SKKN rèn kĩ năng sử dụng tranh ảnh, mô hình, sơ đồ, video Địa lý THCS

Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

I. PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài.
Luật Giáo dục số 38/2005/QH11, Điều 28 qui định: "Phương pháp giáo dục
phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù
hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả
năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác
động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh".
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo xác định “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ
bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của
người học”; “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng
lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học
sinh.
Trong các môn học ở trường Trung học cơ sở thì Địa lí là môn học cung cấp
cho học sinh những kiến thức cơ bản, cần thiết về Trái Đất và những hoạt động của
con người trên bình diện quốc gia và quốc tế, làm cơ sở cho hình thành thế giới
quan khoa học; giáo dục tư tưởng tình cảm đúng đắn; đồng thời rèn luyện cho học
sinh các kĩ năng hành động, ứng xử phù hợp với môi trường tự nhiên, xã hội, phù
hợp với yêu cầu của đất nước và xu thế của thời đại.
Chương trình địa lý 6 trọng tâm tìm hiểu về Trái đất và các thành phần tự
nhiên của Trái đất. Đối với học sinh lớp 6 khả năng tư duy, phân tích, tổng hợp của
các em chưa sâu, nên việc sử dụng kênh hình trực quan là rất cần thiết trong giảng
dạy. Vì vậy chúng tôi mạnh dạn xây dựng chuyên đề: “Một số biện pháp rèn năng
lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6”.
2. Mục đích nghiên cứu
Hướng dẫn học sinh có kĩ năng tự học, tự nghiên cứu, kết hợp sử dụng
sách giáo khoa, thiết bị dạy học nhằm hình thành kĩ năng học tốt môn Địa lí.
Góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập bộ môn.

3. Thời gian địa điểm.
3.1/ Thời gian: Nghiên cứu trong năm học 2015-2016
3.2/ Địa điểm: Trường …
Người thực hiện:
1


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

Đề tài xây dựng trong phạm vị chương trình địa lý 6 THCS.
4. Đóng góp mới về mặt thực tiễn.
Trong việc dạy học địa lý theo phương pháp dạy học tích cực hiện nay, việc
hình thành năng lực cho học sinh là việc rất cần thiết không thể thiếu được cho mỗi
bài học, tiết học và xuyên suốt toàn bộ chương trình dạy và học địa lý ở các cấp
học đặc biệt là cấp Trung học cơ sở (THCS).
Việc rèn năng lực địa lý tốt cho các em giúp học sinh chủ động nắm bắt kiến
thức, hiểu bài sâu hơn, phát huy được trí thông minh sáng tạo và hình thành
phương pháp học tập bộ môn tốt hơn .
Sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… là một trong năm lực chuyên biệt môn
địa lý, cùng với sử dụng bản đồ, số liệu thống kê, học tập tại thực địa và tư duy
theo lãnh thổ góp phần hình thành và nâng cao kiến thức, kĩ năng địa lý cho học
sinh.

Người thực hiện:
2


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

II. PHÂN NỘI DUNG.

1. Chương 1: Tổng quan.
1.1/ Cơ sở lý luận.
Trong chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực, khái niệm năng
lực được sử dụng như sau:
- Trong các môn học, những nội dung và hoạt động cơ bản được liên kết với
nhau nhằm hình thành các năng lực;
- Năng lực là sự kết nối tri thức, hiểu biết, khả năng, mong muốn...;
- Mục tiêu hình thành năng lực định hướng cho việc lựa chọn, đánh giá mức
độ quan trọng và cấu trúc hóa các nội dung và hoạt động và hành động dạy học về
mặt phương pháp;
- Năng lực mô tả việc giải quyết những đòi hỏi về nội dung trong các tình
huống: ví dụ như đọc một văn bản cụ thể ... Nắm vững và vận dụng được các phép
tính cơ bản ...;
- Các năng lực chung cùng với các năng lực chuyên môn tạo thành nền tảng
chung cho công việc giáo dục và dạy học;
- Mức độ đối với sự phát triển năng lực có thể được xác định trong các
chuẩn: Đến một thời điểm nhất định nào đó, học sinh có thể/phải đạt được những
gì?
1.2/ Cơ sở thực tiễn.
Môn Địa Lí trong nhà trường có khả năng bồi dưỡng cho học sinh một khối
lượng kiến thức phong phú về Địa Lí tự nhiên, Địa Lí kinh tế - xã hội và những kĩ
năng, kĩ xảo cần thiết trong cuộc sống, đặc biệt là kĩ năng bản đồ. Vì vậy, để giúp
học sinh hiểu, nắm vững các kĩ năng và kiến thức Địa Lí trong dạy học Địa Lí giáo
viên cần đặc biệt coi trọng các vấn đề sau:
+ Hình thành cho học sinh hệ thống các biểu tượng, khái niệm Địa Lí, các
mối quan hệ Địa Lí, nhất là mối quan hệ nhân quả.
+ Phát triển cho học sinh tư duy Địa Lí đó là tư duy liên hệ tổng hợp xét
đoán dựa trên bản đồ.
Người thực hiện:

3


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

+ Tận dụng triệt để các thiết bị dạy học Địa Lí như tranh ảnh, bản đồ, biểu
đồ... trong đó quan trọng nhất là bản đồ.
+ Tăng cường hướng dẫn học sinh quan sát, thu thập thông tin, vận dụng
kiến thức, kĩ năng địa lí để giải quyết vấn đề có liên quan trong cuộc sống.
2. Chương II: Nội dung vấn đề nghiên cứu
2.1 Thực trạng giảng dạy địa lí trong trường THCS.
2.1.1/ Thuận lợi:
- Các trường được trang bị nhiều thiết bị dạy học cho môn địa lí như: các loại
bản đồ, tranh ảnh, mẫu vật, hệ thống máy tính, máy chiếu..... để phục vụ công tác
giảng dạy
- Nhiều lớp bồi dưỡng, tập huấn CNTT được tổ chức, kĩ năng ứng dụng
CNTT vào giảng dạy của giáo viên được nâng cao rõ rệt.
- Nguồn tư liệu: hình ảnh, tranh vẽ, video clip, các bài giảng tương đối phong
phú trên mạng internet.
- Từ những hình ảnh trực quan, sinh động người dạy dễ dàng hơn để hướng
dẫn tổ chức hoạt động dạy, người học được tương tác với đối tượng phần nào giải
quyết được các tình huống đặt ra trong bài học và thực tế cuộc sống.
- Các tiết dạy có sử dụng lược đồ, tranh ảnh, video clip kích thích hứng thú
học tập tiếp thu bài của học sinh.
2.1.2/ Khó khăn:
- Một số đồ dùng dạy học: tranh ảnh, lược đồ và mẫu vật qua một vài năm sử
dụng đã bị mất, rách, ố.... mà cũng chưa có nguồn mới để bổ sung.
- Để thiết kế một bài dạy có ứng dụng CNTT cần nhiều thời gian, công sức,
trong khi số tiết dạy và tham gia các hoạt động của nhiều GV nhiều, GV ngại ứng
dụng CNTT giảng dạy. Chủ yếu các tiết dạy sử dụng tranh ảnh, mẫu vật có sẵn

trong thư viện trường.
- Nguồn tư liệu trên mạng có nhiều, nhưng để chọn được đối tượng phù hợp
nhất phục vụ cho bài giảng thì không phải dễ, không phải GV nào cũng làm được.
- Tải được tài liệu: video clip....làm sao để cắt, nối, đưa vào bài giảng cũng
gây khó khăn cho nhiều giáo viên.
Người thực hiện:
4


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

Điều tra năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video…. lớp 6 đầu năm học
2015-2016:
Năng lực sử dụng
Khối

Sĩ số
HS

Tranh
ảnh

Tỉ lệ
(%)

Sơ đồ

Tỉ lệ
(%)

Mô
hình

Tỉ lệ
(%)

Video

Tỉ lệ
(%)

6

57

5

8,7

4

7,0

3

5,2

3

5,2

Sau kết quả khảo sát năng lực đầu năm, nhận thấy tỉ lệ học sinh có kĩ năng sử
dụng tranh ảnh, sơ đồ, mô hình, video....chưa nhiều. Tôi đã tiến hành xây dựng kế
hoạch, sử dụng các thiết bị, đồ dùng dạy học và chú ý rèn kĩ năng sử dụng, khai
thác vào để giúp các em có cách học tập và tiếp thu bài học có hiệu quả hơn.
2.2/ Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh mô hình, video… cho
học sinh trong môn địa lí 6.
2.2.1/ Rèn kĩ năng khai thác tranh ảnh.
Bước 1: Giáo viên cho học sinh quan sát tranh
Nêu lên các bức tranh (hoặc ảnh) nhằm xác định xem bức tranh hay, bức ảnh
đó thể hiện cái gì?đối tượng địa lí nào? ở đâu?.
Bước 2: Chỉ ra những đặc điểm, thuộc tính của các đối tượng địa lí được thể
hiện trên bức tranh (hoặc ảnh).
Bước 3: Nêu biểu tượng và khái niệm Địa Lí trên cơ sở những đặc điểm và
thuộc tính của nó.
Ví dụ 1:
Bước 1: GV yêu cầu H/S quan sát ảnh

Hình 2. Núi lửa Kilauea đảo Hawaii

Hình 1. Núi lửa đang hoạt động
Người thực hiện:
5


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

? Nêu tên các đối tượng trong hai bức ảnh trên?
Bước 2: Em hãy mô tả hoạt động của núi lửa?
Bước 3:

? Dung nham núi lửa ảnh hưởng như thế nào đối với cuộc sống sinh hoạt sản
Một số hình ảnh trận động
xuất của con người?
đất ở Nê-pan
? Để hạn chế tác hại của núi lửa chúng ta phải làm gì
Ví dụ 2:
Bước 1: GV yêu cầu H/S quan sát ảnh

Bước 2: Em hãy trình bày các tác hại của động đất?
Bước 3: Trình bày các biện pháp để giảm thiểu các tác hại của động đất?
Ví dụ 3:

Bước 1: GV yêu cầu H/S quan sát ảnh

Động Thiên Cung – Vịnh Hạ Long
Hòn Trống Mái – Vịnh Hạ Long
Người thực hiện:
6


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

Bước 2: Nêu đặc điểm địa hình núi đá vôi?
- Đỉnh nhọn, sắc
- Sườn dốc đứng
- Có nhiều hình dáng khác nhau.
? Địa hình núi đá vôi được gọi là dạng địa hình gì?
- Địa hình núi đá vôi được gọi là địa hình các xtơ
Bước 3: Kể tên một số hang động đẹp ở nước ta?
2.2.2/ Rèn kĩ năng sơ đồ.

- Các đối tượng Địa Lí trải rộng trong không gian, giáo viên không thể dẫn
học sinh đến từng nơi được. Vì vậy dạy học Địa Lí rất cần thiết có sơ đồ. Các đối
tượng Địa Lí được thể hiện trên sơ đồ thông qua hệ thống kí hiệu, hình ảnh biểu
diễn trên không gian.
- Để khai thác được những tri thức Địa Lí trên sơ đồ, trước hết học sinh phải
hiểu sơ đồ, đọc đựơc sơ đồ, nghĩa là phải nắm bắt những kiến thức lý thuyết về sơ
đồ, trên cơ sở đó có đựơc những kĩ năng làm việc với sơ đồ.
* Khi tổ chức cho học sinh làm việc với sơ đồ, giáo viên cần lưu ý hướng dẫn học
sinh khai thác kiến thức trên sơ đồ theo các bước sau:
1. Đọc tên sơ đồ để biết đối tượng địa lí thể hiện trên sơ đồ là gì?
2. Đọc bảng chú giải để biết cách người ta thể hiện đối tượng đó trên sơ đồ
như thế nào? Bằng các kí hiệu gì? Bằng các màu gì?
3. Dựa vào các kí hiệu, màu sắc trên sơ đồ để xác định vị trí của các đối
tượng địa lí.
4. Dựa vào sơ đồ kết hợp với kiến thức Địa Lí, vận dụng các thao tác tư duy
(so sánh, phân tích, tổng hợp) để phát hiện các mối liên hệ Địa Lí không thể hiện
trực tiếp trên sơ đồ (đó là mối quan hệ giữa các yếu tố tự nhiên, các yếu tố kinh tế
với nhau ) nhằm giải thích sự phân bố cũng như đặc điểm các đối tượng , hiện
tượng địa lí.

Người thực hiện:
7


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

Ví dụ 1:
Yêu cầu HS quan sát H24 sgk-28
? Xác định đâu là đường trục trái đất đâu là
đường phân chia sáng tối?

+ Trục trái đất là đường B, N
+ Đường phân chia sáng tối ( S T )
? Cho biết trục trái đất và đường phân chia
sáng tối có trùng nhau không ? Tại sao ?
- Không trùng nhau
- Vì trục trái đất là đường nghiêng còn
đường S T là đường thẳng
? Trục trái đất và đường phân chia sáng tối
không trùng nhau sẽ nẩy sinh ra hiện tượng
gì?
- Hiện tượng ngày đêm dài ngắn khác nhau
ở 2 NC
Ví dụ 2
Gv cho Hs quan sát sơ đồ các tầng khí
quyển.
? Nêu tên của sơ đồ trên.
? Trong sơ đồ, các chữ cái A, B, C nghĩa là
gì?
? Như vậy, lớp vỏ khí gồm những tầng nào?
Trình bày đặc điểm của mỗi tầng?

Người thực hiện:
8


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

2.2.3/ Rèn kĩ năng khai thác mô hình, khối đồ.
Là phương tiện dạy học có tính trực quan cao, được sử dụng nhiều trong dạy
Địa lý 6. Các mô hình, khối đồ đều có hình dạng tương tự và có mô hình tương ứng

với vật thật, thể hiện được cấu trúc, hình ảnh bên ngoài của các sự vật địa.
Ví dụ 1:
* Quả địa cầu:
Là mô hình thu nhỏ của Trái Đất,
khoảng cách giữa các điểm và diện tích
lãnh thổ không bị sai lệch, tỉ lệ được cố
định theo tất cả các hướng, hình dạng
các đối tượng được đảm bảo. Khi dạy
kết hợp cả quả địa cầu và bản đồ thì
xac1 định trên quả địa cầu trước, sau
mới xác định trên bản đồ.
Ví dụ 2:
Khi dạy về đường xích đạo, các điểm cực, các kinh tuyến, vĩ tuyến, kinh độ,
vĩ độ, nửa cầu Đông, Tây, Bắc, Nam thì xác định trên quả địa cầu trước sau đó mới
chuyển sang bản đồ, để đảm bảo hình thành đối tượng đúng cho học sinh.
+ Dùng bút màu, phấn màu để chấm điểm và gạch trên quả địa cầu khi xác định các
điểm và đường trên quả địa cầu.
+ Khi quay quả địa cầu phải theo đúng chiều quay của Trái Đất từ Tây sang Đông.
Ví dụ 3:
* Mô hình vận động tự quay của Trái
Đất quanh Mặt Trời.
Nhờ vào nguồn điện, mô hình chuyển
động Mặt Trời (hình cầu lớn), Trái Đất
(hình cầu vừa), Mặt Trăng (hình cầu bé
nhất) thì các em sẽ thất được Trái Đất
vừa quay quanh trục vừa quay quanh
Mặt Trời, Mặt Trăng quay quanh Trái
Đất học sinh sẽ hiểu rõ một cách trực
quan vận động tự quay của Trái Đất
Người thực hiện:

9


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

quanh trục và quanh Mặt Trời, hiện
tượng ngày đêm, các mùa ở Bắc bán cầu
và Nam bán cầu, hiện tượng nhật thực
và nguyệt thực.
Hệ thống sông và lưu vực
Núi lửa phun trào
Là các sơ đồ hình khối, thể hiện sự vật địa lý theo khối 3 chiều thường sử dụng để
biểu hiện cấu tạo và hình dáng bên ngoài của sự vật một cách khách quan.
* Khối đồ

Ví dụ như khối đồ núi lửa.
Nhìn vào khối đồ học sinh sẽ xác định
được các bộ phận của núi lửa, cấu tạo
bên trong của núi lửa. Khối đồ hệ thống
sông và lưu vực sông, nhìn vào khôi đó
học sinh sẽ xác định được dòng chảy của
sông, lưu vựa sông, thượng lưu, hạ lưu,
chi lưu của sông.

Người thực hiện:
10


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

Khi dùng khối đồ địa hình cao nguyên
và bình nguyên.
Qua hình học sinh xác định được độ
cao của bình nguyên, cao nguyên, địa
hình của cao nguyên, bình nguyên 
so sánh tìm hiểu khác nhau và giống
nhau của cao nguyên và bình nguyên,
của núi và cao nguyên.
2.2.4/ Rèn kĩ năng sử dụng video clip.
Khác với những phương tiện dạy học khác, video có khả năng trình bày nội
dung bài học bằng hình thức hình ảnh kết hợp với âm thanh theo một trình tự liên
kết hữu cơ. Toàn bộ nội dung bài học được truyền tải một cách sinh động qua hiệu
ứng âm thanh tạo cho học sinh hứng thú học tập. Không những thế, học sinh còn
hiểu được toàn bộ quá trình phát sinh và phát triển của các sự vật hiện tượng.
Tỉ lệ tiếp nhận kiến thức từ ngoài vào bộ
não con người qua nghe và nhìn là lớn
nhất, chiếm 94%. Người ta cũng tổng
kết được mức độ ghi nhớ kiến thức bằng
các con đường cảm giác khác Thính giác
và thị giác chiếm tới 50%
Hiện nay, video được đánh giá
khá cao trong dạy học địa lí nói riêng và
trong các bộ môn khác nói chung được
nêu trong sơ đồ sau
- Video giúp học sinh nắm vững kiến thức và ghi nhớ kiến thức lâu bền
- Video giúp học sinh quan sát các hiện tượng và quá trình địa lý một cách toàn
diện.
- Video với hình ảnh sinh động, hấp dẫn có thể thay thế tranh ảnh và mô hình, thay
thế các cuộc tham quan, dã ngoại về địa lý
* Nguyên tắc sử dụng videoclip

- Sử dụng videoclip phù hợp với phương pháp và hình thức dạy học
Người thực hiện:
11


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

Tuỳ từng bài học mà giáo viên nên chú ý đến việc có hay không sử dụng các
videoclip, nếu có thì phải sử dụng sao cho phù hợp.
Đồng thời, cũng tuỳ từng đặc điểm của videoclip mà giáo viên lựa chọn
phương pháp dạy học phù hợp.
- Sử dụng videoclip trong tất cả các khâu cơ bản của quá trình dạy học
Thông thường quá trình dạy học trên lớp được chia thành 4 khâu cơ bản:
+ Kiểm tra kiến thức
+ Định hướng, gây động cơ, hứng thú học tập
+ Truyền thụ kiến thức mới
+ Củng cố kiến thức
Theo quan điểm trên thì việc sử dụng video không chỉ dành cho một khâu
duy nhất mà được sử dụng trong tất cả các khâu của quá trình dạy học. Tuy nhiên,
tuỳ vào nội dung, mục đích và thời gian cho phép mà giáo viên tiến hành việc sử
dụng video sao cho có hiệu quả nhất.
- Sử dụng phối hợp video với các phương tiện dạy học khác
Video là một loại phương tiện nghe nhìn hiện đại với nhiều tính năng phong
phú, mang lại hiệu quả cao trong quá trình sử dụng. Tuy nhiên, trong quá trình dạy
học, giáo viên không nên chỉ sử dụng video bởi dễ gây nên nhàm chán và đôi khi
mất nhiều thời gian để chiếu và xem phim. Vì vậy, chúng ta không thể và không
nên lạm dụng quá mức video trong khi dạy học. Trước khi sử dụng, giáo viên cần
lựa chọn kĩ lưỡng các phương tiện dạy học để sao cho phù hợp với mục tiêu sư
phạm và nội dung kiến thức cần truyền đạt.
* Các bước chuẩn bị bài học có sử dụng video

Xác định mục tiêu
Xác định nội dung
Xây dựng kịch bản
Chuẩn bị bài giảng
- Bước 1: Xác định mục tiêu
Người thực hiện:
12


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

Để xác định mục tiêu bài học một cách nhanh nhất và chính xác nhất giáo
viên phải nắm vững cấu trúc chương trình, nội dung bài học. Qua đó, bài giảng của
giáo viên khoa học hơn, cô đọng hơn và điều quan trọng là học sinh biết được mình
cần nắm được những gì qua bài học đó. Nó giúp giáo viên không lan man, dàn trải
hay đi sâu phân tích những đối tượng ít liên quan đến bài học. Còn đối với học
sinh, việc xác định mục tiêu bài học ngay từ đầu , giúp các em tập trung có chủ
định hơn và nắm kiến thức tốt hơn.
Bước 2: Xác định nội dung
- Thành phần đầu tiên và cơ bản của nội dung là tri thức. Những tri thức cơ
bản cần xác định là:
+ Những tri thức có tính chất kinh nghiệm.
+ Những tri thức lí thuyết
- Thành phần thứ hai của nội dung dạy học là kinh nghiệm thực hiện cách
thức hành động. Kĩ năng chính là những kinh nghiệm về cách thức hành động.
- Thành phần thứ ba của nội dung dạy học là những tiêu chuẩn về thái độ đối
với tự nhiên, xã hội và con người. Thực chất đây là tính giáo dục của nội dung dạy
học.
Bước 3: Xây dựng kịch bản
Xây dựng kịch bản là thể hiện thành văn

những diễn biến, những hoạt động có
chủ định theo không gian và thời gian.
Xây dựng kịch bản bài học có sử dụng
video là mô tả nội dung các bước hoạt
động dạy học dự kiến trong môi trường
dạy học xác định với sự hỗ trợ của
video. Xây dựng kịch bản được tiến
hành theo các bước được nêu trong Sơ
đồ sau.
* Một số video các hiện tượng địa lý

Người thực hiện:
13


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

2.2.5/ Rèn kĩ năng mô phỏng hiện tượng địa lí.
Trong chương trình Địa lý phổ thông có rất nhiều hiện tượng địa lý trừu
tượng, làm cho giáo viên và học sinh gặp rất nhiều khó khăn trong việc truyền đạt
và lĩnh hội kiến thức, mà nguyên nhân là học sinh không thể hình dung được hiện
tượng. Trong khi các phương tiện dạy học thông thường chưa đủ để trợ giúp cho
học sinh trong việc tưởng tượng và hiểu được hiện tượng địa lý, thì công nghệ
thông tin là một phương tiện trợ giúp đắc lực cho giáo viên và học sinh trong việc
mô phỏng lại các hiện tượng địa lý.
Hiện nay có rất nhiều phần mềm có thể làm được điều đó song phân lớn các
phần mềm mô phỏng hiện này đều xuất phát từ nước ngoài nên nhiều phần không
sát với chương trình của chúng ta và không phải hiện tượng địa lý nào cũng có,
hơn nữa để thể hiện được đúng ý đồ của người dạy lại càng khó.
Để khắc phục những nhược điểm đó tôi đã tìm hiểu phần mềm Flash, là một

phần mền rất phù hợp cho việc mô phỏng các hiện tượng địa lý.
Phần mềm Flash có các công cụ giúp
chúng ta có thể vẽ các đối tượng cần mô
phỏng rồi cho các đối tượng chuyển
động bằng cách tạo nhiều hình ảnh liên
tiếp trên các frame của timeline theo
hình thức hoạt hình, phần mềm flash
cũng hỗ trợ các phép biến đổi hình ảnh
giúp chúng ta tạo chuyển động dễ dàng
mà không cần phải vẽ tất cả các ảnh
trong quá trình biến đổi, mà chỉ cần vẽ
Người thực hiện:
14


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

hình đầu tiên và cuối cùng.
Với phần mềm Flash giáo viên có thể dùng nó để mô phỏng hiện tượng địa
lý tùy theo trình độ của mình. Với những giáo viên mới tìm hiểu về Flash và chưa
có kiến thức về lập trình thì có thể tạo mô phỏng bằng các Frame trên TimeLine,
những giáo viên đã có kiến thức về lập trình thì có thể sử dụng các mã lệnh đặt lên
các đối tượng để điều kiển các đối tượng đó, với cách này người giáo viên có thể
tạo ra các mô hình mô phỏng rất linh hoạt và hoàn toàn phù hợp với kiên thức lý
thuyết địa lý. Sau đây là hình ảnh của một số sản phẩm ví dụ minh họa

Người thực hiện:
15

Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

2.3/ Kết quả.
Cuối kì I năm học 2015-2016, tôi tiến hành khảo sát đánh giá, nhận thấy kĩ
năng sử dụng tranh ảnh, mô hình, sơ đồ, video của học sinh đã tốt hơn. Các em
hiểu bài, nắm vững kiến thức từ đó gây hứng thú học tập, phát huy được tính tích
cực sáng tạo, bồi dưỡng phương pháp tự học, học đi đôi với hành, bỏ được thói
quen học thụ động, ghi nhớ.
*Kết quả khảo sát cụ thể như sau:
Năng lực sử dụng
Khối

Sĩ số
HS

Tranh
ảnh

Tỉ lệ
(%)

Sơ đồ

Tỉ lệ
(%)

Mô
hình

Tỉ lệ

(%)

Video

Tỉ lệ
(%)

6

57

45

79

34

60

30

52,6

30

52,6

2.4/ Bài học kinh nghiệm
2.4.1/ Bài học chung.
Người thực hiện:

16


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

Dạy học luôn là một quá trình sáng tạo, mục tiêu và nội dung chương trình
được xây dựng trên cơ sở tích hợp, điều này tạo điều kiện cho học sinh dễ dàng mở
rộng và nâng cao kĩ năng cũng như kiến thức của mình trong từng lớp, cấp học.
Nghị quyết TW 4 khóa VII, nghị quyết TW 2 khóa VIII và được pháp chế hóa
trong điều 24.2 của Luật Giáo dục: Định hướng chung của đổi mới phương pháp
dạy học là “Tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh”. Ta có thể hiểu tích cực ở
đây là tích cực hoạt động nhận thức, tích cực trong tư duy, tích cực một cách chủ
động. Điều đó có nghĩa là học sinh chủ động trong toàn bộ quá trình phát hiện, tìm
hiểu và giải quyết nhiệm vụ nhận thức dưới sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên.
Do đó dạy địa lí là hình thành cho học sinh năng lực tư duy, năng lực hành động.
Muốn thế, chức năng của giáo viên không chỉ là truyền thụ giảng giải kiến thức cho
học sinh mà chính là tạo điều kiện, tổ chức và khuyến khích học sinh tự mình tìm
ra kiến thức mới, phát triển kĩ năng và hình thành thái độ. Rèn năng lực sử dụng
tranh ảnh, sơ đồ, mô hình, video…là yêu cầu cần thiết để nâng cao hiệu quả giờ
học.
2.4.2/ Bài học riêng.
Thông qua quan sát và vận dụng tranh ảnh, sơ đồ, mô hình, video…trong giờ
học, học sinh lĩnh hội kiến thức nhanh hơn, tiếp nhận thông tin địa lý nhẹ nhàng
hơn , kiến thức nắm được vững vàng hơn và buớc đầu học sinh yêu thích học tập
bộ môn hơn, giờ học sôi nổi hơn .
Học sinh đã sử dụng tương đối thành thạo các kĩ năng địa lý như: Quan sát,
mô tả, phân tích, nhận xét và trình bày các đối tượng địa lý, biết lập những sơ đồ
đơn giản, biết vận dụng kiến thức đã học để tìm hiểu thiên nhiên môi trường xung
quanh, bổ sung kiến thức địa lý cho mình. Giải thích được các hiện tuợng tự nhiên
đơn giản và vận dụng vào thực tế đời sống sản xuất tại địa phương.

2.4.3/ Bài học thành công.
Rèn luyện cho học sinh khả năng thu thập, xử lý, tổng hợp thông tin địa lý;
rèn các kĩ năng sống: tìm kiếm và xử lí thông tin, so sánh, phán đoán, tự tin, tự
nhận thức, làm chủ bản thân, phản hồi, lắng nghe tích cực, trình bày 1 phút…
Học sinh yêu thích học tập bộ môn, yêu mến thiên nhiên, từ đó có ý thức bảo
vệ thiên nhiên môi trường; có niềm tin vào khả năng của con người để chinh phục
tự nhiên, cải tạo tự nhiên để phục vụ cuộc sống.Từ đó các em có ý thức bảo vệ môi

Người thực hiện:
17


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

trường xung quanh “Xanh - Sạch - Đẹp” môi trường sống trong lành. Giữ gìn vệ
sinh trường, lớp, có ý thức chăm sóc và bảo vệ cảnh quan trường học.
2.4.4/ Bài học chưa thành công.
Để phục vụ giảng dạy đòi hỏi giáo viên phải tìm hình ảnh, video trên
internet, nhung tìm một số đoạn video gắn với các đơn vị kiến thức của bài học
tương đối khó. Khi tìm được công đoạn cắt nối tương đối phức tạp mất thời gian.
Vẫn còn một bộ phận học sinh chưa thành thạo trong khai thác tranh ảnh, sơ
đồ, mô hình, video….

III. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ.
Người thực hiện:
18


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

1. Kết luận:
Trong điều kiện đổi mới phương pháp dạy học hiện nay việc sử dụng tranh
ảnh, mô hình, video trong dạy học…. là không thể thiếu. Các thiết bị dạy học cần
được cung cấp đầy đủ, đồng bộ và có chất lượng hơn. Tạo điều kiện cho GV có
nhiều thời gian vào việc nghiên cứu các tài liệu khác phục vụ việc giảng dạy tốt
hơn.
Về phía giáo viên cũng cần đề cao vai trò dạy học kênh hình, sử dụng đồ
dùng dạy học thường xuyên, nghiêm túc, triệt để, sáng tạo nhằm đưa chất lượng
dạy - học ngày một cao hơn.
Phương pháp dạy học trực quan trong địa lý và việc sử dụng kênh hình trong
dạy học Địa lý 6 là phương pháp tối ưu cho giáo viên. Đồi hỏi giáo viên phải vận
dụng sáng tạo vào từng chương, từng bài, từng tiết học sao cho phù hợp nhằm phát
huy ưu thế của phương pháp này và nâng cao tính khoa học trong dạy học Địa Lý .
Trên đây là một số kinh nghiệm của tôi để rèn năng lực sử dụng tranh ảnh,
mô hình, video…..cho học sinh, giúp học sinh hình thành một số kĩ năng cơ bản
nhất trong học bộ môn Địa Lí nhằm làm cho tiết học sinh động hơn để phát triển tài
năng tư duy của học sinh, góp phần nâng cao kiến thức cho học sinh trong thời đại
mới…
2. Kiến nghị:
Với nhà trường:
- Có những biện pháp thiết thực động viên, giúp đỡ những học sinh nghèo,
khó khăn có đủ đồ dùng học tập.
- Trang cấp đủ các đồ dùng, thiết bị dạy học lược đồ, tranh ảnh, máy chiếu,
máy tính phục vụ công tác giảng dạy của giáo viên.
- Cung cấp thêm tài liệu cho giáo viên tham khảo: cập nhật kịp thời những
nội dung kiến thức mới về số liệu, những thay đổi về tổ chức xã hội, kinh tế chính
trị.
- Yêu cầu giáo viên bộ môn kiểm tra, đánh giá thường xuyên để thấy được sự
tiến bộ của học sinh.
Đối với cấp quản lí giáo dục

Người thực hiện:
19


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

Để nâng cao trình độ chuyên môn, kiến nghị cấp lãnh đạo, Phòng Giáo Dục
tổ chức các buổi chuyên đề, hội giảng để các giáo viên có điều kiện học hỏi, trao
đổi kinh nghiệm lẫn nhau trong giảng dạy.

Hà Lâu, ngày 10 tháng 3 năm 2016
Người thực hiện

IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO-PHỤ LỤC

Người thực hiện:
20


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

- Át lát địa lý Việt Nam
- Một số vấn đề đổi mới PPDH môn Địa lí THCS - NXB Giáo dục.
- Tài liệu định hướng dạy học phát triển năng lực học sinh THCS
- SGK Địa lí 6 - NXB Giáo dục.
- SGV Địa lí 6 - NXB Giáo dục.
- Sách thiết kế bài giảng Địa lí 6.
- Tài liệu hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức kỹ năng môn Địa lí THCS

V. NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM.

V.1/ Hội đồng khoa học cấp trên:
Người thực hiện:
21


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

MỤC LỤC.
Nội dung

Trang

Người thực hiện:
22


Một số biện pháp rèn năng lực sử dụng tranh ảnh, mô hình, video… cho học sinh trong môn địa lí 6.

I/ PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài.

1

2. Mục đích nghiên cứu.

1

3. Thời gian, địa điểm.

1

4. Đóng góp mới về mặt lý luận thực tiễn.

2

II/ PHẦN NỘI DUNG.

1. CHƯƠNG I: TỔNG QUAN.

3

1.1/ Cơ sở lý luận

3

1.2/ Cơ sở thực tiễn

3

2/ CHƯƠNG II: NỘI DUNG VẤN ĐỀ CẦN NGHIÊN CỨU:
2.1/ Thực trạng.

4

2.2/ Một số biện pháp.

5

2.3/ Kết quả.

16

2.4/ Bài học kinh nghiệm.

17

III. PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ.

1. Kết luận.

19

2. Kiến nghị

19
IV. PHẦN TÀI LIỆU THAM KHẢO-PHỤ LỤC

21

V. NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC

22

Người thực hiện:
23