phương pháp sau:
1. Phương pháp chung
- Trước hết, về giáo dục cần phải quán triệt những mục tiêu chủ yếu của chương
trình Ngữ văn và Văn hóa địa phương, đó là giúp học sinh trang bị những hiểu biết về
Ngữ văn địa phương tùy theo yêu cầu, mức độ của từng cấp học để từ đó làm phong phú


thêm cho chương trình Ngữ văn chính khóa. Mặt khác, sẽ giúp các em hiểu biết và hòa
nhập hơn với môi trường mà mình đang sống, có ý thức tìm hiểu, góp phần giữ gìn và
bảo vệ các giá trị văn hóa (tinh thần, vật chất) của quê hương, đồng thời giáo dục học
sinh lòng tự hào về quê hương, xứ sở của mình.
- Để đạt được những mục tiêu nói trên, giáo viên cần chủ động xây dựng nội
dung bài học sao cho thật phù hợp với hoàn cảnh, đặc điểm cụ thể của từng địa phương
tỉnh, huyện. Chỉ khi nào học sinh được tiếp xúc, tìm hiểu, nghiên cứu những nội dung
thực sự gần gũi, thiết thực thì việc học tập chương trình Ngữ văn và Văn hóa địa phương
mới đạt được hiệu quả cao nhất. Do vậy, giáo viên nên xem xét những nội dung - dạy học
trong tài liệu giảng dạy Văn học và Văn hóa địa phương do NGND-TS.Thái Văn Long
làm chủ biên, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam xuất bản năm 2011 và những tài liệu khác
có liên quan ở địa phương; đó là những gợi ý, những định hướng giúp giáo viên sưu tầm,
nghiên cứu, tìm hiểu, khai thác để xây dựng những bài dạy tốt nhất, phù hợp nhất với tình
hình thực tế của địa phương mình và học sinh lớp mình.

Phương pháp tốt nhất là phải dành ưu tiên cho hoạt động của học sinh, với những
hình thức tiếp xúc (chủ yếu là ngoài giờ học) với thực tế địa phương, văn hóa địa
phương”. Do đó, giáo viên cần chú ý hướng dẫn học sinh “biết cách học hỏi trong thực tế
cuộc sống”, áp dụng linh hoạt những phương pháp và hình thức tổ chức dạy - học có tác
dụng phát huy được vai trò độc lập, chủ động, tích cực của học sinh, tránh tiến hành bài
học theo lối thuyết giảng, áp đặt.
- Nên chú trọng việc hướng dẫn học sinh cách thức thực hiện các yêu cầu của bài
học, giúp đỡ, tạo điều kiện sao cho học sinh có thể tự lực thực hiện và hứng thú thực
hiện. Tăng cường các biện pháp động viên, kiểm tra, đôn đốc, ngăn ngừa thái độ thụ
động, ỷ lại, trông chờ của học sinh.
2. Một số nội dung, phương pháp cụ thể :
+ Tìm hiểu, ghi chép các truyện dân gian nơi mình đang sống, tìm hiểu các sinh
hoạt văn hóa dân gian: lễ hội, trò chơi dân gian ở quê hương mình.
- Tùy theo yêu cầu của từng cấp học giáo viên cần hướng dẫn học sinh tự tìm
hiểu, ghi chép qua sách, báo, tài liệu ở thư viện trường, Ban Tuyên giáo, Hội văn học


nghệ thuật và thư viện ở địa phương… hoặc hỏi cha, mẹ, anh, chị… yêu cầu các em ghi
rõ xuất xứ các truyện dân gian hoặc các tư liệu về lễ hội dân gian sưu tầm được. Hướng
dẫn các em nhận xét về những vẽ đẹp, giá trị (nội dung, hình thức, ý nghĩa) của một số
truyện dân gian hay lễ hội dân gian địa phương. Lưu ý các em nên ưu tiên cho những
truyện dân gian hay lễ hội dân gian nào thể hiện rõ màu sắc địa phương nhất. Bên cạnh
đó, giáo viên cũng tự sưu tầm thêm các truyện dân gian hoặc các tư liệu về lễ hội ngoài
những tư liệu có trong tài liệu đã nêu trên để điều chỉnh, bổ sung hoặc giới thiệu thêm
cho học sinh.
Ngoài cách thức trên, nếu có điều kiện, giáo viên có thể kết hợp với giờ ngoại
khóa hoặc hoạt động ngoài giờ lên lớp để tổ chức cho học sinh đi thực tế
+ Kể lại một truyện dân gian ở địa phương
- Tùy theo từng cấp học giáo viên nên đặt ra yêu cầu mỗi học sinh sưu tầm ít nhất
một truyện dân gian ở địa phương, ghi chép lại. Đến lớp. giáo viên chia học sinh thành tổ,

nhóm để các em trao đổi, thảo luận và lựa chọn nội dung độc đáo nhất. Sau đó, mỗi tổ,
nhóm cử đại diện trình bày kết quả như:
+ Kể lại một truyện dân gian: có thể kể (bằng ngôn ngữ nói) hoặc đọc diễn cảm
văn bản truyện đã sưu tầm.
+ Giới thiệu một lễ hội dân gian: có thể thuyết minh (bằng ngôn ngữ hay tranh,
ảnh).
Cuối cùng, giáo viên hướng dẫn học sinh tổng kết bài học:
. Nhận xét, đánh giá về những vẻ đẹp, giá trị (nội dung, hình thức, ý nghĩa) của
một số truyện dân gian hay trò chơi dân gian đặc sắc nhất (do học sinh sưu tầm hoặc do
giáo viên cung cấp).
. Nhận xét, đánh giá về ý thức và kết quả hoạt động của các tổ, nhóm và của lớp.
. Rút ra bài học chung.
+ Tập giới thiệu di tích lịch sử hoặc danh lam thắng cảnh của địa phương.
- Cũng giống như nội dung trên giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu, ghi chép
lại và nắm chắc nội dung của các di tích lịch sử và các danh lam thắng cảnh ở địa phương
(qua sách, báo, tài liệu ở thư viện trường, Hội văn học nghệ thuật và thư viện ở địa


phương… hoặc hỏi cha, mẹ, anh, chị…). Nội dung cần ghi nhận: tên di tích, địa chỉ, lịch
sử hình thành, vẻ đẹp và sức hấp dẫn, ý nghĩa và giá trị lịch sử, kinh tế, du lịch của di
tích. Giáo viên dựa vào danh mục các di tích và những bài viết về các di tích có trong tài
liệu văn học và văn hóa địa phương Cà Mau nêu trên để gợi ý cho học sinh.
Ngoài cách thức trên, nếu có điều kiện, giáo viên có thể kết hợp với giờ ngoại
khóa hoặc hoạt động ngoài giờ lên lớp để tổ chức cho học sinh tham quan các di tích.
+ Sưu tầm ca dao, tục ngữ địa phương.
- Giáo viên tổ chức cho các nhóm học sinh trình bày bản sưu tập của nhóm mình.
Giáo viên nhận xét, điều chỉnh, bổ sung; dựa vào phần tục ngữ, ca dao trong tài liệu đã
dẫn - ưu tiên cho những câu mang tính địa phương (mang tên riêng địa phương, nói về
sản vật, di tích, thắng cảnh, danh nhân, sự tích, từ ngữ địa phương…). Hướng dẫn, gợi ý
học sinh lần lượt tiến hành các công việc sau: giải thích địa danh, tên người, tên cây, quả,

phong tục… có trong các câu ca dao, tục ngữ đã sưu tầm được; chọn ra những câu hay;
phát biểu cảm nghĩ về những câu hay, ý nghĩa, tác dụng giáo dục đặc sắc.
+ Lập bảng danh sách các nhà văn, nhà thơ quê ở tỉnh Cà Mau hoặc nơi học sinh
đang sinh sống. Sưu tầm một bài thơ hoặc một bài văn (tác phẩm văn xuôi) viết về phong
cảnh thiên nhiên, con người, sinh hoạt văn hóa, truyền thống lịch sử của quê hương mình.
- Để tiến hành nội dung này giáo viên hướng dẫn học sinh cách thức sưu tầm (tổ
chức cho học sinh tìm hiểu ở thư viện, Hội văn học nghệ thuật…) và nêu yêu cầu đối với
mỗi học sinh: (1) lập bảng danh sách các nhà văn, nhà thơ Cà Mau theo trình tự: bút
danh, họ tên thật, năm sinh, năm mất (nếu đã mất), quê quán và một số tác phẩm chính.
Giáo viên gợi ý cho học sinh bảng danh sách các nhà văn, nhà thơ Cà Mau và những bài
thơ, bài văn viết về địa phương trong tài liệu đã hướng dẫn các học sinh sưu tầm, bổ
sung.
3. Đối với các lỗi chính tả thường gặp ở địa phương
Qua thống kê các lỗi phát âm và chính tả của học sinh trong tỉnh Cà Mau thường
gặp, chúng ta thấy hiện tượng nói và viết sai phụ âm đầu và sai phụ âm cuối, kế đó là
hiện tượng sai dấu thanh là rất phổ biến đối với học sinh nhất là học sinh tiểu học, cần
được tập trung luyện tập, sửa chữa. Muốn cho việc rèn luyện chính tả cho học sinh đạt


hiệu quả cao hơn, giáo viên nên đọc các bài viết về ngôn ngữ trong tài liệu đã dẫn và
những tài liệu khác để bổ sung những tri thức chung về lỗi chính tả mang tính địa
phương. Tất nhiên giáo viên cũng cần nghiên cứu và tập hợp thêm những từ dễ sai chính
tả do cách phát âm của địa phương nơi mình giảng dạy (qua bài làm và thực tế nói năng
của học sinh). Về phương pháp và cách thức tiến hành, có thể tham khảo và vận dụng các
hình thức luyện tập sau đây để rèn luyện cho học sinh ở địa phương mình.
a) Điền vào chỗ trống:
- Điền dấu thanh (dấu hỏi, ngã);
- Điền phụ âm đầu;
- Điền vần;
- Điền phụ âm cuối;

- Điền từ.
b) Viết chính tả (viết một đoạn, bài):
- Nghe - viết (văn xuôi);
- Nhớ - viết (văn vần).
c) Chữa lỗi chính tả ...
Tóm lại, việc tổ chức dạy và học Ngữ văn và Văn hóa địa phương Cà Mau cho học
sinh các cấp đã được Sở GD&ĐT Cà Mau triển khai từ nhiều năm qua và cũng đã mang
lại hiệu quả nhất định được các cán bộ quản lý giáo dục, các thầy cô giáo, các học sinh và
quý phụ huynh học sinh trong tỉnh hưởng ứng tích cực. Tuy nhiên, cũng cần phải tiếp tục
nghiên cứu và rút kinh nghiệm trong việc triển khai cả về nội dung lẫn phương pháp dạy
và học; những vấn đề chúng tôi trình bày nêu trên chỉ là những gợi ý, cần tiếp tục trao
đổi, rất mong các cán bộ quản lý, các thầy cô giáo, các bậc phụ huynh học sinh trong tỉnh
tham gia trao đổi, góp ý để chương trình dạy và học Ngữ văn và Văn hóa địa phương Cà
Mau cho học sinh phổ thông các cấp ở Cà Mau ngày càng đạt hiệu quả cao hơn, mang ý
nghĩa giáo dục thật sự...
/>