5 biên niên lịch sử việt nam thế kỷ XIII

1202 (NHÂM TUẤT), Thiên Tư Gia Thụy năm thứ 1202-1204 Cuộc viễn chinh chữ thập lần thứ tư
mười bảy

Cuộc Thập tự chinh này không đến được vùng Đất

Tháng 3 (âl)

Thánh, mà kết thúc bằng việc những người Thập tự

Động đất.

chinh chiếm thành phố Constantinople và cướp phá

Tháng 8 (âl)

thành phố này (1204). Hoàng đế Byzantine là Alexius
V bị phế truất và Đế quốc Latinh được thành lập, tồn

Hoàng tử Thầm sinh.

tại cho đến năm 1261.

Đổi niên hiệu là Thiên Gia Bảo Hựu.

[16]

Vua sai nhạc công soạn nhạc khúc gọi là “Chiêm Thành 1202 Europeans are beginning to learn Arabic numerals âm”. Tiếng đàn trong trẻo, ai oán buồn rầu. Nhà sư
Nguyễn Thường nhân đây nói: “Âm thanh của nước loạn

as opposed to Roman numerals - and the zero.
[15]

1202 The Fourth Crusade is underway, Pope Innocent III

nghe như ân oán giận hờn. Nay dân loạn nước nguy, responding to the failure of the Third Crusade to recover
chúa thượng thì rong chơi vô độ, triều chính rối loạn, Jerusalem. Crusaders have attacked the Christian city of
lòng dân trái lìa, đó là triệu bại vong”.

Zara, on the Dalmatian coast, with the Venetians, on whom
they are dependent for transportation. The Pope
excommunicates those crusaders who have attacked Zara.
[15]

1202 People called jesters begin to entertain in the courts
of Europe's kings. They were impoverished or are of subnormal intelligence. They are beginning an art form in
Europe for people who enjoy watching people make fools of
themselves.

[15]
1203 (QUÝ HỢI), Thiên Gia Bảo Hựu năm thứ hai
Tháng 2 (âl)

1203 In Western Africa, the empire of Ghana has lost
control over the gold trade and has been in decline. One of
Ghana's subject people, the Sosso, overrun Ghana's capital
city, Kumbi.

Làm nhiều việc thổ mộc, dựng các cung điện, vua không [15]
nghe lời can ngăn của quan lại, làm khổ dân trăm họ.
Tháng 7 (âl)
Người Chiêm vào cướp châu Nghệ An.

Tháng 9 (âl)
Người ở Đại Hoàng giang (Ninh Bình) lại làm phản. Vua
sai Chi hậu Trần Lệnh Hinh làm Nguyên soái đem quân
đi đánh; lại sai Thượng thư Từ Anh Nhĩ đem quân phủ
Thanh Hóa cùng tiến đánh ở cửa Lộ Bố (Ý Yên, Nam
Định) nhưng bị thua. Lệnh Hinh và Anh Nhĩ bị chết.


1204 (GIÁP TÝ), Thiên Gia Bảo Hựu năm thứ ba
Tháng giêng (âl)
Vua lại sai Đỗ Kính Tu đi đánh bọn làm phản ở Đại
Hoàng giang, nhưng không thắng.

1204 Another crusade fails to work out as planned.
Constantinople has revolted against the presence of the
crusaders, and the Crusaders have retaliated, seizing the
city in a three-day orgy of rape and the plundering of
palaces and Eastern Orthodox convents and churches. Fire
has destroyed much of the city. Constantinople's emperor
has fled. Helping the crusaders are the Venetians with whom
the crusaders have made an agreement to share the booty.
Pope Innocent III is delighted by the news of the fall of
Constantinople to Roman Christianity. When he hears of the
atrocities that have attended the victory he is shocked, but
he continues to approve of the conquest. Soon in
Constantinople, Latin (Roman) prelates will replace Greek
(Eastern Orthodox) prelates. The schism between Roman
Catholicism and Eastern Orthodox Christianity is complete.
Jerusalem continues to be in the hands of Muslims.
[15]

1204 On marshland at a dam on the Amstel River, people
have started the village that will one day be Amsterdam.

[15]
1205 (ẤT SỬU), Thiên Gia Bảo Hựu năm thứ tư
Tháng 3 (âl)
Đổi niên hiệu làm Trị Bình Long Ứng.
Quân Thổ mán nhà Tống sang cướp ở vùng biên giới.

1205 A Japanese, Eisai (1141-1215), has returned from
China. He is a reformer, a Zen Buddhist, and has been
driven from the city of Kyoto to Kamakura (later Tokyo). At
Kamakura he has gained the patronage of the military
government. In 1205 he completes the first temple, Kenninji,
dedicated solely to Zen Buddhism. Zen is to become the
choice of the practitioners of warfare - the samurai.

Dân mệt nhọc chạy loạn. Vua ham thích tiền của, các [15]
quan phần nhiều bán quan, buôn ngục không nghĩ gì đến
việc nước. Dân khổ sở. Giặc cướp nổi lên.
1206 (BÍNH DẦN), Trị Bình Long Ứng năm thứ hai

1206

Tháng 2 (âl)

Một thủ lĩnh bộ lạc là Têmusin được Hội nghị quý tộc

Phong Đàm Dĩ Mông làm Thái bảo.

bầu làm đại hãn, lấy hiệu là Singhit. Đó chính là Thành

Bấy giờ, vua Cao Tông vẫn tiếp tục xây dựng nhiều cung
điện, hoang phí, rong chơi vô độ, hàng ngày hay dạo chơi

Cát Tư Hãn. Sự kiện này đánh dấu nhà nước Mông Cổ
chính thức thành lập.

cùng cung nữ. Nghe bên ngoài có trộm cướp thì lờ đi. Ảnh: Genghis Khan (Thiết Mộc Chân) (Thành Cát Tư
Hãn)
Dân tình khổ cực.
[2]
1206 Philip Augustus of France (Philip II) occupies the fiefs
of Normandy and Anjou, expanding his family's territory from
around Paris and Orléans (the Ile de France).
[15]

1206 Sedentary Turks, living in the Turfan depression
(about 150 kilimeters southeast of what today is Urumqi, in
China) are overrun by Mongols.


[15]

1207 (ĐINH MÃO), Trị Bình Long Ứng năm thứ ba
Tháng giêng (âl)
Giặp cướp nổi lên như ong.
Nhà vua xuống chiếu chọn các đinh nam, người nào khỏe
mạnh sung vào quân ngũ.

Sai quan các lộ thống quản để bắt giặc cướp.
Tháng 10 (âl)
Người man ở núi Tản Viên, châu Quốc Oai (Hà Tây) nổi
dậy cướp bóc hương Thanh Oai (Hà Tây), bè đảng rất
đông, không thể ngăn được.
1208 (MẬU THÌN), Trị Bình Long Ứng năm thứ tư
Tháng giêng (âl)

1208

Cuộc Thập tự chinh Albigensian chống những

người dị giáo Albigensian ở miền nam nước Pháp, do
Giáo hoàng Innocent III phát động và được tiến hành

Lập hoàng tử Sảm làm Hoàng Thái tử.

trong nhiều năm. Cơ sở của những người dị giáo cuối

Đói lớn, người chết đói nằm gối lên nhau.

cùng bị mất, song nền văn hóa lớn của vùng Provence

Phạm Du coi quân ở Nghệ An làm phản, thu nạp những
kẻ vong mạng và trộm cướp, chia đi cướp bóc các nơi.
Lúc ấy, người ở châu Quốc Oai cũng đem bè đảng đến
đóng ở Tây Kết. Vua sai Thượng phẩm phụng ngự Phạm
Bỉnh Di đem quân châu Đằng (Hưng Yên) đến đánh.

cũng bị tiêu diệt.

1209 (KỶ TỴ), Trị Bình Long Ứng năm thứ năm
Tháng giêng (âl)
Phạm Bỉnh Di đem quân châu Đằng và châu Khoái
(Hưng Yên) đi đánh Phạm Du. Quân của Du bị thua chạy
sang châu Hồng (Hải Dương). Bỉnh Di tịch biên gia sản
của Du đốt đi. Du oán giận. Vua sai gọi Du về kinh.
Tháng 7 (âl)
Bỉnh Di về đến kinh, biết lời của Phạm Du đã đến tai
vua, vua sai bắt Bỉnh Di và con là Phụ cho hành hình.
Một tướng của Bỉnh Di là Quách Bốc được tin đưa quân
vào thành, đem xác của bố con Bỉnh Di ra bến Đông Bộ
Đầu (bến Đông ở Thăng Long), rồi vào cung Vạn Thiên,
lập Hoàng tử Thầm làm vua. Quần thần Đàm Dĩ Mông,
Nguyễn Chính Lại đều chịu ngụy chức của Thầm. Vua
Lý trốn ra vùng Quy Hóa giang (sông Thao, Phú Thọ).
Hoàng Thái tử Sảm lánh nạn đến thôn Lưu Gia (Lưu Xá,
Hưng Hà, Thái Bình) ở Hải Ấp thấy con gái của Trần Lý
có nhan sắc, lấy làm vợ. Nhà Trần Lý nhờ nghề đánh cá
trở nên giàu có, lực mạnh. Hoàng Thái tử Sảm lấy con
gái Trần Lý, phong cho Lý tước Minh tự và cậu người
con gái ấy là Tô Trung Từ làm Điện tiền chỉ huy sứ.
Nhà Lý từ đây bắt đầu suy, họ Trần hưng khởi dần lên.
Anh em họ Trần họp hương binh để dẹp loạn, rước Lý
Cao Tông về kinh, khôi phục chính thống. Trừng trị bọn
Quách Bốc.


1210 (CANH NGỌ), Trị Bình Long Ứng năm thứ sáu

Tháng 3 (âl)
Vua sai Thượng phẩm phụng ngự là Đỗ Quảng đem quân
đến nhà Tô Trung Từ đón Hoàng Thái tử Sảm về kinh.
Trần thị (vợ Hoàng tử Sảm) về nhà bố mẹ. Trần Lý lúc
đó bị bọn giặc khác giết. Anh Trần thị là Trần Tự Khánh
thay cha cai quản quân dân và quản gia, rồi đem quân về
kinh, được phong là Thuận Lưu bá.
Tháng 10 (âl)
Vua Lý Cao Tông không khỏe, cho gọi Đỗ Kính Tu vào
nhận mệnh ký thác.
Ngày 28 tháng 10 (âl)
Vua băng ở điện Thánh Thọ, thọ 38 tuổi, ở ngôi 35 năm.
Hoàng Thái tử Sảm lên ngôi trước linh cữu (tức Lý Huệ
Tông) lúc mới 16 tuổi.
Vua tôn mẹ Đàm thị làm Hoàng Thái hậu, cùng dự chính
sự.
Lý Huệ Tông cho người đem thuyền rồng đi đón Trần
thị. Nhưng Trần Tự Khánh chưa cho em mình đi ngay vì
trong nước đang có loạn.
Sai sứ sang nhà Tống cáo phó, vua Tống sai người sang
làm lễ điếu tang.
1211 (TÂN MÙI), Kiến Gia năm thứ nhất
Tháng giêng (âl)
Đổi niên hiệu Kiến Gia.
Tháng 2 (âl)
Lý Huệ Tông lại sai viên Phụng ngự là Phạm Bố đi đón
Trần thị.
Trần Tự Khánh sai Phùng Tá Chu đưa Trần thị đi. Đến
bến Triều Đông gặp Tô Trung Từ và Đỗ Quảng đang
đánh nhau, Tá Chu đỗ thuyền ở bến Đại Thông. Đỗ

Quảng bị thua, vua sai Phạm Bố và Tô Trung Từ đưa


Trần thị vào cung, lập làm Nguyên phi. Cho Tô Trung
Từ làm Thái úy phụ chính; phong Thuận Lưu bá Trần Tự
Khánh làm Chương Thành hầu.
Vua mới lên ngôi, đem việc nước giao cho Đàm Dĩ
Mông là người không có học thức, không có mưu thuật,
tính nhu nhược không quyết đoán, chính sự ngày một đổ
nát.

1212 (NHÂM THÂN), Kiến Gia năm thứ hai
Tháng 2 (âl)

1212

Cuộc Thập tự chinh của trẻ em, do một thiếu

niên Pháp là Stephen dẫn đầu. Hàng nghìn trẻ em đến
được thành phố Marseilles và bị bán làm nô lệ. Một

Vua sai Đoàn Thượng chiêu mộ dân châu Hồng (Hải đoàn trẻ em Đức khác cũng đi về phía đông và chết dần
Dương) dẹp giặc cướp. Nhân đấy Đoàn Thượng lộng mòn do đói khát và bệnh tật.
quyền, bị đàn hặc, bỏ vào ngục. Đoàn Thượng bèn cởi áo [16]
rút gươm chạy về châu Hồng, nhóm họp bè đảng đắp

1212 Thousands of children with a few adults and clerics,

thành lũy xưng vương hiệu, làm loạn.

fired up by preaching against heretics, start for Jerusalem to
rescue the Holy Land from Muslims. They are deficient in
money and organization but believe that as children they are
favored by God and could work miracles that adults cannot.
Before the year is over it ends in disaster. Many children die
or are sold into slavery.

[15]
1213 (QUÝ DẬU), Kiến Gia năm thứ ba
Tháng 2 (âl)
Trần Tự Khánh đem quân đến cửu khuyết, đòi đón xa
giá. Vua bắt đầu ngờ vực. Xuống chiếu lấy quân các đạo
đi bắt Tự Khánh. Giáng Nguyên phi Trần thị làm Ngự
nữ.


1214 (GIÁP TUẤT), Kiến Gia năm thứ tư
Tháng giêng (âl)

1214 King John of England wanted his fiefs in Normandy
and Anjou back. He allies himself with Emperor Otto IV, Holy
Roman Emperor. But Philip Augustus of France defeats
them at the Battle of Bovines.

Trần Tự Khánh đem quân đến bến Triều Đông, tự đến [15]
quân môn tạ tội, lại xin đón xa giá. Vua càng ngờ, bèn 1214 Genghis Khan and his army overrun Beijing. They
cùng với Thái hậu và Ngự nữ chạy đến núi Trĩ Sơn ở ravage the countryside, gathering information and booty.
Then they pull back to northern frontier passes.

châu Lạng.

Tự Khánh nghe tin xa giá long đong, Ngự nữ thì lâu ngày
bị Thái hậu làm khổ, lại đem quân đến xin đón xa giá
như trước. Vua cũng không tin, lại cùng với Thái hậu và
Ngự nữ chạy đến huyện Binh Hợp.
Tháng 5 (âl)
Tự Khánh đánh Đinh Khả và Bùi Đô ở châu Đại Hoàng,
phá tan được.
1216 (BÍNH TÝ), Kiến Gia năm thứ sáu
Tháng giêng (âl)
Vua phong Ngự nữ Trần thị làm Thuận Trinh phu nhân.
Thái hậu nghi ngờ Trần Tự Khánh là kẻ phản trắc, bảo
vua đuổi phu nhân đi. Sai người bỏ thuốc độc vào cơm
bắt phu nhân ăn. Vua biết, đem cơm ăn cùng và không
rời phu nhân một bước. Thái hậu lại cho người đem
thuốc độc đến bắt phu nhân phải uống. Vua ngăn lại, ban
đêm đem phu nhân đi trốn, ghé nghỉ tại nhà tướng quân
Lê Mịch ở Yên Duyên. Đến bãi Cửu Liên (bên bờ trái
sông Hồng thuộc Văn Giang, Hưng Yên). Truyền Tự
Khánh đến chầu.
Tháng 6 (âl)
Hoàng trưởng nữ sinh ở bãi Cửu Liên, sau phong làm
công chúa Thuận Thiên.

[15]


1217 (ĐINH SỬU), Kiến Gia năm thứ bảy

1217-1219 Cuộc viễn chinh chữ thập lần thứ năm.

Tháng chạp (âl) năm Bính Tý

Cuộc viễn chinh này có sự tham gia của vua Hunggari

Sách phong Thuận Trinh phu nhân làm Hoàng hậu, và lãnh chúa phong kiến Đức, Áo, Nêđéclan. Nhưng
phong Tự Khánh làm Thái úy phụ chính, Trần Thừa là đến Áccô, vua Hunggari quay về, bộ phận còn lại tấn
Nội thị phán thủ.

công xuống Ai Cập, song cuối cùng bị thất bại

Người Chiêm Thành và Chân Lạp đến cướp châu Nghệ [2]
An, Lý Bất Nhiễm phá tan được.
Tháng 3 (âl)
Vua ốm, phát chứng bệnh điên. Chính sự không quyết
đoán, giao phó cả cho Trần Tự Khánh. Quyền lớn trong

1217 The Fifth Crusade had begun. It was planned by
Pope Innocent III, who died in 1226. Its purpose, to rescue
Jerusalem from the Muslims. But it is not the popular
movement that previous crusades were. It begins with smallscale military operations against powers that be in Syria.
Muslim opposition to the new crusade is divided, giving the
crusade a better chance of success.

nước dần về tay họ Trần.

[15]

1218 (MẬU DẦN), Kiến Gia năm thứ tám

1217-1219 Cuộc viễn chinh chữ thập lần thứ năm.

Tháng 3 (âl)

(ở trên)

Động đất.
Tháng 9 (âl)
Hoàng thứ nữ sinh, sau phong làm công chúa Chiêu
Thánh.
Tháng 10 (âl)
Trần Tự Khánh đi đánh người Man ở Quảng Oai (Hà
Tây) nhưng không thắng được.
Người Chiêm Thành và Chân Lạp đến cướp châu Nghệ
An. Lý Bất Nhiễm đánh tan, được phong tước Hầu, ban
thực ấp 7.500 hộ, thực phong 1.500 hộ.
1219 (KỶ MÃO), Kiến Gia năm thứ chín

1217-1219 Cuộc viễn chinh chữ thập lần thứ năm.

Tháng 2 (âl)

(ở trên)

Trần Tự Khánh tâu xin tha cho Nguyễn Nộn, cho cùng đi 1219 Genghis Khan wanted trade on his western frontier.
theo quân đánh giặc để chuộc tội. Vua tha cho.
Tháng 10 (âl)
Vua sai Nguyễn Nộn đem quân đi đánh người Man ở

Instead his envoys were killed. He is now moving his army
westward and over-running prosperous cities such as

Bukhara and Samarkand.

[15]
1219 The Fifth crusade ends without success.


Quảng Oai.

[15]

1220 (CANH THÌN), Kiến Gia năm thứ mười
Tháng 3 (âl)
Nguyễn Nộn giữ hương Phù Đổng, tự xưng là Hoài Đạo
vương, dâng biểu xưng thần, xin đi dẹp loạn để chuộc
tội. Vua sai đem sắc thư đến tuyên dụ. Sau vì vua có
bệnh phong không thể chế ngự được.
1221 (TÂN TỴ), Kiến Gia năm thứ mười một
Tháng giêng (âl)
Quần thần tìm khắp thầy thuốc trong nước để chữa bệnh
cho vua, nhưng không khỏi.
Vua ở trong cung, bên ngoài giặc cướp nổi lên, dân tình
cực khổ lưu ly.
1222 (NHÂM NGỌ), Kiến Gia năm thứ mười hai

1222: Tuân lệnh của Thành Cát Tư Hãn quân Mông

Tháng 2 (âl)

tiến sang Âu châu, chiếm toàn vùng Caucasus, vượt

Chia nước làm 24 lộ, lộ chia cho các công chúa ở, lấy các
hoành nô thuộc lệ và quân nhân bản lộ chia ra làm giáp.
Làm đồ binh khí và ghe thuyền để tuần bắt giặc cướp.
1223 (QUÝ MÙI), Kiến Gia năm thứ mười ba
Tháng 10 (âl)
Hạn hán. Lúa đồng bị sâu cắn.

sông Don, tràn vào Crimea rồi Ukraine, hạ trại bên bờ
sông Dnieper.
( />an.htm)

1223 Genghis Khan has pushed into Persia, Azerbaijan
and Armenia, defeating Christian knights and capturing a
Genoese trading fortress in the Crimea. He has invaded
Russia, and on his way back home in 1223 he routes a
Slavic army at the battle of Kalka River.
[15]

1223 Philip Augustus of France dies. He has greatly
expanded his family's territory. The French monarchy has
become a maritime and commercial power, and Paris has
become a fortified city with a university that attracts students
from various other lands.


[15]

1224 (GIÁP THÂN), Kiến Gia năm thứ mười bốn
Tháng chạp (âl) năm Quý Mùi
Quân của Nguyễn Nộn ngày càng mạnh.

Trần Tự Khánh chết, truy phong làm Kiến quốc đại
vương, lấy Trần Thừa làm phụ quốc thái úy.
Năm này, bệnh của vua Lý Huệ Tông ngày càng nặng.
Vua không có con trai để nối dõi, các công chúa thì
được chia đi các lộ làm ấp thang mộc.
Trần Thủ Độ được vua ủy quyền quản lĩnh các quân điện
tiền hộ vệ cấm đình.
Tháng 10 (âl)
Lập công chúa Chiêu Thánh làm Hoàng thái tử để truyền
ngôi cho.
Vua xuất gia ở chùa Chân Giáo trong đại nội.
Chiêu Thánh lên ngôi, đổi niên hiệu là Thiên Chương
Hữu Đạo, tôn hiệu là Chiêu Hoàng.
1225 (ẤT DẬU), Thiên Chương Hữu Đạo năm thứ hai 1225 The manufacture of cotton cloth has begun in Spain.
Tháng 10 (âl)
Xuống chiếu tuyển con em của các quan viên trong ngoài
sung vào các sắc dịch.
Họ hàng nhà Trần đến đây đã vào nắm giữ nhiều chức vụ
quan trọng trong triều đình nhà Lý: Trần Thủ Độ giữ
chức Điện tiền chỉ huy sứ trông coi mọi việc quân sự
trong ngoài kinh thành, Trần Bất Cập làm Cận thị thự lục
cục chi hậu, Trần Thiêm làm Chi ứng cục, Trần Cảnh
làm Chính thủ (sau là vua Trần Thái Tông). Trần Cảnh
lúc ấy mới 8 tuổi, Lý Chiêu Hoàng 7 tuổi. Trần Cảnh

[15]


nhân việc được vào hầu vua trong cung, Chiêu Hoàng rất
yêu thích. Biết được điều đó, Trần Thủ Độ lập mưu cho 2

người lấy nhau, tuyên bố với các quan trong triều về cuộc
hôn nhân giữa vua nhà Lý và Trần Cảnh, rồi tiến tới việc
Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng vào ngày 11
tháng 12 (âl). Cơ đồ nhà Lý chấm dứt. Nhà Trần bắt đầu
nắm quyền bính.


1226 (BÍNH TUẤT)
Ngày 10 tháng 1 năm 1226 (tháng chạp năm Ất Dậu)
(Cương mục ghi là ngày 20 – 1 – 1226 tức 21 tháng
chạp năm Ất Dậu.)
Lễ nhường ngôi của Lý Chiêu Hoàng và lễ lên ngôi của
Trần Cảnh ở điện Thiên An.
Trần Cảnh lên ngôi, đổi niên hiệu là Kiến Trung. Trần
Thủ Độ làm Quốc thượng phụ coi việc thiên hạ. Trần
Thừa làm Thượng hoàng nhiếp chính.
Tháng giêng (âl)
Sách phong Chiêu Hoàng làm Hoàng hậu, gọi là Chiêu
Thánh.
Trần Thủ Độ làm Thái sư.
Phế thượng hoàng nhà Lý (Lý Huệ Tông) ra ở chùa Chân
Giáo, cho gọi là Huệ Quang đại sư.
Tháng 2 (âl)
Định điều lệnh luật lệ.
Trần Thủ Độ đem quân đi đánh những dân tộc người
Man ở vùng núi Tản Viên, nhưng không thắng được.
Quân lực của Nguyễn Nộn ở vùng Bắc Giang và Đoàn
Thượng ở Hồng Châu (Hải Dương) đều đang còn mạnh,
Thủ Độ phải phong cho Nguyễn Nộn làm Hoài Đạo
vương và ước định phong vương cho Đoàn Thượng.

Tháng 5 (âl)
Vua phong cho em là Nhật Hiệu (mới 2 tuổi) làm Khân
Thiên đại vương.
Trao phẩm cấp cho các quan văn võ theo thứ bậc khác
nhau.
Tháng 8 (âl)
Lý Huệ Tông bị bức hại ở chùa Chân Giáo.


Giáng Huệ hậu (Trần Thị Dung) làm Thiên Cực công
chúa gả cho Trần Thủ Độ, lấy châu Lạng làm ấp thang
mộc.
Đem các cung nhân của Lý Huệ Tông và các con gái tôn
thất nhà Lý gả cho các tù trưởng người Man.
Tháng 10 (âl)
Vua tôn cha Trần Thừa làm Thượng hoàng, tôn mẹ Lê thị
làm Quốc thánh Hoàng thái hậu (chế độ vua và thượng
hoàng của nhà Trần bắt đầu từ đây); xuống chiếu cho dân
gian khi dùng tiền thì mỗi tiền là 69 đồng, nộp cho nhà
nước thì tính mỗi tiền là 70 đồng.
Tuyển thục nữ trong dân gian làm cung nhân.


1227 (ĐINH HỢI), Kiến Trung năm thứ ba
Mở khoa thi Tam giáo cho những người theo nghiệp
Nho, Lão, và Phật giáo.

1227 Genghis Khan, at the age of 65, falls of his horse
while fighting against the Tangut in northwestern China. And
he dies.

[15]

1227 A Japanese who has been studying in China brings

Có chiếu về việc các đơn từ văn khế đều dùng phép điểm back to Japan the Chuan school of Buddhism, to be known
as Zen.
chỉ vào chỗ mép gấp giữa 2 tờ giấy.
Phục hồi lễ minh thệ ở đền Đồng Cổ theo tục của nhà Lý. [15]
Nhà Trần hằng năm lấy ngày mồng 4 tháng 4 làm lệ
thường. Lời minh thệ bắt buộc là: “Làm tôi tận trung,
làm quan trong sạch, ai trái lời thề này thần minh giết
chết”.
1228 (MẬU TÝ), Kiến Trung năm thứ tư

1228-1229 Cuộc viễn chinh chữ thập lần thứ sáu

Tháng giêng (âl)

Cuộc viễn chinh lần này do hoàng đế Frederick II chỉ

Phong Khâm Thiên vương Nhật Hiệu làm Quận vương.

đạo. Ông thu được nhiều thành quả cho người Thiên

Tháng 2 (âl)

Chúa Giáo, không phải bằng vũ lực mà bằng ngoại
giao. Theo thỏa thuận với Quốc vương Ai Cập (1229),

Tổ chức thi lại viên bằng thể thức công văn.

các khu vực Jerusalem, Nazareth (bắc Israel) và

Tháng 8 (âl)

Bethlehem được khôi phục lại cho người Thiên Chúa

Vua phong anh là Liễu làm Thái úy.
Xét sổ đinh phủ Thanh Hóa.

Giáo, và một hòa ước có hiệu lực 10 năm đã được ký.
[16]
1228 The Sixth Crusade begins, led by the

Theo lệ cũ, hằng năm các xã quan vào mùa xuân khai excommunicated Holy Roman Emperor Frederick II, who is
being ignored by Pope Gregory IX. Frederick wants control

báo nhân khẩu của xã mình từ các hạng tôn thất, quan lại over Jerusalem, which he believes he has inherited through
văn võ, quan theo hầu, quân nhân tạp lưu, hoàng nam,

marriage.

già yếu, phụ tịch, xiêu tán v.v... Người có quan tước, con [15]
cháu được tập ấm mới được vào làm quan, người giàu
khỏe mạnh mà không có quan tước thì sung quân, đời đời
làm lính.
Tháng 9 (âl)
Lại tổ chức thi lại viên bằng thể thức công văn gọi là bạ
đầu. Ai trúng tuyển thì sung làm thuộc lại ở các sảnh
viên.

Tháng 10 (âl)


Sứ nước Chiêm Thành sang cống.

1229 (KỶ SỬU), Kiến Trung năm thứ năm
Tháng chạp (âl) năm Mậu Tý
Nguyễn Nộn đánh Đoàn Thượng, chiếm giữ châu Hồng,

1229 Frederick signs a ten-year truce and an alliance with
the Sultan of Egypt, al-Kamil, who is struggling against
Muslim opponents. Al-Kamil recognizes Frederick as King of
Jerusalem and cedes to him Bethlehem and Nazareth, but
Frederick is not allowed to rebuild the walls of Jerusalem,
destroyed by Saladin in 1187.

bắt được nhiều tài vật trâu ngựa, kể cả con trai con gái ở [15]
châu Hồng. Thanh thế của Nguyễn Nộn ngày càng lừng 1229 Fearing confused responses to reading the Bible,
lẫy. Thủ Độ chia quân chống giữ, sai người đem sắc thư church leaders at Toulouse forbid common people to read it.
đến gia phong cho Nộn làm Hoài Đạo hiếu vũ vương và [15]
đem công chúa Ngoạn Thiềm gả cho Nộn để ngầm dò la
tin tức. Nhưng Nộn cho công chúa ở riêng, vì thế không
được thông tin gì.
Tháng 3 (âl)
Có nhật thực.
Nguyễn Nộn ốm chết. Trước đây, Nộn đã thu phục quân
của Đoàn Thượng xưng là Đại Thắng vương. Song tự
biết thế không thể cùng đứng được với nhà Trần, định
đến tháng 10 vào chầu, đến đây ốm rồi chết.

Nhà Trần sai sứ sang nhà Tống báo việc nhà Trần thay
nhà Lý. Nhà Tống phong vua Trần làm An Nam quốc
vương.
1230 (CANH DẦN), Kiến Trung năm thứ sáu
Tháng 3 (âl)
Xét các lệ của triều trước, soạn thành Quốc triều thông
chế và sửa đổi hình luật lễ nghi, gồm 20 quyển.
Định tội đồ theo thứ bậc khác nhau. Tội vừa thì đồ làm
“Cảo điền hoành” (người cày ruộng ở Cảo Xã – Nhật
Tảo, huyện Từ Liêm, Hà Nội), thích vào mặt 6 chữ, cày
ruộng công, mỗi người 3 mẫu, mỗi mẫu thu 300 thăng
thóc/năm; đồ làm Lao thành binh thì thích vào mặt 4 chữ,
làm việc dọn cỏ ở Phượng thành Thăng Long, phụ thuộc
vào quân Tứ sương.
Định các phường ở hai bên tả hữu kinh thành, chia làm
61 phường.
Đặt ty Bình Bạc xét đoán việc kiện tụng trong kinh
thành.
Đổi lại quan phủ lộ, đặt hai viên An phủ sứ và An phủ
phó sứ.
Dựng cung điện và lầu các trong thành. Bên tả dựng cung
Thánh Từ (nơi Thượng hoàng ở), bên hữu dựng cung
Quan Triều (nơi vua ở).
Làm bộ Quốc triều thường lễ gồm 10 quyển, ghi chép
công việc của Quốc triều.
Tháng 7 (âl)
Cho phép người coi ngục khi đi đòi người kiện tụng được
lấy tiền cước lục (tiền đi đường).

1231 (TÂN MÃO), Kiến Trung năm thứ bảy

- 1231: Mông Cổ xâm lăng Cao Ly (Korea).

Tháng giêng (âl)

1231 The institution known as the Inquisition begins. Pope

Đào kênh Trầm và kênh Hào (ở Thanh Hóa) dưới sự chỉ
đạo của Nguyễn Bang Cốc. Kênh dài từ phủ Thanh Hóa

Gregory IX is taking responsibility for orthodoxy away from
bishops and putting inquisitors under jurisdiction of the
papacy.

đến phía nam châu Diễn. Việc hoàn thành, Nguyễn Bang [15]
Cốc được phong làm Phụ quốc thượng hầu.
Tháng 8 (âl)
Vua ngự đến hành cung Tức Mặc (Nam Định), ban yến
cho các bô lão trong hương và cho lụa theo thứ bậc khác
nhau.
Thượng hoàng (Trần Thừa) lệnh cho các địa phương nơi
nào có đình trạm đều phải đắp tượng Phật để thờ, vừa
làm chỗ nghỉ ngơi cho khách qua đường.
1232 (NHÂM THÌN), Kiến Trung năm thứ tám
Tháng giêng (âl)
Bắt đầu định triều nghi.
Phong cho con của Thượng hoàng (Trần Thừa) là Bà Liệt
làm Hoài Đức vương.

Tháng 2 (âl)
Thi Thái học sinh lấy đỗ 3 bậc gọi là Tam giáp. Khoa
này Trương Hanh, Lưu Diễm đỗ đệ nhất giáp; Đặng
Diễn, Trịnh Phẫu đỗ đệ nhị giáp; Trần Chu Phổ đỗ đệ
tam giáp.
Tháng 7 (âl)
Đổi niên hiệu là Thiên Ứng Chính Bình.
Tháng 8 (âl)
Gió to, trong dân gian phát dịch bệnh, nhiều người chết.
Trần Thủ Độ ngầm sai giết hại các tôn thất nhà Lý.

1232 The son of Ghenghis Khan, Ogodei, has sent an
army into Korea to police defiance of an agreement with
them, and the Koreans start a rebellion against Mongol rule.

[15]


1233 (QUÝ TỴ), Thiên Ứng Chính Bình năm thứ hai
Phùng Tá Chu đi duyệt định sắc mục ở phủ Nghệ An.
Nước dâng cao, gây nhiều thiệt hại.

1233

Giáo hoàng Gregory IX ban lệnh điều tra dị

giáo Albigensia.
1233 Coal is mined for the first time at a place in England
called Newcastle.

[15]
1234 (GIÁP NGỌ), Thiên Ứng Chính Bình năm thứ 1234 Ogodei completes this conquest of northern China.
ba

[15]

Tháng giêng (âl), ngày 18
Thượng hoàng Trần Thừa mất ở cung Phụng Thiên, thọ
51 tuổi. Chôn ở Thọ lăng, phủ Long Hưng (Thái Bình).
Lấy Thái úy Trần Liễu (anh Trần Cảnh) làm Phụ chính,
sách phong làm Hiển hoàng.
Phong Trần Thủ Độ làm Thống quốc thái sư, tri Thanh
Hóa phủ sự.
Gia phong Thái phó triều Lý là Phùng Tá Chu làm Hưng
Nhân vương; Phạm Kính Ân làm Thái phó, phong Bảo
Trung quan nội hầu.
1235 (ẤT MÙI), Thiên Ứng Chính Bình năm thứ tư
Tháng giêng (âl)
Sét đánh trong kinh thành 30 chỗ.
Đại xá cho cả nước.

1235 Paradise eludes at least a part of Africa. In western
Africa the Sosso ruler, Sumaguru Kante, has been raiding
and conquering people. Sundjata Keita, who survived one of
Sumaguru's raids a decade earlier, is leading a guerrilla war
against Sumaguru and defeats him. Sumaguru is dead.
Sundjata takes control of all the Soninke people recently
conquered by the Sosso.

[15]

1236 (BÍNH THÂN), Thiên Ứng Chính Bình năm thứ
năm
Tháng giêng (âl)
Định lệ cấp bổng cho các quan văn võ trong ngoài. Chia
tiền thuế theo thứ bậc cấp cho.
Tháng 2 (âl)
Định quân hàm cho các đại thần.
Tháng 6 (âl)
Nước to, vỡ tràn vào cung Lệ Thiên ở kinh thành.
Tháng 8 (âl)
Định lệ Nho sinh đỗ đạt được vào hầu vua.
Tháng 10 (âl)
Cho Phạm Ứng Thần làm Thượng thư, Tri Quốc tử viện,
cho con em các văn quan và tụng quan học ở Quốc tử
viện.
Gia phong Hưng Nhân vương Phùng Tá Chu làm Đại
vương quan nội hầu; Phạm Kính Ân làm Thái úy, ban
cho mũ áo đại vương.
1237 (ĐINH DẬU), Thiên Ứng Chính Bình năm thứ
sáu
Tháng giêng (âl)
Có chiếu chỉ quy định về những văn tự, văn khế, chúc
thư về ruộng đất và vay mượn tiền bạc thì người làm
chứng điểm chỉ ở 3 dòng trước, người bán điểm chỉ ở 4
dòng sau.
Trần Thái Tông (Trần Cảnh) lấy công chúa Thuận Thiên
(vợ của anh là Trần Liễu) làm Hoàng hậu Thuận Thiên,
giáng Chiêu Thánh làm công chúa. Vì Chiêu Thánh lúc

đó không có con, Thuận Thiên thì đang có mang Quốc
Khang, Trần Thủ Độ và Thiên Cực công chúa mật bàn


với vua bày mưu mạo nhận lấy để làm chỗ dựa về sau.
Vua trong lòng áy náy, đêm ra khỏi thành đến núi Yên
Tử. Trần Liễu họp quân nổi loạn. Trần Thủ Độ đem quan
quân đến núi Yên Tử nài đón vua về kinh. Trần Liễu thế
cô không chống nổi tự đến xin tạ tội với vua. Vua sai lấy
đất vùng Yên Phụ, Yên Dưỡng, Yên Sinh, Yên Hưng,
Yên Bang (Quảng Ninh) ban cho Trần Liễu làm thang
mộc và phong cho Trần Liễu làm Yên Sinh vương ở đất
ấy.

1238 (MẬU TUẤT), Thiên Ứng Chính Bình năm thứ 1238 Ogodei's army, without Odogei, has pushed into
bảy

Russia and overruns the cities of Vladimir, Kolmna and
Moscow.

Tháng 2 (âl)

[15]

Thống quốc Thái sư Trần Thủ Độ duyệt định số đinh ở
phủ Thanh Hóa.
Tháng 7 (âl)
Nước to, vỡ vào cung Thưởng Xuân.
Tháng 8 (âl)
Định kiểu cách thuyền xe của các vương hầu, công chúa,

tôn thất và các quan văn võ.
Các quan từ ngũ phẩm trở lên được ban yến ở điện Bát
Giác.
1239 (KỶ HỢI), Thiên Ứng Chính Bình năm thứ tám
Tháng giêng (âl)
Phùng Tá Chu lại được gia phong chức Nhập nội thái
phó, sai về hương Tức Mặc (Nam Định) dựng cung điện
nhà cửa.
Tháng 2 (âl)
Thi Thái học sinh. Lưu Miễn, Vương Giát đỗ đệ nhất
giáp; Ngô Khắc đỗ đệ nhị giáp và Vương Thế Lộc đỗ đệ


tam giáp.
Tháng 3 (âl)
Chọn dân đinh, người nào khỏe mạnh sung làm lính, định
ra 3 bậc thượng, trung và hạ.

1240 (CANH TÝ), Thiên Ứng Chính Bình năm thứ 1240: Mông Cổ chiếm Kiev, rồi Lithuania và Ba lan.
chín
Tháng giêng (âl)
Phùng Tá Chu dựng 5 sở hành cung ở Thanh Hóa.

Tháng 4, 1240: Subotai (Mông Cổ) hạ thành Pest, tiêu
diệt đạo quân của vua Bela IV nước Hung.

Tháng 7 (âl)

Tháng 9, 1240: Mông Cổ đánh tan liên minh quân

Nước lớn, mưa to, gió to, động đất.

Ðức, Ba Lan, và dòng tu Hiệp sĩ Ðức (Teutonic

Tháng 9 (âl) ngày 25
Hoàng đích trưởng tử là Hoảng sinh, lập làm Đông cung
Hoàng thái tử.
Tháng 10 (âl)

Knights). Thủ lãnh của liên minh là hoàng tử xứ Silesia
bị giết cùng với hầu hết hiệp sĩ của ông.
( />
1240 Ogodei's army destroys Kiev, and deeper into
Europe, at Liegnitz, although outnumbered, the Mongols
destroy a German army of heavily armored knights.

Biên giới phía bắc bị cướp phá, Thị thần Bùi Khâm được [15]
sai đến để xem xét.
1240 At the Neva River the prince of Novogrod defeats an
invasion from Sweden. He acquires the name Alexander
Nevsky (of the Neva).
[15]

1240 Sundjata Keita annexes Ghana. He takes control of
the gold trade routes and rules a new empire: Mali.
[15]


1241 (TÂN SỬU), Thiên Ứng Chính Bình năm thứ Cuối năm 1241, quân Mông Cổ tiến vào nước Ý, vượt
mười

qua thành Venice và Treviso, đồng thời ngược lên sông

Tháng 2 (âl)

Danube, áp sát thành Vienne Giữa lúc ấy, đại hãn

Chọn người có sức khỏe, am hiểu võ nghệ sung làm quân
Túc vệ thượng đô.
Tháng 4 (âl)

Ogedei chết. Theo luật, các anh em của vị đại hãn quá
cố phải trở về Mông Cổ để bầu chọn vị đại hãn mớị.
Nhờ thế mà Âu châu thoát được họa diệt vong. Vậy mà
trên đường triệt thoái, quân Mông Cổ còn đủ thì giờ để

Đại hạn. Núi các nơi bị lở, đất bị nứt ở khu chợ Dừa làm cỏ hai nước Bulgaria và Serbia.
(phía nam kinh thành).
Tháng 8 (âl)
Nước to.
Tháng 9 (âl)
Cho phép các ty xét án được lấy tiền bình bạc.
Tháng 10 (âl)
Người Man ở phương Bắc đến cướp biên giới. Đốc tướng
Phạm Kính Ân đi đánh, lấy được các động.
Hoàng tử thứ ba (Quang Khải) sinh. Quang Khải là con
cùng mẹ với Thái tử Hoảng. Quốc Khang là anh trưởng.
Sau đều được phong là đại vương, thứ được phong
vương như Trần Nhật Vĩnh, Ích Tắc, Chiêu Văn. Thứ
nữa thì phong Thượng vị hầu. Con trưởng của các vương

thì phong Vương, con thứ thì phong Thượng vị hầu. Từ
đây lấy làm chế độ vĩnh viễn.
Vua thân đi đánh các trại Vĩnh An, Vĩnh Bình (đất Bằng
Tường, Trung Quốc và bắc sông Kỳ Cùng ở Lạng Sơn)
thuộc đất Tống. Vua đi theo đường bộ qua châu Khâm,
châu Liêm, xưng là Trai Lang, không dùng thuyền lớn,
chỉ đi thuyền nhỏ Kim Phượng, Nhật Quang, Nguyệt
Quang. Người châu nước ấy không biết là vua đều sợ
chạy.
Phùng Tá Chu chết.

( />
1241 Ogodei's army, without Ogodei, reaches Vienna. It
withdraws because Ogodei has died and they need to
participate in choosing a new leader.

[15]


1242 (NHÂM DẦN), Thiên Ứng Chính Bình năm thứ 1242 While withdrawing to their stronghold in Russia, in the
mười một
Tháng 2 (âl)
Cải tổ đơn vị hành chính trong nước, chia cả nước làm 12

Crimea the Mongols set up trade with sea-going Italian
merchants, exchanging many of their European warcaptives for manufactured goods. It is the beginning of
routine business between the Mongols and the Italians from Venice and Genoa - and their selling of slaves to the
Mameluke Sultan of Egypt, who has a slave army.

lộ, đặt chức An phủ hoặc Trấn phủ có 2 viên chánh, phó [15]

để cai trị. Ở cấp xã thì đặt chức đại, tiểu tư xã. Từ ngũ 1242 In Estonia, Alexander Nevsky defeats the Teutonic
Knights, to be seen as stopping a Germanic drive into

phẩm trở lên là đại tư xã, lục phẩm trở xuống là tiểu tư Russia.
xã. Có người kiêm lĩnh cai quản 2, 3, 4 xã; cùng xã [15]
chính, xã sử, xã giám gọi là xã quan.

1242 The city of Avignon is concerned about cleanliness. It
is decreed that streets shall be widened, that people shall

Làm sổ hộ khẩu. Con trai lớn gọi là đại hoàng nam, nhỏ not discard into the street refuse, bath water, "dirt" and
gọi là tiểu hoàng nam. 60 tuổi gọi là lão, già yếu mệt mỏi "human filth." It is decreed that Jews and whores are
gọi là long lão.
Định lệ nộp tô thuế, đinh nam có ruộng đất thì nộp tiền
thóc, không có ruộng đất thì được miễn. Cứ 1-2 mẫu
ruộng phải nộp 1 quan tiền, 3-4 mẫu nộp 2 quan, từ 5
mẫu trở lên nộp 3 quan. Tô ruộng mỗi mẫu nộp 100
thăng thóc.
Tháng 4 (âl)
Vua Trần sai Thân vệ tướng quân là Trần Khuê Kình
đem quân trấn giữ biên giới phía bắc để đảm bảo sự
thông thương biên giới cho sứ giả nước ta đến với nhà
Tống. Sau khi nước Mông Cổ đánh chiếm nước Đại Lý
(Vân Nam, Trung Quốc), việc bang giao giữa ta và Tống
qua đường đó bị cảm trở. Từ khi Trần Khuê Kình đi
chống giữ, nước ta mới thông hiếu được với nước Tống.
Tháng 5 (âl) đến tháng 6 (âl)
Đại hạn.
Tháng 7 (âl)
Có mưa. Vua xuống chiếu miễn cho dân một nửa tô

ruộng.
Tháng 9 (âl)

forbidden to touch bread or fruit for sale in market places.
[15]


Ngày mồng 1, nhật thực.
Tháng 10 (âl)
Sứ nước Chiêm Thành sang cống.

1243 (QUÝ MÃO), Thiên Ứng Chính Bình năm thứ
mười hai
Tháng giêng (âl)
Làm sổ dân đinh, hẹn thời hạn trong 2 tháng hoàn thành.
Tháng 2 (âl)
Đắp thành Long Phượng bên trong kinh thành và trùng tu
Quốc Tử giám.
Tháng 6 (âl)
Viên ngoại lang Trương Thất xét xử các án ở Đô vệ phủ.


Tháng 8 (âl)
Nước to, vỡ thành Đại La.
Tháng 10 (âl)
Chọn người bổ sung vào các quân bộ để sai khiến.

1244 (GIÁP THÌN), Thiên Ứng Chính Bình năm thứ 1244 Jerusalem rơi vào tay lính đánh thuê Thổ Nhĩ
Kỳ (đến từ Trung á và phục vụ cho Quốc vương Ai
mười ba

Tháng giêng (âl)
Các văn thần đi nhậm chức ở 12 phủ trong nước. Cai trị
ở phủ có tri phủ, ở lộ có thông phán, châu có tào vận sứ
và phó sứ giữ việc chuyên chở.
Định các điều về hình luật.
Tháng 10 (âl)
Định lương bổng cho các quan làm việc trong ngoài và
các quan túc vệ.
1245 (ẤT TỴ), Thiên Ứng Chính Bình năm thứ mười
bốn
Tháng 8 (âl)
Nước to, vỡ đê Thanh Đàm (Thanh Trì, Hà Nội).

Cập). Thành phố nằm trong tay người Hồi Giáo đến
năm 1917.