Nghiên Cứu Đặc Điểm Sinh Thái, Sinh Vật Học Và Kỹ Thuật Tạo Cây Con Phát Triển Trồng Cây Mắc Mật (Clausena Excavata Burm.L) Tại Lạng Sơn

ĐạI HọC THáI NGUYÊN
trờng đại học nông lâm thái nguyên
------------

------------

đỗ kim đồng

NGHIÊN CứU đặc điểm sinh thái, sinh vật học và
kỹ thuật tạo cây con phát triển trồng cây mắc mật
(clausena excavata burm.l) tại lạng sơn

LUậN VĂN THạC Sĩ KHOA HọC NÔNG NGHIệP

THáI NGUYÊN - 2010


ĐạI HọC THáI NGUYÊN
trờng đại học nông lâm thái nguyên
------------

------------

đỗ kim đồng

NGHIÊN CứU đặc điểm sinh thái, sinh vật học và
kỹ thuật tạo cây con phát triển trồng cây mắc mật
(clausena excavata burm.l) tại lạng sơn
CHUYÊN NGàNH: lâm học
M0 Số: 60. 62. 60

Tóm tắt LUậN VĂN
THạC Sĩ KHOA HọC NÔNG NGHIệP

THáI NGUYÊN - 2010


Đỗ Kim Đồng

i

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

LI CAM OAN
Tờn tụi l: Kim ng
Hc viờn cao hc khúa 16 - Chuyờn ngnh: Lõm nghip. Niờn khúa 2008 - 2010.
Ti Trng i hc Nụng lõm Thỏi Nguyờn - i hc Thỏi Nguyờn.
n nay tụi ó hon thnh lun vn nghiờn cu cui khúa hc. Tụi xin cam oan:
- õy l cụng trỡnh nghiờn cu do tụi thc hin.
- S liu v kt qu nờu trong lun vn l trung thc.
- Cỏc kt lun khoa hc ca lun vn cha tng ai cụng b trong cỏc nghiờn
cu khỏc.
- Cỏc thụng tin trớch dn trong lun vn u ó c ch rừ ngun gc.
Tụi xin hon ton chu trỏch nhim v nhng li cam oan trờn.
Thỏi Nguyờn, ngy 20 thỏng 08 nm 2010
Ngi lm cam oan

Kim ng

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


ii

Đỗ Kim Đồng

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

LI CM N
Trc tiờn, tỏc gi xin chõn thnh cm n PGS.TS. ng Kim Vui, Hiu
trng Trng i hc Nụng Lõm Thỏi Nguyờn - i hc Thỏi Nguyờn, ó
tn tỡnh hng dn, giỳp nhit tỡnh, trỏch nhim cao giỳp tỏc gi nõng cao
trỡnh v hon thnh lun vn.
Tỏc gi xin gi li cm n sõu sc ti ton th cỏn b, ging viờn ph
trỏch o to sau i hc ó dnh cho tỏc gi nhng iu kin ht sc thun
li; nhiu nh khoa hc trong Trng ó nhit tỡnh úng gúp nhng ý kin
quý bỏu giỳp tỏc gi nõng cao trỡnh v hon thin lun vn.
Tỏc gi xin chõn thnh cm n Lónh o Cụng ty c phn ging cõy
trng lõm nghip vựng ụng Bc - Lng Sn; Ban qun lý d ỏn 661 huyn
Bỡnh Gia v huyn Bc Sn - Lng Sn; Ht Kim lõm huyn Vn Lóng Lng Sn; Ban giỏm hiu Trng Cao ng Nụng lõm ụng Bc - Qung
Ninh, ó to nhng iu kin thun li nht giỳp cho tỏc gi cú c hi phn
u trong cụng tỏc cng nh trong s nghip nghiờn cu ca mỡnh.
Tỏc gi xin by t lũng bit n sõu sc nht vi gia ỡnh, bn bố ó giỳp
trong sut thi gian hc tp v nghiờn cu thc hin bn lun vn ny.
Thỏi Nguyờn, ngy 20 thỏng 08 nm 2010
Tỏc gi

Kim ng

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


iii

Đỗ Kim Đồng

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

DANH MC CC Kí HIU, CC CH VIT TT
BG

: Bỡnh Gia

C
CT

: Chu vi
: Cụng thc

CTTN

: Cụng thc thớ nghim

D00

: ng kớnh gc

D 00

D1.3

: ng kớnh gc trung bỡnh
: ng kớnh ngang ngc (o v trớ 1.3 m tớnh t gc cõy)

D 1.3

: ng kớnh ngang ngc trung bỡnh

C

: i chng

T
Dt

: ụng tõy
: ng kớnh tỏn

rA-B

: t rng tng A,B

Hdc

: Chiu cao di cnh

H vn

:

Hvn

Chiu cao vỳt ngn trung bỡnh
: Chiu cao vỳt ngn

NB

: Nam bc

NC

: Nghiờn cu

ễTC

: ễ tiờu chun

ễDB

: ễ dng bn

P
PC

: Phõn lõn
: Phõn chung hoai

PD

: Phu din

TT

: Th t

T

: Tt

0

T

: Nhit

TN

: Thớ nghim

TB

: Trung bỡnh

VT

Khoa Lâm nghiệp

: n v tớnh

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

iv

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

DANH MC CC BNG
Trang
Bng 4.1: Mt s c im v hỡnh thỏi v nng sut qu cõy Mc mt..................32
Bng 4.2: Tng hp mt s kt qu c im vt hu ca Mc mt ........................34
Bng 4.3: Nhit (T) v lng ma (P) trung bỡnh 3 khu vc ...........................37
Bng 4.4: c im t ni cú Mc mt phõn b.....................................................39
Bng 4.5: T thnh tng cõy cao theo s cõy cỏc ai cao cú Mc mt phõn b .............40
Bng 4.6: Mt , s lng cõy tỏi sinh trờn cỏc ai cao ....................................43
Bng 4.7: Tng hp cõy bi, thm ti theo ai cao ...........................................45
Bng 4.8: nh hng nhit x lý v t l ny mm ............................................48
Bng 4.9. Tng hp kt qu theo dừi c im sinh trng ca cõy con Mc mt ........49
Bng 4.10: nh hng ca cng che sỏng ti sinh trng cõy con ..................51
Bng 4.11: nh hng ca khong cỏch cy cõy ti sinh trng cõy con ...............53
Bng 4.12: nh hng ca phõn P ti sinh trng cõy con .....................................54
Bng 4.13: nh hng ca hn hp PC + P ti sinh trng v t l sng cõy con......56
Bng 4.14: T l sng ca cõy hom ..........................................................................57
Bng 4.15: T l ra t chi - ra r ca cõy hom......................................................58
Bng 4.16: nh hng ca thi v ghộp n t l sng ca cõy ghộp .....................59
Bng 4.17: nh hng ca kiu ghộp n t l sng v t l xut vn .................60

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

v

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

DANH MC CC HèNH
Hỡnh 4.1: Hỡnh thỏi thõn v tỏn cõy Mc mt ...........................................................33
Hỡnh 4.2: Hỡnh thỏi lỏ, hoa, qu v ht cõy Mc mt................................................33
Hỡnh 4.3: Hỡnh thỏi h r cõy Mc mt .....................................................................34
Hỡnh 4.4: Cõy Mc mt ra chi, hoa v qu..............................................................35
Hỡnh 4.5: iu tra, kho sỏt vic trng cõy Mc mt trờn hin trng.....................46
Hỡnh 4.6: Thớ nghim theo dừi t l ny mm ca ht ging Mc mt .....................48
Hỡnh 4.7: Thớ nghim theo dừi c im sinh trng cõy con Mc mt...................50
Hỡnh 4.8: Thớ nghim che sỏng ti sinh trng cõy con Mc mt............................52
Hỡnh 4.9: Thớ nghim khong sng ti sinh trng cõy con Mc mt .....................53
Hỡnh 4.9: Thớ nghim phõn bún ti sinh trng cõy con Mc mt ...........................56
Hỡnh 4.9: Thớ nghim nhõn ging vụ tớnh (ghộp) cõy Mc mt................................60

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010

Đỗ Kim Đồng

vi

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

MC LC
Trang
LI CAM OAN ....................................................................................................... i
LI CM N ............................................................................................................ ii
DANH MC CC Kí HIU, CC CH VIT TT............................................ iii
DANH MC CC BNG........................................................................................ iv
DANH MC CC HèNH...........................................................................................v
MC LC................................................................................................................. vi
M U ....................................................................................................................1
Chng 1: TNG QUAN VN NGHIấN CU .............................................3
1.1. Trờn th gii ..................................................................................................3
1.2. Vit Nam ...................................................................................................4
1.2.1. Phõn loi tờn gi v mụ t hỡnh thỏi, giỏ tr s dng...........................4
1.2.2. Nghiờn cu v k thut to cõy con, trng rng Mc mt..................6
Chng 2: MC TIấU, I TNG, GII HN, NI DUNG V
PHNG PHP NGHIấN CU .....................................................9
2.1. Mc tiờu nghiờn cu......................................................................................9
2.1.1. V mt lý lun .....................................................................................9
2.1.2. V mt thc tin ..................................................................................9
2.2. Gii hn nghiờn cu ......................................................................................9
2.2.1. i tng nghiờn cu..........................................................................9
2.2.2. a im nghiờn cu ...........................................................................9
2.3. Ni dung nghiờn cu .....................................................................................9
2.4. Phng phỏp nghiờn cu.............................................................................10

2.4.1. Quan im v phng phỏp lun ......................................................10
2.4.2. Phng phỏp thu thp v x lý s liu..............................................12

2.4.2.1. Phng phỏp k tha ...................................................... 12

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

vii

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

2.4.2.2. iu tra tng th, xỏc nh i tng nghiờn cu.......... 12
2.4.2.3. Phng phỏp nghiờn cu c th ..................................... 12
2.4.2.4. Phng phỏp thu thp s liu ngoi nghip ................... 13
2.4.2.5. Phng phỏp thu thp s liu ni nghip ....................... 20
2.4.2.6. Phng phỏp x lý s liu, phõn tớch v ỏnh giỏ kt qu.. 21
Chng 3: C IM T NHIấN, KINH Tấ - X HI V THC
TRNG LM NGHIP KHU VC NGHIấN CU ...............................24
3.1. S lc c im t nhiờn ..........................................................................24
3.1.1. V trớ a lý ........................................................................................24
3.1.2. c im a hỡnh .............................................................................24
3.1.3. Khớ hu, thy vn ..............................................................................25
3.1.4. a cht, th nhng .........................................................................25
3.2. c im kinh t xó hi v thc trng lõm nghip .....................................27
3.2.1. Dõn s, dõn tc, lao ng ..................................................................27

3.2.2. Thc trng chung v kinh t ca tnh................................................28
3.2.3. Thc trng xó hi ..............................................................................28
3.2.4. Thc trng lõm nghip tnh Lng Sn ..............................................30
Chng 4: KT QU NGHIấN CU V THO LUN ..................................32
4.1. Nghiờn cu c im hỡnh thỏi, vt hu ca Mc mt ................................32
4.1.1. c im hỡnh thỏi cõy......................................................................32
4.1.2. c im vt hu...............................................................................34
4.2. Nghiờn cu c im phõn b, sinh thỏi t nhiờn ca Mc mt Lng Sn.......36
4.2.1. c im vựng phõn b t nhiờn ......................................................36
4.2.2. c im sinh thỏi.............................................................................36
4.3. Nghiờn cu c im cu trỳc lõm phn cú Mc mt tham gia ..................40
4.3.1. Cu trỳc t thnh v mt tng cõy cao luụn i kốm vi Mc mt40
4.3.2. c im tỏi sinh t nhiờn ca Mc mt...........................................42
4.3.3. nh hng ca tn che ti sinh trng t nhiờn ca Mc mt....43
4.3.4. nh hng ca tng cõy bi, thm ti vi cõy tỏi sinh t nhiờn ....44

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

viii

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

4.4. Nghiờn cu cỏc bin phỏp k thut gieo m.............................................46
4.4.1. iu tra, ỏnh giỏ vic trng cõy Mc mt ca nhõn dõn trong vựng .....46
4.4.2. Nghiờn cu cỏc bin phỏp k thut gieo m...................................47

KT LUN V KIN NGH ................................................................................61
Kt lun ..............................................................................................................61
Kin ngh ............................................................................................................63
TI LIU THAM KHO ......................................................................................65
PH LC
Ph lc 1: CC MU BIU IU TRA
Ph lc 2: CC BNG PH LC
Ph lc 3: CC BN

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

1

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

M U
Thc tin sn xut lõm nghip khụng ngng ũi hi phi nghiờn cu
chn lc nhng loi cõy cú giỏ tr b sung vo tp on c cu cõy trng.
Hot ng ny khụng ch lm phong phỳ chng loi lõm sn, a dng húa lõm
sinh, ỏp ng yờu cu kinh doanh rng m cũn to c hi cho vic phỏt huy
li th ca tng a phng nht l trong xu th th trng lõm sn ngoi g
ngy cng m rng, yờu cu chng loi sn phm ngy mt a dng, s lng
sn phm ngy mt tng. Vỡ vy, vic nghiờn cu phỏt trin nhng loi cõy a
tỏc dng thớch ng vi iu kin t nhiờn ca vựng v cú giỏ tr kinh t cao l
mt hng i ỳng, phự hp vi tin trỡnh qun lý rng bn vng nc ta

hin nay.
L ca ngừ phớa Bc ca nc ta, Lng Sn thng c bit n l
ni cú nhng danh lam thng cnh ni ting nh: nh Mu Sn, ng Tam
Thanh, nỳi ỏ Vng Phu v.v khụng ch cú vy Lng Sn cũn cú nhiu loi
thc vt quý him c bit n, trong ú cú loi cõy Mc mt. õy l loi cõy
g bn a a tỏc dng cú giỏ tr kinh t cao, cú th ỏp ng nhu cu trng rng, a
li thu nhp cao cho ngi dõn sng trong v gn rng.
Mc mt (Clausena excavata Burm.L) [29], thuc h Cam (Rutaceae),
l cõy g nh, sng lõu nm trong rng nhit i. Sn phm t cõy Mc mt
l qu v lỏ m tinh du cha n 67 hp cht ch yu thuc nhúm
sesquiterpen (Trn Huy Thỏi, 2002) [25], l mt loi hng v dựng trong
thc phm v y dc.
Trong lỏ v v qu Mc mt cú hm lng cỏc thnh phn dinh dng
cao. Chng hn, hm lng ca mt s nguyờn t (mg/kg) trong v qu (ó b
ht) nh sau: Canxi:

2456,9; Phospho: 123,4; St: 95,7; Protein: 16,9;

Vitamin C: 473,0 [37].
- Qu, ht v lỏ Mc mt cú th dựng n ti, sy khụ hoc ch bin
thnh cỏc loi gia v, nc gii khỏt (siro) cú hng v c bit, cng cú th

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

2

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

dựng ch bin mt s mún n: ln quay, vt quay, khau nhc, to nờn
bn sc riờng mún n c sn ca mt s a phng, c bit l cỏc tnh
min nỳi nc ta. Giỏ bỏn hin nay ti vn h gia ỡnh, ti cỏc trung tõm ch
Lng Sn, Cao Bng, t 8.000 - 10.000/kg qu ti, t 90.000 120.000/1kg qu khụ, t 5.000 - 8.000 /1kg lỏ. Cõy cho nng sut khỏ cao
v n nh giai on tui 11 - 15 nm (trung bỡnh 43,5 kg qu/cõy/nm)
[15], [42].
- Mc mt cũn l cõy thuc quý, vi nhiu chc nng: Lỏ gi em gió nh
p cha vt thng sng au do viờm khp, bong gõn hoc nu nc tm cha
gh l, mn nht, tr giun cho gia sỳc. V cõy cha au bng, kộm tiờu v ho m
khn c,
Tinh du lỏ v v qu cú trong cõy Mc mt l hm lng myristicin chim
n 56,04%, v p-cymen-8-ol chim n 22,45%... ú l nhng cht dựng sn xut
thuc kớch thớch thn kinh, lm gim au v bo v gan [38].
Ngoi giỏ tr v dc liu, dinh dng, Mc mt cũn cú giỏ tr v ci
to rng v bo v mụi trng, c bit kh nng chng xúi mũn gi t, gi
nc rt tt do chỳng cú tỏn lỏ rng, dy rm, thng xanh, b r phỏt trin mnh.
Mc dự vy, trong nhng nm qua Lng Sn, vi nhiu lý do khỏc nhau,
Mc mt cha c coi trng phỏt trin, thm chớ cú nguy c suy gim mnh.
Hin nay, phn ln ngi dõn a phng ó em cõy Mc mt v nh trng,
chm súc nhm nõng cao nng sut. Tuy nhiờn, n nay cha cú nhiu nghiờn cu
y v c im sinh thỏi, sinh vt hc v c bit l k thut gieo m, trng
cõy Mc mt.
Nhm gúp phn vo vic la chn cõy bn a cho kinh doanh Lõm
nghip vựng nỳi ỏ vụi, chỳng tụi chn ti: Nghiờn cu c im sinh
thỏi, sinh vt hc v k thut to cõy con phỏt trin trng cõy Mc mt
(Clausena excavata Burm.L) ti Lng Sn nghiờn cu.

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

3

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

Chng 1
TNG QUAN VN NGHIấN CU
1.1. Trờn th gii
Theo mc Huangpiguo.anjia [43], cõy Mc mt Trung Quc gi l
Hong bỡ cú rt nhiu loi do mt s c im hỡnh thỏi khỏc nhau, cõy
Hong bỡ hin phõn b rng quanh vựng Nam Ninh, vt lờn Qu Lõm,
sang c Hng Kụng, nay ó trng c Bc Kinh, vựng ụn i, chng t
mụi trng thớch nghi cho cõy Hong bỡ rt rng.
Cõy Hong bỡ cú thõn p lm cõy cnh quan cú ni t tờn Quỏn
Hong bỡ, trng quanh vn, cú ni dựng lỏ Hong bỡ hn hp vi mt s loi
lỏ khỏc lm thuc cha bnh, dựng lỏ lm kem bụi mt nh thụn Dng
(H Nam), lm cõy xoỏ úi gim nghốo. Hong bỡ cú cha nhiu cht
carotin, hm lng vitamin C khỏ cao... [43].
Theo ti liu bỏo cỏo kt qu nghiờn cu v cõy lõm nghip tnh Qung
Tõy (Trung Quc) [32], [40], Mc mt phõn b t nhiờn phớa Nam tnh Qung
Tõy, Vit Nam, Lo, Thỏi Lan, trờn nỳi ỏ vụi, nhng ni cú nhit bỡnh
quõn 19-22 0C, cao di 1.000m, so vi mt nc bin. Trung Quc Mc
mt c a vo danh lc tuyn chn l loi cõy thc phm. Ngi dõn Qung
Tõy cú kinh nghim trong vic sn xut cõy Mc mt ch bin thc n nht l

s dng lỏ Mc mt nu cỏc mún: ln quay, vt quay, khau nhc dựng qu
Mc mt ch bin siro, dc liu Do vy, hng nm c n mựa thu hỏi
qu, nhõn dõn cỏc tnh Lng Sn, Cao Bng, Bc Kn ó tin hnh thu hỏi qu
xut bỏn cho cỏc thng nhõn Trung Quc.
Tỏc gi Anon (1999) [11], ó nghiờn cu v nhng loi thc vt Vit
Nam trong ú cú cp n vn nghiờn cu v Mc Mt, c bit l giỏ tr
lm thuc ca Mc mt.

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

4

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

Nhng tỏc gi Guillaumin (1911), Hooker, J.D (1875) [11], ó bt u
nghiờn cu v c tớnh sinh thỏi ca loi Mc Mt nhng mi ch dng li
vic nghiờn cu v c tớnh phõn b ca loi m cha i sõu nghiờn cu v
c im gõy trng v giỏ tr ca Mc Mt.
Theo Nguyn Tin Bõn (2001)[2], trong Bỏo cỏo tng kt ti
Nghiờn cu gii phỏp trng li rng vựng nỳi ỏ vụi bng cỏc loi cõy bn
a cng cho thy: Malaixia ngi dõn cú kinh nghim dựng r v lỏ
nghin nỏt p tr loột mi v dựng lỏ nu nc xụng.
Theo Tt Li (1999) [23], cho thy: Ti Campuchia, ngi dõn
dựng lỏ Mc mt n vi somlo, lỏ cng c dựng tr giun cho gia sỳc, v
cõy c dựng cha au bng kộm tiờu v ho m khn c, thõn cõy c

dựng lm thuc ung tr au bng
1.2. Vit Nam
Vit Nam Mc mt l loi cõy khỏ thụng dng i vi ngi dõn
vựng nỳi, c bit l cỏc tnh vựng nỳi ỏ vụi phớa Bc nh: Lng Sn, Cao
Bng, Bc Kn, H Giang, Thỏi Nguyờn, Qung Ninh, Tuy nhiờn, nhng
nghiờn cu v loi cõy ny cũn rt ớt v cha cú h thng. Mc dự ó cú mt
s ti liu vit v cõy Mc mt nhng cng trờn c s tng kt cỏc kinh
nghim ca ngi dõn cng vi cỏc kt qu iu tra, cha cú nhiu ti liu
nghiờn cu no cp sõu sc v loi cõy ny, cú th im qua mt s kt qu
nghiờn cu nh sau:
1.2.1. Phõn loi tờn gi v mụ t hỡnh thỏi, giỏ tr s dng
Cõy Mc mt cú tờn khoa hc l Clausena excavata Burm.L, tờn a
phng cũn gi l Hng bỡ rng, Nhõm hụi thuc h Cam Rutaceae [5], [7],
[23], [29], l cõy thõn g sng lõu nm, phõn b n , Trung Quc, Lo,
Campuchia, Thỏi Lan, Malaixia, Inụnờxia, Philippin v Vit Nam.

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

5

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

Theo ti liu nghiờn cu D ỏn H tr chuyờn ngnh Lõm sn ngoi g
ti Vit Nam (2007) [11], cho thy: Cõy Mc mt cũn cú tờn l Clausena
indica (Dalzell) Oliv.,1861; Tờn ng ngha Piptostylis indica Dalzell,

1851; Bergera nitida Thwaites, 1858; thuc h Cam-Rutaceae l loi cõy
bi hay cõy g nh, cõy mc hoang v c trng mt s tnh min Bc
Vit Nam nh: Cao Bng, Bc Kn, Thỏi Nguyờn, Lng Sn, Qung Ninh,
Ninh Bỡnh, Thanh Húa. Tp trung nhiu nht cỏc huyn phớa bc tnh Lng
Sn nh: Trng nh, Vn Lóng, Vn Quan, Bỡnh Gia, Bc Sn,
Tỏc gi La Quang [16], trong Bi ging Thc vt rng cõy Mc
mt cũn cú tờn l Mỏc mt (Mỏc mt), tờn khoa hc l Clausena excavata
Burm.L v Clausena indica (Dalz) Oliv. Thuc chi Hng bỡ Clausena, h
Cam Rutaceae, l loi cõy bi cao hay cõy g nh cao 5-10m, cõy cú phõn b
t Thanh Húa tr ra Bc.
Phm Hong H [19], trong tỏc phm c cõy Vit Nam cng ó mụ t
c im nhn bit v xỏc nh Mc mt l loi cõy thuc cú nhiu cụng dng.
Theo Vin iu tra quy hoch rng [39], trong sỏch cõy rng Vit Nam
tp II mụ t thỡ Mc mt l loi cõy sinh trng chm, r bang phỏt mnh n
theo tỏn, ht ny mm tng i khe, cõy thng mc ri rỏc hay mc thnh
tng ỏm nh ti nhng vựng thung ỏng chõn nỳi ỏ vụi.
Nụng ch Thng [32], trong Nghiờn cu c bn v cõy Mc mc
Cao Bng Tỏc gi cng ó s b kt lun: Cõy Mc mt ch cú Cao Bng,
Bc Kn v Lng Sn. Cõy thng c trng (mc) chõn nỳi ỏ vụi, mt
s ớt trờn sn nỳi ỏ v vn nh, l mt loi cõy rng thng xanh v l
loi cõy bn a cú giỏ tr kinh t cao cn c a vo trong tp on chớnh
trng cõy n qu ca tnh Cao Bng.
Cng ó cú mt s cụng trỡnh nghiờn cu cp n loi Mc mt:
Nguyn Tin Bõn v cng s (2001) [2], ó cú cp n s phõn b v giỏ

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010

Đỗ Kim Đồng

6

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

tr ca Mc mt; Huy Bớch v cng s (1990) [5], ó nghiờn cu v giỏ tr
lm thuc ca Mc mt; Nguyn Lõn Hựng (2002) [20], ó cú hng dn b
con nụng dõn cỏch gõy trng v chm súc Mc Mt; Ló ỡnh Mi v cng s
(2002) [25], ó nghiờn cu v giỏ tr tinh du ca Mc mt.
Theo tỏc gi Hựng Trỏng (Bỏo Tin phong), Mc mt l loi cõy xúa
úi gim nghốo cho b con nụng dõn nhiu khu vc: nhiu vựng Lng Sn
nh: Trng nh, Vn Lóng, Chi Lng nh trng Mc mt m ó cú ca n
ca , nhiu gia ỡnh nghốo nh cú Mc mt ó cú go n khụng cũn b
úi na. Ngi dõn ni õy ó coi Mc mt l loi cõy cu úi v l cõy lm
giu cho h. H ang phỏt trin trng rt nhiu, din tớch Mc mt hng nm
cỏc huyn ang tng lờn rt nhanh.
Cỏc chng trỡnh d ỏn 661, phúng s thụng qua kinh nghim ca
ngi dõn Lng Sn khi s dng cõy Mc mt ch bin thc n v lm
giu t ngun cõy ny [16].
1.2.2. Nghiờn cu v k thut to cõy con, trng rng Mc mt
Nhng nm gn õy cú cỏc nghiờn cu ca o Thanh Võn v cng s
[34], ó tin hnh nghiờn cu ng dng nhõn ging mt s loi cõy n qu
bng phng phỏp giõm hom v ghộp cõy ti tnh Cao Bng cho thy: Cõy
Mc mt nhõn ging bng giõm cnh cú t l sng rt thp, nhng nhõn ging
bng phng phỏp ghộp t l xut vn khỏ cao t trờn 80%, mựa v ghộp
thớch hp nht l thỏng 3-4 v thỏng 7-8.
Nm 2002 tỏc gi Dng Th H [17], ó tin hnh nghiờn cu kh
nng nhõn ging bng phng phỏp chit cnh ca cõy Mỏc mt ti huyn
Bc Sn, tnh Lng Sn. Tỏc gi ó s b kt lun: Mỏc mt cú th nhõn

ging bng phng phỏp chit cnh; ng kớnh cnh chit tt nht l 1,0cm;
thi v chit tt nht l thỏng 7, h cnh xung em giõm trong bu ln, sau
khi h giõm t l sng t cao nht ti 70%.

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

7

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

Tỏc gi Lng Th Anh cựng nhúm sinh viờn thuc khoa Lõm nghipTrng i hc Nụng Lõm Thỏi Nguyờn (2006) [1] ó tin hnh nghiờn cu
s nh hng ca cht kớch thớch sinh trng IAA (Axit Indol axetic) n kh
nng ra r ca hom Mc mt (Clausena excavata). Tuy nhiờn, nghiờn cu mi
ch dng li trong vic th nghim mt loi thuc IAA v kt qu giõm hom
t t l thp hn 20%, nng 1%.
Hong Kim Ng-Trng i hc Lõm nghip (1990-1999) ó tin
hnh nghiờn cu c im sinh vt hc, sinh thỏi hc v kh nng gõy trng
cỏc loi cõy: Nghin (Excentrodendron tonkinense), Trai lý (Garcinia
fragraoides), Hong n (Cupressus torulosa), Mc rc (Delavaya
toxocarpa), Mc mt (Clausena indica) trờn nỳi ỏ vụi Lng Sn, Cao
Bng, Bc Cn [26]. Kt qu nghiờn cu ó xỏc nh c mt s c im
sinh thỏi v xut k thut gõy trng th nghim cỏc loi cõy ny cỏc a
phng trờn. Tuy nhiờn, vic ỏp dng mụ hỡnh ny cỏc a phng khỏc cũn
nhiu hn ch khi cha c nghiờn cu v th nghim mt cỏch tng hp v
h thng trong cỏc iu kin t nhiờn v kinh t, xó hi khỏc nhau.

Nm 2002, Cc Phỏt trin Lõm nghip thuc B Nụng nghip v Phỏt
trin nụng thụn [11], ó gii thiu mt s loi cõy lõm nghip trng vựng nỳi
ỏ vụi nh: Mc mt (Clausena excavata), Mc rc (Delavaya toxocarpa), Go
(Bombax anceps), Xoan nh (Choerospondias axillaris), Xoan ta (Melia
azedarach), Nghin (Excentrodendron tonkinense), Lỏt hoa (Chukrasia
tabularis), Kim giao (Nageia fleuryi), ng thi tng kt mt s mụ hỡnh
trng rng trờn nỳi ỏ vụi, trong ú ngoi mụ hỡnh trng Mc rc Phỳc Sen
(Qung Ho, Cao Bng) cũn cú mụ hỡnh trng Mc mt, Xoan ta Khang Ninh
(Ba B, Bc Kn); mụ hỡnh trng Tụng dự huyn Bch Thụng (Bc Kn)
Theo kinh nghim ca ngi dõn tnh Hũa Bỡnh [2], Mc mt c trng
cỏc vựng nỳi ỏ vụi cú cao di 500m, tt nht cao 100-200m so vi

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

8

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

mc nc bin, ni khớ hu m mỏt, t cú mu en cú pH t 6 - 7, ni cú
thc bỡ sau nng ry ó b húa hoc trng cõy bi, trng c cao. Mc mt
c trng theo cỏc phng thc trng thun loi, hoc trng theo phng thc
thun loi vi mt tha xen cỏc cõy lõm nghip hoc trng hn loi vi mt
tha che búng phự tr cho cõy n qu trong cỏc vn h gia ỡnh.
Nhn xột v ỏnh giỏ chung:
Nhỡn chung, nhng kt qu nghiờn cu v Mc mt trờn Th gii v

Vit Nam ó bc u cho du hiu tt trong nh hng phỏt trin loi cõy
ny. Cỏc kt qu nghiờn cu v c im sinh vt, sinh thỏi hc loi Mc mt
mi ch dng li tp trung iu tra sinh thỏi, tng kt qua sỏch v v kinh
nghim ca ngi dõn l chớnh, m cha qua nghiờn cu th nghim, nờn cn
cú nhng nghiờn cu sõu hn l cn thit.
Trong nghiờn cu ng dng v k thut nhõn ging Mc mt bng
phng phỏp giõm hom, chit, ghộp v trng mụ hỡnh th nghim ti tnh
Lng Sn, Thỏi Nguyờn, Kc Cn, Cao Bng bc u ó xỏc nh c
mt s phng phỏp cú th nhõn ging, trng mụ hỡnh thnh cụng. Tuy nhiờn,
cỏc kt qu nghiờn cu mi dng li trong vic th nghim v xỏc nh c
mt s c im sinh thỏi v xut k thut gõy trng th nghim. Vic ỏp
dng nhõn ging to cõy con cỏc a phng khỏc cũn nhiu hn ch khi
cha c nghiờn cu v th nghim mt cỏch tng hp v h thng trong
cỏc iu kin t nhiờn v kinh t, xó hi khỏc nhau. c bit cho n nay
cha cú nhiu nhng nghiờn cu y v k thut gieo m, gõy trng vi
loi cõy ny. Vỡ vy, vic nghiờn cu ton din v h thng v c im sinh
vt, sinh thỏi hc, nghiờn cu v kh nng to cõy con Mc mt gõy trng
l rt cn thit v kt qu nghiờn cu s gúp phn vo c s lý lun cng nh
thc tin trong vic nghiờn cu bo tn loi cõy Mc mt ti tnh Lng Sn.

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

9

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

Chng 2
MC TIấU, I TNG, GII HN,
NI DUNG V PHNG PHP NGHIấN CU
2.1. Mc tiờu nghiờn cu
2.1.1. V mt lý lun
Gúp phn nghiờn cu xỏc nh c mt s c im sinh thỏi, sinh vt
hc ca loi Mc mt lm c s cho vic nghiờn cu cỏc gii phỏp gieo m
v gõy trng cho loi cõy ny.
2.1.2. V mt thc tin
xut c cỏc bin phỏp k thut to cõy con t hiu qu kinh t
cao v xut b sung loi cõy bn a a tỏc dng vo tp on cõy trng
cho vựng, gúp phn bo tn v phỏt trin ti nguyờn rng.
2.2. Gii hn nghiờn cu
2.2.1. i tng nghiờn cu
Loi cõy Mc mt (Clausena excavate Burm.L) ti Lng Sn.
2.2.2. a im nghiờn cu
Qua kt qu iu tra s b v tng hp ti liu t cỏc c quan Lõm
nghip. Mc mt tp trung phõn b nhiu ti cỏc huyn: Bỡnh Gia (xó Tõn Vn,
Tụ Hiu); Vn Lóng (xó An Hựng, Thanh Long) v huyn Bc Sn (xó
Chiờu V, ng í ). Do vy, ti tp trung nghiờn cu ti cỏc huyn trờn.
2.3. Ni dung nghiờn cu
Cn c vo mc tiờu v i tng nghiờn cu. ti cú cỏc ni dung
nghiờn cu chớnh sau õy:
+ Nghiờn cu c im hỡnh thỏi, vt hu ca Mc mt
- c im hỡnh thỏi: Thõn cõy, lỏ, hoa - qu, h r
- c im vt hu: Thi v ra chi, ra hoa - qu, thi im qu chớn

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

10

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

+ Nghiờn cu c im phõn b, sinh thỏi t nhiờn ca Mc mt Lng Sn
- c im vựng phõn b t nhiờn: Phõn b a lý; phõn b theo cao
- c im sinh thỏi: khớ hu; t ai
+ Nghiờn cu c im cu trỳc lõm phn cú Mc mt tham gia
- c im t thnh nhng loi cõy luụn i kốm vi Mc mt
- c im tỏi sinh t nhiờn ca Mc mt
- nh hng ca tn che ti sinh trng t nhiờn ca Mc mt
+ Nghiờn cu cỏc bin phỏp k thut gieo m
- iu tra, ỏnh giỏ vic trng cõy Mc mt ca nhõn dõn trong vựng
- Nghiờn cu cỏc bin phỏp k thut gieo m: K thut x lý ht
ging v k thut to cõy con.
2.4. Phng phỏp nghiờn cu
2.4.1. Quan im v phng phỏp lun
Theo quan im ca Paniatoxkaia.V.M.(1961) l: "Mun nghiờn cu sõu
sc v nhng qun th thc vt thỡ phi nghiờn cu tng tn v sinh thỏi hc
v sinh hc ca tng cỏ th v cỏc loi cõy, mi quan h gia chỳng vi hon
cnh, ch cú lm nh vy thỡ nhng tớnh cht c thự ca qun th thc vt
mi c phỏt hin, mi c lm ni bt". Cõy rng luụn sinh trng v
phỏt trin theo thi gian, v tu theo iu kin lp a. Chỳng khụng nhng b
chi phi bi cỏc iu kin ni ti (gia loi cõy vi nhau) m cũn b chi phi
bi cỏc iu kin hon cnh mụi trng. Chớnh vỡ vy, chỳng luụn tn ti cỏc

mi quan h cnh tranh hoc tng h, cỏc yu t ni ti hay ngoi cnh ny
luụn nh hng n quỏ trỡnh sinh trng v phỏt trin ca cõy rng. Cho nờn
khụng gỡ tt hn l n ngay ni cú cõy mc nghiờn cu c im sinh vt
hc, sinh thỏi hc, ca loi v ca rng cõy. Do ú khi nghiờn cu i tng
ny ta phi cú thi gian khỏ di thỡ mi cú th mụ phng ht c tớnh sinh vt
hc, sinh thỏi hc ca cõy rng.

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


11

Đỗ Kim Đồng

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

Do khụng cú iu kin nghiờn cu nh v v nghiờn cu thc nghim
lõu di, chỳng tụi chn phng phỏp: iu tra o m trc tip cỏc ch tiờu
nghiờn cu loi Mc mt cỏc giai on tui khỏc nhau, cỏc tiu hon cnh
rng khỏc nhau, trờn ụ tiờu chun in hỡnh v cõy tiờu chun in hỡnh tm
thi trong khu nghiờn cu rỳt ra kt lun cn thit v c tớnh sinh vt hc
ca loi. Phng chõm tin hnh nghiờn cu: M rng khụng gian i tng
nghiờn cu rỳt ngn thi gian nghiờn cu.
Trong nghiờn cu k thut gieo m, ti s dng phng phỏp sinh
thỏi thc nghim, kt hp gia vic b trớ thớ nghim nh v vi thớ nghim
trong phũng ỏnh giỏ a ra kt lun.
Cỏc bc tin hnh nghiờn cu c thc hin theo s sau

Thu thp, k tha cỏc
ti liu, s liu ó cú

Thu thp s liu ti hin
trng, nghiờn cu
Tng hp s liu

Tng hp kt qu tớnh
toỏn

X lý, tớnh toỏn s liu

Phõn tớch, ỏnh
giỏ kt qu NC

xut bin phỏp k thut ph/hp

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

12

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

2.4.2. Phng phỏp thu thp v x lý s liu
2.4.2.1. Phng phỏp k tha

K tha cỏc ti liu c bn v khu vc nghiờn cu cú liờn quan n ti:
Ti liu v iu kin t nhiờn, dõn sinh kinh t, cỏc loi bn chuyờn dựng; cỏc
cụng trỡnh nghiờn cu ca cỏc tỏc gi khỏc liờn quan.
2.4.2.2. iu tra tng th, xỏc nh i tng nghiờn cu
Trờn c s ti liu thu thp c v din tớch t ai v bn hin trng ti
nguyờn rng, kt qu iu tra, kho sỏt thc t. Chỳng tụi tin hnh chn cỏc
trng im lp tuyn iu tra. Cỏc tuyn ny m bo bao quỏt ton b cỏc
dng a hỡnh v cỏc Qun xó thc vt rng cú i tng nghiờn cu.
2.4.2.3. Phng phỏp nghiờn cu c th
* Nghiờn cu v cỏc c im sinh thỏi:
S dng phng phỏp iu tra theo tuyn h thng ti 3 trng im, mi
trng im lp 3 tuyn iu tra song song. Cỏc tuyn cỏch nhau 200m, vi
bỏn kớnh kho sỏt 100m v thit lp cỏc ụ tiờu chun (ễTC) in hỡnh tm
thi rng t nhiờn iu tra cỏc c im sinh vt hc, sinh thỏi hc v
c im cu trỳc lõm phn cú Mc mt tham gia.
+ Lp ụ tiờu chun v dung lng mu: Cn c vo iu kin thc t v mc
ớch nghiờn cu, ti ó lp 9 ễTC in hỡnh tm thi, din tớch mi ễTC l
1.000m2 (25m x 40m). ễTC c lp bng a bn cm tay v thc dõy vi sai
s khộp gúc 1/200. Trong ễTC lp 5 ụ dng bn (ễDB) din tớch 25m2 (5m x
5m) iu tra lp cõy tỏi sinh, tng cõy bi thm ti theo v trớ: 1 ụ trung tõm, 4
ụ 4 gúc ca ễTC... C th nh hỡnh v:

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


Đỗ Kim Đồng

13

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC
40m
ễDB
25m

ễTC

* Nghiờn cu v k thut nhõn ging
S dng phng phỏp phng vn h, quan sỏt - mụ t, theo dừi (nh
k) thc t, ly mu, thu thp cỏc thụng tin t kt qu thớ nghim gieo m,
t kin thc ngi dõn a phng cú kinh nghim trong vựng nghiờn cu.
2.4.2.4. Phng phỏp thu thp s liu ngoi nghip
Ni dung thu thp s liu cho tng ni dung, c th nh sau:
* Nghiờn cu c im hỡnh thỏi, vt hu ca cõy Mc mt
S dng phng phỏp quan sỏt - mụ t thụng qua quan sỏt trc tip,
theo dừi nh k liờn tc trong mi giai on trờn cỏc cõy tri (10 cõy rng
t nhiờn v vn nh), kt hp vi ti liu thu thp t kin thc ngi dõn,
nh chp, phõn tớch tiờu bn v mụ t v cỏc ch tiờu hỡnh thỏi: thõn, tỏn, lỏ,
hoa - qu, h r v theo dừi thi k ra chi, hoa - qu, thi im qu chớn,...
* Nghiờn cu c im phõn b sinh thỏi t nhiờn ca Mc mt
+ iu tra c im nhõn t khớ hu: Tin hnh thu thp ti liu khớ
tng ca trm khớ tng thy vn ti cỏc trng im nghiờn cu.
- iu tra nhõn t t ai: Tin hnh o 3 phu din in hỡnh i din
nht cú Mc mt phõn b nghiờn cu hỡnh thỏi v ly 9 mu t v phõn tớch
cỏc ch tiờu: pH (pHKCL, pHH2O), hm lng mựn, cht d tiờu (K2O), xp,
thnh phn c gii... kt hp tham kho ti liu v t ca tnh Lng Sn.

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


14

Đỗ Kim Đồng

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

* Nghiờn cu c im cu trỳc lõm phn cú Mc mt tham gia

+ iu tra tng cõy cao: Trong ễTC o m ton b nhng cõy cú
ng kớnh (D1.3) 6cm v cỏc ch tiờu sau: Xỏc nh tờn cõy, dựng thc dõy
o vanh ti v trớ 1,3m; Chiu cao vỳt ngn (Hvn), chiu cao di cnh (Hdc)
v ng kớnh tỏn (Dt) c o bng thc dõy hoc thc o cao, ly n
0,1m. Thụng qua ú, xỏc nh c cu trỳc t thnh ca lõm phn cng nh
t l t thnh ca nhng loi cõy trong lõm phn luụn i kốm vi Mc mt
theo cụng thc tớnh toỏn sau:
Ai =

ni



N

.10

Trong ú: Ai: l h s t thnh ca loi i; ni: S cõy ca loi cn tớnh
h s; N: Tng s cõy ca cỏc loi trong ễTC ó iu tra.

S lng cõy cao trờn mt n v din tớch, c xỏc nh theo cụng thc:
N/ha =

10.000 ì n
.10
Sụ

Vi Sụ: Din tớch ễTC (m2); n: S lng cỏ th loi hoc tng s cỏ th
trong ễTC.
+ iu tra cõy tỏi sinh: Trong ễDB xỏc nh cỏc ch tiờu tờn loi, s
lng, chiu cao vỳt ngn, phm cht (tt, trung bỡnh, xu), ngun gc tỏi
sinh... lm c s xỏc nh cõy tỏi sinh trin vng.
S lng cõy tỏi sinh trờn mt n v din tớch, c xỏc nh theo cụng thc:
N/ha =

10.000 ì n
.10
S dt

Vi Sdt l tng din tớch cỏc ễDB iu tra tỏi sinh (m2); n: s cõy tỏi sinh.
Nghiờn cu tỏi sinh theo cp cht lng: Tt, trung bỡnh v xu ng thi
xỏc nh t l tỏi sinh cú trin vng nhm ỏnh giỏ mt cỏch tng quỏt tỡnh hỡnh
tỏi sinh ang din ra ti khu vc nghiờn cu.

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010


15

Đỗ Kim Đồng

Luận Văn thạc sỹ KHOA HọC

+ iu tra tn che rng: tn che (Stc) c xỏc nh cho tng ụ
th cp theo phng phỏp h thng xp x 40 im iu tra v bng phng
phỏp mc trc ti 5 im, mt im tõm cõy Mc mt tỏi sinh v bn im
4 gúc vuụng cỏch cõy tỏi sinh 2m. Ti mi im tn che, dựng thc ngm
lờn theo phng thng ng. Cỏc im phõn b u, trong tỏn l 1 im, mộp
tỏn l 0,5 im v ngoi tỏn l 0 im. tn che tng cõy cao chớnh l t l
s im m giỏ tr tn che l 1 trờn tng s im iu tra, cụng thc tớnh:
Stc =

n1
N

Vi Stc l tn che; n1 l s im gp tỏn lỏ; N l tng s im iu tra.
+ iu tra cõy bi: Trờn ễDB tin hnh o m tt c cỏc tng cõy bi.
Ch tiờu xỏc nh l tờn loi cõy, s lng , phm cht, chiu cao, che ph
bỡnh quõn chung cỏc loi...
+ iu tra thm ti: Trờn ễDB tin hnh o m tt c cỏc loi thm
ti. Ch tiờu xỏc nh l tờn loi cõy, s lng , phm cht, chiu cao, che
ph bỡnh quõn chung cỏc loi...
xỏc nh che ph ca tng cõy bi, thm ti ti dựng phng
phỏp dựng thc dõy o theo 2 ng chộo ca ễDB, o tng ng chộo mt
v tớnh trờn thc dõy nhng on b tỏn ca cõy bi hoc thm ti che kớn,
chia on ny cho tng di ng chộo thỡ s ra che ph, sau ú cng kt
qu ca hai ln tớnh trờn hai ng chộo v chia trung bỡnh ta s cú che ph
trung bỡnh ca mt ễDB. Ngoi ra xỏc nh nhiu ti s dng cỏch xỏc

nh nhiu ca Drude.
* Nghiờn cu cỏc bin phỏp k thut gieo m
+ iu tra, kho sỏt ỏnh giỏ vic trng cõy Mc mt ca nhõn dõn
trong vựng: ti chn 60 h dõn in hỡnh ti ba trng im ti cỏc xó
thuc 3 huyn Vn Lóng, Bỡng Gia v Bc Sn tham gia tr li phng vn.

Khoa Lâm nghiệp

Khoá 2008 - 2010