những yếu tố quyết định khả năng tiếp cận bảo hiểm y tế việt nam

44

Xã h i h c, s 1 - 2007

Nh ng y u t quy t đ nh
kh n ng ti p c n b o hi m y t
ng Nguyên Anh và c ng s

Trong su t 20 n m
công cu c xây d ng đ t n
nh ng thành t u thu đ

Vi t Nam

1

i m i và phát tri n, Vi t Nam đã đ t đ

c nhi u thành t u to l n trong

c, đ c bi t trong s nghi p xố đói, gi m nghèo. Tuy nhiên, bên c nh

c, quá trình chuy n đ i sang n n kinh t th tr

ng c ng b c l nh ng tác

đ ng tiêu c c đ n đ i s ng xã h i mà trong đó an sinh xã h i là m t trong nh ng l nh v c ch u nhi u
s c ép. “M khố” thành cơng cánh c a WTO, nhi u c h i h p tác và đ u t s đ n v i Vi t Nam.
Song cùng v i ti n trình này hàng lo t v n đ h t s c gay g t v an sinh xã h i ch a đ

c gi i quy t,

đ c bi t trong l nh v c b o hi m y t và an sinh xã h i trong nhóm thu nh p th p, đ c bi t là ng

i

nghèo.
ng thái phát tri n m i c a dân s Vi t Nam đang đ t ra nh ng c h i và thách th c v an
sinh xã h i m c dù m c sinh đã đ

c ki m soát. Trong nh ng th p niên v a qua, t l th t nghi p,

thi u vi c làm không h gi m, cùng v i t c đ t ng giá, l m phát quá nhanh đã và đang làm suy y u
thêm ngu n l c b o tr v n quá ít i hi n nay c a gia đình, c ng đ ng. Tình tr ng ng

i dân ph i hy

sinh các nhu c u thi t y u nh nhà , h c hành, khám ch a b nh,... là m t trong nh ng thách th c l n
đ i v i m c tiêu phát tri n b n v ng và gi m nghèo. Nhi u gia đình ph i ch u đ ng gánh n ng b nh
t t do không th chi tr d ch v khám ch a và đi u tr .
Bài vi t này tìm hi u kh n ng s d ng d ch v khám ch a b nh và ti p c n b o hi m y t
c a ng

i dân trong xã h i, t p trung vào ba nhóm dân c c b n là: Ng

đ ng di c t nông thôn ra thành th và cán b công ch c

i nghèo

nơng thơn, Lao

đơ th . Ba nhóm này r t khác nhau v

đ c tr ng xã h i và l i th g n li n v i ngh nghi p, ngu n l c kinh t và v n xã h i. So sánh m c
đ ti p c n d ch v y t c a ba nhóm nhân kh u - xã h i trên s giúp làm sáng t nh ng y u t quy t
đ nh (chung và đ c thù) v kh n ng ti p c n b o hi m y t v n còn nhi u b t c p hi n nay.
Câu h i đ t ra là tình hình b o hi m y t trong dân c hi n nay ra sao? Nh ng v n đ nào hi n
đang là rào c n đ i v i vi c m r ng đ che ph c a ch

ng trình b o hi m y t ra đ i v i các nhóm

dân c nói trên? Nh ng nhân t nhân kh u và kinh t - xã h i nào quy t đ nh kh n ng ti p c n b o
hi m y t hi n nay và m r ng đ che ph b o c a hi m y t

n

c ta. Tr l i đ

c các câu h i trên

s t o c s khoa h c cho vi c th c hi n các can thi p chính sách v an sinh xã h i và khám ch a b nh
b ng b o hi m y t cho nhân dân. Bài vi t s d ng k thu t phân tích s li u đ nh l
1

Nh ng ng i th c hi n: Nguy n
Nghiêm Th Th y, Nguy n Th Lan.

ng, s d ng các

c Vinh, Nguy n Thanh Liêm, Nguy n Th Vân Anh, Tr n Cao S n,

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


45

ng Nguyên Anh và c ng s

b s li u qu c gia ch a đ
đ

c khai thác. Vi c áp d ng k thu t h i quy đa bi n cho phép xác đ nh

c các y u t quy t đ nh kh n ng ti p c n b o hi m y t c ng nh d báo đ

c tri n v ng phát

tri n c a h th ng b o hi m y t trong nh ng n m t i.
1. Tình hình b o hi m y t trong dân c
Theo con s th ng kê, n m 2006 có kho ng 30,5 tri u ng
đ

i tham gia b o hi m y t , t

ng

ng 36% dân s , trong đó có 20,8 tri u th b o hi m y t b t bu c và 9,7 tri u th b o hi m y t t

nguy n (H ng Ninh, 2006). Tuy nhiên cho đ n hi n nay, m c đ che ph b o hi m y t
th p (ch a đ n 20% hay 1/5 dân s ).

it

ng t p trung ch y u

c bi t là ngu n thu t b o hi m y t ch đ m nhi m đ

h c sinh.

khám ch a b nh c a c n
do ngân sách nhà n

c (Hình 1). a s v n ph i do ng

n

c ta v n

nhóm b o hi m y t b t bu c và
c 6,1% trong t ng chi phí cho vi c

i b nh t chi tr (63%). Ph n còn l i là

c và các ngu n h tr bên ngoài (32%). Rõ ràng là gánh n ng tài chính cho khám

ch a b nh, vi n phí là r t l n đ i v i các gia đình có thu nh p th p ho c trung bình.
thách th c đ i v i ch

ng trình b o hi m y t tr

ây là b t c p,

c m c tiêu th c hi n b o hi m y t toàn dân vào

n m 2010.

6.1
8.8

22.4
62.7

μ −

−

S li u B ng 1 cho th y m c đ tham gia b o hi m y t t p trung vào nhóm tham gia b o hi m
y t b t bu c và b o hi m y t cho h c sinh, sinh viên. Tuy nhiên ngay c nhóm h c sinh, sinh viên đ it

ng ti m n ng nh t c a b o hi m y t - c ng m i ch bao ph đ

hi m y t t nguy n m i ch bao ph đ
nông dân và ng

c 0,2% trong t ng s ng

i lao đ ng t do chi m kho ng 80% dân s n
B ng 1: Các nhóm tham gia b o hi m y t
B o hi m y t b t bu c

c 25,7% t ng s h c sinh. b o

i tham gia b o hi m y t (trong khi

c ta).
Vi t Nam, 2001
n v : ng

Cán b h i đ ng nhân dân

57.395

Cán b xã

113.187

Ng

i lao đ ng khu v c qu c doanh

3.109.968

Ng

ih

1.583.032

Ng

i lao đ ng khu v c ngoài qu c doanh

ng l

ng h u trong khu v c qu c doanh

i

452.920

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


Nh ng y u t quy t đ nh kh n ng ti p c n b o hi m y t

46
Ng

ih

ng l

Vi t Nam

ng h u trong khu v c t nhân

Các nhóm xã h i đ

ch

0

ng u đãi

1.152.820

T ng s

6.469.322
B o hi m y t t nguy n

H c sinh ti u h c

2.591.901

H c sinh trung h c

478.046

Cao đ ng, đ i h c và sau đ i h c

86.685

Nông dân

3.407

Lao đ ng t do

0

T ng s

3.160.039

Th b o hi m y t mi n phí cho ng
T ng s ng

i nghèo

841.037

i tham gia b o hi m y t

10.470.398

Ngu n: Báo cáo 2002 c a B o hi m y t Vi t Nam.

Phân tích s li u i u tra M c s ng H gia đình n m 2002 cho th y ng

i nghèo và ng

i có

thu nh p trung bình m c dù có th ti p c n đ n các phịng khám bác s t nh ng không đ s c chi tr
cho d ch v khám ch a b nh t i các b nh vi n t nhân hi n nay. Ch có nhóm thu nh p khá gi m i có
đi u ki n s d ng d ch v t i các c s y t ch t l

ng cao này. Rõ ràng là nh ng t n t i hi n nay c a

h th ng b o hi m y t đã làm tr m tr ng thêm s b t bình đ ng trong vi c s d ng các d ch v khám

ch a b nh và đi u tr (Hình 2).
2. B o hi m y t c a ng
T l ng
n

i nghèo

i nghèo có b o hi m y t

n

c ta còn r t th p m c dù t n m 1999 tr l i đây nhà

c đã đ u t ngân sách đ mua b o hi m y t cho ng

i nghèo.

khu v c nông thôn c ng nh

thành th , nhóm nghèo ít có kh n ng ti p c n b o hi m y t h n các nhóm khơng nghèo. T n t i s
khác bi t khá l n v t l có b o hi m gi a nhóm nghèo và nhóm giàu (t

ng ng là 9% so v i 36% -

theo s li u i u tra m c s ng dân c 2002).
S li u
ng
l

i nghèo.

i u tra y t qu c gia 2002 đ
ây là cu c kh o sát t

c chúng tôi s d ng đ kh o sát b o hi m y t cho

ng đ i l n do B Y t và T ng c c Th ng kê th c hi n, v i s

ng m u đ i di n cho toàn qu c, c ng nh tám khu v c và các t nh (B Y t , 2003). K t qu cho

th y (B ng 2) trên bình di n tồn qu c, ch a đ y 9% s ng

i nghèo

nông thơn có b o hi m y t ,

th p h n nhi u so v i các nhóm m c s ng cao h n. N u s d ng tiêu chí nghèo theo s phân lo i c a
xã ph

ng thì t l h nghèo có b o hi m y t

nông thôn c ng ch đ t 15,4%.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


47

ng Nguyên Anh và c ng s
−

500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0

−

−

B ng 2: T l có b o hi m y t theo m c s ng, 2002 (%)
Theo m c thu nh p
Khu v c

Nơng thơn
ơ th
Tồn qu c
N

Nghèo

C n

Trung

nghèo

bình

Theo xã/ph
Khá

Giàu

Nghèo

ng

Chung

Khơng
nghèo

8,9

11,6

14,9

20,5

27,7

15,4

15,3

15,3

14,2

20,6

29,5

37,0

44,0

25,8

37,6

36,9

9,3

12,5

17,0

24,9

37,0

16,7

20,9

20,4

27300

25613

26881

28932

28935

16401

121438

137893

Ngu n: S li u i u tra Y t qu c gia 2002.

i dân không tham gia b o hi m y t , trong đó hai lý do ch y u là

Có r t nhi u lý do mà ng
“ch a có phong trào ch tr
t n t i khá ph bi n

ng t i xã/ph

ng” và “giá mua b o hi m y t cịn đ t”. Tình tr ng này

c khu v c nông thôn (49,3% và 26,3%) và đ i v i t t c các nhóm dân c ,

không phân bi t giàu nghèo. ây là tr ng i có th t và là có l là tr ng i l n nh t trong vi c m r ng
s tham gia b o hi m y t

n

c ta. Ng

i dân v n ch a nh n th c đ

c ý ngh a c a ch

ng trình

b o hi m y t là cùng chia s r i ro v i c ng đ ng xã h i. Do đó, bên c nh n l c phát tri n h th ng
cung c p d ch v b o hi m y t , vi c đ y m nh công tác giáo d c tuyên truy n v ý ngh a c a b o
hi m y t là r t c n thi t.
K t qu phân tích h i quy đa bi n cho th y nh h
gia b o hi m y t c a ng
mơ hình đã đ

i dân (15+ tu i) là t

c ki m soát (B ng 3). Ng

ng c a y u t khu v c đ n kh n ng tham

ng đ i rõ r t, ngay c khi các bi n đ c l p khác trong

i nghèo

khu v c Tây B c, B c Trung B , Tây Nguyên và

đ ng b ng sông C u Long có xác su t tham gia b o hi m y t
H ng và ba khu v c còn l i. So v i ng

2

th p h n h n so v i

i nghèo chung toàn qu c, đ i t

ng nghèo

đ ng b ng sông
hai khu v c Tây

B c và Nam Trung B có đi u ki n ti p c n d ch v b o hi m y t d dàng h n, ph n ánh u tiên c a
ch
2

ng trình b o hi m y t cho ng

i nghèo t i hai khu v c này.

Suy ra t t s chênh OR. Ví d , n u xác su t có th b o hi m y t
hi m y t Tây Nguyên là P2 thì [P2/(1-P2)] /[P1/(1-P1)] = 0,512.

đ ng b ng B c B là P1 và có th b o

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


Nh ng y u t quy t đ nh kh n ng ti p c n b o hi m y t

48

Vi t Nam

B ng 3: Mơ hình h i quy logit v kh n ng ti p c n b o hi m y t trong nhóm nghèo: 2002
Bi n s đ c l p

Nhóm nghèo t
T s chênh

ng đ i c p qu c gia
Sai s chu n

Nhóm nghèo c p xã/ph
T s chênh

ng

Sai s chu n

Khu v c
ng b ng sông H ng (ref.)
ông B c
Tây B c

B c Trung B
Nam Trung B

Tây Nguyên
ông Nam B

ng b ng sông C u Long
ô th (Nông thôn = ref.)
Gi i tính (N = ref.)

1,000

1,000

0,933

0,100

0,942

0,096

0,654 **

0,092

0,812

0,129

0,079

0,445

0,117

1,316 **

0,076

0,449

0,154

0,954

0,070

0,563

1,311 ***

0,107

1,157

0,090

1,412 ***

0,087

1,061

0,063

1,037

0,119

1,201

0,130

0,240

1,691

0,423

2,118

0,686

***

0,955
0,512

***

0,987
0,561

***

**
*

**
*

0,052
0,140
0,075
0,104

**
*

0,059

Tu i
15-24

25-39

40-59
60+ (ref.)

2,067

2,888

***

***

1,000

1,000

1,000

1,000

**
*
**
*

0,189

0,296

Dân t c
Kinh/Hoa (ref.)

Dân t c khác

**

0,864

0,071

0,548

0,336 ***

0,053

0,661 **

0,047

0,563

0,065

0,715 *

*

0,047

H cv n
D

i ti u h c

D

i Ph thông c s

D

i Ph thông trung h c

Ph thông trung h c tr lên (ref.)

0,302

***

0,411 ***

**
*

0,102
0,087
0,112

1,000

1,000

Ch a kêt hơn (ref.)

1,000

1,000

K t hơn

0,620 ***

0,068

0,861

0,087

Gố/ ly d / ly thân

1,006

0,153

1,174

0,153

Tình tr ng hơn nhân

Ngh nghi p
Không làm vi c, h u (ref)

1,000

Nông/lâm/ng nghi p

0,711 **

0,083

0,771 **

0,074

Phi nơng

1,045

0,143

0,840

0,092

H c sinh

1,483 *

0,249

1,592 **

0,261

1,069

0,091

1,094

0,073

Quy mơ h gia đình (log)

1,000

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


49

ng Nguyên Anh và c ng s
1,580 ***

Ch a b nh n i trú trong 12

0,171

1,486 **

0,148

*

tháng qua
N
Log Pseudo likelihood

18107

11351

-4892,54

-4713,71

Chú thích: * < 0.05; ** < 0.01; *** < 0.01; ref - nhóm đ i ch ng.

Ngu n: i u tra Y t qu c gia 2002.

So v i các nhóm khơng làm vi c, ngh h u và phi nơng nghi p, thì nhóm nghèo làm ngh
nơng/lâm/ng nghi p có tác đ ng tích c c đ i v i vi c tham gia b o hi m y t . nh h
h c v n là r t rõ ràng qua k t qu h i quy. Ngay c khi đã ki m sốt nh h
trong mơ hình thì ng
k so v i ng

ng c a trình đ

ng c a các y u t khác

i có trình đ h c v n cao v n có xác su t tham gia b o hi m y t l n h n đáng

i có trình đ h c v n th p. K t qu cho th y kh n ng thay đ i trình đ h c v n s góp

ph n làm gia t ng m c đ tham gia b o hi m y t , mà tr
trí theo s n m đi h c. Ng

c h t ph n ánh s thay đ i nh n th c và dân

i nghèo dân t c Kinh/Hoa có kh n ng tham gia b o hi m y t cao h n

ng

i nghèo thu c các dân t c khác. K t qu phân tích này g i lên tình tr ng thi t thịi hay b t l i c a

ng

i nghèo dân t c thi u s mi n núi t i ngay đ a bàn sinh s ng t ph

ng di n ti p c n b o hi m y

t .
3. B o hi m y t lao đ ng di c ra thành th
ã có khơng ít cơng trình nghiên c u ph n ánh nh ng khó kh n và h n ch c a lao đ ng di c
trong vi c ti p c n và th h

ng các d ch v xã h i t i trung tâm đô th và các khu công nghi p, n i

ti p nh n ph n l n các lu ng nh p c lao đ ng

Vi t Nam hi n nay (xem

ng Nguyên Anh, 2005;

Nguy n V n Tiên và Nguy n Hoàng Mai, 2006; T ng c c Th ng kê, 2006). M t trong nh ng nguyên
nhân d n đ n th c t trên là do v th c trú và pháp lý g n li n v i tình tr ng di c . b o hi m y t là
m t trong nh ng chi u c nh c n đ

c phân tích vì h th ng ch m sóc y t hi n nay có nh h

ng khác

nhau theo các nhóm c trú.
Phân tích kh n ng ti p c n b o hi m y t đ i v i nhóm lao đ ng di c đ

c d a trên s li u

i u tra Di dân Vi t Nam 2004. Do đi u ki n s ng và lao đ ng còn nhi u khó kh n, v i thu nh p
3

th p, lao đ ng di c ra thành th c n đ

c h tr đ c i thi n đ

c đi u ki n s c kh e, tránh đ

nh ng r i ro v s c kh e g n li n v i vi c đi u tr và ch a ch y. N u ng

i lao đ ng đ

c ti p c n t i

các d ch v y t d dàng v i chi phí h p lý, khi có b nh h s s m đi khám và nh v y s tránh đ
các ca b nh n ng, v lâu dài s gi m đ
tri n b n v ng cho đ t n

c

c

c gánh n ng b nh t t và chi phí y t cho xã h i, góp ph n phát

c.

K t qu cho th y kh n ng ti p c n và m c đ nh n th c v b o hi m y t khác nhau gi a các
nhóm c trú. T l có th b o hi m y t c a dân di c không đ ng ký th p h n h n t t c các nhóm cịn
l i. ây c ng là nh ng đ i t

ng ch a đ ng ký và ch a có th i gian tìm hi u b o hi m y t

n i đ n,

ây là cu c đi u tra có quy mơ l n do T ng c c Th ng kê ti n hành d i s h tr c a UNFPA nh ng ch t p
trung t i 5 vùng là nh ng vùng nh p c ch y u c a dòng di dân n i đ a, trong đó bao g m c khu v c nông
thôn, khu công nghi p và các thành ph l n, bao g m: 1) Hà N i; 2) Vùng Kinh t ông B c, bao g m Qu ng
Ninh, H i Phòng và H i D ng; 3) Tây Nguyên: g m Gia Lai, c L c, c Nông và Lâm ng; 4) Thành ph
H Chí Minh; và 5) Vùng ơng Nam B g m Bình D ng và ng Nai.

3

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


Nh ng y u t quy t đ nh kh n ng ti p c n b o hi m y t

50

Vi t Nam

i có hồn c nh th c s khó kh n (khơng th đ ng ký c ng nh không th ti p c n b o

nh ng ng

hi m y t , ho c không th mua b o hi m y t do khơng có đ a ch th
Lý do khơng có th b o hi m y t ch y u đ
đâu, không đ

ng trú).

c đ a ra là không c n thi t, khơng bi t mua

c mua cho, chi phí q cao và không bi t v th b o hi m y t . Các nguyên nhân này

khác nhau đáng k theo các nhóm c trú (B ng 4). L y ví d , trong khi nh ng đ i t

ng ch a đ ng ký

cho r ng b o hi m y t là khơng c n thi t, thì nhóm KT1 l i có m c đ nh n th c r t t t v t m quan
tr ng c a b o hi m y t . Ch có 28% nhóm KT1 có ý ki n cho r ng b o hi m y t là không c n thi t
đ i v i mình. Ng

c l i, trong khi m t t tr ng đáng k trong nhóm KT2 cho r ng lý do khơng có b o

hi m y t là vì khơng đ

c ai mua cho (52%) thì nhóm KT1 ít có t t

ng mong ch hay

l i này.

V n có đ n 16% nhóm KT3 và 10% nhóm KT4 khơng bi t gì v th b o hi m y t . T l này không
ph i là nh , th hi n h n ch trong nh n th c v b o hi m y t c a lao đ ng di c và hi u qu c a công
tác tuyên truy n c a ch

ng trình. R t có th r ng, vi c ph bi n các thông tin đ y đ , chi ti t v b o

i dân nói chung và lao đ ng di c nói riêng s góp ph n thay đ i nhu c u và t l

hi m y t cho ng

tham gia b o hi m y t trong dân c hi n nay.
B ng 4: Các nguyên nhân h n ch tham gia b o hi m y t theo hình th c đ ng ký c trú (%)
Ch a đ ng

Nguyên nhân

ký

KT1

KT2

KT3

KT4

Không c n thi t

52

28

48

39

47

Không bi t v th b o hi m y t

12

11

3

16

10

16

27

4

24

16

Chi phí q cao

11

13

12

18

12

Khơng đ

20

11

52

18

23

Ngun nhân khác

10

27

5

9

5

N

178

413

153

1111

1324

đâu

Không bi t mua

c ai mua cho

Ghi chú: T ng c t d c không b ng 100% do câu h i là đa l a ch n.

Ngu n: S li u i u tra Di c Vi t Nam 2004.

Nh ng khác bi t gi a các đ c tính c a lao đ ng di c v b o hi m y t có th là do tác đ ng c a
nhi u y u t nh tu i tác, h c v n, ngh nghi p,... g n v i v th và đ c đi m c a lao đ ng di c .
bóc tách và ki m sốt đ

c nh ng nh h

ng đó, mơ hình phân tích h i quy đa bi n logit đ

có th
c s d ng

nh m tìm hi u tác đ ng c a di dân đ n s h u th b o hi m y t trong m i quan h v i các y u t
h

nh

ng khác.
S li u trên B ng 5 trình bày k t qu phân tích các y u t

nh h

ng đ n tham gia b o hi m y

t , trong đó n i c trú và vùng c trú có vai trị làm bi n ki m sốt. Các k t qu phân tích trong mơ
hình 1 cho th y, sau khi ki m soát theo các bi n s nhân kh u xã h i, s khác bi t gi a các nhóm dân
di c và khơng di c v n r t rõ trên bình di n tham gia b o hi m y t . So v i nh ng ng
t i n i đ n, xác su t có th b o hi m y t c a nh ng ng
đ n là nh ng ng

i không di c

i ch a đ ng ký nhân kh u là th p nh t, ti p

i di n KT3.

S khác bi t vùng mi n đ i v i lao đ ng di c khá rõ nét, ph n ánh nh ng khác bi t chính
sách và vi c v n d ng chính sách v i các nhóm dân di c khác nhau theo t ng đ a ph

ng. Trong mô

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


51

ng Nguyên Anh và c ng s

hình 2, sau khi n i c trú đ

c thay b ng vùng c trú và v n ki m soát theo cùng h các bi n kinh t

xã h i khác, kh n ng s h u th b o hi m y t c a nhóm KT4 th p h n đáng k so v i nhóm dân
đơ th và kh n ng ti p c n đ n các d ch v

khơng di dân. i u này là do nhóm KT4 ch y u c trú
xã h i c a h là r t h n ch .
B ng 5: Di dân và các y u t

nh h

ng vi c s h u th b o hi m y t

Mơ hình phân tích 1
Bi n s đ c l p

Mơ hình phân tích 2

CI t i 95% CI

T s
chênh

D

i

CI t i 95%

T s
chênh

Trên

D

i

Trên

Tình tr ng c trú
Khơng di dân (ref)

1

Ch a đ ng ký

0,26

KT1

***

-

1

-

-

0,16

0.40

0,29

***

0,19

0,45

0,98

0,77

1.24

1,26

*

0,98

1,62

KT2

0,81

0,62

1.07

1,20

0,90

1,59

KT3

0,72

0,62

0.84

0,81

***

0,69

0,94

KT4

1,04

0,91

1.19

0,86

**

0,75

0,99

***

Tu i

0,99

***

0,98

1.00

0,99

***

0,98

1,00

N gi i

1,48

***

1,33

1.64

1,36

***

1,22

1,51

-

-

1

-

-

Tình tr ng hơn nhân
Ch a v /ch ng (ref)
ang k t hôn

1
0,61

***

0,53

0.70

0,63

***

0,55

0,73

0,53

***

0,39

0.73

0,58

***

0,43

0,80

S n m đi h c

1,26

***

1,24

1.29

1,27

***

1,24

1,29

Dân t c Kinh

0,83

0,66

1.05

0,61

***

0,47

0,78

1

-

-

1

-

-

Khác

Thu nh p (nghìn đ ng)
Nghèo (ref)
C n nghèo

0,77

*

0,58

1,04

0,64

***

0,47

0,86

Trung bình

1,90

***

1,42

2,56

1,38

**

1,01

1,88

Khá

1,83

***

1,36

2,47

1,28

0,94

1,75

Giàu

1,36

**

1,01

1,83

0,90

0,66

1,23

-

-

-

-

-

N i c trú
Thành ph l n (ref)

1

Th tr n th xã

1,31

***

1,16

1.48

-

-

-

Nông thôn

0,73

***

0,65

0.83

-

-

-

Vùng c trú
Hà N i

-

-

-

1

ơng-B c

-

-

-

0.67

Tây Ngun

-

-

-

0.31

Thành ph H Chí Minh

-

-

-

0.99

-

-

-

1.53

ơng Nam B
2

Pseudo R

0,156

-

-

***

0.57

0.78

***

0.25

0.39

0.84

1.16

1.31

1.78

***
0,172

Ghi chú: *** p<0.01 ** p<0.05 * p<0.10 - ref là nhóm đ i ch ng

Ngu n: S li u i u tra Di dân Vi t nam 2004.

Các k t qu phân tích cịn cho th y nh h

ng tích c c c a y u t h c v n (s n m đi h c) đ i

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


Nh ng y u t quy t đ nh kh n ng ti p c n b o hi m y t

52

Vi t Nam

v i kh n ng ti p c n b o hi m y t . R t có th là nâng cao trình đ h c v n là m t h

ng đi đúng góp

ph n nâng cao kh n ng s h u th b o hi m y t . Công tác truy n thông v b o hi m y t v n là m t
v nđ c nđ

c chú tr ng xem xét khi có m t t l l n dân c hi n v n khơng bi t gì v b o hi m y t
đâu.

ho c n u bi t thì c ng khơng bi t mua b o hi m y t

Kh n ng tham gia b o hi m y t cao h n đáng k trong nhóm n so v i nam di c trong m u
đi u tra. Và c ng gi ng v i tr

ng h p ng

gia b o hi m y t đ i v i nhóm di c .
th b o hi m y t tuân theo đ

i nghèo, thu nh p có tác đ ng đáng k đ n kh n ng tham

áng l u ý là nh h

ng c a bi n kinh t lên kh n ng s h u

ng hình sin, v i nhóm c n nghèo có xác su t s h u th b o hi m y t

th p h n đáng k so v i nhóm nghèo, sau đó xác su t này t ng nhanh v i nhóm có thu nh p trung bình
và sau đó l i gi m đi t nhóm có thu nh p khá và gi m m nh n a
qu cho th y kh n ng chi tr b o hi m y t c a nhóm di c nghèo (d

nhóm có thu nh p cao nh t. K t
i nhóm c n nghèo) là r t th p;

ây là nhóm có hồn c nh và đi u ki n sinh ho t đ c bi t khó kh n nên khơng th chi tr cho các d ch
v khám ch a b nh.
4. B o hi m y t trong nhóm cán b cơng ch c đơ th
Là nhóm có th b o hi m y t b t bu c, cán b công ch c khi đau m s đ

c thanh toán cho

các d ch v khám ch a b nh n i trú, ngo i trú và thu c cho b nh nhân n i trú. V i m c phí đóng b o
hi m t

ng đ i th p, đ i t

ng cán b cơng ch c ch đ

c thanh tốn cho các d ch v n i trú (H ng

Ninh, 2006). Tuy nhiên, đ i v i nhóm này nh ng quy đ nh v ch đ , v m c đóng góp, quy n l i và
ph

ng th c chi tr rõ r ng h n theo các quy đ nh hi n hành. Do l i th v ngh nghi p, ti m l c kinh t

và v n xã h i t l b o hi m y t khá cao (83%) trong nhóm cán b cơng ch c hi n nay.
Qua vi c s d ng s li u
làm cán b công ch c

đô th đ

i u tra M c s ng dân c 2004 Ch các h gia đình có thành viên
c tham gia phân tích qua vi c s d ng s li u

dân c 2004. M u phân tích ch y u là nh ng ng
nhiên s này không bao g m l c l

i làm công n l

ng v trang và nh ng tr

ng

i u tra M c s ng

khu v c nhà n

ng h p c trú

c, đ

ng

nông thôn.

K t qu cho th y khác v i b o hi m y t ng

i nghèo và lao đ ng di c , m c đ ti p c n c a

nhóm cán b công ch c không t ng theo thu nh p (đ

c đo b ng các nhóm m c s ng trong mơ hình).

Cán b cơng ch c tham gia b o hi m y t có thu nh p t

ng đ i n đ nh và có đi u ki n kinh t thu n l i

h n nhóm nghèo.

ng nhiên, do tính b t bu c c a b o hi m y t nên vi c có th không ph thu c vào

m c thu nh p c a cá nhân nh tr
nh h

ng h p b o hi m y t t nguy n mà do các y u t khác quy đ nh.

ng c a y u t h c v n là đáng l u ý. C th là xác su t tham gia b o hi m y t gia t ng

theo s n m đi h c. K t qu đ t m c ý ngh a th ng kê p<0.01 cho th y nh h

ng c a h c v n đ i v i

kh n ng ti p c n b o hi m y t trong c nhóm cán b cơng ch c đơ th . Có th nói cơng tác tuyên
truy n, giáo d c đã góp ph n đem l i nh n th c tích c c c a nhóm cán b cơng ch c đ i v i s nghi p
ch m sóc s c kh e và b o hi m y t hi n nay.

So v i các cán b công ch c

các t nh đ ng b ng sơng C u Long (nhóm ch ng), xác su t có

b o hi m y t trong nhóm cán b viên ch c

B c Trung B và Nam Trung B là th p h n (m c dù k t

qu ch a đ t m c ý ngh a th ng kê). áng l u ý là khu v c đ ng b ng sông H ng là n i các cán b công

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


53

ng Ngun Anh và c ng s

ch c

đơ th có xác su t tham gia b o hi m y t cao h n đ ng b ng sông C u Long. ây là nhóm cán

b cơng ch c ch y u sinh s ng
s ng và thu nh p t

các thành ph l n nh Hà N i, H i Phịng, Nam

ng đ i n đ nh, đ có th tham gia vào ch

ng trình b o hi m y t .

K t qu phân tích cịn cho th y song song v i nh h

ng c a h c v n thì s d ng các kênh

truy n thông là m t l i th nh t đ nh đ i v i nhóm cán b cơng ch c
kênh chuy n t i thông tin h u hi u, không ch
nh h

ng c a các y u t khác đ

đô th . Tivi là m t trong nh ng

các thành ph l n mà c khu v c nơng thơn. Sau khi

c ki m sốt v m t th ng kê, ti p c n các thông tin qua kênh Tivi

s làm t ng kh n ng tham gia b o hi m y t trong nhóm cán b công ch c đ
n u nh ch

nh,… v i cu c

ng trình b o hi m y t có th phát huy đ

h t là Tivi thì có th nâng cao di n bao ph c a ch

c nh h

c kh o sát. Nh v y là

ng c a các kênh truy n thơng, tr

c

ng trình.

B ng 6: Mơ hình h i quy logit xem xét các y u t quy t đ nh kh n ng tham gia b o hi m y t c a nhóm cán b
công ch c đô th , 2004
Bi n s đ c l p
Quy mơ gia đình

B

S.E.

Wald

df

Sig.

Exp(B)

-.004

.166

.001

1

.981

.996

.003

.061

.003

1

.956

1.003

-.010

.239

.002

1

.966

.990

Tu i

.158

.233

.463

1

.496

1.172

H c v n (s n m)

.851

.159

28.527

1

.000

2.342

Tây B c

.065

.268

.059

1

.807

1.068

-.561

.249

5.065

1

.024

.571

.013

.006

4.292

1

.038

1.013

B c Trung B

-.551

.444

1.540

1

.215

.576

Nam Trung B

-.249

.488

.261

1

.610

.779

Tây Ngun

.107

.285

.140

1

.708

1.113

ơng Nam B

.061

.266

.052

1

.819

1.063

Dân t c Kinh

-.032

.118

.072

1

.789

.969

Nghèo

-.033

.511

.004

1

.948

.967

C n nghèo

.303

.173

3.069

1

.080

1.354

Trung bình

-.337

.250

1.811

1

.178

.714

Khá

-.144

.227

.403

1

.526

.866

Giàu

-.143

.207

.481

1

.488

.867

Ch a có v /ch ng

-.009

.006

2.830

1

.093

.991

Nghe đài

.151

.155

.960

1

.327

1.164

c báo

.275

.180

2.343

1

.126

1.317

Xem Tivi

.532

.243

4.772

1

.029

1.702

Ngu n khác

.118

.289

.168

1

.682

1.126

H ng s

.806

1.080

.556

1

.456

2.238

Ch h
Nam gi i

ông B c
ng b ng sông H ng

Ngu n: i u tra m c s ng h gia đình 2004.

5. Nh n đ nh bàn lu n
Các k t qu phân tích trong bài đ i v i 3 nhóm nhân kh u - xã h i trên đây cho phép chúng tôi
rút ra m t s k t lu n nh sau. Th nh t, m c đ bao ph c a ch
còn r t th p (kho ng 20%) và t l ng

ng trình b o hi m y t

i nghèo có b o hi m y t l i càng th p, đ c bi t

Vi t Nam
nông thôn và

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


Nh ng y u t quy t đ nh kh n ng ti p c n b o hi m y t

54

Vi t Nam

trong nhóm dân t c. Khu v c nơng thơn và nhóm nghèo ít có kh n ng ti p c n b o hi m y t h n nhi u
khu v c đô th và nhóm khơng nghèo. Ph n l n nh ng ng
m c s ng t
ng

iđ

c b o hi m y t đ u thu c nhóm có

ng đ i khá, mà c th là cán b công ch c, và h c sinh, sinh viên.

i nghèo nh t ho c y u th nh t v n khó có đi u ki n tr c ti p h

i u b t c p là nh ng

ng l i t vi c t ng đ u t cho

khám ch a b nh thông qua b o hi m.
Th hai, kh n ng tham gia b o hi m y t c a ng

i nghèo ph thu c nhi u vào đ a bàn n i c

trú, đ tu i, dân t c, trình đ h c v n, ngh nghi p, và tình tr ng s c kh e c a h . ây là nh ng y u t
có nh h

ng quy t đ nh đ n ti p c n b o hi m y t . Ng

i nghèo sinh s ng t i khu v c kém phát tri n,

trong đ tu i thanh niên, là dân t c thi u s , trình đ h c v n th p, là nơng dân, và khơng có v n đ
nghiêm tr ng v s c kh e… ít có kh n ng tham gia b o hi m y t . Các n l c nh m nâng cao m c đ
che ph b o hi m y t (d
nh h

i nhi u hình thái b o hi m khác nhau) c n xem xét và d a trên nh ng y u t

ng đó khi t p trung xác đ nh đ i t
Th ba, vi c ng

đi m t i m t s đ a ph

ng đích.

i dân không d dàng ti p c n b o hi m y t (ch bán th theo phong trào, thí
ng nh t đ nh, và dành cho m t s đ i t

ng h n ch ) là nguyên nhân quan

tr ng nh t d n đ n tình tr ng t l bao ph b o hi m y t th p nh hi n nay. V nguyên t c, ch nh ng
ng

i thu c nhóm đ i t

ng thích h p m i đ

sách, h c sinh - sinh viên, ng
không thu c các đ i t

c mua hay c p th b o hi m y t nh : đ i t

ng chính

i nghèo hay b o hi m y t b t bu c. L a ch n duy nh t cho nh ng ai

ng k trên là b o hi m y t t nguy n. Tuy nhiên, vi c tham gia b o hi m y t

t nguy n c ng không d dàng đ i v i ph n l n s này. V i nh ng ai s ng t i khu v c có m c s ng
th p thì m nh giá th cao s là tr ng i ti p theo.
Th t , đ i v i c ba nhóm dân c đ

ng c a y u t h c v n, dù đo

c kh o sát thì nh h

b ng s n m đi h c, hay trình đ h c v n c a cá nhân hay h gia đình thì đ u là m t y u t tích c c
góp ph n nâng cao kh n ng ti p c n và tham gia b o hi m y t . nh h
ti p ho c gián ti p, thông qua vi c tác đ ng đ n nh n th c c a ng
đ ng ti p nh n các thông tin v ch

ng c a h c v n có th tr c

i dân v b o hi m y t ho c ch

ng trình.

6. K t lu n
B o hi m y t là m t c u thành quan tr ng c a h th ng an sinh xã h i. Tr
rình r p ngày càng nhi u trong đ i s ng hi n nay, nhu c u đ
đ c bi t trong nhóm nghèo, thu nh p th p, ng
ti p c n và tham gia c a ng

c b o hi m s c kh e ng

i di c không đ ng ký

c nh ng r i ro
i dân t n t i,

thành th . Tuy nhiên kh n ng

i dân đ i v i b o hi m y t là không gi ng nhau gi a các nhóm dân c

có đ c tr ng nhân kh u và kinh t -xã h i khác nhau.

u th và đi u ki n đ có th đáp ng đ

c nhu

c u b o hi m y t là khác nhau gi a các nhóm dân c .
V c b n, b o hi m y t là m t ph

ng th c c ng đ ng cùng chia s r i ro v chi phí khám

ch a b nh. Tuy nhiên khi t l tham gia b o hi m y t quá th p và ph n l n ng

i tham gia có v n đ

v s c kh e thì s t n t i c a b o hi m y t th c ch t ch là m t d ng c a bao c p. M c tiêu nâng cao
đ che ph c a b o hi m y t s là m t trong nh ng m c tiêu quan tr ng c a ch
ta trong đi u ki n hi n nay. Tr

c m t, ng

ng trình y t

i nghèo và các nhóm thi t thịi khác c n đ

n

c

c đ c bi t

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


55

ng Nguyên Anh và c ng s

quan tâm đ có th ti p c n b o hi m y t . K t qu phân tích th c tr ng và các s li u qu c gia hi n có
đ u cho th y địi h i b c xúc này. Gánh n ng b nh t t và đ c bi t là ngu n l c eo h p mà ng
hi n có khơng cho phép h s d ng các d ch v khám ch a b nh có ch t l
tài chính. Ch có b o hi m y t m i là ph
Do nhu c u đ

ng th c lâu dài nh m gi i quy t đ

ng đòi h i chi tr l n v
c v n đ này.

c b o hi m khác nhau nên c n có nh ng m nh giá th khác nhau, t o đi u ki n

duy trì qu b o hi m y t lâu b n h n. S h tr c a Nhà n

c thông qua ngân sách thu là c n thi t

nh m b o v và phát tri n qu b o hi m y t . Tuy nhiên, khi ngân sách h tr c a nhà n
h p, thì vi c khuy n khích và t o đi u ki n cho ng
kh d nh t đ có th t ng đ che ph c a ch
nguy n đ

nhóm nghèo và c a c ch

c còn h n

i nghèo mua b o hi m y t t nguy n là bi n pháp

ng trình cho nhóm này. N u nh th b o hi m y t t

c bán r ng rãi và có tr c p gi m giá cho ng

i nghèo thì t l tham gia b o hi m y t c a

ng trình nói chung s t ng lên đáng k . M nh giá th đ i v i nh ng ng

có thu nh p th p là m t v n đ c n đ
m t s đ a ph

i nghèo

i

c xem xét. Vi c bán b o hi m y t theo đ t hay theo phong trào

ng có th thu n ti n cho c quan phát hành th b o hi m y t , song đó khơng ph i là

bi n pháp t t đ phát tri n b o hi m y t phù h p v i c ch th tr

ng. Cách làm nh v y v lâu dài

s góp ph n làm gia t ng s b t bình đ ng theo khu v c đ a lý và nh h
tri n b n v ng v an sinh xã h i cho ng

ng không t t đ n s phát

i nghèo.

C n đ y m nh v n đ ng tuy n truy n v b o hi m y t , trong đó chú tr ng đ n nhóm ng

i

nghèo, nhóm dân s tr , nhóm lao đ ng di c , nhóm có trình đ h c v n trung bình ho c th p, hi n đang
sinh s ng

nông thôn và các khu v c kém phát tri n. Ngoài ra, c n ti p t c m r ng đ i t

b o hi m y t b t bu c đ h

ng t i b o hi m toàn dân. Ch khi mà đa s ng

t thì v n đ đ m b o tài chính y t cho ng

i nghèo m i có th đ

H i nh p qu c t s d n t i kh n ng tham gia th tr
n

c ngoài.

ng tham gia

i dân tham gia b o hi m y

c b o đ m trong đi u ki n hi n nay.
ng b o hi m y t c a các nhà đ u t

i u này có l i hay s b t l i đ i v i nh ng nhóm xã h i thi t thịi, ng

i nghèo, ng

i

có thu nh p th p? An sinh xã h i xét t chi u c nh b o hi m y t s ra sao khi mà có s c nh tranh
bình đ ng h n gi a các d ch v b o hi m y t ?
nghiên c u v ch

tr l i và d báo đ

ng trình b o hi m y t t nhân và c a n

c ngoài

c xu h

Vi t Nam.

ng đó, c n có các
ây c ng là v n đ

có r t ít thơng tin và là l nh v c c n nghiên c u k p th i và đón đ u trong th i gian t i.

Tài li u tham kh o

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

B Y t : Nghiên c u phát tri n chính sách B o hi m y t . Hà N i - 2005.
B Y t và T ng c c Th ng kê: Tình hình b o hi m y t Vi t Nam. Nxb Y h c. Hà N i. 2003a.
B Y t và T ng c c Th ng kê: i u tra Y t Qu c gia 2001-2002. Nxb Y h c. Hà N i. 2003b.
ng Nguyên Anh: Di dân trong n c: v n h i và thách th c đ i v i công cu c
i m i và phát tri n
Vi t Nam. Nxb Th gi i. Hà N i - 2005.
H ng Ninh: Nhi u b t c p khi th c hi n chính sách b o hi m y t m i 7/13/2006.
Nguy n V n Tiên và Nguy n Hoàng Mai: Di dân đ n các thành ph l n Vi t Nam: Nh ng v n đ th c
ti n và chính sách. T p chí Xã h i h c, s 3-2006.
T ng c c Th ng kê: Di dân và s c kh e. Chuyên kh o đi u tra di c Vi t Nam 2004. Hà N i, tháng 11 - 2006.
y ban Dân s Gia đình Tr em Vi t Nam: Báo cáo Qu c h i tình hình th c hi n chính sách, pháp lu t v
dân s , giai đo n 2001-2005. Hà N i - 2006.
World Bank: Kh e đ phát tri n b n v ng: T ng quan tình hình y t Vi t Nam. Báo cáo Phát tri n 2005.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org