Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cục hải quan lạng sơn

L IăCAMă OAN
Tôiă xină camă đoană Lu nă v nă Th că s ă Qu nă tr ă kinhă doanhă v iă đ ă tƠiă
“Nơngăcaoăch tăl

ngăngu nănhơnăl căC căH iăquanăL ngăS n”ălƠăcôngătrìnhă

nghiênăc uăkhoaăh căc aăriêngăcáănhơnătôi.ăT tăc ăcácăn iădungăc aăLu năv nă
đ

că trìnhă b yă d aă trênă quană đi mă c aă cáă nhơn,ă trênă c ă s ă nghiênă c uă lỦă

thuy t,ăt ngăh păphơnătíchăth căti n,ăcùngăv iăs ăh

ngăd năkhoaăh căc aăTSă

VõăNh tăTrí.ăCácăs ăli u,ăvíăd ăvƠătríchăd nătrongăLu năv năđ măb oăđ ătină
c y,ă chínhă xácă vƠă trungă th c.ă Nh ngă k tă lu nă khoaă h că c aă Lu nă v nă ch aă
t ngăđ

căaiăcôngăb ătrongăb tăk ăcôngătrìnhănghiênăc uănƠoăkhác.
TÁCăẢI ăầU NăV N

LêăQuangăH ng

-1


L I C Mă N
ăhoƠnăthƠnhălu năv nănƠy,ăTôiăxinăđ

căbƠyăt ălòngăbi tă năchơnăthƠnhă

đ năTi năs ăVõăNh tăTrí đưăt nătìnhăgi ngăd yăh
khôngăti căth iăgian,ăcôngăs căch ăb o,ăh

ngăd năcho tôiăki năth c,ă

ngăd n,ăgiúpăđ ăvƠăcùngătôiăch nhă

s aăb năth oătrongăsu tăquáătrìnhăth căhi nălu năv n.
Tôi c ngăxinăchơnăthƠnhăc mă năcácăth yăcôăgiáoăv ătrongăCh
th căs ăQu nătr ăkinhădoanhăc aătr

ngă

ngătrìnhă

iăhocăTh ngăLong đưăt oăm iăđi uă

ki nă thu nă l iă vƠă giúpă đ ă choă tôiă trongă th iă giană h că t pă vƠă nghiênă c uă t iă
tr

ng.
Tôiăc ngăxinăg iăl iăcámă năLưnhăđ oăC căH iăquanăL ngăS năđưăt oă

đi uăki năchoătôiătrongăquáătrìnhăcôngătácăvƠătheoăh căchuyênăngƠnhăth căs ă
kinhăt .
Tôiăxinăcámă năphòngăT ăch căcánăb ,ăkh iăV năphòngăC că H iăquană
L ngăS n đưăgiúpăđ ătôiătrongăquáătrìnhănghiênăc u,ăthuăth păthôngătin,ăcungă
c păs li uăchoăbƠiălu năv n.
Cu iă cùngă Tôi c ngă xină c mă nă Bană cánă s ă l p c ngă nh ă anhă ch em

trongăl păđưăquanătơm,ăc ăv ,ăđ ngăviênăvƠăh ătr ătôi trongăquáătrìnhăh căt p.

-2

Thang Long University Libraty


M CăL C
ầ IăM ă

CH

U

07

NGă1:ăăM TăS ăV Nă ăLụăLU NăCHUNGăV
CH TăL
NGăNGU NăNHỂNăL C

11

1.1. M tăs ăkháiăni măc ăb n

11

1.1.1ăNgu nănhợnăệ Ế

11

1.1.2.Ch tăệ

12

ngăngu nănhợnăệ Ế

1.1.3ăNợngăẾaoăẾh tăệ

ngăngu nănhợnăệ Ế

1.2 VaiătròăvƠăs ăc năthi tăph iănơngăcaoăch tăl

14
ngăngu nănhơnăl că

1.2.1ăVaiătròăẾ aăngu nănhợnăệ ẾăvàănợngăẾaoăẾh tăệ

14

ngăngu nănhợnă 14

ệ Ế
1.2.2 Ắ ăẾ năthi tăph iănợngăẾaoăẾh tăệ

ngăngu nănhợnăệ Ếă

1.3.ă Nh ngă n iă dungă ch ă y uă c aă nơngă caoă ch tă l

15

ngă ngu nă nhơnă 18

l că
1 3.1ăNợngăẾaoăth ăệ Ế (Th ăẾh t,ăth măm ……….)

18

1.3.2ăNợngăẾaoăv ătríăệ Ếă(Trửnhăđ ăh Ếăv n,ătrửnhăđ ăẾhuyỪnămônăỆ ă 20
thu t,ăỆ ăn ng)
1.3.3ăNợngăẾaoătợmăệ Ếă(NhợnăẾáẾhăđ oăđ Ế,ăýăth ẾătráẾhănhi m,ătháiă 22
đ ,ăhànhăvi)
1.4 Cácăy u t ă nhăh

ngăđ năch tăl

ngăngu nănhơnăl c

28

1.4.1ăCáẾăy u t ăbỪnăngoài.

28

1.4.2ăCáẾăy u t ăbỪnătrong

31

1.5 Kinhă nghi mă n ngă caoă ch tă l

ngă ngu nă nhơnă l că c aă m tă s ă 32

qu căgia.
1.5.1.ăẦinhănghi măẾ aăả iăquanăNh tăB n

-3

32


1.4.2. Kinh nghi m Ế a ả i quan Pháp

34

1.4.3. Kinh nghi m c a H i quan Malaysia

35

CH
NGă2:ăTH CăTR NGăCH TăL
NGăVÀ NỂNGă
CAOăCH TăL
NGăNGU NăNHỂNăL CăT IăC CăH Iă 36
QUANăL NGăS N

2.1ăM tăs ăđ căđi măch ăy uăc aăC căH iăquanăL ngăS nă nhăh
đ năngu nănhơnăl căvƠănơngăcaoăch tăl

ngă 36

ngăngu nănhơnăl c

2.1.1 Ậuáătrửnhăhửnhăthànhăvàăphátătri năẾ aăC Ếăả iăquanăầ ngăẮ n

36

2.1.2ă

Ếăđi măẾ ăẾ uăt ăẾh Ếăb ămáyăqu năệý

39

2.1.3ă

Ếăđi măv ăho tăđ ngăẾ aăC Ếăả iăquanăầ ngăẮ n

42

2.1.4ă

Ếăđi măngu nănhợnăệ ẾăẾ aăC Ếăh iăquanăầ ngăẮ nă

45

2.2.ăTh cătr ngăch tăl

ngă ngu nănhơnăl căvƠănơngăcaoăch tăl

ngă 47

ngu nănhơnăl căt iăC căH iăquanăL ngăS năgiaiăđo nă(2009-2013)

2.2.1 Th Ếătr ngăv ăth ăệ Ếăvàă nợngăẾaoăth ăệ Ếă ngu nănhợnăệ Ế Ế aă 47
C Ếăả iăquanăầ ngăẮ n
2.2.2ăTh Ếătr ngăv ătríăệ ẾăvàănợngăẾaoătríăệ Ếăngu nănhợnăệ Ế Ế aăC Ếă 53
ả iăquanăầ ngăẮ n
2.2.3ăTh Ếătr ngăv ătợmăệ ẾăvàănợngăẾaoătợmăệ Ếăngu nănhợnăệ Ế Ế aă 62
C Ếăh iăquanăầ ngăẮ n
2.3

ánhăgiáăvi cănơngăcaoăch tăl

ngăngu nănhơnăl căC căh iăquană 68

L ngăS n
2.3.1ăNh ngăthànhăt uăđ tăăđ

Ế

68

2.3.2 M tăs h năẾh vàănguyỪnănhợnănh ngăh năẾh ătrongăvi Ếănợngă 72
ẾaoăẾh tăệ

CH

ngăngu nănhợnăệ Ế

NGă3:ăM TăS ăGI IăPHÁPăNH MăHOÀNăTHI Nă

CÔNGăTÁCăNỂNGăCAOăCH TăL

NGăNGU N NHỂNă 77

L CăC CăH IăQUANăL NGăS N

-4

Thang Long University Libraty


3.1 Ph

ngă h

ngă vƠă m că tiêuă phátă tri nă c aă C că H iă quană L ngă

S năth iăgianăt iă(2015-2020)

77

3.1.1ăPh

77

3.1.2

ngăh

nhăh

ngăphátătri năẾ aăC Ếăh iăquanăầ ngăẮ n

ngăphátătri năngu nănhợnăệ ẾăẾ aăC Ếăh iăquanăầ ngă

Ắ n

78

3.2ăM tăs ăgi iăphápănh măhoƠnăthi năcôngătácănơngăcaoăch tăl

ngă

ngu nănhơnăl căC căH iăquanăL ngăS n

82

3.2.1ă ảoànă thi năẾôngătáẾă quyă ho Ếhă phátă tri nă NNầă Ếh tăệ

ngă Ếaoă

ẾhoăC Ếăả iăquanăầ ngăẮ nătrongăgiaiăđo nă2015ă- 2020

83

3.2.2ăảoànăthi năẾôngătáẾăđàoăt o,ăphátătri n ngu nănhợnăệ c ch t
ệ

85

ng cao

3.2.3ăảoànăthi năẾ ăẾh ,ăẾhínhăsáẾhăđ thuăhútăvàăếuyătrửăngu nănhợnă

l c ch tăệ

86

ng cao

3.2.4 ảoànăthi năẾôngătáẾăỆi mătra,ăgiámăsát,ăđánhăgiáăẾánăb ăđ ăb ătrí,ă
s ăế ngăh păệýăNNầăẾh tăệ

ngăẾaoănh măỆhaiătháẾătri tăđ ,ăẾóăhi uă 88

qu ăẾáẾăti măn ngăđóăvàăẾóăẾh ăđ ăthiăđuaăỆhenăth
3.2.5 M t s gi iăphápăỆháẾ:

ngăthíẾhăh p
90

* XợỔ ế ng Ế Ếh , Ếhính sáẾh khuỔ n khíẾh Ếán ẽ , Ếông Ếh c t nợng 90
Ếao trình đ ẾhuỔên môn, nghi p v c a b n thợn
* Không ng ng t o đi u ki n t ng Ế

ng th ch t và tinh th n Ếho Ếán 92

b , Ếông Ếh c
* XợỔ ế ng v n hóa Ếông s , nợng Ếao đ o đ c ngh nghi p, táẾ phong 94
làm vi c c a Ếán ẽ , Ếông Ếh c
Ầ TăầU N

98

TÀIăầI UăTảAMăẦả O

100

-5


DANHăM CăCÁCăS ă

,ăB NGăBI U,ăHỊNHăV ăTRONGă
LU NăV N

S đ 2.1: S đ t Ếh Ế Ế a C Ế h i quan L ng S n
S đ 2.2: S đ v quỔ trình tuỔ n ế ng ngu n nhợn l Ế
Bi u 2.1: K t qu ho t đ ng Ế a ả i quan L ng S n (2009-2013)
Bi u 2.2:

Ế đi m ngu n nhợn l Ế Ế a C Ế h i quan L ng S n

Bi u 2.3: Ngu n nhợn l Ế phợn theo đ tu i, gi i tính
Bi u 2.4: S li u v tình hình s Ế kho th Ếh t NNL C Ế ả i quan L ng S n.
Bi u 2.5:. T ng h p ẾáẾ ho t đ ng th ế Ế th thao Ế a C Ế ả i quan T nh
L ng S n qua ẾáẾ n m (2009-2013)
Bi u 2.6: Ngu n nhợn l Ế phợn theo trình đ ẾhuỔên môn
Bi u 2.7: Ngu n nhợn l Ế theo ng Ếh ẽ Ế
Bi u 2.8: S l

ng Ếán ẽ , Ếông Ếh Ế đ

Ế đi u đ ng, luợn ẾhuỔ n Ếông táẾ

qua ẾáẾ n m (2009-2013)
Bi u 2.9: S l

ng Ếán ẽ , Ếông Ếh Ế đ

Ế đào t o, t p hu n ẽ i ế

ng ki n

th Ế nghi p v (2009-2013)
Bi u 2.10: M t s tiêu Ếhí đánh giá tợm l Ế NNL
Bi u 2.11: B ng t ng h p trình đ lý lu n Ếhính tr Ế a Ếán ẽ , Ếông Ếh Ế C Ế
ả i quan T nh L ng S n n m 2013
Bi u 2.12: CáẾ ế ng ho t đ ng nợng Ếao tợm l Ế NNL
Bi u 3.1: CáẾ m Ế tiêu v Ế Ế u ngu n nhợn l Ế Ế a C Ế ả i quan L ng S n
2015 - 2020
Bi u 3.2: M Ế tiêu Ếh t l

ng ngu n nhợn l Ế 2015 - 2020

-6

Thang Long University Libraty


L IăM ă

U

1.ăTínhăc păthi tăc aăđ ătƠi
Nơngăcaoăch t l

ngăngu nănhơnăl călƠăm tătrongănh ngătiêuăchíăquană

tr ngăc aăb tăc ădoanhănghi pănƠoăb iăch tăl

ngăngu nănhơnăl călƠăy uăt ă

thúcăđ y,ălƠăyêuăc uăt tăy uăđ ăphátătri nădoanhănghi p.ă
V năđ ănhơnăl căvƠăch tăl

ngăc aă ngu nănhơnăl căcóăt măquanătr ngă

đ că bi tăv iăho tă đ ngă c aă cácă t ăch că nóiă chungăvƠă đ iăv iăho tă đ ngă c aă
ngƠnhăH iăquanăriêng.ăKhôngăcóăm tăho tăđ ngănƠoăc aăt ăch cămangăl iăhi uă
qu ăn uăthi uăngu nănhơnăl căvƠăch tăl

ngăc a ngu nănhơnăl c.ăCh tăl

ngă

ngu nănhơnăl că lƠănguyênănhơnăc a thƠnhăcôngăhayăth tăb iătrongăcácă ho tă
đ ngăc aăm tăt ăch cădoăv yăm cătiêuăc ăb năc aăb tăc ăt ăch cănƠoăc ngălƠă
s ă d ngă m tă cáchă cóă hi uă qu ă ngu nă nhơnă l c,ă nơngă caoă ch tă l
nhơnăl c đ ăđ tăđ
phátăhuyăđ

ngă ngu nă

căm căđíchăc aăt ăch căđó.ăV năđ ăđ tăraălƠălƠmăth nƠoăđ ă

căvaiătròăc aăy uăt ăconăng

iăchoăcácăm cătiêuăphátătri n?ă i uă

đóăđ tăraăchoăt tăc ăcácăt ăch c,ădoanhănghi p,ătrongăđóăcóăngƠnhăH iăquan,ă
đ căbi tătrongăb iăc nhăh iănh păkinhăt ăqu căt ănh ăhi nănay.
Qúaătrìnhă69ăn măhìnhăthƠnh,ăxơy d ngăvƠăphátătri năc aăH iăquanăVi tă
Namăg năli năv iă69ăn măthƠnhăl p,ăphátătri năvƠăl năm nhăc aăn

căC ngă

hòaăxưăh iăch ăngh aăVi tăNam.ăS ătrùngăh păđóăcƠngăkh ngăđ nhăv ătríăquană
tr ngăc aăH iăquanătrongăh ăth ngăcácăc ăquanăc aăm tăNhƠăn
trongănh ngăl căl

ngăđ

căvƠălƠăm t

căraăđ iăv iăỦăngh aătoăl nă- kh ngăđ nhăch ăquy nă

thiêngăliêngăc aăm tăqu căgiaăđ căl p.
K ă t ă khiă thƠnhă l pă đ nă nay,ă quáă trìnhă xơyă d ng,ă ho tă đ ngă c aă H iă
quanăVi tăNamăluônăg năli năv iăs ănghi păcáchăm ngăc aăđ tăn
v iăs ăl năm nh,ăphátătri năc aăNhƠăn

c,ăg năli nă

cădơnăch ănhơnădơn,ăph căv ăđ căl că

choăcôngăcu căb oăv ăvƠăxơyăd ngăt ăqu căVi tăNamăxưăh iăch ăngh a.ă

-7


B iăc nhăqu căt ăvƠătìnhăhìnhătrongăn

căđưăđ tăraănh ngăyêuăc uăm iă

choăcôngătácăqu nălỦăH iăquan,ăv aăph iăt năd ngăth iăc ,ăv
kh nătháchăth c,ăxơyăd ngăl căl

ng,ăđ iăm iăph

ngăth căqu nălỦ,ăth căhi nă

th ngă l iă nhi mă v ă gópă ph nă t oă thu nă l iă choă ho tă đ ngă th
tri năs năxu tătrongăn

c,ăthuăhútăđ uăt ăn

tăquaăcácăkhóă
ngă m i,ă phátă

căngoƠi;ăb oăv ăanăninh,ăan toƠnă

xưăh i;ăđ măb oăngu năthuăchoăngơnăsáchănhƠăn

c.

ToƠnăc uăhóaăvƠăh iănh păkinhăt ăqu căt ăsơuăr ngălƠăm tăxuăh
đ oăd năt iăs ăphátătri năc aăth

ngăch ă

ngăm iăqu căt ăngƠyăm tăt ngălênăc ăv ăn iă

dungă vƠă hìnhă th c.ă Vi tă Namă lƠă thƠnhă viênă c aă WTO,ă ASEAN, APEC,
ASEM,ăWCOầ;ătrongăth iăgianăt iăs ăkỦăk tăcácăHi păđ nhăth
ph

ng,ăsongăph

ngăm iăđaă

ngăv iăcácăt ăch căqu căt ăvƠăqu căgia.ă i uăđóăđòiăh iă

Vi tă Namă ph iă th că thiă cácă camă k tă rƠngă bu că liênă quană t iă thu nă l iă hóaă
th

ngăm i,ăd ăb ăhƠngărƠoăthu ăquan,ăb oăv ăquy năs ăh uătríătu ...
ăđ tăđ

căm cătiêuănóiătrênăđòiăh iăngƠnhăH iăquanăph iăth căhi nă

nhi uăgi iăphápăđ ngăb ăv ăkhuônăkh ăphápălỦ,ăv ăth ăt căh iăquan,ăv ăy uăt ă
conăng

i,ăv ăt ăch căb ămáy,ăv ăc ăs ăv tăch t,ăv ăcôngăngh ăthôngătin...

Nhi uă côngă trìnhă nghiênă c uă vƠă th că ti nă đưă kh ngă đ nhă nhơnă l că lƠă
m tăy uăt ,ălƠăm tăti năđ ăđ căbi tăquanătr ngăchoăquáătrìnhăphátătri năc aăđ tă
n

c.ă

iăv iăngƠnhăH iăquanătrìnhăđ ăvƠăn ngăl căălƠmăvi căc aăm iăcánăb ,ă

côngăch că s ă cóă nhăh

ngăl năđ năs ăphátătri năc aătoƠnăngƠnh,ăvi că phátă

tri năvƠănơngăcaoăch tăl

ngăngu nănhơnăl căkhôngăch ălƠănhi măv ăchungăc aă

toƠnăngƠnhă mƠă cònă lƠă nhi mă v ă tr ngătơmă t iă cácă C că H iăquană t nh,ăthƠnhă
ph .
M tătrongănh ngătháchăth căđ tăraăchoăH iăquanăVi tăNamălƠăph iăs pă
x p,ăki nătoƠnăb ămáyăt ăch c,ănơngăcaoăch tăl
c aăngƠnhăH iăquanătr ăthƠnhăl căl

ngăđ iăng ăcánăb ăcôngăch că

ngăchuyênănghi p,ăcóăchuyênămônăsơu;ă

ho tă đ ngă minhă b ch,ă liêmă chính,ă cóă hi uă qu ,ă thíchă nghiă nhanhă v iă nh ngă

-8

Thang Long University Libraty


thayăđ iăc aămôiătr

ng,ăcôngăngh ăm i,ăđápă ngăđ

căyêuăc uăc aăquáătrìnhă

h iănh păkinhăt ăqu căt ăvƠăkhuăv c.
Tácă gi ch năv năđ : "Nợng Ếao Ếh t l

ng ngu n nhợn l Ế C Ế ả i

quan L ng S n"ălƠmăđ ătƠiălu năv năcaoăh c,ăhyăv ngăs ăgópăph năvƠoăvi că
nơngă caoă ch t l

ngă nhơnă l c NgƠnhă H iă quană nóiă chungă vƠă C că H iă quană

L ngăS nănóiăriêngătr

căyêuăc uăđ iăm iăvƠăh iănh păkinhăt ăngƠyăcƠngăsơuă

vƠăr ngăc aăVi tăNam.
2. M cătiêuănghiênăc uăvƠănhi măv ănghiênăc u:
2.1. M Ế tiêu nghiên Ế u:
Trênăc ăs ănghiênăc uălỦălu năvƠăkh oăsát,ăphơn tích th c tr ng vƠ t ngă
k tăth căti n,ăLu năv năđ ăxu tăgi iăphápăgópăph nănơngăcaoăch tăl

ngăngu nă

nhơnăl căt iăC c H i quan L ng S n, đápă ngăyêuăc uăphátătri năngu nănhơnă
l căch tăl

ngăcao, đ căbi tălƠăđ iăng ăcánăb ălưnhăđ o,ăqu nălỦăgi i;ăđ iăng ă

cánăb , côngăch c,ănhơnăviên h i quan đ năn mă2020 t i C c H i quan T nh
L ng S n.
2.2. Nhi m v nghiên Ế u:
H ă th ngă hóaă vƠă lƠmă rõă c ă s ă lỦă lu nă vƠă th că ti nă v ă nơngă caoă ch tă
l

ngănhơnăl c. Phơnătích,ăđánhăgiáăth cătr ngăch tăl

ngănhơnăl căc aăC că

H i quan L ngăS n trongănh ngăn măqua.
ăxu tănh ng gi iăphápănh mănơngăcaoăch tăl

ngăngu nănhơnăl căt iă

C căH iăquanăL ngăS n.
3.ă

iăt
-

ngăvƠăph măviănghiênăc u:

it

ng nghiên Ế u: Nơngăcaoăch tăl

h iăquanăL ngăS n

-9

ngăngu nănhơnăl căc aăC că


- Ph m vi nghiên Ế u: Lu nă v nă nghiênă c uă v ă nơngă caoă ch tă l

ngă

ngu nănhơnăl căt iă C că H iăquanăL ngăS năquaăvi căkh oăsát,ăphơnătíchăvƠă
đánhăgiáăch tăl
4.ăPh

ngăngu nănhơnăl cătrongă5ăn mă2009ă- 2013 .

ngăphápănghiênăc u:

* Lu năv năs ăd ngăm tăs ăph
- Ph

ngăphápămôăt ăvƠăkháiăquátăđ iăt

- Ph

ngăphápăphơnătích- t ngăh p

Trongă đóă ph
ph

ngăpháp nghiênăc uăsauăđơy:
ngănghiênăc u

ngă phápă môă t ă vƠă kháiă quátă đ iă t

ngăphápăt ăduyălogicăvƠăph

ngă nghiênă c u,ă

ngăphápăđi uătraăphơnătíchă- th ngăkêăđ

că

s ăd ngănhi uănh tă
* CáẾh th Ế thu th p ế li u.
- S ăli uăt ăbáoăcáoăc aăphòngăT ăch căcánăb ătrongă5ăn mă2009-2013
- S ăli uăt ăbáoăcáoăT ngăk tăn m trongă5ăn mă2009-2013
5. K tăc u lu năv n: NgoƠiăl iăm ăđ u,ăk tălu n.ăLu năv năg mă3ăch
CH

NGă1:ăM tăs ăv năđ ălỦălu năchungăv ăch tăl

ng:

ngăngu nănhơnă

l c.
CH

NGă 2: Th că tr ngă ch tă l

ng vƠă nơngă caoă ch tă l

ng ngu nă

nhơnăl căt iăC căh iăquanăL ngăS nă
CH

NGă3:ăM tăs ăgi iăphápănh măhoƠnăthi năcôngătácănơngăcaoăch tă
l

ngăngu nănhơnăl căt iăC căh iăquanăL ngăS n

10

Thang Long University Libraty


CH

NGă1:ăăM TăS ăV Nă ăLụăLU NăCHUNGăV
CH TăL
NGăNGU NăNHỂNăL C

1.1. M tăs ăkháiăni măc ăb n

1.1.1 Ngu nănhợnăệ Ế
Thu tăng ă"ngu nănhơnăl c"ăxu tăhi năl năđ uăvƠoăđ uănh ngăn mă80ă
th ăk ăXXăkhiăcóăs ăthayăđ iăc năb năv ăph
lỦătrênăc ăs ăl yăconăng

ngăth căqu nălỦăhi năđ iă- qu nă

iăt cănhơnăviênălƠmătr ngătơmăthayăvìăc ngănh căđ tă

Côngătyăđ ngăhƠngăđ u.ă
Xétă trênă t mă v ă môă c aă n nă kinhă t ,ă theoă ThS.Nguy nă Vơnă i mă vƠă
PGS.TSă Nguy nă Ng că Quơn,ă Giáoă trìnhă Qu nă tr ă nhơnă l că (2007):ă "Ngu n
nhợn l Ế là ngu n l Ế Ế a Ếon ng
và tinh th n Ếho ồụ h i đ

i Ếó kh n ng sáng t o ra Ế a Ế i v t Ếh t

Ế ẽi u hi n ra s l

ng và Ếh t l

ng nh t đ nh

t i m t th i đi m nh t đ nh ".
TheoăPGS.TSăTr năXuơnăC uăvƠăPGS.TSăMaiăQu căChánh,ăGiáoătrìnhă
Kinhă t ă ngu n nhơnă l c,ă

iă h că Kinhă t ă qu că dơnă HƠă N iă (2007)ă "Ngu n

nhợn l Ế là m t ph m trù ếùng đ Ếh s Ế m nh ti m n Ế a ếợn Ế , kh n ng

huỔ đ ng tham gia vào quá trình t o ra Ế a Ế i v t Ếh t và tinh th n Ếho ồụ
h i trong hi n t i Ế ng nh trong t
th hi n thông qua s l
Ếh t l

ng Ếon ng

ng, Ếh t l

ng lai. S Ế m nh và kh n ng đó đ
ng và c ăẾ u ếợn s , nh t là s l

Ế

ng và

i Ếó đ đi u ki n tham gia vào n n s n ồu t ồụ h i "

Xétă ăt măviămô,ă"Ngu n nhợn l Ế là ngu n l Ế Ếon ng

i Ế a t Ếh Ế

(v i quỔ mô, lo i hình, Ếh Ế n ng kháẾ nhau) Ếó kh n ng và ti m n ng tham
gia vào quá trình phát tri n Ế a t Ếh Ế Ếùng v i s phát tri n kinh t -ồụ h i
Ế a qu Ế gia, khu v Ế, th gi i" (theo NiẾholas ảenrỔ - Pubhc Administration
and Public afairrss, Tr. 256). Cáchăhi uănƠyăv ăngu nănhơnăl căxu tăphátăt ă
quanăni măcoiăngu nănhơnăl călƠăngu năl căv iăcácăy uăt ăv tăch t,ătinhăth nă

11

t oănênăn ngăl c,ăs că m nhăph căv ăchoăs ăphátătri nănóiăchungăc aăcácăt ă
ch c.
Theoătácăgi ăLêăTh ăM ăLinhă(2009):ăngu n nhợn l Ế Ế a m t tô Ếh Ế
ẽao g m t t Ế nh ng ng

i lao đ ng làm trong t Ếh Ế đó Ếó s Ế kh e và

trình đ kháẾ nhau, h Ếó th t o thành m t s Ế m nh hoàn thành t t m Ế
tiêu Ế a t Ếh Ế nêu đ
đưă ch ă raă đ
đ

Ế đ ng viên, khuỔ n khíẾh phù h p ".ăKháiăni mănƠyă

că s că m nhă ti mă nă c aă ngu nă nhơnă l că trongă t ă ch că khiă h ă

căđ ngăviên,ăkhuy năkhíchăk păth i.
Trongăbáoăcáoăc aăLiênăh păqu căđánhăgiáăv ănh ngătácăđ ngătoƠnăc uă

hóaăđ iăv iăngu nănhơnăl căđưăđ nhăngh a:ă Ngu n nhợn l Ế là trình đ lành
ngh , ki n th Ế và n ng l Ế th Ế Ếó, th Ế t Ếùng v i nh ng n ng l Ế t n t i
i."

ơyălƠăcáchăti păc nănh năm nhăv ăch tă

ế

i ế ng ti m n ng Ế a Ếon ng

l

ngăngu nănhơnăl c,ăquanătơmăt iăti măn ngăc aăconăng

i.

Tuyă cóă nhi uă đ nhă ngh aă khácă nhauă d aă trênă nh ngă giácă đ ă ti pă c nă
nghiênăc uăkhácănhauăsongăđi măchungămƠăch ngătaăcóăth ărútăraăt ănh ngă
đ nhăngh aăđóălƠ:ăngu nănhơnăl călƠăkháiăni măt ngăh păbaoăg măcácăy uăt ăs ă
l

ng,ăch tăl

nh ă trongă t

ngăvƠăc ăc uăphátătri nălaoăđ ngănóiăchungăc ă ăhi năt iăc ngă
ngă laiă ti mă n ngă c aă m iă t ă ch c,ă m iă đ aă ph

ng,ă m iă qu că

gia,ăkhuăv căvƠăth ăgi i.
1.1.2 Ch tăệ
Ch tăl

ngăngu nănhợnăệ Ế
ngăngu nănhơnăl călƠătr ngătháiănh tăđ nhăc aăngu nănhơnăl că

th ăhi n m iăquanăh ă gi aă cácă y uăt ăc u thƠnhănênăb năch tăbênătrongăc aă
ngu nă nhơnă ă l că Theoă GS.TSă Bùiă V nă Nh nă gi iă thích:ă Ch tă l

ngă ngu nă

nhơnăl căg mătríătu ăth ăch tăvƠăph măch tătơmălỦăxưăh iătrongăđó:ă
"Th ăl căc aăngu nănhơnăl c:ăs căkh eăc ăth ăvƠăs căkh eătinhăth n"
"Triăl căc aăngu nănhơnăl c:ătrìnhăđ ăv năhóa,ăchuyênămônăk ăthu tăvƠă
k ăn ngălaoăđ ngăth căhƠnhăc aăng

iălaoăđ ng"

12

Thang Long University Libraty


"Ph măch tătơmălỦăxưăh i:ăk ălu t,ăt ăgiác,ăcóătinhăth năh pătácăvƠătácă
phongăcôngănghi p,ăcóătinhăth nătráchănhi măcaoă.v.v.ă.ă. "
Ch ătiêuăt ngăh p:ăt ăch căLiênăh păqu căđưăkhuy năngh ăvƠăđ aăraăch ă
s ă đ ă đánhă giáă s ă phátă tri nă conă ng
phátătri năconăng

iăđ

iă HDI.ă Theoă ph

ngă phápă nƠyă thìă s ă

căxácăđ nhătheoă3ăy uăt ăc ăb năvƠăt ngăh pănh t:ăs că

kh eă(tu iăth ăbìnhăquơnăc aădơnăs );ătrìnhăđ ăh căv nă(t ăl ădơnăs ăbi tăch ,ă
s ă n mă điă h că c aă m tă ng

GDP/ng

i);ă vƠă thuă nh pă (t ngă s nă ph mă trongă n

că

i)."
ngă trênă cáchă ti pă c nă v ă môă thìă ch tă l

ngă ngu nă nhơnă l că đ

că

đánhăgiáăthôngăquaăcácătiêuăth c:
"S căkh e:ăth ăl căvƠătríăl c; Trìnhăđ ăh căv n,ătrìnhăđ ăchuyênămôn,ă
trìnhăđ ălƠnhăngh , Cácăn ngăl c,ăph măch tăcáănhơnă(Ủăth căk ălu t,ătínhăh pă
tác,ăyăth cătráchănhi m,ăs ăchuyênătơmă...)."
Theoă m tă cáchă ti pă c nă khác,ă GS,ă TSă kinhă t ă
l

ă V nă Ph că Ếoi Ếh t

ng nhợn l Ế Ế a ếoanh nghi p là m Ế đ đáp ng nhu Ế u v m t toàn ẽ

và v m t đ ng ẽ (Ế Ế u) ẾáẾ lo i. Nhuă c uă nhơnă l că choă ho tă đ ngă c aă
doanhănghi pălƠătoƠnăb ăvƠăc ăc uăcácălo iăkh ăn ngălaoăđ ngăc năthi tăchoă
vi că th că hi n,ă hoƠnă thƠnhă t tă nh tă n ngă nhi mă v ă c aă doanhă nghi pă trongă
th iăgianătr

căm tăvƠătrongăt

ngălaiăxácăđ nh.ă Ch t l

ng ngu n nhợn l Ế

Ế a ếoanh nghi p th hi n ăs Ế m nh h p thành Ế a ẾáẾ kh n ng lao đ ng.
TuỔ nhiên trong ếoanh nghi p Ếh t l

ng lao đ ng đ

Ế đánh giá thông qua

m i quan h gi a Ếhi phí (th i gian) lao đ ng v i hi u qu lao đ ng.
Nh ăv y,ătrênăquanăđi măc aăm tănhƠăqu n lỦăngu nănhơnăl că ăt măviă
mô,ăt ăvi cătrìnhăbƠyăcácăquanăđi măkhácănhauăv ăch tăl
trongălu n v nănƠy,ăkháiăni măv ăch tăl
sau:

13

ngăngu nănhơnăl c,ă

ngăngu nănhơnăl căđ

căhi uănh ă


Ch tăl

ngăngu nănhơnăl călƠăy uăt ăt ngăh păc aănhi uăy uăt ăb ăph nă

nh ătríătu ,ătrìnhăđ ,ăs ăhi uăbi t,ăđ oăđ c,ăk ăn ng,ăs căkh e,ăth măm ,ăhi uă
qu ălaoăđ ngă.v.vă. . . c aăng

iălaoăđ ng.ăT tăc ăcácăy uăt ănƠyăcóăm iăquană

h ă ch tăch ăv iănhauăvƠătrongăđóătríăl căvƠăth ă l călƠăhaiăy uăt ăquanătr ngă
trongăvi căxemăxét,ăđánhăgiáăch tăl
1.1.3ăNợngăẾaoăẾh tăệ
TheoăTh căs ăD

ngăngu nănhơnăl c.

ngăngu nănhợnăệ Ế.
ngăAnhăHoƠngă(Tr

ƠăN ng)ăphơnătíchăthìănơngăcaoăch tăl

ngă

iăh căKinhăt ă -

iăh că

ngăngu nănhơnăl călƠăm tăn iădungă

quanătr ngăc aăphátătri năngu nănhơnăl c,ăđóălƠ ho tăđ ng.'ă"nợng Ếao v th
l Ế trí tu , đ o đ Ế n ng l Ế, k n ng, th m m ,... Ế a ng
"phát tri n Ếh t l

ng ngu n nhợn l Ế tr

t s Ế kh e và ếinh ế
môi tr

i lao đ ng" vƠăs ă

Ế táẾ đ ng, Ếhi ph i ẽ i nh ng Ổêu

ng, giáo ế Ế - đào t o, giá tr v n hóa truỔ n th ng và

ng s ng. "
Nơngăcaoăch tăl

tr ăchoăconăng

ngăngu nănhơnăl c:ăv ăc ăb năđ

căhi uălƠăt ngăgiáă

iătrênăcácă m tăph măch tăđ oăđ c,ăth ăch t,ăn ngăl c,ăth mă

m ,ă thôngăquaă cácă chínhă sáchăphátătri năngu nănhơnă l că giúpă conă ng

iă cóă

nh ngăn ngăl c,ăph măch tăm i,ăcaoăh năđ ăcóăth ăhoƠnăthƠnhăt tăh năm că
tiêuăc aăt ăch căvƠăc aăchínhăb năthơnăh .
Trongăph măviăc aălu năv nănƠy,ătácăgi ăđ ăc păđ năv năđ ăch tăl

ngă

ngu nănhơnăl căc aăc ăquanăch ăy uăd aătrênăvi căti păc n,ănghiênăc u,ăđánhă
giáăc ăc u,ăs ăl

ngăvƠăcácătiêuăchíăph năánhăch tăl

cùngănh ngăchínhăsáchăqu nătr ă nhăh

ngăhi năt iăc aănhơnăs ă

ngăt iăch tăl

đóă đ aă raă cácă gi iă phápă nh mă nơngă caoă ch tă l

ngăngu nănhơnăl c.ăT ă

ngă ngu nă nhơnă l că trongă

ph măviăc aăC căh iăquanăL ngăS n
1.2 Vai tròăvƠăs ăc năthi tăph iănơngăcaoăch tăl

ngăngu nănhơnăl c.

1.2.1ăVaiătròăẾ aăngu nănhợnăệ ẾăvàănợngăẾaoăẾh tăệ

ngăngu nănhợnăệ Ế

14

Thang Long University Libraty


T ăth ăk ăth ă15,ăh căgi ăn

căVi tălƠăNhơnăThơnăTrungăđưănh năđ nh:ă

"Hi nătƠiălƠănguyênăkhí qu căgia".ăM tăqu căgiaăv ngăm nh,ăgiƠuăcóăkhôngă
ch ăb iăcóăngu nătƠiănguyênăthiênănhiênăphongăphú,ăkhôngăch ăb iăcóănhi uă
máyămóc,ăcôngăngh ăhi năđ iăhayăcóănhi uăti năg iănhƠăb ngămƠăcònăb iăcóă
m tăngu nălaoăđ ngăd iădƠo,ăch tăl

ngăcao,ăcóăđ ăkh ăn ngălƠmăch ănh ngă

ngu nătƠiănguyênăkhác.
Xuăh

ngătoƠnăc uăhóaăhi nănayăđưădi năraătrênătoƠnăth ăgi i,ăn

cătaă

c ngăđưăh iănh păn năkinhăt ăth ăgi i,ăgiaănh păASEAN,ăAPEC,ăWTO,...Nh ă
v yă quáă trìnhă h pă tácă kinhă t ă c ngă s ă đ
t ngăb

căđiăraăth ătr

că m ă r ngă h n,ă cácă Côngă tyă d nă

ngăth ăgi i. Vìăv y,ăxuăh

ngănƠyăđòiăh iăngu nănhơnă

l căph iăliênăt cănơngăcaoătrìnhăđ ăh căv n,ăk ăn ngăgiaoăti păngo iăng ăđ ă
đápă ngăđ

căyêuăc uăcôngăvi c,ăt ngăl iăth ăc nhătranhăv iăcácăqu căgiaăkhácă

trênăth ăgi i,ăvƠătrongăkhuăv c.
Nh ăv y,ăm iăng

iălaoăđ ngăgi iălƠăt ăbƠoăkh eăm nhăc aăm tădoanhă

nghi păphátătri n,ăm iădoanhănghi păthƠnhăcôngălƠăm tăc ăth ăkh eăm nhăc aă
m tăqu căgiaăh ngăth nhăvƠănhuăc uănơngăcaoăch tăl

ngăngu nănhơnăl căc aă

C căh iăquanăL ngăS năc ngăkhôngăn măngoƠiăxuăh

ngăđó.

1.2.2ăẮ ăẾ n thi tăph iănợngăẾaoăẾh tăệ
* Nợng Ếao Ếh t l

ngăngu nănhợnăệ Ế.ă

ng nhợn l c H i quan là ếo Ếh t l

ng nhợn l c H i

quan hi n naỔ Ếòn nhi u b t c p và h n ch :
Hi uăqu ăho tăđ ngăc aăH iăquanăVi tăNamăchínhălƠăvi căxơyăd ngăb ă
máyătinhăg n,ăcácăth ăt căH iăquanăđ

căc iăcáchătheoăh

chóng,ă th iă giană thôngă quană hƠngă hóaă đ

ngăđ năgi n,ănhanhă

că rútă ng nă l i.ă Qu nă lỦă H iă quană

thayăđ iăt ăH iăquanătruy năth ngăn ngăv ăgiámăsátăki mătraăth căt ăhƠngăhóaă
sangăH iăquanăhi năđ iăv iăvi căápăd ngăkhaiăh iăquanăt xa,ăh iăquanăđi năt .ă
S ă d ng máyă mócă trangă thi tă b ă hi nă đ iă vƠoă ki mă traă giámă sátă hƠngă hóa...ă
Nngă caoă ch tă l

ngă nhơnă l că đ ă côngă ch că H iă quană cóă trìnhă đ ă chuyênă

15


nghi p,ăthíchă ngănhanhăv iănh ngăthayăđ iăv ăcôngăngh ăc ngănh ăthôngăl ă
qu căt ăm i.ă áp ngănhuăc uăc aăti nătrìnhăh iănh păkinhăt ăqu căt .
Trongănh ngăn măqua,ăhi nătr ngănhơnăl căh iăquanănóiăchungăđưăth că
hi năt tănhi măv ăđ

căgiao.ăTuyănhiên,ăhi nătr ngănhơnăl căH iăquanăxétăv ă

nhi uăm tăc ngăcònăkhôngăítănh ngăh năch ănh :ătrìnhăđ ănhơnăl căquaăđƠoă
t oăđúngăchuyênămônănghi păv ,ătrìnhăđ ăngo iăng ,ătinăh c,ăph măch tăđ oă
đ c,ă tácă phongă lƠmă vi c...ă Nh ngă h nă ch ă nƠyă nhă h

ngă khôngă nh ă đ nă

nhi măv ăc aăH iăquan,ăchínhăvìăv yăc năthi tăph iănơngăcaoăch tăl

ngănhơnă

l căH iăquan.ă
* Nợng cao ch t l

ng nhợn l c nh m đáp ng Ổêu Ế u hi n đ i hóa ngành

H i quan:
Trongăb iăc nhăVi tăNamăđưăthamăgiaăvƠoăti nătrìnhăh iănh păkinhăt ă
qu căt ,ăxuăth ătoƠnăc uăhóa,ăs ăphátătri năc aăth

ngăm iăth ăgi iăvƠăth

ngă

m iătrongăn

c,ătínhăc nhătranhăqu c t ăngƠyăcƠngăgiaăt ngătrongăthuăhútăđ uă

t ătr căti păn

căngoƠiăđưăđ tăraăyêuăc uăc păbáchăđ iăv iăngƠnhăH iăquanălƠă

ph iă t oă thu nă l iă t iă đa,ă t oă đi uă ki nă thôngă thoángă choă ho tă đ ngă th

ngă

m iănh ngăv năph iătuơnăth ăcácăquyăđ nhăc aăphápălu t.
Ho tăđ ngăbuônăl uăvƠăgianăl năth

ngăm iădi năbi năngƠyăcƠngăph că

t păvƠătinhăviăđòiăh iăngƠnhăH iăquanăph iăđ măb oăanăninhăqu căgia,ăanătoƠnă
choăcácăho tăđ ngăxu tănh păkh u,ăxu tănh păc nh.ăTheoăyêuăc uăc aăm tăs ă
n

căhƠngăhóaănh păkh uăvƠoăcácăn

cănƠyăph i đ

ninh,ă ană toƠnă ngayă t ă c aă kh uă c aă n
trangăb ămáyămócăvƠăđƠoăt oăconăng

căsoiăchi uăki măsoátăană

că xu tă kh u,ă đòiă h iă H iă quană ph iă

iăđ ăđápă ngăđ

căyêuăc uăđó.

Yêuăc uăv ăh iănh p,ăH iăquanăph iăth căhi năcácăcamăk tăqu căt ,ăcácă

hi păđ nhăđaăph

ngăvƠăsongăph

ng,ăđ căbi tălƠăcamăk tăgiaănh păWTO.

Nhi mă v ă tr ngă tơmă c aă toƠnă nghƠnhă lƠă ti pă t că đ yă m nhă c iă cáchă
hƠnhăchính,ăhi năđ iăhóaămƠătr ngătơmălƠăc iăcáchăth ăt căH iăquan.

16

Thang Long University Libraty


Ti păt cătri năkhaiăcóăhi uăqu ăđ ăánăđ năgi năhóaăth ăt căhƠnhăchính,ă
đ ă xu tă cácă c pă cóă th mă quy nă bană hƠnh,ă s aă đ iă h ă th ngă v nă b nă theoă
h

ngă t oă thu năl iăchoă ho tă đ ngăth

ngă m i,ă qu nă lỦă ch tăch ă xu tă nh pă

kh u,ăxu tănh păc nhăđ ngăth iăphùăh păv iăthôngăl ăqu căt .
Tri năkhaiănhanhăcácăn iădungăch

ngătrìnhăc iăcách, hi năđ iăhóaăH iă

quan,ăchu năb ăth ăt că c ăs ăphápălỦăvƠăcácăđi uăki năh ăt ng,ăk ăthu t,ărútă
kinhănghi măđ ăti păt cătri năkhaiăm ăr ngăh iăquanăđi năt .
T ă ch că th că hi nă t tă Lu tă Qu nă lỦă thu ă vƠă nhi mă v ă thuă ngơnă sáchă

hƠngăn m,ăph iăh păt tăv iăcácăđ n v ăch căn ngăngoƠiăngƠnhăđ ăgi iăquy tă
tri tăđ ătìnhătr ngăn ăđ ngăthu ăvƠătrơyă ăn păthu .
Xơyă d ngă m iă quanăh ă c ngă đ ngă tráchă nhi mă gi aă doanhă nghi pă vƠă
H iăquanănh măt oăthu năl iăchoăth

ngăm i,ăđ uăt ,ăduăl chăngƠyăcƠngăphátă

tri n.
* Nợng Ếao Ếh t l

ng nhợn l Ế ả i quan ếo Ổêu Ế u đòi h i Ế a quá trình

h i nh p kinh t ngàỔ Ếàng sợu r ng Ế a Vi t Nam:
H iănh păkinhăt ăqu căt ăđ tăraăc ănh ngăc ăh iăvƠătháchăth căđ iăv iă
s ă phátă tri nă c aă H iă quană Vi tă Nam.ă S ă giaă t ngă v ă quyă môă c aă cácă ho tă
đ ngăth

ngăm iăqu căt ăt oănênăngu năthuăngơnăsách.ăH iăquanăVi tăNamăcóă

c ăh iăv

năraăth ăgi i,ăh căt pămôăhìnhăqu nălỦătiênăti năc aăH iăquanăcácă

n

c.ăH pătácăv iăcácăn

quanăvùngăngƠyăcƠngăđ

cătrongăkhuăv căv ăphátătri năh iăquanăkhuăv c,ăH iă

căm ăr ngănh m t oăthu năl iăchoăth

ngăm iăqu că

t ătrongăkhuăv căvƠăcùngănhauăgi iăquy tănh ngăv năđ ăxuyênăqu căgiaănh ăs ă
h uătríătu ,ăbuônăbánămaătúy...ăBênăc nhănh ngăc ăh iălƠănh ngătháchăth căr tă
l nă mƠ H iă quană Vi tă Namă ph iă đ iă m t: Tínhă ph că t pă c aă cácă ho tă đ ngă
th

ngăm iăqu căt ;ănguyăc ăkh ngăb ;ăm iăđeăd aămôiătr

ngăvƠăs căkh eă

c ngăđ ng;ăngh aăv ăth căhi năcácăcamăk tăqu căt ăliênăquanăđ năl nhăv căh i

17


quan;ă yêuă c uă đ mă b oă thu nă l iă t iă đaă choă cácă ho tă đ ngă th

ngă m iă h pă

pháp...
H iănh păkinhăt ăqu căt ăngƠyăcƠngăr ng,ăphátătri năh iănh păcƠngăsơu,ă
cƠngăđaăd ngăd

iănhi uăhìnhăth c,ăcƠngăm ăr ngăquanăh ăv iăm iăn năkinhă

t ,ăchínhătr ,ăxưăh iăkhácănhau...ăNh ăv y,ăđ ăđápă ngănh ngăyêuăc uăđ tăraă
trongă quáă trìnhă h iă nh pă kinhă t ă qu că t ă vƠă hoƠnă thƠnhă nhi mă v ă chínhă tr ă

đ

că

ngă vƠă NhƠă n

că giaoă phó,ă vi că phátă tri nă vƠă nơngă caoă ch tă l

ngă

nhơnăl căngƠnhăH iăquanălƠăm tăt tăy u vƠăc păbách.
1.3 Nh ngăn iădungăch ăy uăc aănơngăcaoăch tăl

ngăngu nănhơnăl că

1 3.1 NợngăẾao th ăệ Ế (Th ăẾh t,ăth măm …..)
a) S Ế kh e th Ếh t
TheoăT ăđi năWiktionaryăti ngăVi t,ă"th "ălƠăc ăth ,ă"ch t"ălƠătínhăch t.ă
Nh v y,ănóiăm tăcáchăđ năgi nă"th ă ch tăchínhălƠăth ă l c,ălƠăs că kh eă c aă
conăng

i.ăS căkh eăv aălƠăm cătiêu,ăv aălƠăđ ngăl căc aăs ăphátătri năc aă

m tăđ tăn

c,ăm tădơnăt c.

Cácăc ătaăđưăđúcăk t:ăs căkh eălƠăvƠng",ă"Cóăs căkh eălƠăcóăt tăc "ăđưă
ch ngăt ăđ

căt măquanătr ngăc aăs căkh eăconăng

i.ăTheoăT ăch căyăt ăth ă

gi i:ăs căkh eălƠăm tătr ngătháiăhoƠnătoƠnătho iămáiăv ăth ăch t,ătơmăth năvƠă
xưăh i,ăch ăkhôngăch ălƠăkhôngăcóăb nhăhayăth

ngăt t".

CònătheoăPhilippusăParacelsus,ănhƠăv tălỦăh căng
ng

iăđ

ng

iăch ,ătríăt

iă

că ăth ăk ă15,ă

că coiălƠă chaă đ ă c aă n năyăh că hi năđ iăđưănóiăr ng:ă"Tinhă th nălƠă
ngăt

ngălƠăcôngăc ăvƠăc ăth ălƠănguyênăli uăm măd o".

Nh v y,ă s că kh eă g mă s că kh eă c ă th ă vƠă s că kh eă tinhă th n.ă S că
kh eăc ăth ălƠăs ăc

ngătráng,ălƠăkh ăn ngămangăvác,ălaoăđ ngăchơnătay.ăS că

kh eătinhăth nălƠăs ăd oădaiăc aăho tăđ ngăth năkinh,ălƠăkh ăn ngăv năđ ngă
c aătríătu ,ăbi năt ăduyăthƠnhăhƠnhăđ ng.

18

Thang Long University Libraty


S căkh eăconăng
kinhăt ăvƠăđ

iăch uă nhăh

ngăc aănhi uăy uăt ăt ănhiên,ăxưăh i,ă

căph năánhăthôngăquaăcácăch ătiêuăcóăth ăđoăl

ngănh :ăchi uă

cao,ăcơnăn ng,ăngo iăhình,ăs căb n,ăđ ăd oădai,ăkh ăn ngămangăvácăv tăn ng,ă
tìnhătr ngăb nhăt t,ăTrongăl nhăv căduăl ch,ăd chăv ,ăs căkh eă l iăcƠngăquană
tr ngăb iănóă nhăh

ngătr căti păt iăch tăl

ngăph căv ăkháchăhƠng.ăNh ngă

nhơnăviênă ăkhuăv cănƠyăcóăyêuăc uăv ăngo iăhìnhăcaoăh n,ăkhôngăđ

căphépă

m căcácăb nhătruy nănhi măd ălơyăquaăho tăđ ngăgiaoăti p,ă nău ng;ătinhăth nă
c năluônă ătr ngătháiătho iămái,ăvuiăv ,ăho tăbátăs ăt oăhi uă ngăt tăkhiăti pă
xúcăv iăkháchăhƠng.
ẽ) Th m m
"Th măm ",ătheoăT ăđi năm ăWiktionaryăti ngăVi t,ălƠăkh ăn ngăc mă
nh năcáiăd p.ăV iăt ăcáchălƠă m tăy uăt ăc ă b năc aă ch tăl
l c,ăth măm ăđ nhăh

ngăvi căb iăd

ngăngu nănhơnă

ngănhuăc u,ăkhátăv ngăc aăconăng

iă

theoătiêuăchu nă"chơn,ăthi n,ăm ".ăs ăphátătri năc aăth măm ăđ ngăđ năs ăcóă
tácăđ ngătr ăl iăthúcăđ yăs ăphátătri nătríătu ă ătrìnhăđ ăcaoăh n,ăđ căbi tănóăcóă
giáătr ăđ nhăh

ngăcho cácăho tăđ ngătríătu ,ăchoăvi căs ăd ngăcácăthƠnhăt uă

c aătríătu ,ăc aăkhoaăh căvƠoănh ngăm căđíchănhơnăv n,ăti năb ăxưăh iăvìăcu că
s ngăh nhăphúcăc aăconăng
Tiêuă chu nă tr

i."

că tiênă c aă th mă m ă v ă conă ng

chínhălƠăkh ăn ngăh pătác. Conăng
v iăm iăng

iăth

iă ă th iă k ă hi nă đ iă

ngăkhơmăph cănh ngăaiăs ngăcóăíchă

i.ăTi păđóălƠăn ngăl căti pănh n.ăChúngătaăth

thôngăminh,ăng

iăkiaăsángăd .ă

ngănóiăng

iănƠyă

yăchínhălƠăm tăv ăđ p,ăv ăđ păc aăn ngăl că

ti pănh năc iăm .ăTiêuăchu năth ăbaăc aăv ăđ păconăng

iăhi năđ iălƠăs ăhƠiă

hoƠăgi aăđ iăs ngătơmăh năvƠăđ iăs ngăv tăch t.ăCu iăcùng,ăm tăconăng
mu nă đ pă thìă ph iă lƠă conă ng

khi uăth măm ăc aăconăng

iă

iă cóă giáoă d c.ă Giáoă d că gópă ph nă nơngă caoă

i,ăgiúpăh ăcóăkh ăn ngănh năraăcáiăđ păvƠăsauăđóă

lƠăkh ăn ngălƠmămìnhăđ pălên.

19


1.3.2 NợngăẾaoăv ătríăệ Ế (Trửnhăđ ăh Ếăv n,ătrửnhăđ ăẾhuyỪnămônăỆ ăthu t,ă
Ệ ăn ng)
+ăTrìnhăđ ăh căv n.
Trìnhăđ ăh căvơnăc aăng

iălaoăđ ngălƠăs ăhi uăbi tăc aăng

iălaoăđ ngă

đ iăv iănh ngăki năth căph ăthôngăv ăt ănhiênăvƠăxưăh i.ăTrìnhăđ ăh căv năth ă
hi năthôngăquaăcácăquanăh ăt ăl :ăS ăl
s ăng

ngăng

iăbi tăch ăvƠăch aăbi tăch ,ă

iăcóătrìnhăđ ăti uăh c,ătrungăh căc ăs ,ătrungăh căph ăthông,ăđ iăh că

vƠătrênăđ iăh c.ă ơyălƠăm tăch ătiêuăh tăs căquanătr ngăph năánhăch tăl

ngă

c aăngu nănhơnăl căvƠăcóătácăđ ngăm nhăm ăt iăquáătrìnhăphátătri năkinhăt xưăh iănóiăchungăvƠăs ăphátătri năc aădoanhănghi pănóiăriêng.ăTrìnhăđ ăh că
v năcaoăt oăkh ăn ngăti păthuăvƠăv năd ngăm tăcáchănhanhăchóngănh ngăti nă
b ăkhoaăh căk ăthu tăvƠoăth căti n,ăngoƠiăraăcònăxơyăd ngăđ
doanhă nghi pă v ngă m nh,ă t ă đóă t oă raă môiă tr

căm tăv năhóaă

ngă lƠmă vi că t tă choă ngu nă

nhơnăl c.
+ăTrìnhăđ ăchuyênămônăk ăthu t.
Trìnhă đ ă chuyênă mônă lƠă s ă hi uă bi t,ă kh ă n ngă th că hƠnhă v ă chuyênă
mônă nƠoă đó,ă nóă bi uă hi nă trìnhă đ ă đ

că đƠoă t oă ă cácă tr

ngă trungă h că

chuyênănghi p,ăcaoăđ ng,ăđ iăh căvƠăsauăđ iăh căcóăkh ăn ngăch ăđ oăqu nălỦă
m tă côngă vi că hayă m tă chuyênă mônă nh tă đ nh.ă Doăđóă trìnhăđ ă chuyênă mônă
ngu nănhơnăl căđ

căđoăb ng:ăT ăl ăcánăb ătrungăc p,ăt ăl ăcánăb ăcaoăđ ng,ă

đ iăh c,ăt ăl ăcánăb ătrênăđ iăh c.ăVi căgiáoăd căngh ăvƠăgiáoăd căchuyênămônă
v aăgiúpăngu nănhơnăl căcóăki năth căđ ngăth iăcònăcungăc pătayăngh ,ăk ă
n ngă vƠă chuyênă môn.V iă m iă trìnhă đ ă đƠoă t oă nh tă đ nh,ă ng
bi tăđ

iă h că cóă th ă

căh ă s ăph iă đ mă nh nă nh ngăcôngă vi că gì?ă Yêuă c uăk ă n ngăc ngă

nh ă chuyênă mônă ngh ă nghi pă ph iă nh ă th ă nƠo?ă NgoƠiă raă trìnhă đ ă chuyênă
mônăt tălƠăcáchăth căđ ăt ngătíchăl yăv năconăng

iăđ căbi tălƠătriăth căvƠăs

giúpăchoăvi căsángăt oăraăcôngăngh ăm i,ăti păthuăcôngăngh ăm i.ăNóăcònăt oă

20

Thang Long University Libraty


raăm t l căl

ngălaoăđ ngăcóătrìnhăđ ,ăcóăk ăn ngălƠmăvi căv iăn ngăsu tăcaoă

vƠălƠăc ăs ăthúcăđ yăt ngătr

ngănhanhăvƠăb năv ng.

+ăK ăn ng

K ăn ngălƠăn ngăl căhayăkh ăn ngăchuyênăbi tăc aăm tăcáănhơnăv ăm tă
ho cănhi uăkhíaăc nhănƠoăđóăđ

căs ăd ngăđ ăgi iăquy tătìnhăhu ngăhayăcôngă

vi cănƠoăđóăphátăsinhătrongăcu căs ng.ăK ăn ngălƠăvi căv năd ngătriăth căkhoaă
h căk ăthu tăvƠoăcôngăvi căth căti n.ăK ăn ngămangăy uăt ăth căhƠnh,ăg năv iă
th căt ăcôngăvi căvƠăđ

căth ăhi nătrongăho tăđ ngăc aăconăng

iăquaăcáchăs ă

d ng đôiătayănh ăl păráp,ăv năhƠnhămáyă móc,ăs aă ch aă đ ăv tầ ;ăS ăd ngă
ngônăng ănh ăđ c,ăvi t,ănói,ăgi ngăd yầ;ăS ăd ngăc măgiácănh ăch năđoán,ă
thanhătra,ăđi uătr ... ,ăS ăd ngătinhăsángăt oănh ăphátăminh,ăthi tăk ầầầ.;
S ăd ngăkh ăn ngălưnhăđ oănh ăkh iăs ăm tăd ăánăm i,ăt ăch c,ăch ăđ o,ăraă
quy tăđ nh...
K ăn ngămangătínhăđ căthùăc aăngh ănghi p,ăkhácănhauătrongăt ngăl nhă
v c,ă v ă trí,ă côngă vi c,ầă Thôngăth

ng,ă k ă n ngă đ

că chiaă thƠnhă 2ălo i:ă k ă

n ngăc ngă(tríătu ălogic)ăvƠăk ăn ngăm mă(tríătu ăc măxúc):
K ăn ngăc ngăhayăcònăg iălƠăk ăn ngăchuyênămôn:ălƠănh ngăk ăn ngă
cóăđ

cădoăgiáoăd c,ăđƠoăt oăt ănhƠătr

Nh ngăk ăn ngănƠyăth

ngăvƠălƠăk ăn ngămangătínhăn năt ng.ă

ngăxu tăhi nătrênăb nălỦăl chănhơnăs ,ăđóăchínhălƠăkh ă

n ngăh căvơn,ăkinhănghi măvƠăs ăthƠnhăth o v ăchuyênămôn.
K ăn ngăm mălƠăthu tăng ădùngăđ ăch ăcácăk ăn ngăquanătr ngătrongă
cu căs ngăconăng

i,ălƠănh ngăth ăth

ngăkhôngăđ

căh cătrongănhƠătr

ng,ă

khôngăliênăquanăđ năki năth căchuyênămôn,ăkhôngăth ăs ăn m,ăkhôngăph iălƠă
k ăn ngăcáătínhăđ căbi tămƠă ph ăthu că ch ăy uăvƠoăcáătinhăc aăt ngăng

i.ă

TheoăB ăLaoăđ ngăHoaăK ăvƠăHi păh iăđƠoăt oăvƠăphátătri năM ătrongăm tă
nghiênăc uăv ăcácăk ăn ngăc ăb nătrongăcôngăvi căđưăđ aăraă13ăk ăn ngăc ă
b năc năthi tăđ ăthƠnhăcôngătrongăcôngăvi c,ăđóălƠ:ăk ăn ngăh căvƠăt ăh c,ăk ă

21

n ngăl ngănghe,ăk ăn ngăthuy tătrình,ăk ăn ngăgi iăquy tăv năđ ,ăk ăn ngăt ă
duyăsángăt o,ăk ăn ngăqu nălỦăb năthơnăvƠătinhăth năt ătônăk ăn ngăđ tăm că
tiêuă/t oăđ ngăl călƠmăvi c,ăk ăn ngăphátătri năcáănhơnăvƠăs ănghi p,ăk ăn ngă
giaoăti pă ng x ăvƠăt oăl păquanăh ,ăk ăn ngălƠmăvi căđ ngăđôi,ăk ăn ngăđƠmă
phán,ăk ăn ngăt ăch căcôngăvi căhi uăqu ăvƠăk ăn ngălưnhăđ oăb năthơn.
Tómăl i,ăchìaăkhóaăd năđ năthƠnhăcôngăth căs ălƠăph iăbi tăk tăh păc ă
haiăk ăn ngătrên.
1.3.3 NợngăẾaoătợmăệ Ế (NhợnăẾáẾhăđ oăđ Ế,ăýăth ẾătráẾhănhi m,ătháiăđ ,ă
hànhăvi)
+ă

oăđ c

TheoăPGS.TSăD

ngăTh ăLi u,ătr

ngăKinhăt ăqu cădơnăHƠăNôiăthì:

"Ph m Ếh t (đ o đ Ế) là t p h p ẾáẾ nguỔên t Ế, quỔ t Ế, Ếhu n m Ế
ồụ h i nh m đi u Ếh nh, đánh giá hành vi Ế a Ếon ng
trong quan h v i ng

i đ i v i ẽ n thợn và

i kháẾ, v i ồụ h i "

oăđ călƠănh ngătiêuăchu năvƠăquyăph măđi uăti tăxưăh i,ăđ
quaăhƠnhăviăc aăconăng

i,ăth ăhi năquaăm iăquanăh ăgi aăng

lƠmănênătácăphong,ăl iăs ng.ăT ăđó,ăt oăraăỦăth călƠmăvi căc a ng
vƠă nhăh

căb căl ă

iăv iăng

i,ă

iălaoăđ ngă

ngăl năđ năv năhóaădoanhănghi p.ăDoăđó,ănh ngăch ătiêuănƠyăr tă

quană tr ngă trongă vi că đánhă giáă ch tă l

ngă ngu nă nhơnă l că c aă xưă h iă nóiă

chungăvƠădoanhănghi pănóiăriêng.
Nh ngă bi uă hi nă chínhă c aă ph mă ch tă đ oă đ că c aă conă ng

iă trong

côngăvi călƠ:
- Tônătr ngălu tăpháp,ăk ălu tăc aănhƠăn
h

căvƠăc aădoanhănghi p,ăLuônă

ngă thi n,ă c nă ki m,ă trungă th c,ă nhơnă ngh a,ă cóă l iă s ngă lƠnhă m nh,ă n pă

s ngăv năminh;ă
- Laoăđ ngăch măch ,ănhi tătình,ăc nătr ng;
- CóăỦăth căt păth ,ăđoƠnăk t,ăph năđ uăvìăl iăíchăchung;

22

Thang Long University Libraty


- Cóătráchănhi măv iăb năthơn,ăv iăcôngăvi căvƠăv iădoanhănghi p;
- CóăỦăth căb oăv ăvƠăc iăthi nămôiătr

ng,ă. . .

- Cóătinhăth năh căt p,ăc uăti năb ,ănghiênăc u,ăti păthuăcáiăm i,ăph nă
d u,ă rènă luy nă đ ă nơngă caoă trìnhă đ ;ă n mă v ngă ch ă tr
ng,ăphápălu tăc aăNhƠăn

c;ăcóăphongăcách,ăph

ng,ă chínhă sáchă c aă

ngăphápălƠmăvi căkhoaă

h c,ăđ iăm i;ăsơuăsátăcôngăvi c;ăcoiătr ngănguyênăt c,ăk ăc

ng;ăphơnătíchăx ă

lỦăv năđ ăchínhăxác,ăkháchăquan,ăcôngătơm,ăcóălỦ,ăcóătình,ăcóătínhăthuy tăph că
cao.
- Kiênăquy tăch ngănh ngăbi uăhi n,ănh ngăvi călƠmăcóăh iăchoădoanhă
nghi p;ăkhôngăng iăkhóăkh n,ăgianăkh ;ătíchăc căđ uătranhăch ngăch ăngh aăcáă
nhơn,ă c ă h i,ă c că b ,ă bèă phái,ă quană liêu,ă thamă nh ng,ă lưngă phíă vƠă cácă bi uă
hi nătiêuăc căkhác;ăth căhi năc n,ăki m,ăliêm,ăchính,ăchí,ăcông,ăvôăt ;ăkhôngă
l iăd ngăch căquy năđ ăv ăl i.
- Ch pă hƠnhă t tă nguyênă t că t pă trungă dơnă ch ;ă th

ngă xuyênă t ă phêă

bìnhăvƠăphêăbình.ăTh căhi nănghiêmăch nhăquyăch ălƠmăvi căc aădoanhănghi pă
vƠăb ăph nălƠmăvi că
- Cóă l iă s ngă lƠnhă m nh,ă trungă th c,ă g

ngă m u;ă hƠnhă đ ngă cóă v nă

hóa;ănóiăđiăđôiăv iălƠm;ăcóătinhăth năxơyăd ngăvƠăđoƠnăk t,ăth ngănh tătrongă
n iăb ;ăt
th

ngăthơnăt

ngăái,ăđ tăl iăíchăt păth ălênătrênăl iăíchăcáănhơn;ăyêuă

ng,ăgiúpăđ ăđ ngăchí,ăđ ngănghi p,ătácăphongăgi năd ,ăkhiêmăt n.
Cácăch ătiêuăđ ăđoăl

ngăch tăl

ngăngu nănhơnăl căquaăy uăt ăph mă

ch tă đ oă đ că mangă tínhă đ nhă tính,ă r tă khóă cóă th ă đánhă giáă chínhă xác.ă Tuyă
nhiên,ăcóăth ăs ăd ngăph
đ nhă h

ngăphápăth ngăkê,ăđi uătraăvƠăxácăđ nhăcácăch ătiêuă

ng,ă cácă bi uă hi nă c aă ng

iă laoă đ ng,ă ch ngă h nă nh :ă v ngă m tă

khôngălỦădo;ăđiămu năv ăs m;ăthamăô;ăti tăl ăbíăm tăCôngăty,ău ngăbiaăr

u,ă

hútă thu că láă trongă gi ă lƠmă vi c;ă cưiă nhau,ă gơyă g ă v iă kháchă hƠng,ă đ ngă
nghi p.ăNgƠyănayăm iădoanhănghi păđ uăđ tăraăm tăn iăquyăchungăchoătoƠnă

23


th ăcánăb ăcôngănhơnăviên,ăvi cătuơnăth ăcácăn iăquyănƠyăcóăth ăxemănh ălƠă
tiêuă chíă đánhă giáă choă ngu nă nhơnă l că .VƠoă cu iă kìă lƠmă vi c thìă cácă doanhă
nghi păđ uăd aă trênăvi că tuơnă th ă nh ngătiêuă chíătrênăđ ă đánhă giá,ăxemă xétă
ch tă l

ngă ngu nă nhơn l c.ă ơyă c ngă đ

đánhăgiáăch tăl

că xemă nh ă lƠă ch ă s ă b ă sungă v ă

ngăngu nănhơnăl c,ănh ngănóăcóăm tătácăđ ngăm nhăm ăvƠă

toăl năt iăn ngăsu tălaoăđ ngăvƠăk tăqu ăkinhădoanhăc aădoanhănghi p.
+ Tháiăđ
TheoăT ăđi năWiktionaryăti ngăVi t,ătháiăđ "ălƠăcáchăđ ăl ăỦăngh ,ătìnhă
c mă tr

că m tă s ă vi c,ă trongă m tă hoƠnă c nhă b ngă nétă m t,ă c ă ch ,ă l iă nói,ă

hƠnhăđ ng.
Tháiă đ ă lƠă Ủă th că v iă m tă vi că lƠmă th

ngă xuyên.ă Nh ă vơy,ă tháiă đ ă

chínhălƠăcáchăsuyăngh ă(nh năth c),ăcáchă ngăx ă(Ủăth c)ătrongăcôngăvi căc aă
conăng

i.

TheoănhƠăkinhădoanhăPhilipăKotler:ă"Tháiăđ ălƠăs ăđánhăgiáăt tăhayăx uă
c aăcáăth ăđ

căhìnhăthƠnhătrênăc ăs ănh ngătriăth căhi năcóăb năv ngăv ăm tă

kháchăth ăhayăỦăt
h

ngănƠoăđó,ănh ngăc măgiácădoăchúngăgơyăraă vƠăph

ngă

ngăhƠnhăđ ngăcóăth ăcó"
Tháiăđ ăđ iănhơnăx ăth ăc aăm tăng

iălaoăđ ngăth ăhi năqua:

- Tháiăđ ăv iăc pătrên:ăluônătônătr ng,ăl chăs ăv iăc pătrên,ănghiêmătúcă
tuơnăth ăch ăd năm nhăl nhăcóăliênăquanăt iăcôngăvi c,ăti păthuăỦăki năđóngă
gópăxơyăd ngăđ ănơngăcaoăhi uăqu ăcôngăvi căcáănhơn,ầ
- Tháiăđ ăv iăđ ngănghi p:ăluônătônătr ng,ăl chăs ,ăhòaăđ ng,ăthơnăáiăv iă
đ ngănghi p;ăs năsƠngăh pătác,ăgiúpăđ ăđ ngănghi pătrongăph măviăch cătráchă
c aămình.
- Tháiăđ ăv iăkháchăhƠng:ăluônătônătr ng,ăl chăs ,ănhi tătình,ăt nătơm,ă
s năsóc,ăs năsƠngăl ngăngheăs ăgópăỦăc aăkháchăhƠngăvƠăcóătinhăth năh pătácă
nh măcungăc păt iăkháchăhƠngăd chăv ,ăs năph măt tănh t.

24

Thang Long University Libraty


VƠă tháiă đ ă c aă ng

iă laoă đ ngă trongă côngă vi că thìă th

ngă đ

că bi uă

hi năqua:
+ă S ă đamă mêă v iă côngăvi c:ăđóălƠă vi că dƠnhă h tă tơmă nguy nă đ iă v iă
nhi măv ăđ

căgiao,ătr nătr ăvƠăsuyăngh ăkhôngăng ngăchoăvi căth căhi năt tă

nh tăcôngăvi căđó.ă amămêătrongăcôngăvi căkhi năng

iălaoăđ ngănh năth yă

giáătr ăđíchăth căc aămìnhătrongăk tăqu ăcôngăvi căđó,ălƠălòngăt ătr ng,ăv ăth ,ă
đ ngăc păc aăchínhăb năthơn.
+ S ăh căt păkhôngăng ng:ăkhôngăch ăd ngăl iă ăb ngăc păđưăcó,ăđóălƠă
s ăt ăh că h iăc aăng
khác,ăđ tăv năđ ,ăb tăch

iălaoăđ ng,ăb tăđ uăt ăvi că ch măchúătheoădõiăng

iă

c...ăđ năt ămƠyămòătìmăki măcácăquy năsách,ătƠiăli uă

đ ă đ c.ă N uă m tă t ăch că cóăđ

că nhi uăng

iă nh ă v yă thìăđơyă lƠă m tă đi uă

kh ngăđ nhăch căch năs ăphátătri năb năv ng.
+ Tínhăđ ngăđ i:ălƠăkh ăn ngălƠmăvi cănhóm,ălƠăyêuăc uăb tăbu căđ iă
v iăb tăk ănhơnăviênănƠoătrongăm tăt ăch căchuyênănghi p.ăL iăíchăc aătínhă
đ ngăđ iăvôăcùngătoăl n,ăkh ngăđ nhăv năhóaă- “cáiăh n"ăc aăt ăch c,ăth ăhi nă
tráchănhi măchungăvƠăđ năcùngăv iăs ăm nhăc aătoƠnăCôngătyầ Tínhăđ ngă
đ iă t oă raă m tă b uă khôngă khíă thơnă thi n,ă đoƠnă k t,ă ng nă ch nă đ

că tínhă bèă

phái,ăc căb ătrongăt ăch c.
+ăLòngănhi tăhuy t:ă óălƠăs ăth ăhi n m tăs căs ngătrƠnătr ,ăs năsƠngă
v

tăquaăt tăc ăcácătr ăng iăvƠărƠoăc n.ăCóălòngănhi tăhuy tăs ăch măd tăs ă

bu năt ăvƠăchánăn nătrongăcôngăvi c.ăLòngănhi tăhuy tăcóătínhăch tă nhăh
r tăcao,ănóăcóăth ălôiăkéoănh ngăng

ngă

iăkhácăthayăđ iăd nănh ngăhƠnhăvi ch aă

phùăh păc aămình.
+ăT ănh năth c:ăM tăng

iăthƠnhăcôngălƠăm tăng

rõă h nă aiă h tă v ă chínhă b nă thơnă mình,ă bi tă đ
m nh,ăđi măy uăvƠăti măn ng.

+ăHƠnhăvi

25

că s ă tr

iătr

căh tăph iăbi tă

ng,ă s ă đo n,ă đi mă