NGHIÊN CỨU DU LỊCH LỄ HỘI CHÙA HƢƠNG Ở HUYỆN MỸ ĐỨC, HÀ NỘI

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-------------------------------------------------------------------------

VŨ THỊ HOÀI CHÂU

NGHIÊN CỨU DU LỊCH LỄ HỘI CHÙA
HƢƠNG Ở HUYỆN MỸ ĐỨC, HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH

Hà Nội, 2014

1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------------------------

VŨ THỊ HOÀI CHÂU

NGHIÊN CỨU DU LỊCH LỄ HỘI CHÙA HƢƠNG
Ở HUYỆN MỸ ĐỨC, HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH

Chuyên ngành: Du lịch
(Chƣơng trình đào tạo thí điểm)

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN PHẠM HÙNG

Hà Nội, 2014

2


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 4
CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ DU LỊCH LỄ HỘIError! Bookmark not defined.
1.1 Văn hóa và du lịch văn hóa ............................................. Error! Bookmark not defined.
1.2 Lễ hội và du lịch lễ hội..................................................... Error! Bookmark not defined.
1.3 Những nhân tố ảnh hưởng đến du lịch lễ hội ................. Error! Bookmark not defined.
1.4 Những nguyên tắc phát triển du lịch lễ hội ..................... Error! Bookmark not defined.
1.5 Những bài học kinh nghiệm về phát triển du lịch lễ hội .. Error! Bookmark not defined.

1.6 Những nhiệm vụ đặt ra trong việc nghiên cứu du lịch lễ hội chùa HươngError! Bookmark not defin
1.7 Điều kiện phát triển du lịch lễ hội chùa Hương .............. Error! Bookmark not defined.

CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH LỄ HỘI CHÙA HƢƠNGError! Bookmark
2.1 Tổng quan về lễ hội chùa Hương ..................................... Error! Bookmark not defined.
2.2 Thực trạng hoạt động du lịch lễ hội chùa Hương........... Error! Bookmark not defined.
2.2.1 Thị trường khách du lịch lễ hội chùa Hương......... Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Các sản phẩm du lịch lễ hội chùa Hương ............. Error! Bookmark not defined.
2.2.3 Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch lễ hội chùa HươngError! Bookmark not defined.
2.2.4 Nhân lực du lịch lễ hội chùa Hương ...................... Error! Bookmark not defined.
2.2.5 Tổ chức, quản lý du lịch lễ hội chùa Hương ......... Error! Bookmark not defined.
2.2.6. Tuyên truyền quảng bá du lịch lễ hội chùa HươngError! Bookmark not defined.
2.2.7 Bảo tồn di sản văn hóa truyền thống lễ hội chùa HươngError! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3:MỘT SỐ GIẢI PHÁP GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN DU LỊCH LỄ HỘI
CHÙA HƢƠNG ......................................................................Error! Bookmark not defined.

3.1. Căn cứ đề xuất giải pháp ................................................ Error! Bookmark not defined.
3.2. Các nhóm giải pháp ........................................................ Error! Bookmark not defined.
3.3. Một số kiến nghị .............................................................. Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN ..............................................................................Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 10

1


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1 Bảng tổng hợp lượng khách đến chùa Hương ............................................... 68
Bảng 2.2 Bảng tổng hợp số liệu điều tra về mục đích của khách đến Lễ hội chùa Hương .............. 69
Bảng 2.3 Trình độ học vấn của du khách ..................................................................... 69
Bảng 2.4 Đánh giá mức quan tâm tâm của du khách đến các tuyến ............................ 70

Bảng 2.5 Bảng số liệu đánh giá dịch vụ vui chơi giải trí tại Chùa HươngError! Bookmark not
Bảng 2.6 Bảng đánh giá chất lượng dịch vụ phương tiện tiếp cận lễ hội..................... 76
Bảng 2.7 Bảng đánh giá chất lượng dịch vụ ăn uống tại chùa Hương ........................ 78
Bảng 2.8 Thống kê CSLT tại ĐĐDL Hương Sơn tính đến T12/2010. .......................... 79
Bảng 2.9 Đánh giá của du khách về dịch vụ lưu trú ..................................................... 79
Bảng 2.10 Đánh giá của du khách về môi trường ........................................................ 80
Bảng 2.11 Mô hình quản lý lễ hội chùa Hương ............................................................ 85

2


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

ICOMOS

International scientific Committee on Cultural Tourism
Hiệp hội khoa học quốc tế về du lịch văn hóa
The

OECD

Organisation

for

Economic

Co-operation

and

Development
Tổ chức phát triển và hợp tác kinh tế

NGO
UBND

Non – Government Organization
Tổ chức phi chính phủ
Uỷ ban nhân dân
United Nations Educational Scientific and Cultural

UNESCO

Organization

Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp
Quốc

3


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Danh thắng chùa Hương từ xa xưa đã nức tiếng thiên hạ, nơi đây được mệnh
danh là “kỳ sơn tú thủy” của Việt Nam. Những ai đã đến thăm chùa Hương cũng
đều bị cuốn hút bởi vẻ đẹp diễm lệ của phong cảnh và đắm chìm trong không gian
thanh tịnh, thoát tục của bầu không khí Phật Giáo. Bà Huyện Thanh Quan trong một
lần đến thăm chùa, trước cảnh sắc nơi đây đã viết bài thơ vịnh cảnh Hương Sơn:
Đệ nhất Nam thiên ấy cảnh này

Thuyền lan đón khách mái chèo lay

Hai bên quả núi lồng gương suối

Bốn mặt hoa ngàn rủ bóng mây

Cửa Phật lần theo tầng đá dãi

Chùa tiên bát ngát khói hương bay

Nam – mô tiếng dậy thưa trần tục

Non nước bồng lai mới thấy đây.
(Bà Huyện Thanh Quan)

Như những gì Bà Huyện Thanh Quan miêu tả, chùa Hương là một quần thể
hài hòa bao gồm các danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử đền chùa, miếu mạo và
các hang động tuyệt đẹp, đan xen ẩn mình trong núi non, cỏ cây hoa lá. Đặc biệt
nhắc đến chùa Hương là người ta nhắc đến lễ hội truyền thống mang đậm màu sắc
tín ngưỡng dân gian – đạo Phật với nền văn hoá nông nghiệp. Hàng năm cứ mỗi độ
xuân về, khi những nụ mai Hương Sơn nở rộ là lúc lễ hội chùa Hương bắt đầu. Đây
cũng là thời điểm các phật tử và du khách thập phương lại nô nức tụ họp về trảy hội,
đi lễ, dâng nén hương thành tâm lên Đức Phật, vãn cảnh chùa và phong cảnh thiên
nhiên.
Hội chùa Hương được mở từ ngày mùng sáu tháng giêng đến hết tháng ba
âm lịch trên địa bàn xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, thành phố Hà Nội. Đây là lễ
hội cấp quốc gia và được coi là một trong những lễ hội lớn nhất nước. Theo sử sách
của khu quần thể di tích chùa Hương ghi lại thì Chúa Trịnh Sâm là người đầu tiên
đặt nền móng cho lễ hội chùa Hương, tục từ đó hàng năm cứ vào dịp xuân, du
khách thập phương lại về đây trảy hội và ngày một đông vui.
Trong những năm qua, chùa Hương đã được nhận sự quan tâm, hỗ trợ từ các
ban ngành từ Trung Ương đến địa phương, góp phần làm cho thắng cảnh Hương

4


Sơn càng thêm hấp dẫn. Theo thống kê, số lượng khách du lịch đến hành hương
tham gia lễ hội chùa Hương ngày một tăng, doanh thu từ du lịch đã đóng góp một
phần đáng kể vào việc phát triển kinh tế - xã hội và ngân sách địa phương.
Điều đáng ghi nhận là du lịch lễ hội chùa Hương ngày càng có nhiều tiến bộ,
công tác tổ chức, điều hành lễ hội và các hoạt động của lễ hội cũng được thực hiện
bài bản hơn, quy củ hơn. Du khách đến với lễ hội rất đông và số lượng này tăng
theo từng năm, đa phần là khách nội địa, khách quốc tế chưa nhiều. Tuy nhiên, dù
đã có nhiều đổi mới, song lễ hội chùa Hương và du lịch lễ hội chùa Hương vẫn còn
nhiều bất cập, cả về thị trường du khách, cơ sở vật chất kỹ thuật, các dịch vụ du

lịch, công tác tổ chức, quản lý, tuyên truyền, quảng bá, và đặc biệt là vấn đề bảo tồn
di sản văn hóa. Bên cạnh đó thì môi trường cảnh quan chưa được gìn giữ đúng mức,
tình trạng chặt chém khách hàng chưa được giải quyết dứt điểm, việc kinh doanh ăn
uống động vật hoang dã hay tệ cờ bạc, bói toán, trật tự trị an… có nhiều hạn chế. Vì
vậy để đánh giá đúng thực trạng du lịch lễ hội chùa Hương từ đó vạch ra chiến lược
đúng đắn phù hợp nhằm cải thiện và phát triển môi trường du lịch lễ hội, đáp ứng
được nhu cầu của du khách đồng thời vẫn bảo tồn và gìn giữ được cảnh quan thiên
nhiên và giá trị bản sắc văn hóa đặc trưng của Hương Sơn cần có một công trình
nghiên cứu nghiêm túc.
Xuất phát từ mong ước trên, tác giả xin chọn vấn đề “Nghiên cứu du lịch lễ
hội chùa Hương ở Huyện Mỹ Đức, Hà Nội” làm đề tài nghiên cứu luận văn.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Theo chính sách phát triển của Nhà nước, việc tập trung phát triển du lịch
thành một ngành công nghiệp mũi nhọn, trong đó có du lịch lễ hội là một trong
những vấn đề được đặc biệt quan tâm, bởi lễ hội mang nhiều nét văn hóa, bản sắc
của từng vùng miền cũng như tâm hồn của người dân bản địa. Do đó, những năm
gần đây, nghiên cứu lễ hội phát triển du lịch là đề tài rất được các nhà khoa học
quan tâm, trăn trở.
Ở đồng bằng châu thổ Sông Hồng, Lễ hội chùa Hương được coi là một trong
những lễ hội lớn nhất vùng, thu hút sự quan tâm của nhiều du khách cũng như các
nhà nghiên cứu, hoạch định kinh tế. Số lượng sách báo viết về lễ hội chùa Hương

5


vô cùng phong phú, đa dạng từ những sách du ký, sách lịch sử, sách giới thiệu du
lịch cho đến những công trình nghiên cứu khoa học.
Những sách viết về lịch sử và thắng cảnh chùa Hương như:
Di tích lịch sử chùa Hương của Thành Nhân: đây là cuốn sách giới thiệu
những nét đặc sắc về non nước, suối rừng, hang động và hệ thống đền chùa trong

khu Di tích lịch sử văn hoá Hương Sơn qua các thời kỳ xây dựng và phát triển.
Chùa Hương Tích của Dương Thư Pháp: chủ yếu là hình ảnh được thực hiện
từ những năm 30 của thế kỷ trước. Chùa Hương Tích là tài liệu khảo cứu về thuyền
phả của chùa Hương, có các chỉ dẫn về phong cảnh, đường xá, các điển tích về các
động và chùa trong quần thể di tích chùa Hương.
Chùa Hương cổ tích của Nguyễn Đức Bảng: là tập hợp các câu chuyện,
truyền thuyết về khu Phật tích chùa Hương đồng thời giới thiệu thắng cảnh chùa
cùng các động. Trong sách còn có một số bài thơ về chùa Hương.
Thắng cảnh Hương sơn (Hương Sơn bầu trời cảnh bụt) của Trần Huyền
Thương: nội dung chủ yếu vẫn là giới thiệu về di tích Hương Sơn, đạo Phật ở Chùa
Hương và lễ hội chùa Hương.
Thắng cảnh Hương Sơn của Trần Lê Văn: tập trung giới thiệu cảnh đẹp, con
người vùng Hương Sơn đồng thời đưa ra một số tư liệu lịch sử về các bài thơ bình
về thắng cảnh chùa Hương.
Chùa Hương Tích cảnh quan và tín ngưỡng của Phạm Đức Hiếu: đây là cuốn
sách giới thiệu về Hà Tây và chùa Hương, về các nghi lễ trong lễ hội chùa Hương
cùng các đặc sản.
Chùa Hương ngày nay của Thích Viên Thành, tác phẩm ngoài giới thiệu đôi
nét về hội chùa Hương, về khu di tích còn nêu đặc điểm Phật giáo ở Hương sơn và
vấn đề trùng tu di tích chùa Hương.
Lịch sử chùa Hương Tích của Nguyễn Đình Bảng là tác phẩm được viết bằng
hai thứ tiếng Anh – Việt, có rất nhiều hình ảnh về chùa Hương. Tác phẩm nói về
lịch sử chùa Hương Tích, giới thiệu đầy đủ các động, các đền chùa trong khu thắng
cảnh và giải thích những gốc tích liên quan đến đạo Phật nơi đây.

6


Đặc biệt Thung Mơ Hương Tích của tác giả Trần Lê Văn được coi là
một trong những tài liệu hướng dẫn du lịch về chùa Hương. Đây là tập bút ký

được tác giả thực hiện vào năm 1974, năm 2003 mới được nhà xuất bản Thanh
niên tái bản lần thứ hai. Trong bút ký này, dựa vào các nguồn nghiên cứu như
chuyện kể của người địa phương, các văn bia, thiền phả và các nguồn sách vở
tư liệu khác, tác giả đã giới thiệu cặn kẽ về địa lý, lịch sử hình thành Hương
Tích và các di tích nơi đây.
Ngoài ra còn có những tác phẩm viết lễ hội chùa Hương như Những cái nhất
của lễ hội chùa Hương của Bùi Thiết, Trảy hội chùa Hương, tuyển chọn và trích
dẫn của Trần Đăng Hùng, Nguyễn Quang Đại và Nguyễn Hồng Hạnh, ... . Nội dung
chính của những tài liệu này chủ yếu tập trung giới thiệu truyền thuyết khu Phật
tích, giới thiệu các thắng cảnh, lễ hội và các nghi lễ trong lễ hội chùa Hương.
Bên cạnh những tài liệu viết về khu thắng cảnh chùa Hương nói trên còn có
những công trình khoa học nghiên cứu về du lịch chùa Hương. Đầu tiên phải kể đến
đề tài khoa học cấp ngành do K ỹ sư Nguyễn Thăng Long chủ nhiệm mang tên
Nghiên cứu ảnh hưởng của tính mùa vụ du lịch đến hoạt động du lịch ở Việt Nam.
Đề tài phân tích những ảnh hưởng tiêu cực của tính mùa vụ đến phát triển du lịch,
trong đó có phân tích những ảnh hưởng của mùa vụ đến việc phát triển du lịch ở
chùa Hương. Ngoài đề tài nói trên, đáng chú ý hơn cả là công trình khoa học cấp bộ
do PGS.TS Võ Quế chủ nhiệm mang tên Nghiên cứu xây dựng mô hình phát triển
du lịch dựa vào cộng đồng tại chùa Hương- Hà Tây. Công trình nghiên cứu lý luận
về du lịch cộng đồng, tập trung phân tích hiện trạng du lịch chùa Hương, đánh giá
phát triển du lịch dựa vào cộng đồng tại chùa Hương để từ đó xây dựng mô hình
phát triển du lịch dựa vào cộng đồng phù hợp. Bên cạnh đó là nhiều khóa luận tốt
nghiệp đại học ngành du lịch văn hóa cũng bước đầu đề cập đến vấn đề này.
Tóm lại các sách viết về chùa Hương đa phần là nghiên cứu, giới thiệu về
thắng cảnh, lịch sử khu di tích Hương Sơn, còn những sách viết riêng về lễ hội chùa
Hương lại chủ yếu tập trung ở phần giá trị văn hóa của lễ hội, miêu tả, giới thiệu lễ
hội. Còn các công trình nghiên cứu về du lịch chủ yếu tập trung đến vấn đề phát
triển du lịch cả quần thể chùa Hương, chứ không nghiên cứu riêng về du lịch lễ hội.

7

Do đó cần có một công trình nghiên cứu chuyên sâu, đầy đủ về lễ hội chùa Hương,
phân tích vai trò của lễ hội đối với phát triển du lịch đồng thời xây dựng chiến lược
phát triển du lịch lễ hội chùa Hương, nâng du lịch lễ hội chùa Hương lên một tầm
cao mới đáp ứng được nhu cầu của khách du lịch đồng thời vẫn lưu giữ bảo tồn
được những nét văn hóa đặc thù của riêng lễ hội nơi đây.
3. Mục đích nghiên cứu
3.1 Mục đích nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu nhằm đưa ra những luận cứ khoa học cho việc phát triển du
lịch lễ hội ở chùa Hương nói riêng, phát triển du lịch lễ hội nói chung, cũng như
góp phần bảo tồn và phát huy di sản văn hóa trong hoạt động du lịch lễ hội.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện được mục đích trên, đề tài có các nhiệm vụ cụ thể sau:
-

Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận về du lịch lễ hội, chỉ ra những nhiệm vụ
cần thực hiện trong việc nghiên cứu lễ hội chùa Hương.

-

Phân tích thực trạng hoạt động du lịch lễ hội ở chùa Hương; phân tích, đánh
giá những điểm mạnh, yếu của du lịch lễ hội chùa Hương.

-

Đề xuất một số giải pháp phát triển du lịch lễ hội chùa Hương.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1 Đối tượng:

-

Các hoạt động văn hóa, xã hội tại lễ hội chùa Hương

-

Các hoạt động du lịch của lễ hội chùa Hương

-

Các chính sách, cơ chế, giải pháp nhằm phát triển du lịch lễ hội chùa Hương

4.2 Phạm vi nghiên cứu:
-

Phạm vi vấn đề nghiên cứu: Đánh giá tiềm năng, hiện trạng phát triển du lịch
lễ hội chùa Hương và nêu lên định hướng, giải pháp phát triển du lịch lễ hội
chùa Hương

-

Phạm vi không gian: trên địa bàn khu di tích Hương Sơn, huyện Mỹ Đức

8


-

Thời gian: Tham khảo các tài liệu, số liệu, thực tế trong phạm vi 5 năm từ
năm 2009 đến năm 2013.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để thu thập tài liệu cho đề tài, nghiên cứu sẽ sử dụng các phương pháp
sau:
-

Phương pháp sưu tầm, phân tích tài liệu tại các cơ sở lưu trữ

-

Phương pháp điều tra thực địa, quan sát, phỏng vấn, chụp ảnh lễ hội và
phong cảnh Chùa Hương.

-

Phương pháp chuyên gia: Phỏng vấn các chuyên gia về du lịch chùa
Hương

-

Phương pháp bản đồ

Sau khi thu thập và phân loại các loại tài liệu, các nguồn thông tin, người
nghiên cứu sẽ sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh để hoàn thiện công
trình nghiên cứu.
6. Bố cục luận văn
Luận văn ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo, được
chia làm ba chương, bao gồm:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về du lịch lễ hội
Chương 2: Thực trạng hoạt động du lịch lễ hội chùa Hương

Chương 3: Một số giải pháp phát triển du lịch lễ hội chùa Hương.
7. Đóng góp của luận văn
-

Tổng quan một số vấn đề lý luận về du lịch lễ hội

-

Đánh giá thực trạng hoạt động du lịch lễ hội chùa Hương

-

Đề ra một số giải pháp nhằm phát triển du lịch lễ hội chùa Hương.

9


TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt
1. Đào Duy Anh, Việt Nam Văn Hóa Sử Cương, Nxb TP. Hồ Chí Minh, 1992
2. Toan Ánh, Nếp cũ – tín ngưỡng Việt Nam, Nxb TP. Hồ Chí Minh, 1991
3. Nguyễn Đức Bảng, Lịch sử chùa Hương Tích, Nxb Văn Hóa Dân Tộc, Hà
Nội, 2007
4. Phan Kế Bính, Việt Nam phong tục, Nxb TP. Hồ Chí Minh, 1990
5. Trương Quốc Bình (2010), Việt Nam công tác quản lý di sản văn hóa, Du
lịch Việt Nam, Số 7, Tr58-59
6. Nguyễn Văn Bốn (2012), Đa dạng văn hóa Việt Nam từ góc nhìn du lịch,
Tạp chí Du lịch, Số 5, Tr 28-29
7. Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam, Pháp lệnh tôn giáo, tín ngưỡng
8. Phan Huy Chú, Lịch chiều hiến chương loại chí, Nxb Giáo Dục, Hà Nội,

2005
9. Nguyễn Đăng Duy, Các hình thái tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam, Nxb Văn
Hóa Thông Tin, Hà Nội, 2001
10. Ngọc Hà, Hội xuân của người Việt – Những lễ hội xuân đặc sắc, Nxb Thời
Đại, 2009
11. Mai Thanh Hải, Tôn giáo thế giới và Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà
Nội, 1998
12. Hồ Hoàng Hoa, Lễ hội một nét đẹp trong văn hóa cộng đồng, Nxb Khoa Học
Xã Hội, 1998
13. Phạm Đức Hiếu, Chùa Hương Tích, Cảnh quan và Tín ngưỡng, Nxb Văn
hóa thông tin, Hà Nội, 2013
14. Nguyễn Đình Hòe, Vũ Văn Hiếu, Du lịch bền vững, Nxb Đại học Quốc Gia,
Hà Nội, 2001
15. Hội đồng quốc gia (nhiều tác giả), Từ điển bách khoa Việt Nam, Nxb Khoa
học xã hội, 1998

10


16a. Nguyễn Phạm Hùng (1999), Du lịch tôn giáo và vấn đề giữ gìn bản sắc văn
hóa dân tộc, Tạp chí Văn hóa nghệ thuật, số 2
16b. Nguyễn Phạm Hùng (1999), Khai thác ẩm thực dân tộc trong du lịch, tạp
chí Du lịch Việt Nam, số 5
17. Đinh Gia Khánh, Lê Hữu Tầng (chủ biên), Lễ hội truyền thống trong đời
sống xã hội hiện đại, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1993
18. Luật du lịch số 44/2005/QH11 ngày 14/6/2005 của Quốc hội nước cộng hòa
xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2005
19. Nguyễn Thăng Long, Nghiên cứu ảnh hưởng của tính thời vụ đến hoạt động
du lịch ở Việt Nam, Viện nghiên cứu và phát triển du lịch, Hà Nội, 2000
20. Trần Văn Mậu, Lữ hành du lịch, Nxb Giáo Dục, Hà Nội, 1998

21. Hữu Ngọc (chủ biên), Từ điển văn hóa cổ truyền Việt Nam, Nxb Thế Giới,
Hà Nội, 1995
22. Nguyễn Quân, Phan Cẩm Phượng, Mỹ thuật của người Việt, Nxb Mỹ thuật
Hà Nội, 1989
23. Võ Quế, Nghiên cứu xây dựng mô hình phát triển du lịch dựa vào cộng đồng
tại Chùa Hương – Hà Tây, Viện nghiên cứu phát triển du lịch, Hà nội, 2003
24a. Quốc Hội nước CHXHCN Việt Nam, Luật di sản, 2001
24b. Quốc Hội nước CHXHCN Việt Nam, Luật du lịch, 2005
25. Quyết định của Bộ trưởng Bộ VHTT số 39/2001/QĐ-BVHTT ngày
23/08/2001 về việc ban hành quy chế tổ chức lễ hội.
26. Nguyễn Minh San, Tiếp cận tín ngưỡng dân gian Việt Nam, Nxb Văn hóa
dân tộc, Hà Nội, 1994
27. Dương Văn Sáu, Lễ hội Việt Nam trong sự phát triển du lịch
28. Nhất Thanh, Đất lề quê thói (Phong tục Việt Nam), Nxb Văn hóa thông tin,
Hà Nội, 2001
29. Trần Đức Thanh, Nhập môn khoa học du lịch, Nxb Đại học Quốc gia Hà
Nội, Hà Nội, 2008
30. Thích Viên Thành, Chùa Hương ngày nay, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội,
1996

11


31. Lê Văn Thăng, Du lịch và môi trường, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2008
32. Bùi Thiết, Từ điển lễ hội Việt Nam, Nxb Văn hóa Hà Nội, 1993
33a. Trần Ngọc Thêm, Cơ sở văn hóa Việt Nam, Nxb Tổng Hợp TP. Hồ Chí
Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, 1995
33b. Trần Ngọc Thêm, Tìm hiểu về bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Thành phố
Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, 2004
34. Trương Thìn (Chủ biên), Hội hè Việt Nam, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội,

1990
35. Tổng cục du lịch, Non nước Việt Nam, Sách hướng dẫn du lịch, 1998
36. Chu Quan Trứ, Di sản văn hóa dân tộc trong tín ngưỡng và tôn giáo ở Việt
Nam, Nxb Mỹ thuật, Hà Nội, 2001
37a. Viện nghiên cứu và phát triển du lịch, Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch
trung tâm du lịch Hà Nội và phụ cận, Hà Nội, 2002
37b. Viện nghiên cứu và phát triển du lịch, Quy hoạch phát triển du lịch thành
phố Hà Nội đến năm 2020, định hướng đến năm 2030, Sở văn hóa, thể thao và
du lịch, Hà Nội, 2013
38. Lê Trung Vũ (Chủ biên), Lễ hội cổ truyền Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội, 1992
39a. Trần Quốc Vượng, Cơ sở văn hóa Viêt Nam, Nxb Giáo Dục Việt Nam, Hà
Nội, 2010
39b. Trần Quốc Vượng (Chủ biên), Văn hóa học đại cương và cơ sở văn hóa
Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội,, Hà Nội, 1996
40. Nguyễn Như Ý, Đại Từ Điển Tiếng Việt, Nxb Văn Hóa Thông Tin, 1995
41a. Bùi Thị Hải Yến, Quy hoạch du lịch, Nxb Giáo Dục, Hà Nội, 2006
41b. Bùi Thị Hải Yến, Du lịch cộng đồng, Nxb Giáo dục Việt Nam, 2012
Tiếng Anh
42. CD Từ điển bách khoa toàn thư Encatar: 2008
43. LAgroup & Interarts (2005), City tourism and culture, a report produced for
the Research Group of the European Travel Commission (ETC) and for the
World Tourism Organization (WTO), Brussels, Belgium.

12


Tài liệu tham khảo bằng tiếng Việt từ các trang web:
44. Cục văn hóa cơ sở:
/>mid=944&mcid=343&menuid

45. Lịch sử Việt Nam, Chùa Hương Tích – Danh thắng chùa Hương:
/>d=933&Itemid=65)
46. Quảng Hạnh, Hạn chế và thu nhỏ lễ hội để phòng SARS, Vietnamnet.vn:
/>47. Trang web lịch sử Việt Nam:
/>d=933&Itemid=65
Tài liệu tham khảo bằng tiếng Anh từ các website:
48. Greg Rechards (2009), Tourism development trajectories from culture to
creativity, Tourism research and marketing, Barcelona, Spain (paper
presented to the Asia – Pacific Creativity Forum on Culture and Tourism,
Jeju Island, Republic of Korea, 3-5 June 2009): />49. ICOMOS (International Scientific Committee on Tourism Culture):
/> />50. Warner Malcolm, Grace O M Lee (2005), The impact of the SARS epidemic
in Taiwain: implications for human resources, labour markets, and
unemployment in the service sector, University of Cambridge, UK:
/>p0508.pdf

13