Điều Tra, Đánh Giá Tình Hình Sản Xuất Lúa Tại Xã Tùng Bá Huyện Vị Xuyên Tỉnh Hà Giang Trong Giai Đoạn 2010 - 2013

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
....................................................

NÔNG THỊ HẢI

Tên đề tài:

ĐIỀU TRA, ĐÁNH GIÁ TÌNH HÌNH SẢN XUẤT LÚA TẠI
XÃ TÙNG BÁ HUYỆN VỊ XUYÊN TỈNH HÀ GIANG TRONG
GIAI ĐOẠN 2010 - 2013

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Hệ đào tạo

: Liên thông

Chuyên ngành

: Trồng trọt

Khoa

: Nông học

Khóa học

: 2013 - 2015

Thái Nguyên, năm 2014

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
....................................................

NÔNG THỊ HẢI
Tên đề tài:

ĐIỀU TRA, ĐÁNH GIÁ TÌNH HÌNH SẢN XUẤT LÚA TẠI
XÃ TÙNG BÁ HUYỆN VỊ XUYÊN TỈNH HÀ GIANG TRONG
GIAI ĐOẠN 2010 - 2013

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Hệ đào tạo

: Liên thông

Chuyên ngành

: Trồng trọt

Lớp

: K9 – LT TT

Khoa

: Nông học

Khóa học

: 2013 – 2015

Giảng viên hướng dẫn : TS. Trần Minh Quân

Thái Nguyên, năm 2014


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập và rèn luyện mỗi học sinh – sinh viên khi đang
ngồi trên ghế nhà trường. Ngoài những kiến thức lý thuyết đã học, thực hành,
thực tập là một khâu vô cùng quan trọng giúp học sinh – sinh viên hệ thống
lại kiến thức đã học, sau này ra trường biết áp dụng những kiến thức đó vào
sản xuất một cách khoa học, linh hoạt, nhiệt tình say mê và cẩn thận mang lại
hiệu quả cao.
Như người ta thường nói: "Học đi đôi với hành. Lý thuyết gắn liền với
thực tế. Lý thuyết là màu xám, thực tế mới là cây đời mãi mãi xanh tươi"
Đây cũng là mục tiêu của các trường Đại học, Cao đẳng, đặc biệt là trường
Đại học Nông Lâm Thái Nguyên.
Chính vì vậy mà được sự giúp đỡ của nhà trường và Ban chủ nhiệm
khoa em đã được phân công thực tập tại UBND xã Tùng Bá huyện Vị Xuyên
– Hà Giang. Đến nay em đã hoàn thành nhiệm vụ thực tập. Để có kết quả
thực tập tốt như vậy, trước hết em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban
giám hiệu nhà trường, cùng các thầy cô giáo trong và ngoài khoa, gia đình,
bạn bè, đặc biệt là thầy giáo hướng dẫn: TS. Trần Minh Quân người luôn theo
sát, hướng dẫn em một cách tận tình trong suốt thời gian thực tập tốt nghiệp
vừa qua và các cô chú trong UBND xã Tùng Bá đã tạo điều kiện cho em hoàn
thành tốt báo cáo tốt nghiệp này.

Em xin chân thành cảm ơn!

Sinh viên

Nông Thị Hải


DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT

BVTV

: Bảo vệ thực vật

KHKT

: Khoa học kỹ thuật

NSTB

: Năng suất trung bình

UBND

: Ủy ban nhân dân

FAO – STAT : Tổ chức nông lương thế giới


DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Diễn biến tình hình sản xuất lúa gạo trên thế giới. ............................ 9
Bảng 2.2: Tình hình sản xuất lúa của một số nước trên thế giới...................... 10
Bảng 2.3. Diện tích, năng suất, sản lượng lúa tại Việt Nam từ 2004 – 2013. . 14
Bảng 2.4: Tình hình xuất khẩu gạo của Việt Nam giai đoạn 2005 – 2011. .... 16
Bảng 2.5: Tình hình sản xuất lúa của Hà Giang trong 3 năm gần đây. ........... 18
Bảng 2.6: Tình hình sản xuất lúa của huyện Vị Xuyên trong 3 năm gần đây. .... 20
Bảng 4.1: Diện tích, cơ cấu sử dụng các loại đất chính của xã Tùng Bá năm
2013...................................................................................................................... 23
Bảng 4.2: Tình hình sử dụng đất nông nghiệp năm 2013 của xã Tùng Bá. .... 23
Bảng 4.3. Tình hình dân số và lao động của xã Tùng Bá năm 2013. .............. 26
Bảng 4.4. Diện tích, năng suất, sản lượng cây hàng năm của xã Tùng Bá..... 30
Bảng 4.5. Tình hình sản xuất lúa của xã Tùng Bá từ 2010 – 2013 .................. 33
Bảng 4.6. Cơ cấu giống lúa của xã Tùng Bá năm 2013.................................... 34
Bảng 4.7. Phương pháp bón phân cho một số giống lúa ở 2 vụ xuân và vụ
mùa năm 2013 cho 1 ha. ..................................................................................... 36
Bảng 4.8. Diện tích, năng suất một số giống lúa tại 3 thôn của xã vụ xuân năm
2013...................................................................................................................... 38
Bảng 4.9. Cơ cấu diện tích, năng suất một số giống lúa vụ mùa năm 2013 ở 3
thôn....................................................................................................................... 39
Bảng 4.10. Tình hình sâu bệnh hại trên một số giống lúa tại xã Tùng Bá năm
2013...................................................................................................................... 40
Bảng 4.11: Tình hình sử dụng thuốc hóa học trong phòng trừ dịch hại lúa ở
địa phương năm 2010 – 2013. ............................................................................ 42


MỤC LỤC

PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ ..................................................................................... 1
1.1. Tính cấp thiết của đề thiết của đề tài ............................................................ 1
1.2. Mục đích và yêu cầu của đề tài ..................................................................... 3

1.2.1. Mục đích:..................................................................................................... 3
1.2.2.Yêu cầu của đề tài: ....................................................................................... 3
1.3. Cơ sở lý luận của đề tài. ................................................................................ 4
PHẦN 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................. 6
2.1. Cơ sở khoa học của việc nghiên cứu: ........................................................... 6
2.1.1. Nguồn gốc cây lúa. ..................................................................................... 6
2.1.2. Phân loại. ..................................................................................................... 7
2.1.3. Vai trò của cây lúa dối với đời sống con người. ....................................... 8
2.2. Tình hình sản xuất và nghiên cứu lúa trên thế giới. .................................... 8
2.2.1. Tình hình sản xuất lúa trên thế giới. .......................................................... 8
2.2.2. Tình hình nghiên cứu lúa trên thế giới. ................................................... 11
2.3. Tình hình sản xuất, tiêu thụ và nghiên cứu lúa ở Việt Nam. .................... 13
2.3.1. Tình hình sản xuất lúa ở Việt Nam. ......................................................... 13
2.3.2. Tình hình xuất khẩu gạo ở Việt Nam. ..................................................... 15
2.3.3. Tình hình nghiên cứu lúa ở Việt Nam. .................................................... 16
2.4. Tình hình sản xuất lúa tại Hà Giang. .......................................................... 17
2.5. Tình hình sản xuất lúa của huyện Vị Xuyên. ............................................. 19
PHẦN 3: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRA ........................... 21
3.1. Đối tượng và phạm vi điều tra. ................................................................... 21
3.2. Nội dung điều tra. ........................................................................................ 21
3.2.1. Tìm hiểu điều kiện tự nhiên ..................................................................... 21
3.2.2. Điều tra các chỉ tiêu: dân số, văn hóa xã hội, giao thông,….................. 21


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập và rèn luyện mỗi học sinh – sinh viên khi đang
ngồi trên ghế nhà trường. Ngoài những kiến thức lý thuyết đã học, thực hành,
thực tập là một khâu vô cùng quan trọng giúp học sinh – sinh viên hệ thống
lại kiến thức đã học, sau này ra trường biết áp dụng những kiến thức đó vào
sản xuất một cách khoa học, linh hoạt, nhiệt tình say mê và cẩn thận mang lại

hiệu quả cao.
Như người ta thường nói: "Học đi đôi với hành. Lý thuyết gắn liền với
thực tế. Lý thuyết là màu xám, thực tế mới là cây đời mãi mãi xanh tươi"
Đây cũng là mục tiêu của các trường Đại học, Cao đẳng, đặc biệt là trường
Đại học Nông Lâm Thái Nguyên.
Chính vì vậy mà được sự giúp đỡ của nhà trường và Ban chủ nhiệm
khoa em đã được phân công thực tập tại UBND xã Tùng Bá huyện Vị Xuyên
– Hà Giang. Đến nay em đã hoàn thành nhiệm vụ thực tập. Để có kết quả
thực tập tốt như vậy, trước hết em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban
giám hiệu nhà trường, cùng các thầy cô giáo trong và ngoài khoa, gia đình,
bạn bè, đặc biệt là thầy giáo hướng dẫn: TS. Trần Minh Quân người luôn theo
sát, hướng dẫn em một cách tận tình trong suốt thời gian thực tập tốt nghiệp
vừa qua và các cô chú trong UBND xã Tùng Bá đã tạo điều kiện cho em hoàn
thành tốt báo cáo tốt nghiệp này.
Em xin chân thành cảm ơn!

Sinh viên

Nông Thị Hải


4.2.2.3.1. Diễn biến về cơ cấu diện tích , năng suất một số giống lúa vụ xuân
2013 ở 3 thôn. ...................................................................................................... 38
4.2.2.3.2. Diễn biến về cơ cấu diện tích, năng suất một số giống lúa vụ mùa
năm 2013 ở 4 thôn............................................................................................... 39
4.2.2.4. Tình hình sâu bệnh hại .......................................................................... 40
4.2.2.5. Tình hình sử dụng các loại thuốc hóa học trong phòng trừ sâu, bệnh
hại lúa từ năm 2010 – 2013. ............................................................................... 41
4.2.3. Tình hình áp dụng các biện pháp kỹ thuật trong sản xuất lúa................ 42
4.3. Những thuận lợi, khó khăn và định hướng................................................. 43

4.3.1. Thuận lợi. .................................................................................................. 43
4.3.2. Khó khăn. .................................................................................................. 44
4.3.3. Định hướng phát triển lúa của xã Tùng Bá trong những năm tới. ......... 45
PHẦN 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................. 47
5.1. Kết luận. ....................................................................................................... 47
5.2. Đề nghị ......................................................................................................... 47
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................ 48


1

PHẦN 1
ĐẶT VẤN ĐỀ
1.1. Tính cấp thiết của đề thiết của đề tài
Nông nghiệp chiếm một vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân,
trong đó lúa là một trong 3 cây lương thực chủ yếu trên thế giới đó là: lúa mì,
lúa và ngô. Lúa là cây lương thực chính cho hơn một nửa số dân trên thế giới,
nó có ý nghĩa quan trọng trong việc ổn định đời sống nhân dân, ổn định xã hội
và là nền tảng cho sự tăng trưởng kinh tế.
Lúa gạo là lương thực chủ yếu của các nước ở vùng nhiệt đới, á nhiệt
đới như: Châu Á, Châu Phi, Châu Mỹ la tinh, lúa gạo cung cấp 23% năng
lượng cho con người. Tinh bột trong lúa gạo là nguồn cung cấp năng lượng
chủ yếu, thành phần dinh dưỡng trong lúa gạo chiếm khoảng 90% gluxit và 13% lipit, 7 – 10 % prôtêin. Tuy nhiên prôtêin tập trung ở phôi và cám, ngoài
ra trong lúa gạo còn có chứa các vitamin nhóm B, B1, B6. Ngoài việc sử dụng
làm lương thực cây lúa còn có vai trò khác như: sử dụng làm nguồn thức ăn
cho chăn nuôi, công nghiệp chế biến, sản xuất nấm, y học, dược học. Lúa gạo
còn là mặt hàng xuất khẩu quan trọng góp phần tăng nguồn thu ngoại tệ quốc
gia như Việt Nam, Thái Lan…
Cây lúa ở Việt Nam giữ một vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc
dân. Lúa giúp Việt Nam thoát khỏi đói nghèo, đảm bảo chiến lược an ninh lương

thực hơn 80 triệu dân và từng bước tăng nhanh về sản lượng gạo xuất khẩu.
Việt Nam là nước có nền nông nghiệp từ lâu đời, nên có điều kiện tự
nhiên thuận lợi để trồng lúa. Nền văn hóa Việt Nam gắn liền với “nền văn
minh lúa nước”, người nông dân có nhiều kinh nghiệm trong sản xuất cộng
thêm tính chăm chỉ, sự năng động nhạy bén, đồng thời do ta đã biết áp dụng
nhiều những tiến bộ khoa học kỹ thuật vào trong sản xuất: Phân bón, giống,


2

BVTV, thủy lợi, cơ cáu mùa vụ…đã dần đưa nền nông nghiệp nước ta ngày
càng đạt được nhiều thành tựu, đưa nước ta từ một nước thiếu lương thực trở
thành nước đứng thứ hai trên thế giới về sản xuất lúa gạo (sau Thái Lan).
Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi và thành tựu đã đạt được, tình
hình sản xuất lúa ở Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung, chúng ta đang
đứng trước rất nhiều khó khăn đó là: sự tăng nhanh về dân số và quá trình
công nghiệp hóa cùng với các điều kiện bất lợi khác của thiên nhiên như: Hạn
hán, bão lụt, sâu bệnh…đã làm giảm đáng kể diện tích đất canh tác và ảnh
hưởng đến sản lượng nông nghiệp. Vì vậy đây vừa là nhiệm vụ cấp bách vừa
là động lực thúc đẩy ngành nông nghiệp, các nhà khoa học, các cơ quan quản
lý vv…phải có các giải pháp đồng bộ để đưa ngành nông nghiệp của Việt
Nam nói riêng và thế giới nói chung ngày một ổn định và phát triển bền vững.
Do đó việc điều tra, khảo sát thực trạng tình hình sản xuất lúa là rất cần thiết. Trên
cơ sở đó các nhà nghiên cứu, các cơ quan quản lý, quy hoạch sẽ đưa ra những
giống lúa và các biện pháp kỹ thuật phù hợp làm tăng năng suất và sản lượng.
Tùng Bá là một xã thuộc huyện Vị Xuyên tỉnh Hà Giang, cách trung
tâm thành phố Hà Giang 14 km, kinh tế chủ yếu là sản xuất nông nghiệp, cây
lúa là cây lương thực được trồng lâu đời tại đây. Hiện nay nhân dân trên địa
bàn xã Tùng Bá đang trồng nhiều loại giống lúa khác nhau nhị ưu 838, nhị ưu
725, việt lai 20, HT - 1, khang dân 18, lúa nếp…Việc áp dụng khoa học kỹ

thuật vào sản xuất đã được phổ biến nhưng chưa rộng rãi, nhân dân chưa chú
trọng vào thâm canh cho lúa, phòng trừ sâu bệnh hại chưa kịp thời.
Mặc dù điều kiện tự nhiên xã hội khá thuận lợi cho việc phát triển nông
nghiệp đặc biệt là cây lúa, nhưng sản lượng lúa mới chỉ giải quyết được vấn
đề lương thực đơn thuần, chưa đáp ứng được nhu cầu về kinh tế. Vì vậy việc
tìm ra những giống lúa có năng suất cao và biện pháp canh tác kỹ thuật phù


3

hợp với đặc điểm đất đai, điều kiện sinh thái của địa phương góp phần xây
dựng một hệ thống trồng trọt chung, cây lúa nói riêng là việc cần thiết.
Xuất phát từ tình hình thực tế trên, để góp một phần nhỏ bé của mình
vào việc nâng cao năng suất lúa cho địa phương, phát triển kinh tế - xã hội. Vì
vậy trong quá trình thực tập tốt nghiệp, tôi đã tiến hành làm đề tài “Điều tra,
đánh giá tình hình sản xuất lúa tại xã Tùng Bá huyện Vị xuyên tỉnh Hà Giang
trong giai đoạn từ năm 2010 – 2013”.
1.2. Mục đích và yêu cầu của đề tài
1.2.1. Mục đích:
+ Đánh giá hiện trạng sản xuất lúa tại xã Tùng Bá huyện Vị Xuyên tỉnh
Hà Giang.
+ Tìm hiểu vai trò của cây lúa trong cơ cấu trồng và trong đời sống
nông dân xã Tùng Bá.
+ Xác định những thuận lợi, khó khăn về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội đến sản xuất lúa tại xã Tùng Bá huyện Vị Xuyên tỉnh Hà Giang từ đó
đưa ra các giải pháp mới nhằm tăng năng suất, chất lượng và giúp cho nông
dân nâng cao thu nhập trong sản xuất lúa.
1.2.2.Yêu cầu của đề tài:
+ Thu thập các số liệu về điều kiện tự nhiên; kinh tế - xã hội của xã
Tùng Bá.
+ Tìm hiểu về cơ cấu giống.

+ Thu thập các thông tin về tình hình sản xuất lúa tại xã Tùng Bá huyện
Vị Xuyên tỉnh Hà Giang từ 2010 – 2013 (diện tích, năng suất, sản lượng).
+ Phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình sản xuất lúa và năng
suất lúa tại xã Tùng Bá huyện Vị Xuyên tỉnh Hà Giang.
+ Điều tra phỏng vấn một số hộ nông dân điển hình để tìm hiểu thực
trạng sản xuất lúa tại địa phương.


4

+ Đề xuất một số giải pháp kỹ thuật nhằm nâng cao năng suất lúa tại xã
Tùng Bá.
1.3. Cơ sở lý luận của đề tài.
Nền nông nghiệp của mỗi nước đều chịu ảnh hưởng lớn của các điều
kiện tự nhiên khí hậu, đất đai, địa hình, trình độ canh tác, giống cây trồng và
tốc độ phát triển của nước đó. Trên con đường phát triển nông nghiệp, nhất là
giai đoạn hiện nay, nhiều quốc gia dã có những nghiên cứu và ứng dụng thành
công đối với những giống cây trồng, vật nuôi và các biện pháp kỹ thuật tiên
tiến, ứng dụng khoa học kỹ thuật tiến bộ vào sản xuất nông nghiệp để không
ngừng nâng cao năng suất, chất lượng nông sản phẩm, đó là cơ sở cho một
phần phát triển kinh tế của đất nước.
Nghiên cứu và phát triển cây trồng nhằm tăng năng suất, sản lượng
lương thực và tiết kiệm đầu tư, đây là một vấn đề hết sức quan trọng trong sản
xuất nông nghiệp, đáp ứng nhu cầu lương thực, nhất là nước ta có tới xấp xỉ
80% dân số sống bằng nghề sản xuất nông nghiệp, đáp ứng các nhu cầu khác
của nền sản xuất công nghiệp cũng như đáp ứng nhu cầu xuất khẩu tăng thu
nhập của nước ta.
Trong cơ cấu cây lương thực thì lúa là cây trồng được người dân đặc
biệt coi trọng. Tuy nhiên với một xã miền núi như xã Tùng Bá hiện nay còn
gặp rất nhiều khó khăn trong việc phát triển cây lúa. Đời sống nhân dân còn

nghèo, trình độ dân trí còn thấp, không đồng đều, nên việc chuyển tải những
tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất còn gặp nhiều khó khăn, cũng như việc
đầu tư về giống, phân bón còn bị hạn chế, chưa có các biện pháp kỹ thuật cải
tạo đất. Mặt khác đất đai địa hình không đồng đều, nguồn nước phục vụ cho
sản xuất nông nghiệp một phần còn phụ thuộc vào nước trời, việc thâm canh
tăng vụ chưa được phổ biến rộng rãi, đất đai còn bị bỏ hóa…Nên đất đai ngày
càng xấu đi và bị xói mòn rửa trôi.


5

Vì vậy, việc đánh giá tình hình sản xuất lúa cho mỗi vùng, mỗi khu vực
nói chung và các xã trong huyện Vị Xuyên nói riêng cần căn cứ vào điều kiện
tự nhiên, khí hậu, đất đai, tập quán canh tác. Ngoài ra, còn phải quan tâm đến
phương thức sản xuất ở từng vùng, điều kiện kinh tế đầu tư cho sản xuất, đó
cũng là yếu tố quyết định đến năng suất cây trồng. Vì vậy, vấn đề quan trọng
trong sản xuất lúa là phải xác định được khí hậu, đất đai, giống, điều kiện
chăm sóc và đầu tư thâm canh cây lúa cho thực sự phù hợp để đạt năng suất
cao và mang lại hiệu quả lớn cho người trồng lúa.


6

PHẦN 2
TỔNG QUAN TÀI LIỆU

2.1. Cơ sở khoa học của việc nghiên cứu:
2.1.1. Nguồn gốc cây lúa.
Lúa thuộc loài Oryza Sativa có cách đây ít nhất 103 triệu năm và tồn tại
như một loại cỏ dại tại Châu á, châu Phi, Châu Mỹ, châu Úc và châu Nam Cực.

Lúa trồng Oryza sativa đã được thuần hóa vào khoảng 10 nghìn
năm trước.
Lúa được coi là loại lương thực nuôi sống loài người lâu đời hơn bất cứ
loại cây nào. Những dấu vết của hạt gạo và vỏ trấu của loại Oryza sativa trên
mảnh đồ gấm vỡ được khám phá tại Nonoktha ở vùng Karut của Thái Lan
cũng chứng tỏ lúa có từ 4000 năm trước công nguyên (Tay Maclean 1985).
Căn cứ vào tài liệu cổ Trung Quốc, Ấn Độ, Việt Nam…thì cây lúa có
mặt từ 2000 – 3000 năm TCN, ở vùng Triết Giang – Trung Quốc đã xuất hiện
cây lúa 5000 năm ở hạ lưu sông Dương Hà 4000 năm. Tuy nhiên vẫn còn
thiếu các tài liệu để xác định một cách chính xác thời gian cây lúa được đưa
vào trồng trọt.[3]
Từ trung tâm khởi nguồn là Ấn Độ và Trung Quốc, cây lúa được phát
triển cả về 2 hướng Đông và Tây cho đến hết thời kỳ thứ nhất, cây lúa được
đưa vào vùng Địa Trung Hải như: Ai Cập, Italia, Tây Ban Nha, đến đầu thế
kỷ XV thì cây lúa từ Bắc Italia nhập vào các nước Đông Âu như: Nam Tư cũ,
Bungari, Rumani…đến thế kỷ XVII cây lúa được nhập vào Mỹ và được trồng
ở các bang, Virginnia, Nam caronila và được trồng nhiều ở Califoclia,
lonisicana…
Ở Việt Nam lúa được trồng từ hàng nghìn năm trước đây và được coi là
biểu tượng của nền văn minh lúa nước. Vùng Đồng Bằng Bắc Bộ là một trong


DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT

BVTV

: Bảo vệ thực vật

KHKT

: Khoa học kỹ thuật

NSTB

: Năng suất trung bình

UBND

: Ủy ban nhân dân

FAO – STAT : Tổ chức nông lương thế giới


8

2.1.3. Vai trò của cây lúa dối với đời sống con người.
Việc thuần hóa cây lúa dại thành cây lúa trồng với sự xuất hiện của việc
trồng lúa là một trong những sự kiện quan trọng nhất của lịch sử loài người,
thóc gạo là loại lương thực chính của quá nửa nhân loại. Từ khi được thuần
hóa cho đến nay lúa là một trong những cây lương thực chủ yếu nhất trong cơ
cấu sản xuất lương thực của thế giới, lúa mỳ chiếm khoảng 30,5%, lúa gạo
chiếm 26,5%, ngô chiếm 24% còn lại là các loại ngũ cốc khác.
Lúa gạo là cây lương thực có rất nhiều công dụng như giải quyết lương
thực cho toàn xã hội, thức ăn cho chăn nuôi, cung cấp nguyên liệu cho công
nghiệp thực phẩm, công nghiệp chế biến, y dược, bột, bánh, rượu, kẹo, đặc
biệt trong cám gạo có lượng dầu và vitamin đáng kể trong một số trường hợp
đã dùng làm thuốc chữa bệnh.
Lúa gạo ngoài việc sử dụng trong nước, còn là mặt hàng xuất khẩu,
tăng thu nhập quốc dân đối với các nước có nền nông nghiệp chủ yếu như
nước ta. Lúa có tầm quan trọng đối với đời sống con người và phát triển xã

hội, đặc biệt là nhiệm vụ của sản xuất lúa gạo được đặt ra một cách rõ ràng,
cấp bách và quan trọng trong chiến lược hiện đại hóa nông thôn của Đảng và
Nhà nước.[3]
2.2. Tình hình sản xuất và nghiên cứu lúa trên thế giới.
2.2.1. Tình hình sản xuất lúa trên thế giới.
Cây lúa có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới, dễ trồng và có thể cho năng
suất cao. Hiện nay trên thế giới có khoảng trên 100 nước trồng lúa. Do xác
định được tầm quan trọng của cây lúa trong nền kinh tế nên nhiều nước trên
thế giới đã đặc biệt quan tâm chú trọng đẩy mạnh sản xuất phát triển cây lúa.
Đặc biệt trong những năm gần đây khi KHKT phát triển mạnh mẽ đã áp dụng
nhiều tiến bộ vào sản xuất, làm cho năng suất sản lượng lúa tăng nhanh, điều
đó thể hiện qua bảng 2.1.


9

Bảng 2.1: Diễn biến tình hình sản xuất lúa gạo trên thế giới.
Chỉ tiêu

Diện tích

Năng suất

Sản lượng

(triệu ha)

(tạ/ha)

(triệu tấn)

2006

155,581

41,076

639,068

2007

155,040

42,234

654,799

2008

159,993

42,890

686,209

2009

158,130

43,442

686,958

2010

161,189

43,551

701,999

2011

162,799

44,602

726,122

2012

162,317

45,478

738,188

2013

166,085

44,867

745,173

Năm

(Nguồn: FAOSTAT, 2013.[8])
Qua bảng 2.1 ta thấy: Diện tích, năng suất, sản lượng lúa tăng dần từ
năm 2006 – 2013.
- Diện tích lúa các năm có sự biến động nhưng không đáng kể. Năm
2006 tổng diện tích trồng lúa trên thế giới là 155,581 triệu ha, đến năm 2013
tăng lên là 166,085 triệu ha (tăng 10,504 triệu ha).
- Năng suất lúa trên thế giới cũng tăng đều qua các năm. Năm 2006 là
42,076 tạ/ha thì đến năm 2013 đã tăng lên 44,867 tạ/ha (tăng 2,791 tạ/ha).
Còn sản lượng lúa thì liên tục tăng với nhịp độ khá nhanh từ năm 2006 – 2007
sản lượng lúa tăng 15,73 triệu tấn trong vòng 1 năm. Đến năm 2013 thì sản
lượng lúa đạt 745,173 triệu tấn. Như vậy qua 8 năm từ 2006 – 2013 sản lượng
lúa đã tăng từ 639,068 – 745,173 triệu tấn (tức là tăng 106,105 triệu tấn).[8]


10

Bảng 2.2: Tình hình sản xuất lúa của một số nước trên thế giới.
Diện tích

Năng suất

Sản lượng

(triệu ha)

(tạ/ha)

(triệu tấn)

Ấn Độ

43,500

36,598

159,200

Trung Quốc

32,023

67,257

203,290

Inđônêxia

13,835

51,520

71,280

Bangladesh

11,770

43,755

51,500

Thái Lan

12,373

31,348

38,787

Việt Nam

7,899

55,797

44,076

Philippin

4,746

38,852

18,439

Brazil

2,348

50,059

11,758

Nhật Bản

1,599

67,280

10,758

Tên nước

(Nguồn FAOSTAT, 2013[8])
Căn cứ vào bảng số liệu 2.2 cho thấy: Ấn Độ là nước có diện tích trồng
lúa lớn nhất thế giới với 43,500 triệu ha, ngay sau đó là Trung Quốc 32,023
triệu ha. Nhật Bản là nước có diện tích trồng lúa nhỏ nhất trong 9 nước nhưng
nhờ áp dụng các biện pháp khoa học kỹ thuật tiên tiến nên năng suất của Nhật
Bản đứng thứ 2 trên thế giới, sau Trung Quốc: Với diện tích 1,599 triệu ha đạt
năng suất là 67,280 tạ/ha. Trong khi đó Ấn Độ chỉ đạt 36,598 tạ/ha; đứng thứ
3 là Việt Nam với năng suất là 55,797 tạ/ha. Bên cạnh đó còn nhiều nước có
năng suất thấp như Sierra Leone 19,316 tạ/ha, Modambich 11,700 tạ/ha.[8]
Về sản lượng thì Trung Quốc là nước đứng đầu thế giới với tổng sản lượng là

203,290 triệu tấn tiếp đến là Ấn Độ 159,200 triệu tấn sau là Indonexia
712,797 triệu tấn.
Trong giai đoạn hiện nay, cùng với sự tiến bộ vượt bậc của khoa học kỹ
thuật, có rất nhiều nước không những sản xuất đủ lượng gạo cung cấp trong
nước mà còn xuất khẩu đem về ngoại tệ cho nền kinh tế quốc dân. Bên cạnh


11

đó có những nước do khâu sản xuất còn yếu kém và sự đầu tư chưa thích đáng
nên phải nhập khẩu lúa gạo.
- Trung Quốc: Tuy là nước đứng đầu về sản lượng lúa gạo, chiếm 29%
sản lượng của thế giới nhưng cũng là quốc gia đông dân nhất thế giới nên
bình quân đầu người/năm bình quân chỉ đạt khoảng 100kg. Mặt khác, diện
tích trồng lúa của Trung Quốc cũng có hạn khoảng 32,022 triệu ha nên nhiều
năm nay Trung Quốc là nước rất quan tâm tới việc tăng năng suất. Hiện nay
Trung Quốc là quốc gia đứng đầu thế giới về sản xuất lúa lai nhờ vậy năng
suất lúa của Trung Quốc tăng mạnh trong những năm gần đây và trở thành
một trong những quốc gia có năng suất lúa cao nhất thế giới.[8]
- Thái Lan: Với diện tích gieo trồng khoảng 12,373 triệu ha, sản lượng
đạt 31,348 triệu tấn. Hiện nay Thái Lan là nước xuất khẩu gạo lớn nhất trên
thế giới đáp ứng 30% yêu cầu gạo của thị trường thế giới. Thành tựu rực rỡ
nhất của Thái Lan trên thị trường lúa gạo trên thế giới là chất lượng gạo, họ
đã tạo ra gạo thơm đặc sản có giá bán cao gấp nhiều lần với gạo thường nên
Thái Lan là nước cạnh tranh chủ yếu với Việt Nam trong vấn đề xuất khẩu
gạo.[8]
- Việt Nam: Lúa được trồng với diện tích là 7,899 triệu ha; năng suất là
55,797 tạ/ha và sản lượng là 44,076 triệu tấn. đứng thứ 4 về sản lượng, thứ 3
về diện tích và thứ 4 về năng suất trong các nước trồng lúa đứng đầu thế giới.
Việt Nam là nước xuất khẩu gạo đứng thứ 2 trên thế giới sau Thái Lan. Ngày

nay chúng ta đã lai tạo được nhiều giống mới cho năng suất, chất lượng tốt.
Bên cạnh việc phát huy các giống địa phương ngon nổi tiếng đã và đang góp
phần thúc đẩy đưa ngoại tệ về cho đất nước.[4], [8]
2.2.2. Tình hình nghiên cứu lúa trên thế giới.
Cây lúa vốn là loài thực vật cổ xưa có tính đa dạng về di truyền với
hình thái như một số cây trồng khác. Cùng với sự phát triển của loài người,


DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Diễn biến tình hình sản xuất lúa gạo trên thế giới. ............................ 9
Bảng 2.2: Tình hình sản xuất lúa của một số nước trên thế giới...................... 10
Bảng 2.3. Diện tích, năng suất, sản lượng lúa tại Việt Nam từ 2004 – 2013. . 14
Bảng 2.4: Tình hình xuất khẩu gạo của Việt Nam giai đoạn 2005 – 2011. .... 16
Bảng 2.5: Tình hình sản xuất lúa của Hà Giang trong 3 năm gần đây. ........... 18
Bảng 2.6: Tình hình sản xuất lúa của huyện Vị Xuyên trong 3 năm gần đây. .... 20
Bảng 4.1: Diện tích, cơ cấu sử dụng các loại đất chính của xã Tùng Bá năm
2013...................................................................................................................... 23
Bảng 4.2: Tình hình sử dụng đất nông nghiệp năm 2013 của xã Tùng Bá. .... 23
Bảng 4.3. Tình hình dân số và lao động của xã Tùng Bá năm 2013. .............. 26
Bảng 4.4. Diện tích, năng suất, sản lượng cây hàng năm của xã Tùng Bá..... 30
Bảng 4.5. Tình hình sản xuất lúa của xã Tùng Bá từ 2010 – 2013 .................. 33
Bảng 4.6. Cơ cấu giống lúa của xã Tùng Bá năm 2013.................................... 34
Bảng 4.7. Phương pháp bón phân cho một số giống lúa ở 2 vụ xuân và vụ
mùa năm 2013 cho 1 ha. ..................................................................................... 36
Bảng 4.8. Diện tích, năng suất một số giống lúa tại 3 thôn của xã vụ xuân năm
2013...................................................................................................................... 38
Bảng 4.9. Cơ cấu diện tích, năng suất một số giống lúa vụ mùa năm 2013 ở 3
thôn....................................................................................................................... 39
Bảng 4.10. Tình hình sâu bệnh hại trên một số giống lúa tại xã Tùng Bá năm

2013...................................................................................................................... 40
Bảng 4.11: Tình hình sử dụng thuốc hóa học trong phòng trừ dịch hại lúa ở
địa phương năm 2010 – 2013. ............................................................................ 42


13

có được kết quả này là do Trung Quốc đã lai tạo được nhiều giống mới có
năng suất, chất lượng cao. Trong đó có một số giống được đưa vào sản xuất ở
Việt Nam và mang lại kết quả cao. Hiện nay các nhà khoa học Trung Quốc đã
kết hợp với các nhà khoa học ở Việt Nam, Nhật Bản để tìm ra giống lúa
HEXI 34, HEXI 35 có năng suất cao từ 85,5 – 88,0 tạ/ha.
- Thái Lan: Là nước xuất khẩu gạo đứng đầu thế giới, cây lúa được
trồng với diện tích 10,96 triệu ha, từ đầu những năm 1950 Thái Lan đã thu
nhập và tinh lục làm thuần các giống lúa địa phương và đưa ra 2 giống lúa là
Muang Huang và DOWK Rayom phổ biến ở Miền Nam, chúng có khả năng
đạt năng suất 2,8 tấn/ha. Các giống lúa này đều chịu rét rất tốt khi đưa lên
vùng cao các giống lúa này rất phù hợp, trung tâm nghiên cứu giống lúa
Pathun đã đưa 2 giống lúa mới KLG 8305 – 1 – 1 – 1 – 2 – 4; SKP 8911 – 12
– 2 – 2 – 2, 2 giống lúa này năng suất cao có thể cấy 2 vụ/năm.
Căn cứ vào nhu cầu sản xuất thì cần khoảng 8 triệu tấn lúa giống/năm;
khu vực cần nhất là Châu á. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của sản xuất
các nhà khoa học đang ngày càng cố gắng nỗ lực để tạo ra nhiều giống mới có
năng suất cao, phẩm chất tốt, mang lại lợi nhuận cho người nông dân và lợi
ích cho người tiêu dùng.
2.3. Tình hình sản xuất, tiêu thụ và nghiên cứu lúa ở Việt Nam.
2.3.1. Tình hình sản xuất lúa ở Việt Nam.
Việt Nam với điều kiện khí hậu nhiệt đới thuận lợi cho sinh trưởng,
phát triển của nhiều loại cây trồng đặc biệt là lúa nước. Trải qua hơn 4000
năm lịch sử, sự phát triển của cây lúa luôn gắn liền với sự phát triển của dân

tộc. Việt Nam có những kinh nghiệm quý báu của ông cha để lại cùng với sự
thông minh, năng động, sáng tạo, cần cù lao động của nhân dân tiếp thu nhanh
những tiến bộ của khoa học kỹ thuật và áp dụng vào sản xuất. Cho đến nay
diện tích, năng suất, sản lượng lúa đã không ngừng tăng lên. Từ một nước có


14

nền nông nghiệp lạc hậu, sản xuất lương thực không đủ cung cấp trong nước,
hàng năm còn phải nhập khẩu gạo của nước ngoài, đến nay Việt Nam đã vươn
lên trở thành một nước xuất khẩu gạo đứng thứ 2 trên thế giới sau Thái Lan.
Bảng 2.3. Diện tích, năng suất, sản lượng lúa tại Việt Nam từ 2004 – 2013.
Diện tích

Năng suất

Sản lượng

(ha)

(tạ/ha)

(triệu tấn)

2004

7,44

48,55

36,15

2005

7,33

48,94

35,83

2006

7,32

48,89

35,84

2007

7,20

49,86

35,94

2008

7,40

52,33

38,73

2009

7,44

52,37

38,95

2010

7,48

53,41

40,00

2011

7,65

55,3

42,39

2012

7,75

56,3

43,66

2013

7,90

55,8

44,07

Năm

(Nguồn FAOSTAT, 2013[8])
Qua bảng 2.3 ta thấy: Diện tích lúa của nước ta tăng giảm rõ rệt, nhưng
sản lượng và năng suất đều tăng do Việt Nam tự cung tự cấp được lương thực
sử dụng trong nước, đồng thời sử dụng các giống lúa có năng suất cao trong
sản xuất, do vậy Việt Nam còn dư gạo để xuất khẩu. Trong những năm gần
đây, sản lượng gạo xuất khẩu của nước ta không ngừng tăng lên. Có được kết
quả trên là do Đảng và nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, biện pháp, chính
sách phù hợp tác động đến nông nghiệp tạo điều kiện cho phát triển khoa học
công nghệ. Trình độ canh tác của nông dân không ngừng được tăng lên. Sự
tăng trưởng về năng suất, sản lượng lúa là thành quả của những nỗ lực trên cả


15

nước trong việc tìm kiếm những giải pháp đẩy mạnh phát triển kinh tế và biện
pháp đổi mới của Đảng và Nhà nước. Công tác cải thiện giống lúa đóng vai
trò quan trọng sau đó là sự thay đổi cơ cấu mùa vụ, cải tạo hệ thống thủy lợi,
tưới tiêu hợp lý, cải tạo đất phèn ở Đồng Bằng Sông Cửu Long, áp dụng các
tiến bộ khoa học thâm canh tổng hợp.
Như vậy, có thể nói sản xuất lúa gạo trong nước ngày càng tăng lên
đáng kể góp phần đảm bảo nguồn lương thực phục vụ nhu cầu của người dân
trong nước và duy trì sản lượng gạo xuất khẩu.[4]
2.3.2. Tình hình xuất khẩu gạo ở Việt Nam.
Kết quả phân tích cho thấy thị trường xuất khẩu gạo chính ở Việt Nam
trong 15 năm qua, thứ nhất là các quốc gia Đông Nam Á (chiếm khoảng 40 –
50% lượng gạo xuất khẩu), thứ 2 là các quốc gia châu Phi ( chiếm khoảng 20
– 30% một thị trường khá ổn định). Các thị khác là Trung Đông và Bắc Mỹ,
nhưng lượng gạo xuất khẩu sang các này không ổn định, đặc biệt là trong giai
đoạn 2001 – 2004. Trong những năm qua gạo xuất khẩu của Việt Nam tăng
trưởng về số lượng và chất lượng cũng như mở rộng thị trường. Đến nay năm
2003 ngoài các thị trường truyền thống của Việt Nam như là Philippin, Việt
Nam đã mở rộng và phát triển thêm một số thị trường tiềm năng châu Phi, Mỹ
la tinh và EU, yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến các doanh nghiệp xuất khẩu
gạo của Việt Nam là ít kinh nghiệm nên thiếu khả năng duy trì và khai thác
các thị trường nhiều biến động. Nếu có mối liên hệ tốt hơn và tổ chức thị
trường tốt, họ sẽ nâng cao hạng ngạch và giá trị xuất khẩu gạo của Việt
Nam.[9]


16

Bảng 2.4: Tình hình xuất khẩu gạo của Việt Nam giai đoạn 2005 – 2011.
Số lượng

Tăng trưởng so

(triệu tấn)

với năm 1995 (%)

STT

Năm

1

1995

1,988

2

2005

5,254

264,3

3

2006

4,642

233,5

4

2007

4,580

230,4

5

2008

4,745

238,7

6

2009

5,958

299,7

7

2010

6,886

339,5

8

2011

7,350

369,7
(Nguồn tổng cục thống kê)[2]

2.3.3. Tình hình nghiên cứu lúa ở Việt Nam.
Về công tác giống trong những năm qua, công tác giống cây trồng ở
nước ta đã không ngừng chọn, tạo được nhiều giống lúa mới có năng suất cao,
ổn định, có khả năng thích ứng rộng rãi như DT22, P4, P6, P12, Q5,…đã đưa
năng suất sản lượng lúa tăng một cách đáng kể. Bên cạnh công tác chọn tạo ra
những giống lúa cao sản đó thì công tác chọn lọc, phục tráng một số giống đã
có biểu hiện thoái hóa dẫn đến giảm năng suất, phẩm chất của giống. Để khắc
phục tình trạng trên các viện nghiên cứu cùng các trường đại học, các trung
tâm nghiên cứu tại các tỉnh đã liên tục nghiên cứu, lai tạo, phục tráng giống
nhằm phát huy những đặc trưng vốn có của giống.
- Viện khoa học kỹ thuật nông nghiệp Việt Nam: là một trong những cơ
quan nghiên cứu đầu não của ngành nông nghiệp Việt Nam nói chung và về
cây lúa nói riêng. Viện đã lai tạo, nhập nội, chọn và đưa ra sản xuất nhiều
giống như: C37, CN2, C180, NR11, V15, X20. Các giống này đều được đánh


MỤC LỤC

PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ ..................................................................................... 1
1.1. Tính cấp thiết của đề thiết của đề tài ............................................................ 1
1.2. Mục đích và yêu cầu của đề tài ..................................................................... 3
1.2.1. Mục đích:..................................................................................................... 3
1.2.2.Yêu cầu của đề tài: ....................................................................................... 3
1.3. Cơ sở lý luận của đề tài. ................................................................................ 4
PHẦN 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................. 6
2.1. Cơ sở khoa học của việc nghiên cứu: ........................................................... 6
2.1.1. Nguồn gốc cây lúa. ..................................................................................... 6
2.1.2. Phân loại. ..................................................................................................... 7
2.1.3. Vai trò của cây lúa dối với đời sống con người. ....................................... 8
2.2. Tình hình sản xuất và nghiên cứu lúa trên thế giới. .................................... 8
2.2.1. Tình hình sản xuất lúa trên thế giới. .......................................................... 8
2.2.2. Tình hình nghiên cứu lúa trên thế giới. ................................................... 11
2.3. Tình hình sản xuất, tiêu thụ và nghiên cứu lúa ở Việt Nam. .................... 13
2.3.1. Tình hình sản xuất lúa ở Việt Nam. ......................................................... 13
2.3.2. Tình hình xuất khẩu gạo ở Việt Nam. ..................................................... 15
2.3.3. Tình hình nghiên cứu lúa ở Việt Nam. .................................................... 16
2.4. Tình hình sản xuất lúa tại Hà Giang. .......................................................... 17
2.5. Tình hình sản xuất lúa của huyện Vị Xuyên. ............................................. 19
PHẦN 3: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRA ........................... 21
3.1. Đối tượng và phạm vi điều tra. ................................................................... 21
3.2. Nội dung điều tra. ........................................................................................ 21
3.2.1. Tìm hiểu điều kiện tự nhiên ..................................................................... 21
3.2.2. Điều tra các chỉ tiêu: dân số, văn hóa xã hội, giao thông,….................. 21