Ứng dụng bản đồ tư duy trong giảng dạy âm nhạc ở trường THCS

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TỈNH HƯNG YÊN
PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO PHÙ CỪ
TRƯỜNG THCS TỐNG TRÂN
----------- ***** -----------

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ỨNG DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY
TRONG DẠY – HỌC MÔN ÂM NHẠC Ở TRƯỜNG THCS
ĐÁNH GIÁ CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM SKKN
(Nhận xét, xếp loại)
CẤP TRƯỜNG
……………………………………….
……………………………………….

……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….

CẤP HUYỆN
……………………………………….

……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….
……………………………………….

CẤP TỈNH

………………………………………..
………………………………………..
………………………………………..
………………………………………..
………………………………………..
………………………………………..
………………………………………..
………………………………………..
………………………………………..
………………………………………..
………………………………………..

SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

MỤC LỤC
STT

Nội dung

Số trang

01

LỜI MỞ ĐẦU

04

02

CÁC KÍ HIỆU VIẾT TẮT TRONG SKKN

05

03

PHẦN THỨ NHẤT – ĐẶT VẤN ĐỀ

06

04

I- Cơ sở khoa học của sáng kiến

06

05

1- Cơ sở lý luận

06

06

2- Cơ sở thực tiễn

09

07

II- Mục đích của SKKN

11

08

III- Đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu

12

09

1- Đối tượng nghiên cứu

12

10

2- Phạm vi nghiên cứu

12

11

IV- Kế hoạch và phương pháp nghiên cứu

12

12

1. Kế hoạch nghiên cứu:

12

13

2. Phương pháp nghiên cứu:

12

14

PHẦN THỨ HAI – NỘI DUNG

13

15

I- Nội dung nghiên cứu

13

16

II- Thực trạng việc giảng dạy môn âm nhạc.

13

17

III- Các giải pháp thực hiện (ứng dụng SKKN)

15

18

1- BĐTD – Tác dụng và kĩ thuật sử dụng trong giảng dạy – học

15

19

1.1- Bản đồ tư duy:

15

20

1.2- Tác dụng của BĐTD trong dạy - học:

16

21

1.3- Nguyên lí sử dụng BĐTD trong dạy – học

19

22

2- Ứng dụng BĐTD trong dạy – học môn âm nhạc

22

23

2.1- Ứng dụng BĐTD trong các hoạt động dạy – học âm nhạc:

22

24

2.2- Ứng dụng BĐTD trong các phân môn âm nhạc.

24

25

3- Quy trình ứng dụng bản đồ tư duy trong dạy - học môn ÂN:

27

26

3.1- Chuẩn bị cho việc ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn ÂN:

28

27

3.2- Xây dựng bài giảng âm nhạc (soạn bài) có ứng dụng BĐTD:

28

28

3.3- Quy trình dạy - học môn âm nhạc có ứng dụng BĐTD:

30

29

4- Các thiết bị, công cụ hỗ trợ dạy - học âm nhạc với BĐTD:

31

30

4.1- Các thiết bị truyền thống:

32

31

4.2- Các thiết bị, công cụ ứng dụng CNTT:

32

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

2


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

32

5- Bài soạn (dạy) thực nghiệm:

35

33

IV- Kết quả thực hiện:

43

34

1- Bảng so sánh kết quả điều tra hứng thú của học sinh:

43

35

2- Bảng so sánh kết quả áp dụng SKKN

43

36

V- Tiểu kết:

44

37

PHẦN THỨ BA - KẾT LUẬN:

45

38

I - Bài học kinh nghiệm:

45

39

II – Những vấn đề còn bỏ ngỏ và điều kiện thực hiện SKKN:

46

40

III – Đề xuất - kiến nghị:

46

41

IV – Kết luận chung:

47

42

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

48

3


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

LỜI MỞ ĐẦU
Cùng với việc ứng dụng công nghệ thông tin, bản đồ tư duy cũng đang ngày
càng phổ biến trong đời sống xã hội hiện đại, nó hỗ trợ và giúp ích cho con người
trong công việc, trong sinh hoạt hằng ngày, từ những nghiên cứu khoa học đến việc
giúp các bà nội trợ khi đi siêu thị ...
Trước sự phổ biến và những ưu điểm của bản đồ tư duy mang lại, đặc biệt
trong tình hình cấp thiết là phải đổi mới phương pháp giáo dục, những năm gần đây
ngành giáo dục nước ta đã triển khai đồng loạt việc ứng bản đồ tư duy vào giảng dạy
nhằm đổi mới phương pháp giáo dục theo hướng phát huy tính tích cực học tập, sáng
tạo của học sinh, mang lại sự hứng thú, ham học hỏi, tìm hiểu của học sinh qua từng
tiết học. Với bên ngoài không nói, nhưng ở Việt Nam thì việc hầu hết giáo viên còn

coi học sinh thuần tuý là người tiếp nhận thông tin mà không hề dạy họ cách sử dụng
những thông tin đó, thì đây quả thực là một lối tư duy mới, trái ngược 180 0, nếu được
áp dụng sẽ tạo đột phá, thậm chí tạo cuộc cách mạng (không chỉ trong giáo dục, mà
trong lối tư duy của con người).
Nhận thức được tầm quan trọng của việc ứng bản đồ tư duy vào trong giảng
dạy nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn âm nhạc, từ những kiến thức đã được
học trong nhà trường sư phạm, căn cứ vào các cơ sở lí luận và thực tiễn, dựa vào
kinh nghiệm giảng dạy của bản thân. Tôi đã luôn tìm tòi, nghiên cứu và áp dụng
những phương pháp mới, những ứng dụng mới trong đó đặc biệt là việc đưa bản đồ
tư duy vào quá trình giảng dạy nhằm góp phần nâng cao chất lượng bộ môn đồng
thời cuốn hút, tạo hứng thú cho học sinh khi học môn âm nhạc trong nhà trường để từ
đó học sinh có thể áp dụng trong cuộc sống của các em.

Nhằm đạt hiệu quả cao trong ứng dụng bản đồ tư duy vào giảng dạy môn âm
nhạc tôi đã những nghiên cứu và viết lại kinh nghiệm về đề tài "Ứng dụng BĐTD
trong dạy – học môn âm nhạc ở trường THCS”

Để thực hiện SKKN này, trước hết tôi xin cám ơn ông Tony Buzan, người
đã phát triển kĩ thuật dụng BĐTD. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn sự quan
tâm giúp đỡ, tạo điều kiện của ban giám hiệu trường THCS Tống Trân, tổ khoa
học xã hội trường THCS Tống Trân và các ý kiến đóng góp tích cực các bạn bè
đồng nghiệp trong trường THCS Tống Trân, các đồng chí giáo viên âm nhạc
THCS trong huyện.

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

4


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

CÁC KÍ HIỆU VIẾT TẮT TRONG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
STT

Kí tự viết tắt

Nghĩa của kí tự viết tắt

1

BĐTD

Bản đồ tư duy

2

CNTT

Công nghệ thông tin

3

SKKN

Sáng kiến kinh nghiệm

4

THCS

Trung học cơ sở

5

GV

Giáo viên

6

HS

Học sinh

7

ÂN

Âm nhạc

8

TĐN

Tập đọc nhạc

9

ÂNTT

Âm nhạc thường thức

10

SL

Số lượng

11

VD

Ví dụ

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

Ghi chú

5

SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

PHẦN THỨ NHẤT – ĐẶT VẤN ĐỀ
I – Cơ sở khoa học của sáng kiến kinh nghiệm
1- Cơ sở lý luận:
Có thể nói, nền giáo dục nước ta đã trải qua hai giai đoạn cơ bản và hiện nay
đang trong giai đoạn tiến tới giai đoạn thứ ba. Nếu ở hai giai đoạn trước, với chủ
trương lấy người thầy là hạt nhân, trung tâm của mô hình và quá trình giáo dục với
hình thức “ thầy giáo chỉ đạo toàn diện học tập của học sinh” thì ở giai đoạn mới
này chúng ta đã tiến thêm một bước và sự có thay đổi cơ bản mà trung tâm của quá

trình giáo dục là đối tượng học sinh.
Luật giáo dục điều 28.2 đã nêu “ phương pháp giáo dục phổ thông phải phát
huy tính tính cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của
từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng, vận dụng
kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập
cho học sinh”. Như vậy để đáp ứng điều này trong dạy – học, buộc các nhà giáo phải
thay đổi phương pháp giáo dục sao cho phù hợp với nhu cầu và quá trình học tập của
học sinh, đáp ứng được yêu cầu xu thế phát triển của thời đại, góp phần đào tạo con
người theo hướng có đủ Đức - Trí - Thể - Mỹ.
Chúng ta đã biết, nhiệm vụ cơ bản nhất của mọi hình thái giáo dục là truyền
đạt kiến thức cho học sinh. Kiến thức được giáo viên nghiên cứu và lĩnh hội trước
sau đó mới truyền tải các kiến thức này cho học sinh. Việc truyền tải đó được diễn ra

như thế nào, bằng phương tiện nào, phương thức nào không phải là vấn đề mà điều
quan trọng nhất là những thông tin, kiến thức phải được truyền tải một cách đầy đủ,
chính xác.
Trên thực tế khi truyền đạt kiến thức đến học sinh, giáo viên được phép sử
dụng bất cứ phương pháp (có thể là thuyết trình, giảng giải hay kể cả là đọc – chép)
và loại phương tiện giáo dục nào để có thể đạt được mục đích của mình (có thể là
bảng đen, phấn, thước kẻ, các dụng cụ thí nghiệm, các vật mẫu).
Nếu ở hình thái giáo dục cũ, một giáo viên lên lớp sẽ giảng giải, thuyết trình
(hay đọc bài) cho một số đông học sinh (nghe và chép). Với cách dạy này, người thầy
đã máy móc, rập khuôn trong dạy học, dễ có tư tưởng phó mặc, không hứng thú
trong cập nhật kiến thức, không sáng tạo trong việc tìm kiếm các phương án thiết kế
bài dạy phù hợp với mọi đối tượng học sinh trong lớp mình phụ trách để kết quả

giảng dạy đạt mức tối ưu. Người học theo cách này sẽ trở nên thụ động, chỉ biết thu
nhận kiến thức một chiều, không động não suy nghĩ, không biết tự mình chiếm lĩnh

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

6


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

tri thức, trở nên thui chột về tư duy, khó vận dụng kiến thức vào cuộc sống. Học sinh
khi học, chép được điều gì thì lúc thi có thể lại chép những điều ấy vào bài làm,

thường thì các em sẽ hiểu bài một cách máy móc không sáng tạo, không thể hiện
được “cái riêng” của mình hoặc không dám thể hiện “cái riêng” của mình. Tiết dạy
theo phương pháp cũ (nối đọc – chép) tất yếu phải được tổ chức theo phương thức
diễn dịch, do đó sẽ nhàm chán và mang tính áp đặt.
Khắc phục tình trạng đó là một yêu cầu cần thiết để nâng cao chất lượng dạy
học đối với tất cả các môn học. Đó là một nhiệm vụ vô cùng khó khăn phức tạp trong
điều kiện hiện nay của ngành giáo dục nước nhà nói chung và của các nhà trường nói
riêng. Để bỏ được phương pháp cũ trong dạy – học là cả một quá trình lâu dài với sự
cố gắng của nhiều đối tượng khác nhau trong đó sự tận tâm của thầy cô giáo là điều
hết sức quan trọng mới có thể có kết quả.
Trong giai đoạn hiện nay, xu hướng dạy học hiện đại với sự kết hợp những
thành tựu công nghệ thông tin đã và đang diễn ra một cách khá phổ biến ở các ngành

học, cấp học. Công nghệ thông tin với tư cách là một phương tiện hỗ trợ cho việc đổi
mới phương pháp dạy học đang chứng tỏ những ưu thế và hiệu quả trong quá trình
dạy học nói chung. Tuy nhiên, việc có phương tiện hỗ trợ tốt là chưa đủ mà để có các
tiết dạy – học tốt ta cần phải có phương pháp tốt.
Để tối ưu hoá các tính năng của các thiết bị dạy học hiện đại và hiện thực hoá
việc chống dùng phương pháp cũ hay thuyết trình một chiều trong dạy - học thì việc
lựa chọn, ứng dụng bản đồ tư duy vào dạy – học như một phương pháp mới là điều
tất yếu.
Vậy Bản đồ tư duy là gì, tác dụng ra sao?

Bản đồ tư duy (Mindmap) là phương pháp (do tác giả Tony Buzan - người
Anh phát triển từ những năm 1980) được đưa ra như là một phương tiện mạnh để

tận dụng khả năng ghi nhận hình ảnh của bộ não. Đây là cách để ghi nhớ chi tiết,
để tổng hợp, hay để phân tích một vấn đề ra thành một dạng của lược đồ phân
nhánh. BĐTD đã thể hiện ra bên ngoài cách thức mà não bộ chúng ta hoạt động.
Đó là liên kết, liên kết và liên kết. Mọi thông tin tồn tại trong não bộ của con
người đều cần có các mối nối, liên kết để có thể được tìm thấy và sử dụng. Khi có
một thông tin mới được đưa vào, để được lưu trữ và tồn tại, chúng cần kết nối với
các thông tin cũ đã tồn tại trước đó. Khác với máy tính, ngoài khả năng ghi nhớ
kiểu tuyến tính (ghi nhớ theo 1 trình tự nhất định chẳng hạn như trình tự biến cố

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

7

SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

xuất hiện của 1 câu truyện) thì não bộ còn có khả năng liên lạc, liên hệ các dữ kiện
với nhau. BĐTD khai thác cả hai khả năng này của bộ não.
Đây là một kĩ thuật để nâng cao cách ghi chép. Bằng cách dùng giản đồ ý, tổng
thể của vấn đề được chỉ ra dưới dạng một hình trong đó các đối tượng thì liên hệ với
nhau bằng các đường nối. Với cách thức đó, các dữ liệu được ghi nhớ và nhìn nhận
dễ dàng và nhanh chóng hơn.
Thay vì dùng chữ viết để miêu tả một chiều BĐTD biểu thị toàn bộ cấu trúc
chi tiết của một đối tượng bằng hình ảnh hai chiều. Nó chỉ ra dạng thức của đối

tượng, sự quan hệ tương hỗ giữa các khái niệm (hay ý) có liên quan và cách liên hệ
giữa chúng với nhau bên trong của một vấn đề lớn.
BĐTD thể hiện vấn đề một cách đơn giản nhưng chi tiết, chỉ cần nhìn hình đã
hiểu, không cần diễn giải dài dòng, cũng không cần quan tâm đến "mục đích, yêu
cầu, ý nghĩa" vốn nhiều khi chỉ mang tính công thức.
BĐTD dễ hình dung, dễ áp dụng, xin hãy xem minh họa này. Với việc đơn
giản nhất là shopping mà cũng có thể vẽ bản đồ thế này, nói gì những vấn đề nghiêm
túc như dạy – học.

Ở vị trí trung tâm sơ đồ là một hình ảnh hay một từ khóa thể hiện một ý tưởng
hay khái niệm chủ đạo. Ý trung tâm sẽ được nối với các hình ảnh hay từ khóa cấp 1
bằng các nhánh chính, từ các nhánh chính lại có sự phân nhánh đến các từ khóa cấp 2

để nghiên cứu sâu hơn. Cứ thế, sự phân nhánh cứ tiếp tục và các khái niệm hay hình
ảnh luôn được nối kết với nhau. Chính sự liên kết này sẽ tạo ra một “bức tranh tổng
thể” mô tả về ý trung tâm một cách đầy đủ và rõ ràng.
BĐTD rất logic, mạch lạc mà tư duy cần nhất điều này.

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

8


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

BĐTD rất trực quan, thể hiện rõ mọi liên hệ, liên kết, quan hệ... từ cái gì đến
cái gì...
BĐTD rất tổng thể, như sơ đồ của thành phố, nhìn là thấy ngay cái gì ở đâu,
như thế nào, tương tác ra sao với những cái còn lại. Đây là ưu thế hơn hẳn so với sự
diễn tả của phương pháp diễn dịch (ví dụ như: Ý I ở trang 4, ý II ở trang 13, ý III ở....
Lúc cần tìm các ý quả là một thách đố. Mà tìm liên hệ giữa chúng thì lại càng đáng
nản.)
2- Cơ sở thực tiễn:
Như chúng ta biết, Âm nhạc trong nhà trường phổ thông là một môn học, là sư
phạm nghệ thuật chứ không nhằm mục đích đào tạo năng khiếu ca hát, mà điều quan
trọng hơn cả là qua bộ môn, giúp học sinh có hứng thú tìm hiểu những kiến thức căn
bản về âm nhạc, phần nào có được khả năng cảm thụ âm nhạc. Muốn thực hiện điều

đó các em phải được đào tạo có bài bản và đảm bảo về nội dung kiến thức cơ bản,
đặc biệt là kiến thức về lí thuyết và lịch sử âm Âm nhạc.
Tuy nhiên trong thực tế hiện nay môn âm nhạc ở trường phổ thông chưa thực
sự làm được điều đó vì hầu hết giáo viên chưa thực sự dạy âm nhạc một cách bài bản,
hầu hết vẫn chỉ dạy theo hướng truyền khẩu (theo phương pháp cũ) với quan điểm:
việc giáo dục âm nhạc trong nhà trường phổ thông chưa thực sự cần thiết, nhất là các
trường ở khu vực nông thôn - chỉ cần dạy cho các em các bài hát, hát thuộc lời ca, hát
to, hát rõ lời là được. Bên cạnh đó lại còn nhiều học sinh chưa hứng thú với học và
tìm hiểu về môn âm nhạc nói chung hay các phân môn Nhạc lí; Âm nhạc thường
thức nói riêng trong khi đó hầu hết các giáo viên lại cho rằng do các em không tập
chung, không chú ý khi học mà không tìm hiểu nguyên nhân sâu xa của vấn đề.
Qua thực tế giảng dạy và nghiên cứu tôi thấy, không phải các em không thể

chú ý mà hầu hết là do giáo viên chưa thực sự quan tâm tới việc thu hút sự chú ý của
học sinh khi dạy và học các nội dung lí thuyết hay nói cách khác là giáo viên chưa
làm được điều đó. Qua khảo sát thực trạng nhằm ứng dụng BĐTD vào dạy – học ở
trường THCS Tống Trân tôi nhận thấy một số ưu nhược điểm sau:
* Về ưu điểm (thuận lợi):
Trường THCS Tống Trân (từ ban giám hiệu đến giáo viên) có lòng yêu nghề,
có phong trào tích cực tìm hiểu học tập và áp dụng phương pháp mời vào giảng dạy.
Các em học sinh chăm học, hiếu học bên cạnh đó còn nhận được sự quan tâm, tạo
điều kiện của địa phương cũng như của phòng giáo dục huyện.
Theo luật giáo dục điều 28.2 đã nêu “ phương pháp giáo dục phổ thông phải
phát huy tính tính cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc
Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

9


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng,
vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú
học tập cho học sinh”. Với chủ trương đó, những năm gần đây, Bộ giáo dục và đào
tạo, Sở giáo dục và đạo tạo tỉnh Hưng Yên, Phòng giáo dục và đạo tạo huyện Phù cừ
cũng như trường THCS Tống Trân thường xuyên tổ chức triển khai, tập huấn và áp
dụng những phương pháp mới vào dạy học.

Nhằm đổi mới phương pháp dạy học bắt kịp với yêu cầu của thời đại, từ năm
học 2011 – 2012 ngành giáo dục các cấp đã triển khai đồng loạt việc ứng dụng bản
đồ tư duy trong dạy học ở các trường phổ thông. Hưởng ứng phong trào đó, toàn
trường THCS Tống Trân đã đẩy mạnh việc ứng dụng BĐTD trong công tác và giảng
dạy. Thường xuyên tổ chức các chương trình bồi dưỡng nghiệp vụ, chuyên đề về
BĐTD, bên cạnh đó các giáo viên còn tự học, tự nghiên cứu qua các tài liệu, sách
tham khảo và tích cực ứng dụng BĐTD trong các tiết dạy của mình, đây cũng chính
là nhiệm vụ trọng tâm, là tiêu chí thi đua của mỗi giáo viên trong nhà trường.
Về cơ sở vật chất, trong những năm gần đây nhà trường đã ngày càng được
trang bị đầy đủ về trang thiết bị dạy - học: Có nhiều máy tình với cấu hình khá mạnh
và được nối mạng internet, có máy chiếu projector…
Học sinh rất hứng thú với các môn học có áp dụng các phương pháp mới đặc

biệt là ứng dụng BĐTD vào dạy học trong đó có môn âm nhạc.
Đó thực sự là những điều kiện thuận lợi để thực hiện đề tài SKKN ứng dung
BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS.
* Về nhược điểm (khó khăn):
Trực tiếp giảng dạy môn âm nhạc ở trường THCS Tống Trân và được thâm
nhập ở một số trường THCS khác về môn học âm nhạc. Bản thân tôi thấy rõ thực
trạng của việc dạy môn âm nhạc còn hạn chế và có nhiều bất cập đặc biệt là các phân
môn mang tính lí thuyết trong giảng dạy.
Quy trình soạn giảng một tiết âm nhạc có ứng dụng BĐTD còn phức tạp vì đặc
thù bộ môn hầu hết là thực hành, các nội dung lí thuyết thường được chia nhỏ trong
các tiết học.
Việc ứng dụng BĐTD trong học tập của học sinh mới chỉ là bước đầu, do vậy

các em còn chưa thực sự lắm vững kĩ thuật thiết lập BĐTD và chưa hình thành được
thói quen học tập, ghi chép thông tin bằng BĐTD, hơn thế nữa ứng dụng BĐTD đôi
khi còn mất nhiều thời gian trong tiết học vì học sinh thường lúng túng, thiếu tự tin
trong việc triển khai ý tưởng.

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

10


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

Tống Trân là một xã nằm xa trung tâm đô thị nên đời sống kinh tế còn khó
khăn, cơ sở vật chất trang thiết bị đặc biệt là thiết bị tin học còn thiếu thốn. Nhu cầu
và hiểu biết về nhạc lí hay khả năng thường thức âm nhạc của học sinh chưa cao. Do
vậy khi triển khai BĐTD các em có ít sự hiểu biết, ít thông tin liên quan tới nội dung
bài học.
* Để tăng hứng thú cho học sinh trong các giờ học âm nhạc, đặc biệt là việc
học các phân môn lí thuyết, trong quá trình thực hiện giảng dạy bộ môn, tôi luôn
quan tâm tìm tòi sự đổi mới trong thiết kế và phương pháp lên lớp từ đó đã phát hiện
ra một trong những vấn đề cần quan tâm là phải đổi mới phương pháp theo hướng
“ứng dụng bản đồ tư duy” trong soạn bài và giảng dạy trên lớp cho học sinh để phù
hợp hơn với nhu cầu và môi trường giáo dục hiện đại. Định hướng chung của phương
pháp giảng dạy mới này là chuyển từ mô hình “thuyết trình”; “đọc – chép” với vai trò

độc diễn của giáo viên sang mô hình “cộng tác” “tư duy, sáng tạo” thân thiện giữa
giáo viên và học sinh với sự trợ giúp đắc lực của kĩ thuật bản đồ tư duy, của máy tính
và các phần mềm giáo dục. Để khẳng định những ưu việt của việc áp dụng phương
pháp dạy học mới, từ kinh nghiệm thực tế giảng dạy tôi đã tìm hiểu, áp dụng và viết
đề tài" Ứng dụng BĐTD trong dạy – học môn âm nhạc ở trường THCS"
II - Mục đích của SKKN:
Mục đích là tìm ra phương pháp hay nhất, hiệu quả nhất để dạy học cho học
sinh THCS âm nhạc là nghệ thuật truyền tải âm thanh bằng thời gian nó có ý nghĩa to
lớn phát huy trí tưởng tượng, óc tư duy sáng tạo.
Qua nghiên cứu nội dung và chương trình sách giáo khoa môn âm nhạc đặc
biệt qua việc trực tiếp giảng dạy bản thân tôi - người viết sáng kiến kinh nghiệm này
có rất nhiều trăn trở trong việc dạy âm nhạc đặc biệt là khả năng cảm thụ âm nhạc

cho học sinh THCS. Theo tôi, chương trình sách giáo khoa mới đã có rất nhiều điểm
tích cực, qua cách dạy và học đó học sinh đã được tư duy trực quan bằng nhiều thao
tác, phát huy tốt các năng lực của bản thân nhưng thực tế nếu ta chỉ dạy đơn thuần
theo đúng nội dung từng bài học đương nhiên đã cung cấp được các kiến thức cơ bản
cho học sinh xong để phát huy tối đa và biến những năng lực âm nhạc của học sinh
thành khả năng cảm thụ và thái độ yêu thích âm nhạc thì người giáo viên cần phải
tìm ra những phương pháp dạy tối ưu nhất, phù hợp nhất với từng đối tượng học sinh
của mình.
Khi nghiên cứu và ứng dụng các phương pháp mới trong công tác giảng dạy để
tăng hứng thú cho học sinh trong học tập môn âm nhạc, tôi tự nhận thấy mình cần
nghiên cứu, tìm hiểu và áp dụng nhiều hơn, triệt để hơn kĩ thuật sử dụng BĐTD.
Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

11


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

Trong đề tài này, những vấn đề đưa ra cho dù vẫn còn trong phạm vi rất nhỏ nhưng
tôi viết sáng kiến kinh nghiệm với đề tài " Ứng dụng BĐTD trong dạy – học môm
âm nhạc ở trường THCS" với mong muốn cùng chia sẻ và trao đổi những kinh
nghiệm giảng dạy của bản thân với các đồng nghiệp mong qua đó sẽ tìm được những
lời giải hay nhất, phương pháp tốt nhất nhằm khắc phục được những vấn đề còn tồn
tại trong dạy và học môn âm nhạc.

Với thực trạng về kĩ năng và hứng thú học, tìm hiểu về âm nhạc của học sinh
trường THCS Tống Trân nơi trực tiếp giảng dạy, qua đề tài này tôi muốn tìm ra
phương pháp tối ưu nhất để phục vụ, hỗ trợ cho công việc giảng dạy của mình, nhằm
giúp cho học sinh có được những kĩ năng cơ bản đặc biệt là có hứng thú với việc học
âm nhạc nói chung và các phân môn lí thuyết âm nhạc nói riêng.
III - Đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu:
1- Đối tượng nghiên cứu
Đây là đề tài "Ứng dụng BĐTD trong dạy – học môm âm nhạc ở trường
THCS" vì vậy đối tượng nghiên cứu là học sinh và môn âm nhạc trường THCS ( từ
lớp 6 đến lớp 8)
2- Phạm vi nghiên cứu:
Tại trường THCS Tống Trân (gồm các lớp 6A, 6B, 7A, 7B 8A và 8B).

IV - Kế hoạch và phương pháp nghiên cứu:
1. Kế hoạch nghiên cứu:
+ Thời gian nghiên cứu và thực nghiệm đề tài kinh nghiệm "Ứng dụng BĐTD
trong dạy –học môm âm nhạc ở trường THCS”: năm học 2012 - 2013
+ Thời gian kiểm định, đánh giá và hoàn thiện SKKN: Tháng 4 năm 2013.
2. Phương pháp nghiên cứu:
a. Phương pháp quan sát:
Thu thập thông tin về các em thuộc các lớp từ khối 6 đến khối 8 bằng cách tri
giác trực tiếp các nhân tố có liên quan.
b. Phương pháp điều tra:
Thu thập các thông tin trên cơ sở các câu trả lời về hứng thú và khả năng nhận
thức của các em học sinh về môn âm nhạc.

c. Phương pháp tổng hợp tài liệu:
Tìm hiểu tài liệu và học hỏi những người đi trước có liên quan đến đề tài và đã
giải quyết như thế nào? Hiệu quả của các biện pháp đã sử dụng...
d. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm:

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

12


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

Kết hợp lý luận với thực tiễn tại trường, đem lý luận phân tích kinh nghiệm
của thực tiễn rồi từ những phân tích đó rút ra kết luận những bài học thành công và
thất bại, những phát hiện mới và phát triển hoàn thiện đề tài.

PHẦN THỨ HAI – NỘI DUNG
I- Nội dung nghiên cứu
Âm nhạc là một trong những phương tiện thực hiện nhiệm vụ giáo dục thẩm
mỹ cho từng học sinh, tạo cơ sở hình thành nhân cách con người Việt Nam do đó
mỗi giáo viên dạy môn âm nhạc phải tự tìm cho mình một giải pháp, một phương
pháp dạy học mới để đáp ứng được với yêu cầu của bộ môn và đáp ứng thị hiếu của
chính các em học sinh. Đối với tôi một người được tiếp xúc, tìm hiểu, tập huấn khá
nhiều về các phương pháp dạy học mới, đặc biệt là đã được tập huấn về việc ứng

dụng bản đồ tư duy trong dạy học (theo dự án THCS II tại Hà Nội năm học 20112012) nên tôi lựa chọn việc ứng dụng BĐTD vào dạy học nhằm nâng cao chất lượng
môn âm nhạc cho học sinh.
Để thực hiện một giờ dạy học với sự hỗ trợ của BĐTD, người thầy cần thực sự
hiểu về nó để thiết kế toàn bộ kế hoạch hoạt động dạy học của mình một cách hợp lí
và có hiệu quả. Tuy nhiên cái đạt được là dựa vào BĐTD giáo viên có thể tổ chức
các hoạt động dạy học được thiết kế từng bước hợp lý linh hoạt trong một cấu trúc
chặt chẽ, giáo viên được giảm nhẹ việc viết bảng hay việc phải thuyết giảng “chay”
mà thay vào đó giáo viên có điều kiện tăng cường trao đổi, đối thoại thảo luận với
học sinh, kiểm soát, thu hút và kích thích ý thức khám phá tri thức và khả năng sáng
tạo của học sinh.
Qua quá trình nghiên cứu và áp dụng thử nghiệm tôi nhận thầy để làm tốt việc
ứng dụng BĐTD vào giảng dạy môn âm nhạc ở trường THCS ta cần chú ý đến một

số vấn đề sau:
+ Một là: Bản đồ tư duy - Tác dụng và nguyên lí sử dụng trong dạy học.
+ Hai là: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc.
+ Ba là: Quy trình ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc.
+ Bốn là: Các thiết bị, công cụ hỗ trợ dạy - học âm nhạc với BĐTD.
(Các phần mềm hỗ trợ trong ứng dụng BĐTD trong dạy học).
* Bốn vấn đề nêu trên cũng chính là những nội dung nghiên cứu mà đề tài
“Ứng dụng BĐTD trong dạy – học môn âm nhạc ở trường THCS” đề cập đến.
II - Thực trạng việc dạy học âm nhạc ở trường THCS.

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

13


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

Qua tìm hiểu và nghiên cứu về thực trạng việc áp dụng các phương pháp mới
trong dạy học âm nhạc tôi nhận thấy hầu hết các giáo viên âm nhạc trong huyện hiện
nay chủ yếu vẫn áp dụng các phương pháp dạy học cũ (đặc biệt là các nội dung lí
thuyết), học sinh thì tiếp nhận theo kiểu nghe, ghi chép mà có thể không hiểu và quên
ngay kiến thức sau tiết học. Thực trạng này là khá phổ biến (ví dụ: trong cuộc thi Tài
trí học trò cấp huyện có câu hỏi “Các em được nghe một đoạn nhạc và cho biết đó là
bài hát nào, do ai sáng tác?”. Hầu hết các em không viết chính xác tên bài hát chứ

nói gì đến tác giả trong khi thực tế thì bài hát đó các em mới được học tuần trước).
* Cấu trúc (minh họa theo phương pháp dạy học cũ)

Có thể nói phương pháp dạy học đó là phương pháp truyền tải và tiếp nhận
thông tin theo kiểu một chiều, không gây được hứng thú và càng không phát huy
được tính tích cực của học sinh.
* Quy trình dạy và học (ví dụ minh họa với phân môn Âm nhạc thường thức)
+ Giới thiệu bài.
- Giáo viên giới thiệu bài.
- Học sinh nghe.
+ Chỉ định học sinh đọc
- Giáo viên điều khiển

- Học sinh đọc nội dung trong sách giáo khoa.
+ Nhận xét
- Giáo viên đặt câu hỏi và chỉ định.
- Học sinh tìm ý và trả lời.
Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

14


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

+ Ghi nhớ:

- Giáo viên kết luận.
- Học sinh nghe – ghi nhớ - ghi chép.
Tuy rằng theo quy trình dạy và học như trên không phải sai nhưng nếu cứ thực
hiện một cách máy móc như vậy thì sẽ không phát huy được tính tích cực của học
sinh, tạo cho các em có thói quen ỷ lại vào sách giáo khoa hay vở ghi, học một cách
thụ động cá biệt có những học sinh còn không hiểu tại sao lại như vậy do đó chỉ một
thời gian ngắn sau, hầu hết các em không thể nhớ được những gì đã học, bên cạnh đó
còn gây nhàm chán, mất hứng thú với các giờ học nhạc đặc biệt là nội dung lí thuyết
cả trong giáo viên và học sinh do đó các nội dung thực hành cũng không sôi nổi, các
em không cảm thụ được cái hay, cái đẹp trong mỗi bài hát, bài TĐN được học và kết
quả chung là chất lượng các giờ học âm nhạc nói riêng và chất lượng bộ môn nói
chung sẽ không cao.

Sự thiếu tập chung, nhanh mất hứng thú của học sinh khi học mà tôi nêu ở trên
theo tôi có lẽ phần lớn là tại các bài học cứ theo một quy trình đều đều như nhau,
nhàm chán khô cứng, thiếu sinh động, không linh hoạt và không sáng tạo.
III- Các giải pháp thực hiện (ứng dụng SKKN):
Để giải quyết các vấn đề nêu trên, mỗi giáo viên âm nhạc phải lựa chọn những
phương pháp dạy học phù hợp, có hiệu quả cho từng tiết, từng nội dung học. Với bản
thân tôi, qua kinh nghiệm giảng dạy, qua nghiên cứu các tài liệu thì việc ứng dụng
BĐTD vào dạy học âm nhạc, đặc biệt là với các nội dung lí thuyết là một giải pháp
tối ưu. Vậy BĐTD là gì? tính năng tác dụng của BĐTD và cách sử dụng, ứng dụng
BĐTD trong dạy học âm nhạc là như thế nào chính là giải pháp và cũng là nội dung
đề tài này nghiên cứu để giải quyết vấn đề mà tôi đã nêu.
1- Bản đồ tư duy – Tác dụng và nguyên lí sử dụng trong dạy - học:

1.1- Bản đồ tư duy:
Bản đồ tư duy (BĐTD) là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc, hình ảnh để mở
rộng và đào sâu các ý tưởng. BĐTD một công cụ tổ chức tư duy nền tảng, có thể
miêu tả nó là một kĩ thuật hình họa với sự kết hợp giữa từ ngữ, hình ảnh, đường nét,
màu sắc phù hợp với cấu trúc, hoạt động và chức năng của bộ não, giúp con người
khai thác tiềm năng vô tận của bộ não.

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

15

SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

1.2- Tác dụng của BĐTD trong dạy - học:
Cơ chế hoạt động của BĐTD chú trọng tới hình ảnh, màu sắc, với các mạng
lưới liên tưởng (các nhánh). BĐTD là công cụ đồ họa nối các hình ảnh có liên hệ với
nhau vì vậy có thể vận dụng BĐTD vào hỗ trợ dạy học kiến thức mới, củng cố kiến
thức sau mỗi tiết học, ôn tập hệ thống hóa kiến thức sau mỗi bài, mỗi chương.
a- Tác dụng trong giảng dạy:
Để giảng dạy theo BĐTD, giáo viên có thể chủ động vẽ hình trên bảng rồi cho
học sinh tiếp tục lên phân nhánh sơ đồ hay để học sinh chia thành từng nhóm nhỏ rồi
tự vẽ sơ đồ theo cách hiểu của mình sau đó giáo viên chỉ cần định hướng, kết luận lại
từng nội dung cho học sinh.

Bản đồ tư duy thực chất là một sơ đồ mở không theo một khuôn mẫu hay tỷ lệ
nhất định mà là cách hệ thống kiến thức tạo ra một tiết học sinh động, đầy màu sắc và
thực sự hiệu quả. Giảng dạy theo BĐTD phát huy tính tích cực nhiều nhất trong các
giờ ôn tập. Khi học sinh trở thành chủ thể thành nhân vật trung tâm trong mỗi tiết học,
các em sẽ trở nên hào hứng và hăng say hơn trong học tập.
Với BĐTD, giáo viên thực sự trở thành người hướng dẫn, hỗ trợ học sinh.
Trước đây, giáo viên vẫn thường sử dụng sơ đồ để hệ thống kiến thức cho học sinh
nhưng học sinh vẫn là người tiếp thu một cách thụ động. Với việc giảng dạy bằng
BĐTD, nhất là cho học sinh tự phát huy khả năng sáng tạo của mình bằng cách tự vẽ, tự
phân bố và thể hiện nội dung bài học qua sơ đồ sau đó yêu cầu các bạn khác bổ sung
những phần còn thiếu. Kết thúc bài giảng, thay vì phải ghi chép theo cách truyền thống,
Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

16


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

học sinh có thể tự “vẽ” bài học theo cách hiểu của mình với nhiều màu sắc và hình ảnh
khác nhau. Đến tiết học sau, chỉ cần nhìn vào sơ đồ, các em có thể nhớ được những
phần trọng tâm của bài học.
VD: Tiết 27 lớp 7.

Giảng dạy theo BĐTD mang tính khả thi cao vì có thể vận dụng được với bất kỳ

điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường, có thiết kế trên giấy, bìa, bảng bằng
cách sử dụng bút chì màu, phấn màu hoặc cũng có thể thiết kế trên phần mềm BĐTD
(khá phổ biến hiện nay).
VD:

Việc vận dụng BĐTD trong dạy học sẽ dần hình thành cho học sinh tư duy mạch
lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, có khả năng nhìn nhận vấn đề một cách hệ thống,
khoa học.
b- Tác dụng trong học tập:
BĐTD giúp HS có được phương pháp học tốt: Việc rèn luyện phương pháp
học tập cho HS không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là mục
tiêu dạy học. Thực tế cho thấy một số HS học rất chăm chỉ nhưng vẫn học kém, các

em này thường học bài nào biết bài đấy, học phần sau đã quên phần trước và không
Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

17


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

biết liên kết các kiến thức với nhau, không biết vận dụng kiến thức đã học trước đó
vào những phần sau. Phần lớn số HS này khi đọc sách hoặc nghe giảng trên lớp
không biết cách tự ghi chép để lưu thông tin, lưu kiến thức trọng tâm vào trí nhớ của
mình. Sử dụng thành thạo BĐTD trong dạy học HS sẽ có được phương pháp học tốt,

tăng tính độc lập, chủ động, sáng tạo và phát triển tư duy.
BĐTD giúp HS học tập một cách tích cực: Một số kết quả nghiên cứu cho
thấy bộ não của con người sẽ hiểu sâu, nhớ lâu và in đậm cái mà do chính mình tự
suy nghĩ, tự viết, vẽ ra theo ngôn ngữ của mình vì vậy việc sử dụng BĐTD giúp HS
học tập một cách tích cực, huy động tối đa tiềm năng của bộ não.
Việc học sinh tự vẽ BĐTD có ưu điểm là phát huy tối đa tính sáng tạo của các
em, phát triển năng khiếu hội họa, sở thích của học sinh, các em tự do chọn màu sắc
(xanh, đỏ, vàng, tím,…), đường nét (đậm, nhạt, thẳng, cong…), các em tự “sáng tác”
nên trên mỗi BĐTD thể hiện rõ cách hiểu, cách trình bày kiến thức của từng HS và
BĐTD do các em tự thiết kế nên các em yêu quí, trân trọng “tác phẩm” của mình.
BĐTD giúp HS ghi chép có hiệu quả: Do đặc điểm của BĐTD nên người
thiết kế BĐTD phải chọn lọc thông tin, từ ngữ, sắp xếp, bố cục để “ghi” thông tin cần

thiết nhất và lôgic, vì vậy, sử dụng BĐTD sẽ giúp HS dần dần hình thành cách ghi
chép có hiệu quả.
VD:

* Như vậy, thay vì phải học thuộc lòng các khái niệm, định nghĩa hay cả bài
giảng đọc - chép như lúc trước, giờ đây học sinh có thể hiểu và nắm được khái niệm
qua hình vẽ. Chính sự liên tưởng theo hướng dẫn của giáo viên cũng giúp các em nhớ
được phần trọng tâm của bài giảng. Cách học này còn phát triển được năng lực riêng
của từng học sinh. Việc vẽ, viết gì trên BĐTD, hệ thống hóa kiến thức chọn lọc
những phần nào trong bài để ghi, thể hiện dưới hình thức kết hợp hình vẽ, chữ viết,
màu sắc, sẽ tăng khả năng vận dụng kiến thức được học qua sách vở vào cuộc sống.
Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

18


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

1.3- Nguyên lí sử dụng BĐTD trong dạy – học
Bản đồ tư duy là một rạng sơ đồ mở vì vây khi sử dụng hay thiết kế, người
dùng có thể mặc sức sáng tạo tuy nhiên với không khổ đề tài tôi xin đưa ra một số
quy trình thiết lập như sao trong quá trình dạy – học.
a- Cách điển hình (thường dùng):
Bước 1: Viết hay vẽ nội dung đề tài của bài học lên bảng (hoặc giữa trang giấy

và vẽ một vòng bao bọc nó). Việc sử dụng màu sẽ nâng cao chất lượng và vận tốc ghi
nhớ. Nếu viết chữ thì hãy cô đọng nó thành một từ khóa chính.
Bước 2: Đối với mỗi ý quan trọng, vẽ một đường nhánh (cấp 1) (hay một
đường có mũi tên ở đầu tùy theo quan hệ từ đối tượng trung tâm đối với ý phụ bên
ngoài) đường phân nhánh xuất phát từ hình trung tâm và nối với một ý phụ.
Bước 3: Từ mỗi ý quan trọng, lại vẽ các phân nhánh (cấp 2) và các ý phụ bổ
sung cho ý đó.
Bước 4: Từ các ý phụ này lại, mở ra các phân nhánh (cấp 3 …) chi tiết cho
mỗi ý.
Bước 5: Tiếp tục vẽ hình phân nhánh các ý (cấp n) cho đến khi đạt được giản
đồ chi tiết nhất (hình rễ cây mà gốc chính là nội dung đề tài đang dạy và học).
VD:

b- Dùng bản đồ tư duy với nhóm học tập:
Một nhóm có thể làm việc chung và lập nên 1 BĐTD với các bước sau:
Bước 1: Mỗi cá nhân vẽ các giản đồ ý về những gì đã biết được về nội dung,
chủ đề học tập.
Bước 2: Kết hợp các cá nhân để thành lập một giản đồ ý chung về các nội
dung, chủ đề đã biết.

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

19

SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

Bước 3: Quyết định xem nên chọn lọc và học tập những gì dựa vào cái giản đồ
này của nhóm.
Bước 4: Mỗi thành viên tự tìm hiểu thêm về chủ đề, nội dung. Tùy theo yêu
cầu mà tất cả chú tâm vào cùng một lĩnh vực để đào sâu thêm hay chia ra mỗi người
một lĩnh vực để đẩy nhanh hơn quá trình làm việc. Mỗi người tự hoàn tất trở lại giản
đồ ý của mình.
Bước 5: Kết hợp lần nữa và góp ý chéo gữa các thành viên trong nhóm để tạo
thành BĐTD hoàn chỉnh của cả nhóm.
VD:

c- Khả năng diễn thuyết (trình bầy nội dung của BĐTD):
Dùng BĐTD bao gồm toàn bộ các ghi chép sẽ có nhiều tiện lợi so với các kiểu
ghi chép khác khi diễn thuyết là vì:
- Súc tích: Chỉ cần 1 trang giấy duy nhất đã có đầy đủ thông tin cần diễn
thuyết.
- Người diễn thuyết không phải "đọc lại". Mỗi ý kiến đã dược thu gọn trong
một từ khóa hay hình, ta sẽ không phải đọc theo những gì đã soạn thành bài văn soạn
sẵn mà chỉ cần triển khai theo BĐTD và tự do diễn thuết theo khả năng và sự hiểu
biết của mình về nội dung.
- Linh Hoạt: Nếu như có người đặt câu hỏi ta có thể tìm ngay ra vị trí liên hệ
của câu hỏi với BĐTD. Như vậy, người diễn thuyết sẽ không bị “lạc” khi tìm cho ra

chỗ mà câu trả lời cần đến.
VD:

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

20


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

d- Những lưu ý khi tiến hành thiết lập BĐTD trong dạy – học:
- Sử dụng hình ảnh minh hoạ nếu có thể thay cho chữ viết cho mỗi ý. Các kí

hiệu hay biểu tượng qua hình vẽ sẽ giúp BĐTD sống động hơn, dễ nhơ hơn VD:
+ Dùng các loại hình mũi tên khác nhau để chỉ ra chiều hướng để phân biệt các
ý và kiểu liên hệ giữa các ý tốt hơn.
+ Sử dụng các kí tự đặc biệt như ! ? {} & * | © ® " $ ' @ trong BĐTD sẽ tăng
chất lượng cô đọng của các ý.
+ Dùng nhiều hình vẽ kiểu "logo" để hình tượng hóa các ý và giúp biểu thị các
kiểu lời giải rõ ràng, rễ nhớ và sinh động.
+ Biểu thị các đặc tính kĩ thuật bằng các hình biểu tượng (Ví dụ khi muốn
dùng phương pháp hóa học thì ta vẽ 1 cái ống nghiệm, phương pháp cơ khí thì dùng
hình búa kềm, sinh học thì vẽ cây, Âm nhạc thì dùng hình khoá son, nốt nhạc hay các
loại nhạc cụ...)
- Mỗi ý, nếu không thể dùng hình phải rút xuống tối đa thành một từ khóa

ngắn gọn. Khi học sinh sử dụng những từ khóa riêng lẻ, mỗi từ khóa đều không bị
ràng buộc, do đó nó có khả năng khơi dậy các ý tưởng mới, các suy nghĩ mới. Nếu
trên mỗi nhánh học sinh viết đầy đủ cả câu thì như vậy học sinh sẽ dập tắt khả năng
Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

21


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

gợi mở và liên tưởng của bộ não. Não của học sinh sẽ mất hết hứng thú khi tiếp nhận
một thông tin hoàn chỉnh. Vì vậy, trên mỗi nhánh học sinh chỉ viết một, hai từ khóa

mà thôi. Khi đó, học sinh sẽ viết rất nhanh và khi đọc lại, não của học sinh sẽ được
kích thích làm việc để nối kết thông tin và nhờ vậy, thúc đẩy năng lực gợi nhớ và dần
dần nâng cao khả năng ghi nhớ của học sinh.
- Tư tưởng nên được để tự do tối đa. Ta có thể nảy sinh ý tưởng nhanh hơn là
khi viết ra.
- Màu sắc cũng có tác dụng kích thích bộ não như hình ảnh. Tuy nhiên, học
sinh cũng không cần phải sử dụng quá nhiều màu sắc. Học sinh có thể chỉ cần dùng
một hai màu nếu thích và muốn tiết kiệm thời gian. Nếu học sinh thấy mất quá nhiều
thời gian để tô đậm màu trong một nhánh, thì học sinh có thể gạch chéo, đánh dấu
cộng, hay chấm bi trong đó – rất mới mẻ và tốn ít thời gian.
- Vẽ nhiều nhánh cong hơn là đường thẳng để tránh sự buồn tẻ, tạo sự mềm
mại, cuốn hút.

2- Ứng dụng bản đồ tư duy trong dạy - học môn âm nhạc:
2.1- Ứng dụng BĐTD trong các hoạt động dạy – học âm nhạc:
Bản đố tư duy là một công cụ hữu ích trong giảng dạy và học tập ở trường phổ
thông, cơ chế hoạt động của BĐTD chú trọng tới hình ảnh, màu sắc, với các mạng
lưới liên tưởng (các nhánh). BĐTD là công cụ đồ họa nối các hình ảnh có liên hệ với
nhau, chúng giúp giáo viên và học sinh trong việc trình bày các ý tưởng một cách rõ
ràng, suy nghĩ sáng tạo, học tập thông qua biểu đồ, tóm tắt thông tin của một bài học
hay một cuốn sách, bài báo, nó cũng có thể hệ thống lại kiến thức đã học, tăng cường
khả năng ghi nhớ, và đưa ra ý tưởng mới, v.v… vì vậy ta có thể vận dụng BĐTD vào
hỗ trợ dạy - học đặc biệt là với môn âm nhạc ở các kiểu bài (các hoạt đọng dạy - học)
như: kiểm tra bài cũ, học kiến thức mới, củng cố kiến thức sau mỗi tiết học hay ôn
tập hệ thống hóa kiến thức sau một hay nhiều bài học.

a- Ứng dụng với hoạt động kiểm tra bài cũ:
Giáo viên gọi học sinh lên bảng thuyết trình BĐTD của bài học cũ (có thể là
bài tập về nhà) trước lớp. Giáo viên và các bạn khác có thể đặt thêm câu hỏi để học
sinh trả lời. Bắt buộc 100% hoc sinh phải có BĐTD bài học cũ. Các BĐTD (là bài
tập của học sinh) được học sinh lưu trong vở ghi, bìa giấy hoặc một túi hồ sơ để sử
dụng khi ôn tập và khi giáo viên kiểm tra. Học sinh cũng có thể có một tập nháp vẽ
sơ đồ tư duy ngay tại lớp trong giờ học. Về nhà học sinh sẽ tự chỉnh sửa sơ đồ tư duy
bằng hình vẽ bằng tay (trên vở) hoặc bằng phần mềm vẽ sơ đồ tư duy và lưu trên
máy tính cá nhân để ôn tập trước các bài kiểm tra (nếu có).
Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

22

SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

b- Ứng dụng với hoạt động dạy bài mới:
Giáo viên giới thiệu bài mới và vẽ chủ đề chính của bài học lên bảng bằng một
hình vẽ bất kì trên bảng của lớp mà không ghi bài theo kiểu cũ. Giáo viên có thể cho
học sinh ngồi theo nhóm thảo luận và trả lời hay thiết lập từng nhánh (từ cấp 1 đến
cập n...) cho BĐTD theo các câu hỏi, sự gợi ý của giáo viên. Như vậy thay vì giáo
viên phải trình bầy bảng theo kiểu cũ thì với BĐTD cả giáo viên và học sinh đều
được trình bầy bảng một cách logic những kiến thức cần học.
VD: Tiết 27 lớp 8:

c- Ứng dụng với hoạt động củng cố bài:
Với đặc thù bộ môn, trong một tiết học có thể có nhiều nội dung, nhiều kiểu
bài mà không liền mạch (VD: lí thuyết – thực hành – lí thuyết) nên dùng BĐTD để
dạy – học nội dung bài mới có thể tạo ra sự vụn vặt về hình thức trình bầy là mất
thẩm mĩ, không gây được hứng thú do vậy ta có thể dành BĐTD cho việc củng cố
kiến thức.
Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

23

SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

Để thực hiện kiểu bài này, giáo viên và học sinh chỉ cần dạy - học theo phương
pháp truyền thống ( nhưng không nên ghi chép quá nhiều) sau đó đến phần củng cố
ta dùng BĐTD để hệ thống tất cả kiến thức trong tiết học theo hình thức thảo luận cả
lớp, thảo luận nhóm hay cá nhân thực hiện và lớp nhận xét... VD: Giáo viên viết ý
trung tâm (tên bài học) lên bảng, gợi ý, chia lớp thành các nhóm, giao cho mỗi nhóm
thảo luận một nội dung và thiết lập BĐTD (từ nhánh cấp 1) sau đó lên bảng trình bầy
tiếp vào ý trung tâm. Các nhóm còn lại lần lượt nhận xét chéo và hoàn thiện BĐTD.
VD: Tiết 27 lớp 7:

d- Ứng dụng với kiểu bài ôn tập:

Tương tự như kiểu bài củng cố, khi áp dụng BĐTD trong ôn tập, giáo viên chỉ
cần nêu tất cả hay từng vấn đề, nội dung cần ôn tập sau đó yêu cầu học sinh thự hiện
theo hình thức thảo luận cả lớp, thảo luận nhóm hay cá nhân thực hiện và lớp nhận
xét.
VD: Tiết ôn tập học kì II

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

24


SKKN: Ứng dụng BĐTD trong dạy - học môn âm nhạc ở trường THCS

2.2- Ứng dụng BĐTD trong các phân môn âm nhạc.
Qua nghiên cứu và thực nghiệm tôi nhận thầy khả năng ứng dụng BĐTD và
phương pháp dạy - học mới này trong môn âm nhạc là rất rộng. Ta có thể ứng dụng
và đưa BĐTD vào dạy – học với hầu hết các tiết học của môn âm nhạc - trong cả ba
phân môn học hát, nhạc lí – tập đọc nhạc và âm nhạc thường thức.
a- Ứng dụng BĐTD trong dạy – học phân môn Học hát:
Nhiều người nhầm tưởng rằng, học hát là chỉ có thực hành hát, trên thực tế thì
không phải vậy mà trong phân môn học hát ở trường THCS theo chuẩn kiến thức kĩ
năng thì trước khi học hát, các em học sinh phải biết, hiểu được xuất xứ hay tác giả
của bài hát đó, nắm được cấu trúc giai điệu và nộ dung của bài và đặc biệt là sau khi
học song, các em phải có thái độ như thế nào nói cách khác là cảm nhận như thế nào

và vận dụng ra sao do vậy nhất thiết trước khi dạy và học hát học sinh phải được tìm
hiểu về bài hát và BĐTD sẽ phát huy tác dụng của mình chính ở bước này trong phân
môn học hát.
Với BĐTD giáo viên và học sinh có thể tóm tắt, hệ thống chính xác và nhanh
chóng những thông tin liên quan tới bài hát như: tác giả, cấu trúc – giai điệu hay nội
dung của bài. Bên cạnh đó ngay trong quá trình học hát, các em vẫn có thể bổ xung
nhưng thông tin liên quan vào BĐTD (trong vở) của mình như: các kí hiệu đặc biệt
gặp phải, các lưu ý của giáo viên về tính chất, sắc thái của bài khi hát... (đây chính là
điểm ưu việt của BĐTD trong phân môn học hát.
VD: Tiết 19 lớp 7:

Giáo viên: Trần Thanh Tùng – Trường THCS Tống Trân

25