Tử hình treo 2 năm ngũ quang hồng

Một số vấn đề về chế định tử hình treo 2 năm của Trung Quốc
GS. TS. Ngũ Quang Hồng
Học viện pháp luật của trường Đại học Dân Tộc Quảng Tây, Trung Quốc
Nội dung khái quát: Tử hình treo 2 năm là một chế định đặc biệt trong hệ
thống hình phạt của Luật hình sự Trung Quốc. Với một phần cấu thành quan
trọng trong chế định hình phạt tử hình của Trung Quốc, tử hình treo 2 năm có
chức năng hạn chế việc thi hành hình phạt tử hình trên thực tế trong khi Trung
Quốc chưa đủ điều kiện bỏ hình phạt tử hình, tuy nhiên vẫn còn nhiều thiếu sót
trong chế định tử hình treo 2 năm ở Trung Quốc.
1. Nội hàm và ý nghĩa của chế định tử hình treo 2 năm
1.1. Khái niệm
Tử hình treo 2 năm là chế định của Bộ luật hình sự áp dụng đối với người
đã bị tuyên án tử hình mà không cần thi hành ngay lập tức, người đó sẽ được
hưởng 2 năm thử thách, nếu trong 2 năm thử thách này mà không cố tình phạm
tội thì được chuyển sang tù chung thân, tù có thời hạn. Tính chất của tử hình treo
2 năm là một phương thức thi hành của tử hình chứ không phải là một loại hình
phạt.
1.2 Sự khác nhau giữa tử hình thi hành ngay lập tức và tử hình treo 2 năm
- Về điều kiện áp dụng: tử hình thi hành ngay lập tức chỉ áp dụng với người
phạm tội cực kỳ nghiêm trọng, tức là thủ đoạn cực kỳ tàn nhẫn, hậu quả cực kỳ
nghiêm trọng, tính chất cực kỳ tàn ác, gây ảnh hưởng rất xấu đến xã hội...v.v. Tử
hình treo 2 năm thì áp dụng đối với những tội mà xét về hành vi phạm tội nên bị
tử hình nhưng có tình tiết giảm nhẹ.
- Về thủ tục xét xử: Tử hình thi hành ngay lập tức dù cho có kháng cáo,
kháng nghị hay không đều phải qua Tòa án nhân dân tối cao thẩm tra lại. Tử hình
treo 2 năm thì chỉ qua Tòa án nhân dân cao cấp của tỉnh, khu tự trị và thành phố
trực thuộc trung ương thẩm tra lại.
- Về phương thức thi hành: những người bị kết án tử hình ngay lập tức thì
sẽ bị thi hành án luôn, người bị kết án tử hình treo 2 năm thì chỉ bị thi hành án tử
hình nếu trong thời gian thử thách lại cố tình phạm tội mới.
1.3. Chức năng và ý nghĩa của tử hình treo 2 năm

Tử hình treo 2 năm, ban đầu chỉ là một chính sách đã được quy định chính
thức trong Bộ luật hình sự, chứng tỏ hiệu quả của nó đã được khẳng định đầy đủ,
đã là một biện pháp quán triệt chính sách hình sự “ít giết, giết cẩn thận”. Giáo sư
Mã Khắc Xương, một nhà khoa học hình sự nổi tiếng của Trung Quốc cho rằng:
Chức năng của chế định tử hình treo 2 năm thể hiện chủ yếu như sau:
- một là: tử hình treo 2 năm thể hiện chính sách hình sự “ít giết, giết cẩn
thận” của Đảng và Nhà nước, là biện pháp có hiệu quả hạn chế sự thi hành án tử
hình, nó khống chế số lượng bị thi hành tử hình một cách nghiêm khắc làm số
lượng bị tử hình giảm đến mức độ thấp nhất.
- hai là: tử hình treo 2 năm có giúp ích về tập trung lực lượng phòng chống
phần tử phạm tội nghiêm trọng nhất, phân hóa phần tử phạm tội, là chế định hình
phạt phù hợp nguyên tắc “hình phạt tương xứng với tội phạm và trách nhiệm hình
1


sự
- ba là: tử hình treo 2 năm khuyến khích người phạm tội ăn năn hối cải và
tự mình cải tạo tốt, trở thành người có ích cho xã hội.
- bốn là: tử hình treo 2 năm phù hợp xu thế hạn chế áp dụng tử hình của thế
giới, thể hiện đặc điểm hình phạt của trung quốc.
Tử hình treo 2 năm có ý nghĩa to lớn trong việc đảm bảo chính sách của
Nhà nước cộng hòa nhân dân Trung Hoa được đề ra từ những năm 50 của thế kỷ
20 về việc tránh tử hình trong những trường hợp không cần thiết và tử hình với sự
cẩn trọng. Như vậy chế định này vừa đảm bảo được pháp luật được thực thi hiệu
quả trên thực tế vừa có một ý nghĩa nhân đạo to lớn. Nó góp phần vào việc đảm
bảo nhân quyền. Nhưng chế định này cũng có thể tạo ra khe hở để một số người
lợi dụng để đạt mục đích cá nhân. Do đó cần có những quy định cụ thể và chặt
chẽ hơn nữa nhằm áp dụng chế định này một cách có hiệu quả nhất.
2. Lịch sử phát triển của chế định tử hình treo 2 năm
Khi nước cộng hòa nhân dân Trung Hoa mới thành lập, để thực hiện sự

phòng chống, phân hóa các thế lực phản cách mạng và giữ lực lượng lao động để
xây dựng Nhà nước, trung ương Đảng cộng sản Trung Quốc quyết định: “Những
người phạm tội xứng đáng bị kết án tử hình trừ những người có nợ máu và cực kỳ
bị căm ghét bởi nhân dân, hoặc những người phạm tội nghiêm trọng nhưng không
gây hại nghiêm trọng tới nhà nước có thể bị kết án tử hình treo 2 năm và buộc
phải lao động cải tạo với hy vọng họ sẽ sửa chữa”
Chính sách này được áp dụng để hạn chế sự tăng lên của số người bị kết án
tử hình vì lý do chính trị và mở ra khả năng cải tạo giáo dục. Chính sách này dần
dần được thừa nhận rộng rãi và được áp dụng đối với một số loại tội phạm, ví dụ
năm 1952 áp dụng chống lại “ các phần tử tham nhũng” trong chiến dịch “ba
chống”.
Mặc dù chế định tử hình treo 2 năm ra đời sớm nhất vào thời kỳ vận động
trấn áp phần tử chống cách mạng năm 1950 nhưng mà được quy định chính thức
trong luật hình sự vào Bộ luật hình sự 1979, tại Điều 43 quy định: “Đối với tội
phạm nên phán quyết tử hình nhưng không cần thi hành ngay lập tức có thể kết án
là tử hình đồng thời tuyên bố thi hành treo 2 năm, áp dụng lao động cải tạo để
xem hiệu quả sau này”.
Bộ luật hình sự năm 1997, tại Điều 48 kế thừa nội dung của Điều 43 BLHS
1979 đã bỏ nội dung “áp dụng lao động cải tạo để xem hiệu quả sau này”.
3. Nội dung cụ thể về chế định tử hình treo 2 năm
3.1 Điều kiện áp dụng tử hình treo 2 năm
Theo quy định của Điều 48 BLHS của Trung Quốc tử hình treo 2 năm chỉ
được áp dụng đối với tội phạm có tính chất cực kỳ nghiêm trọng nên bị phán
quyết tử hình nhưng không cần thi hành ngay lập tức. Như vậy tử hình treo 2 năm
có 2 điều kiện: một là nên bị phán quyết tử hình, hai là không cần thi hành ngay
lập tức.
Về điều kiện “không cần phải thi hành ngay lập tức” không được quy định
rõ ràng, gây nhiều khó khăn trong việc áp dụng pháp luật. Trong giới học giả thì
có nhiều quan niệm, có quan niệm cho rằng một trong những trường hợp sau thì
có thể coi là không phải thi hành ngay lập tức: Người tội phạm đầu thú hoặc lập

2


công; trong vụ án đồng phạm có nhiều người phạm tội, trong đó người có vai trò
thứ nhất đã bị tử hình ngay lập tức, những người còn lại có vai trò ít nghiêm trọng
hơn có thể bị kết án tử hình treo 2 năm; Người bị hại có lỗi làm cho người phạm
tội bị kích động và có hành vi giết người; Người phạm tội giết nhiều người vì
nguyên nhân nghĩa hiệp...v.v. Quan điểm này là quan điểm đại diện trong giới học
giả và cũng đã được áp dụng trong thực tiễn tư pháp.
3.2 Những kết quả sau khi áp dụng tử hình treo 2 năm
Theo quy định của Điều 50 BLHS của Trung Quốc: Người đã bị kết án tử
hình treo 2 năm, trong 2 năm thử thách nếu không cố tình phạm tội mới thì 2 năm
sau sẽ được giảm hình phạt xuống còn tù chung thân, nếu lập công lớn thì 2 năm
sau có thể giảm hình phạt xuống 25 năm tù, nếu được chứng minh là cố tình phạm
tội thì Tòa án nhân dân tối cao sẽ thẩm tra và phê chuẩn thi hành tử hình.. Đối với
những người tái phạm và phạm vào tội cố ý giết người, hiếp dâm, cướp tài sản,
bắt cóc, cố ý phóng hỏa, đặt bom, đầu độc hoặc phạm tội bạo lực có tổ chức mà bị
kết án tử hình treo 2 năm thì Tòa án nhân dân có thể hạn chế giảm hình phạt tùy
theo tình tiết phạm tội. Điều 51 BLHS của Trung Quốc quy định: Thời gian thử
thách được tính từ ngày bản án có hiệu lực. Nếu tử hình treo 2 năm được giảm
xuống đến tù có thời hạn thì thời hạn tù được tính từ ngày đầu tiên sau khi thời
gian thử thách 2 năm kết thúc.
3.3 Các thù tục thi hành tử hình treo 2 năm
Đối với tội phạm bị thi hành tử hình treo 2 năm, Tòa án giao cho cơ quan
thi hành án phải chuyển bản án, quyết định, bản sao quyết định truy tố của Viện
kiểm sát, bản phô tô của giấy tư tố, quyết định thi hành án của Tòa án, bản đăng
ký kết án cho Trại tạm giam một cách kịp thời, do cơ quan công an chuyển người
phạm tội cho Trại giam thi hành. cơ quan công an nhận được bản án, quyết định
và quyết định thi hành án, thì trong một tháng phải chuyển người bị kết án cho
Trại giam thi hành.

Sau khi hết thời gian thử thách 2 năm, Tòa án có thẩm quyền giảm từ hình
phạt tử hình sang tù chung thân hoặc tù có thời hạn là Tòa án nhân dân cấp tình
(nơi có Trại giam mà người bị kết án đang thi hành) quyết định. Thủ tục giảm
hình phạt đối với người bị kết án tử hình treo 2 năm như sau:
Trại giam đề xuất kiến nghị giảm hình phạt sau khi hết thời hạn thử thách 2
năm, trình cơ quan quản lý Trại giam cấp tỉnh, khu tự trị và thành phố trực thuộc
trung ương chuyển sang Tòa án nhân dân cấp tỉnh quyết định. Tòa án nhân dân
cấp tỉnh tổ chức hội đồng xét giảm thẩm tra hồ sơ, nếu xét thấy có thể giảm hình
phạt thì hội đồng sẽ quyết định giảm hình phạt đồng thời gửi bản sao quyết định
giảm hình phạt cho Viện kiểm sát nhân dân cùng cấp. Nếu người bị kết án tử hình
treo 2 năm cố tình phạm tội mới trong 2 năm thử thách, cơ quan điều tra của Trại
giam sẽ tiến hành điều tra, sau khi kết thúc điều tra chuyển hồ sơ cho Viện kiểm
sát nhân dân thẩm tra, truy tố. Nếu xét thấy cần truy tố người bị kết án này về tội
mới thì Viện kiểm sát sẽ chuyển hồ sơ sang Tòa án nhân dân trung cấp của nơi có
Trại giam mà người bị kết án đang thi hành án để xét xử. Bản án có thể bị kháng
cáo, kháng nghị. Sau khi bản án, quyết định có hiệu lực thì Tòa án đã ra bản án,
quyết định đó sẽ trình Tòa án cấp tỉnh và Tòa án nhân dân tối cao thẩm tra, phê
chuẩn. Sau khi phê chuẩn giao cho Tòa án trung cấp nơi có Trại giam mà người bị
3


kết án đang thi hành để thi hành tử hình ngay lập tức.
4. Một số nhượng điểm về chế định tử hình treo 2 năm của Trung
Quốc
4.1 Điều kiện áp dụng tử hình treo 2 năm chưa được rõ rằng lám
Áp dụng tử hình treo 2 năm phải có 2 điều kiện: một là có hành vi phạm tội
cực kỳ nghiêm trọng, hai là không cần phải thi hành ngay lập tức. Thế nào là cực
kỳ nghiêm trọng thì pháp luật không quy định rõ ràng, cũng không có hướng dẫn
của Tòa án nhân dân tối cao nên một mức độ nào đó việc xác định hành vi nào là
cực kỳ nghiêm trọng phụ thuộc vào nhận thức của thẩm phán cũng như các nhân

tố ảnh hưởng đến nhận thức của thẩm phán. Do đó khi áp dụng vào thực tế có thể
có nhiều sai sót, làm việc áp dụng pháp luật không thống nhất thậm chí hỗn loạn
dẫn đến việc áp dụng tử hình treo 2 năm không chính xác. Về điều kiện “không
cần phải thi hành ngay lập tức” cũng không được quy định rõ ràng, gây nhiều khó
khăn trong việc áp dụng pháp luật. Như vầy, pháp luật nên quy định những điều
kiện áp dụng tử hình treo 2 năm một cách cụ thể và rõ rằng hơn.
4.2 Vẫn còn nhiều mâu thuẫn trong quá trình áp dụng chế định tử hình treo
2 năm
Theo điều 50 của Bộ luật hình sự, nếu người bị kết án tử hình treo 2 năm cố
tình phạm tội trong 2 năm thử thách thì sẽ bị thi hành tử hình ngay lập tức, nhưng
trong thực tế có một số vụ cố tình phạm tội ví dụ cố ý gây thương tích ít nghiêm
trọng, tính nguy hại xã hội của nó rất nhỏ, thậm chí nhẹ hơn một số tội với lỗi vô
ý , ví dụ giết người trong trường hợp phòng vệ chính đáng, nếu những người bị tử
hình treo 2 năm mà bị thi hành tử hình ngay lập tức vì những trường hợp như nêu
trên thì trái với chính sách hình sự “ít giết, giết cẩn thận” ( tránh tử hình khi
không cần thiết, tử hình với sự cẩn trọng) cũng không tốt cho thực hiện mục đích
chế định tử hình treo 2 năm , ngoài ra nếu người bị tử hình treo 2 năm thực hiện
những hành vi phạm tội mà nếu bị tố cáo mới bị xử lý như tội làm nhục, xâm
chiếm tài sản, mà người bị hại không tố cáo thì có nên thi hành tử hình ngay lập
tức đối với người này không? Nếu thi hành tử hình ngay lập tức thì cơ quan tư
pháp phải chủ động điều tra, chứng minh sự thật tội phạm này, như vậy sẽ vi
phạm những quy định về tội tố cáo mới xử lý, nếu không thi hành tử hình ngay
lập tức thì đảm bảo cho việc thực thi quy định tử hình treo 2 năm trên thực tế.
Trong điều 50 Bộ luật hình sự quy định người bị kết án tử hình treo 2 năm
không cố tình phạm tội và có tình tiết lập công lớn thì được giảm xuống còn 25
năm tù, nhưng không quy định trong những trường hợp người này chỉ lập công
bình thường thì xử lý thế nào, như vậy không có sự khác biệt giữa người lập công
bình thường và người không lập công, không khuyến khích được việc cải tạo của
người bị kết án tử hình treo 2 năm.
Mặt khác nếu xảy ra trường hợp người bị kết án tử hình treo 2 năm lập

công lớn nhưng đồng thời lại cố tình phạm tội trong thời gian thử thách thì hướng
giải quyết như thế nào, bộ luật hình sự chưa quy định rõ, như vậy thi hành tử hình
ngay lập tức hoặc giảm xuống 25 năm tù đều trái quy định của pháp luật. Những
vấn đề như vậy đều cần được trao đổi và tìm ra cách giải quyết thì việc áp dụng
chế định tử hình treo 2 năm mới thực sự có hiệu quả.
4