Các yếu tố tác động đến thương mại nội ngành chế biến của Việt Nam

i
LỜI CAM ĐOAN
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
––––––––––––––––––––––––––––

Tôi xin cam đoan rằng : Số liệu và kết quả nghiên cứu trong lu ận văn
này là hoàn toàn trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ

một học vị nào

tại Việt Nam.
Tôi xin cam đoan rằng: Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này
đã được cảm ơn và mọi thông tin trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gô
.́ c
NGUYỄN THỊ HIỆP
Thái Nguyên, ngày 11 tháng 8 năm 2012
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN THƢƠNG MẠI
NỘI NGÀNH CHẾ BIẾN CỦA VIỆT NAM
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60 - 34 - 01

Nguyễn Thị Hiệp

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Khánh Doanh

Thái Nguyên - 2012

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



ii

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



iii

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC

Để hoàn thành luận văn này, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu,

LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i

Phòng QLĐT Sau Đại học, cùng các thầy, cô giáo trong trường Đại học Kinh

LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii

tế và Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên đã tận tình giúp đỡ, tạo mọi điều kiện

MỤC LỤC ....................................................................................................... iii

cho tôi trong quá trình học tập và thực hiện đề tài.

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... vi

Đặc biệt xin chân trọng cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Khánh Doanh với

DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ............................................................. vii

cương vị hướng dẫn khoa học đã trực tiếp chỉ bảo, hướng dẫn tận tình và

PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1

đóng góp nhiều ý kiến quý báu, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.
Nhân dịp này, tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo cơ quan, gia đình, bạn
bè và đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp.
Xin chân thành cảm ơn !

1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................. 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................ 3
4. Những đóng góp mới của lụân văn ........................................................... 3
5. Bố cục của luận văn................................................................................... 3

Thái Nguyên, ngày 12 tháng 8 năm 2012
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THƢƠNG MẠI NỘI NGÀNH......... 4
1.1. Một số khái niệm cơ bản ........................................................................ 4
1.2. Lý thuyết về thương mại nội ngành theo chiều ngang và theo
chiều dọc ................................................................................................. 4

Nguyễn Thị Hiệp

1.2.1. Mô hình Thương mại nội ngành theo chiều ngang ........................ 8
1.2.2. Mô hình Thương mại nội ngành theo chiều dọc ........................... 21
1.2.3. Kết luận về các lý thuyết Thương mại nội ngành theo chiều
dọc và Thương mại nội ngành theo chiều ngang .......................... 28
1.3. Các phân tích theo chủ nghĩa kinh nghiệm về thương mại nội
ngành theo chiều dọc và theo chiều ngang ........................................... 29
1.3.1. Các nghiên cứu mang tính tư liệu ................................................. 30
1.3.2. Các nghiên cứu theo phương pháp toán kinh tế............................ 31
1.3.3. Kết luận về phân tích theo chủ nghĩa kinh nghiệm về thương
mại nội ngành theo chiều dọc và thương mại nội ngành theo
chiều ngang ................................................................................... 35

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




iv

v

CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 36

4.1.3. Đẩy mạnh thương mại nội ngành gắn liền với việc thực hiện

2.1. Thiết kế nghiên cứu .............................................................................. 36
2.1.1. Địa điểm nghiên cứu ..................................................................... 36

các cam kết của WTO ................................................................... 66
4.1.4. Đẩy mạnh thương mại nội ngành gắn liền với phát huy tốt

2.1.2. Phương pháp thu thập số liệu ........................................................ 36
2.1.3. Phương pháp xủ lý số liệu............................................................. 36

vai trò quản lý của Nhà nước ........................................................ 66
4.1.5. Đẩy mạnh thương mại nội ngành gắn liền với hoàn thiện
khung pháp luật cho hoạt động thương mại ................................. 67

2.2. Mô hình ................................................................................................ 36
2.2.1. Mô tả mô hình ............................................................................... 37

4.1.6. Thúc đẩy thương mại nội ngành bền vững, không gây ô

2.2.2. Phương pháp ước tính ................................................................... 42
CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG VỀ THƢƠNG MẠI NỘI NGÀNH
HÀNG CHẾ BIẾN CỦA VIỆT NAM ............................................... 43
3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ............................................................... 43

nhiễm môi trường.......................................................................... 68
4.2. Một số giải pháp nhằm thúc đẩy thương mại nội ngành của
Việt Nam .............................................................................................. 68
4.2.1. Đẩy mạnh xuất nhập khẩu giữa các quốc gia trong cùng

3.2. Phân tích thực trạng xuất- nhập khẩu của Việt Nam ........................... 45

3.2.1. Tổng quan về tình hình thương mại của Việt Nam ...................... 45

khối liên kết................................................................................... 69
4.2.2. Hỗ trợ nghiên cứu thị trường quốc tế với sản phẩm chế biến

3.2.2. Một số nhóm hàng xuất khẩu chính .............................................. 46
3.2.3. Một số nhóm hàng nhập khẩu chính ............................................. 49

xuất khẩu ....................................................................................... 70
4.2.3. Có chính sách trợ giúp, thúc đẩy các doanh nghiệp sản xuất

3.3. Thực trạng về thương mại nội ngành của Việt Nam giai đoạn
hiện nay ................................................................................................. 53

và chế biến .................................................................................... 72
4.2.4. Thúc đẩy thương mại nội ngành hàng chế biến phát triển

3.3.1. Mức độ thương mại nội ngành (IIT) ............................................. 55

bền vững........................................................................................ 76

3.3.2. Thương mại nội ngành theo chiều ngang (HIIT) .......................... 57

4.2.5. Hoàn thiện chính sách thương mại ............................................... 78

3.3.3. Thương mại nội ngành theo chiều dọc (VIIT) .............................. 60
3.4. Các yếu tố tác động đến thương mại nội ngành chế biến của
Việt Nam .............................................................................................. 62

4.2.6. Đào tạo phát triển nguồn nhân lực ................................................ 79

KẾT LUẬN .................................................................................................... 82
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 84

CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY THƢƠNG MẠI NỘI
NGÀNH HÀNG CHẾ BIẾN CỦA VIỆT NAM ............................... 65
4.1. Quan điểm, định hướng ........................................................................ 65
4.1.1. Đẩy mạnh thương mại nội ngành đi đối với phát huy lợi thế
so sánh ........................................................................................... 65
4.1.2. Đẩy mạnh thương mại nội ngành đi đối với lựa chọn mặt
hàng chủ lực .................................................................................. 66

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



vi

vii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ

Chữ viết tắt

Nội dung

BORDER

Biên giới chung

LANDLOCK

Đất liền

UNSD

Cơ quan thống kê liên hợp quốc

APEC

Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương

TO

Độ mở của nền kinh tế

ASEAN

Hiệp Hội Các Quốc gia Đông nam Á.

FTA

Khối liên kết kinh tế
Mức thu nhập bình quân đầu người

DGDP

Sự khác biệt về quy mô của nền kinh tế giữa hai quốc gia

DPCI

Sự khác biệt về thu nhập bình quân đầu người giữa hai quốc gia

IIT

Thương mại nội ngành

HIIT

Thương mại nội ngành theo chiều dọc
Thương mại nội ngành theo chiều ngang

WTO

Tổ chức Thương mại Thế giới
Tổng sản phẩm quốc nội
Xuất nhập khẩu

Trang

Bảng 3.2

55

Thương mại nội ngành theo chiều ngang của Việt

Nam và thế giới

Bảng 3.3

57

Thương mại nội ngành theo chiều dọc của Việt
Nam và thế giới

Bảng 3.4

60

Kết quả của mô hình hiệu ứng ngẫu nhiên (Random
effects)

Biểu đồ 3.1

62

Diễn biến xuất khẩu, nhập khẩu và cán cân thương
mại hàng hoá của Việt Nam theo tháng của năm

VIIT

XNK

Nội dung
Thương mại nội ngành hàng chế biến của Việt Nam
với 10 nước bạn hàng chủ yếu

PCI

GDP

Tên bảng biểu
Bảng 3.1

2011 và quý I/2012
Biểu đồ 3.2

45

Xuất khẩu gạo sang Trung Quốc năm 2010-2011 và
quý I/2012

Biểu đồ 3.3

46

Một số thị trường nhập siêu chính của Việt Nam 6
tháng/2011

Biểu đồ 3.4

52

Một số thị trường xuất siêu chính của Việt Nam 6
tháng/2011

Sơ đồ 1.1

52

Tóm tắt người sáng lập và các nhân tố quyết định
mô hình Thương mại nội ngành theo chiều dọc và
theo chiều ngang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

29




1

2

PHẦN MỞ ĐẦU

hảo) không thể giải thích được hiện tượng thương mại nội ngành. Để xác định
mức độ thương mại nội ngành các nhà kinh tế đã xây dựng các mô hình mà

1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong những thập niên gần đây, quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc

mở rộng cạnh tranh không hoàn hảo sang một nền kinh tế mở với các giả định

tế đã và đang tiếp tục diễn ra mạnh mẽ trên thế giới. Đây là một xu thế mang

về lợi thế theo quy mô, khác biệt hóa sản phẩm và sở thích của người tiêu

tính tất yếu khách quan với những biểu hiện mới về vai trò của thương mại

dùng về nhiều loại hàng hóa. (Krugman, 1979; Lancaster, 1980).

quốc tế, đầu tư quốc tế, chuyển giao công nghệ, … Quá trình này đã có tác

Trên thực tế, tỷ trọng thương mại nội ngành giữa các quốc gia trong cùng

động rất lớn đối với nền kinh tế thế giới và đặc biệt là tạo điều kiện thuận lợi

một khối liên kết, các quốc gia có sự tương đồng về mức thu nhập hoặc giữa

cho thương mại quốc tế phát triển cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Kết quả là

các quốc gia tồn tại cầu chồng chéo thường lớn hơn so với tỷ trọng tương ứng

tốc độ tăng trưởng của thương mại quốc tế lớn hơn nhiều so với tốc độ tăng

giữa các quốc gia không cùng một khối liên kết do tận dụng được lợi thế theo

trưởng sản xuất, trong đó thương mại nội ngành đã đóng góp đáng kể vào tốc

quy mô.

độ tăng trưởng của mậu dịch quốc tế.

Cho đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu về thương mại nội ngành

Trong bối cảnh đó, việc Việt Nam gia nhập ASEAN vào năm 1995,

(Greenaway và cộng sự, 1995; Zhang và Clark, 2009). Nhìn chung, các

APEC vào năm 1998, ký hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ năm 2000

nghiên cứu về thương mại nội ngành có thể được chia thành hai nhóm. Nhóm

và gia nhập WTO vào năm 2007 thể hiện mục tiêu và ý chí của mình trong

thứ nhất tập trung vào việc giải thích sự tồn tại của thương mại nội ngành trên

việc điều chỉnh chính sách thương mại quốc tế theo hướng tự do hóa và hội

phương diện lý thuyết (Krugman, 1979; Lancaster, 1980). Nhóm thứ hai tập

nhập quốc tế. Những biến đổi tích cực này đã góp phần mang lại nhiều thành

trung vào đo lường và phân tích thương mại nội ngành về mặt thực nghiệm

tựu to lớn cho Việt Nam, đặc biệt là trong quan hệ thương mại giữa Việt Nam

(Grubel và Lloyd, 1975). Tuy nhiên, cho đến thời điểm này vẫn còn rất ít các

và các nước trên thế giới. Nếu như kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam chỉ đạt

công trình nghiên cứu về thương mại nội ngành, đặc biệt là thương mại nội

692,7 triệu USD vào năm 1985, thì con số này đã lên tới 5,6 tỷ USD năm

ngành theo chiều ngang và thương mại nội ngành theo chiều dọc, giữa Việt

1995 và 55,85 tỷ USD năm 2009. Tương tự như vậy, kim ngạch nhập khẩu

Nam với các nước trên thế giới. Xuất phát từ thực tế đó, tôi tiến hành thực

của Việt Nam từ phần còn lại của thế giới cũng tăng nhanh, từ 1,8 tỷ USD năm

hiện đề tài “Các yếu tố tác động đến thương mại nội ngành chế biến của

1985 lên 8,4 tỷ USD năm 1995 và 85 tỷ USD năm 2009. Đây cũng chính là

Việt Nam”.

những dấu hiệu tốt đối với Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Thực tế đã cho thấy, trong thương mại quốc tế giữa các quốc gia thì

2.1. Mục tiêu chung

thương mại nội ngành ngày càng trở nên quan trọng. Thương mại nội ngành

Phân tích cơ cấu và các yếu tố tác động đến thương mại nội ngành chế biến

có thể được hiểu là xuất khẩu và nhập khẩu đồng thời hàng hóa trong cùng

giữa Việt Nam với một số nước trên thế giới, sử dụng phương pháp phân tích số

một nhóm ngành. Lý thuyết Heckscher - Ohlin về thương mại quốc tế (dựa

liệu mảng.

trên lợi tức không đổi theo quy mô, sản phẩm đồng nhất và cạnh tranh hoàn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

3



4
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THƢƠNG MẠI NỘI NGÀNH

2.2. Mục tiêu cụ thể
 Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về thương mại nội ngành và
các yếu tố tác động đến thương mại nội ngành.
 Đánh giá thực trạng cơ cấu thương mại nội ngành, thương mại nội
ngành theo chiều ngang và thương mại nội ngành theo chiều dọc.
 Phân tích các yếu tố tác động đến thương mại nội ngành giữa Việt

1.1. Một số khái niệm cơ bản
- Thƣơng mại nội ngành (IITijt): Mức độ thương mại nội ngành phân
tích cơ cấu xuất nhập khẩu của một ngành trong một thời điểm nhất định giữa
một quốc gia với các nước trên thế giới có quan hệ thương mại với nước đó.
- Thƣơng mại nội ngành theo chiều ngang: Thương mại nội ngành

Nam với một số nước trên thế giới.
 Khuyến nghị một số giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy thương mại
nội ngành giữa Việt Nam với các nước trên thế giới...
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

theo chiều ngang xuất hiện khi xuất khẩu và nhập khẩu về một sản phẩm có
chất lượng tương tự như nhau, nhưng lại có đặc điểm khác nhau (khác biệt
hóa sản phẩm theo chiều ngang). Thương mại nội ngành theo chiều ngang

- Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu về thương mại nội ngành, đặc biệt

xuất hiện tại thị trường cạnh tranh độc quyền với sự có mặt của lợi thế tăng

là thương mại nội ngành chế biến theo chiều ngang và thương mại nội ngành

dần theo quy mô (mặt cung) và sự đa dạng hóa trong thị hiếu của người tiêu

theo chiều dọc, giữa Việt Nam với một số nước trên thế giới.
- Phạm vi nghiên cứu:
+ Phạm vi về không gian: Nghiên cứu thương mại nội ngành chế biến giữa
Việt Nam với mưòi nước đối tác thương mại chủ yếu của Việt Nam.
+ Phạm vi về thời gian: Nghiên cứu thương mại nội ngành giữa Việt
Nam và mưòi nước trên thế giới giai đoạn 2000 - 2010.

dung (mặt cầu).
- Thƣơng mại nội ngành theo chiều dọc: Thương mại nội ngành theo
chiều dọc là thương mại về những sản phẩm có chất lượng khác nhau (khác
biệt hóa sản phẩm theo chiều dọc). Thương mại nội ngành theo chiều dọc xảy
ra trong thị trường cạnh tranh hoàn hảo, nhưng không có mặt của lợi thế tăng
dần theo quy mô trong sản xuất.

4. Những đóng góp mới của lụân văn
Luận văn nghiên cứu về thực trạng về thương mại nội ngành hàng chế
biến của Việt Nam, từ đó đề ra những giải pháp thúc đẩy thương mại nội

1.2. Lý thuyết về thƣơng mại nội ngành theo chiều ngang và theo chiều dọc
Trong hơn hai thập kỷ vừa qua, đã có nhiều lý thuyết mới được xây dựng

ngành hàng chế biến Việt Nam.

để bổ sung cho các lý thuyết thương mại quốc tế cổ điển và tân cổ điển. Theo lý

5. Bố cục của luận văn

thuyết của Heckscher-Ohlin, khác biệt về sự dồi dào các yếu tố sản xuất là

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
được kết cấu gồm 4 chương:

nguồn gốc của lợi thế so sánh. Trong khi đó, lợi thế so sánh là một yếu tố quyết
định đến thương mại quốc tế. Do vậy, thương mại quốc tế dựa trên lợi thế so

Chương 1: Cơ sở lý luận về thương mại nội ngành.

sánh là thương mại liên ngành. Tuy nhiên, trên thực tế mô hình của Heckscher-

Chương 2: Phương pháp nghiên cứu.

Ohlin đã không giải thích được hiện tượng thương mại giữa các quốc gia tương

Chương 3: Thực trạng về thương mại nội ngành hàng chế biến của Việt Nam.
Chương 4: Các giải pháp thúc đẩy thương mại nội ngành hàng chế biến

đồng nhau với sự dồi dào các yếu tố sản xuất như nhau. Đây chính là điểm xuất
phát của lý thuyết thương mại mới, thương mại nội ngành (IIT).

Việt Nam.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




5

6

Nghiên cứu của Grubel và Lloy (1975) là một trong những công trình

Có rất nhiều lý thuyết về thương mại nội ngành và có thể chia chúng

nghiên cứu đầu tiên về thương mại nội ngành giữa các nước phát triển có mức

thành hai loại là thương mại nội ngành theo chiều dọc (HIIT) và thương mại

độ dồi dào các yếu tố sản xuất tương tự như nhau. Nghiên cứu của họ tập

nội ngành theo chiều ngang (VIIT). Thương mại nội ngành theo chiều ngang

trung vào giải thích tính đa dạng về thị hiếu là nguồn gốc của thương mại.

xẩy ra khi có sự trao đổi hai chiều sản phẩm có cùng chất lượng nhưng khác

Cách lựa chọn này xuất phát từ những quan điểm trước đó của tác giả Linder

về đặc tính (attributes). Một số tác giả nghiên cứu lý thuyết về loại thương

(1961). Hai công trình nghiên cứu lý thuyết khác cũng ra đời sau công trình

mại nội ngành theo chiều ngang bao gồm Lancaster (1980), Krugman (1981),

của Grubel và Lloyd, đó là nghiên cứu của Dixit và Stiglitz vào năm 1977.

Helpman (1981, 1987) và Bergstrand (1990). Theo mô hình này, thương mại

Theo đó, họ tập trung vào “tính đa dạng của sản phẩm” (product variety) và

nội ngành xuất hiện trong thị trường cạnh tranh độc quyền với lợi tức tăng

việc sản xuất mang tính độc quyền hơn là “cạnh tranh hoàn hảo”. Lancaster

dần theo quy mô về mặt cung và thị hiếu phong phú của người tiêu dùng về

(1997) cũng có một mô hình “tính đa dạng của sản phẩm”. Trong mô hình

mặt cầu (theo Mora, 2002). Mô hình này cũng cho rằng, các quốc gia càng có

này, sản phẩm có hàng loạt các đặc điểm khác nhau và người tiêu dùng cũng

nguồn lực giống nhau thì thị phần của thương mại nội ngành theo chiều ngang

đề ra hàng loạt đặc tính của sản phẩm họ ưa chuộng nhất. Từ đó, dẫn đến nhu

càng lớn. Loại thương mại nội ngành thứ hai là thương mại nội ngành theo

cầu về sự đa dạng của hàng hóa tăng lên.

chiều dọc. Thương mại nội ngành theo chiều dọc là việc trao đổi các loại sản

Do lợi thế kinh tế nhờ quy mô bên ngoài (internal economies of scale),

phẩm khác nhau với chất lượng khác nhau (sản phẩm khác biệt hóa theo chiều

chỉ một vài người tiêu dùng có thể mua được sản phẩm lý tưởng (ideal

dọc). Cơ sở lý thuyết cho loại thương mại nội ngành theo chiều dọc được một

products), một số khác mua được “sản phẩm khác biệt hóa” tương đương với

số tác giả như Falvey (1981), Falvey và Kierzkowski (1987) nghiên cứu.

hình mẫu sản phẩm được họ ưa chuộng nhất. Phương pháp của Dixit-Stiglitz

Theo mô hình này, Thương mại nội ngành diễn ra trong thị trường cạnh tranh

và Lancaster về “sự khác biệt hóa sản phẩm” dựa vào “lợi tức tăng dần theo

hoàn hảo nhưng không có lợi tức tăng dần theo quy mô trong sản xuất (theo

quy mô” (increasing returns to scale) và “cạnh tranh độc quyền”; như vậy,

Mora, 2002). Thương mại nội ngành theo chiều dọc cho rằng, các quốc gia

phương pháp của các tác giả này không tương thích với mô hình HOS (theo

càng khác biệt nhau về nguồn lực thì thị phần của thương mại nội ngành theo

Kierzkowski, 1984).

chiều dọc càng lớn.

Ba nghiên cứu trên của Gruble-Lloyd năm 1975, Dixit và Stiglitz

Dự đoán (prediction) của hai mô hình này hoàn toàn khác nhau.

năm 1977 và Lancaster năm 1979 có một số điểm chung. Thương mại dựa

Thương mại nội ngành theo chiều ngang xảy ra giữa các nước có thu nhập

trên “tính đa dạng của thị hiếu” đã được giải thích trên cơ sở của giả định

đầu người cao và giống nhau; còn thương mại nội ngành theo chiều dọc

„phi cạnh tranh’ và “lợi tức tăng dần theo quy mô”. Tuy nhiên, khái niệm

xảy ra giữa các nước có thu nhập đầu người khác nhau (Hellvin, 1996). Sự

“tính đa dạng của thị hiếu”, “cạnh tranh không hoàn hảo” và “lợi tức tăng

khác biệt giữa thương mại nội ngành theo chiều dọc và theo chiều ngang

dần theo quy mô” của các tác giả này không thể giải quyết bằng các lý

rất quan trọng. Mô hình theo chiều dọc có thể giải thích cho thương mại

thuyết thương mại cổ điển.

nội ngành mà không cần đến lợi thế kinh tế nhờ quy mô và do đó, không

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



7

8

làm vô hiệu hóa mô hình HOS. Trong khi đó, trong mô hình theo chiều

chiều dọc). Các phần tiếp sau đây sẽ phân tích riêng về 02 mô hình Thương

ngang, sự liên quan giữa lợi thế kinh tế nhờ quy mô và sự khác biệt hóa sản

mại nội ngành này.

phẩm (theo chiều ngang) là rất cần thiết (theo Tharakan và Kerstens, 1995).

1.2.1. Mô hình Thương mại nội ngành theo chiều ngang

Dù có sự tồn tại của sự khác biệt hóa sản phẩm theo chiều dọc và

Tharakan và Kerstens cho rằng: “mô hình Thương mại nội ngành

theo chiều ngang, điều đó không có nghĩa là thương mại nội ngành không

theo chiều ngang đã giới thiệu một cách rõ ràng về lợi thế kinh tế theo quy

thể xảy ra với các hàng hóa đồng nhất (homogenous goods). Theo

mô và cạnh tranh không hoàn hảo trong các phân tích của nó, khác với mô

Williamson và Milner (1991), “trong trường hợp đặc biệt, hai quốc gia có

hình Thương mại nội ngành theo chiều dọc”. Do đó, một tỷ lệ khá lớn

cùng diện tích, cùng thị hiếu, cùng sử dụng công nghệ như nhau có thể có

thương mại nội ngành theo chiều ngang xảy ra với thị trường “cạnh tranh

hoạt động thương mại với nhau khi thương mại đó hoạt động theo kiểu

độc quyền”. Mô hình Thương mại nội ngành theo chiều ngang trong „thị

(lưỡng độc quyền - duopoly)”. Brander (1981) đã thành công khi giải thích

trường cạnh tranh độc quyền” có giả định chung giống nhau về „lợi tức

được hiện tượng thương mại quốc tế có thể diễn ra trong một thế giới mà

tăng dần theo quy mô”, ra - vào thị trường (entry-exit) tự do, cũng như

hàng hóa đồng nhất được sản xuất với chi phí như nhau ở trong nước và

quan điểm rằng thị hiếu đa dạng của người tiêu dùng giúp đảm bảo rằng

ngoài nước.

một số lượng lớn các công ty sản xuất sản phẩm cùng loại (single product

Có người có thể nghĩ mô hình thương mại này, về mặt xã hội, rất phí

firm) có thể cùng tồn tại trong thế cân bằng (theo Greenaway, 1987).

phạm vì nó liên quan đến việc vận chuyển hàng hóa một cách vô nghĩa từ

Những mô hình này được gọi tên là mô hình “tân Chamberlin” và mô hình

nước này sang nước khác và sử dụng cạn kiệt các nguồn lực để thực hiện

“tân Hotelling”. Cả hai mô hình này đều tồn tại trong điều kiện “cạnh tranh

công việc này. Nhưng không hẳn là như vậy. Mặc dù có sự phí phạm nguồn

độc quyền”. Tuy vậy, cách giải quyết vấn đề thị hiếu tiêu dùng của hai mô

lực do chi phí vận chuyển gây ra, nhưng xã hội cũng được hưởng lợi từ sự

hình này lại khác nhau.

cạnh tranh lưỡng độc quyền; người tiêu dùng mua hàng với giá thấp hơn (theo
Kierzkowski, 1996).

Với mô hình tân Chamberlin, người tiêu dùng cố gắng mua càng
nhiều càng tốt các sản phẩm khác nhau và sẽ có ít nhất một công ty sản

Do đó, giá trị xã hội của loại hình thương mại này phụ thuộc vào ảnh

xuất cùng một loại sản phẩm. Còn với mô hình tân Hotelling, người tiêu

hưởng (net effect) của thiệt hại do chi phí vận chuyển gây ra và lợi ích do

dùng khác nhau sẽ có thị hiếu khác nhau đối với các sản phẩm thay thế cho

cạnh tranh mang lại.

một loại sản phẩm nào đó (Tharakan và Kerstens, 1995)

Tuy vậy, trong các công trình nghiên cứu, các mô hình của thương mại

Mặc dù mô hình Thương mại nội ngành theo chiều ngang tồn tại

nội ngành đối với hàng hóa đồng nhất không quan trọng bằng các mô hình

trong thị trường cạnh tranh độc quyền giả định rằng thâm nhập thị trường

của thương mại nội ngành đối với sản phẩm khác biệt hóa theo chiều ngang

(entry) là tự do và lợi thế kinh tế theo quy mô ở mức độ nhỏ, sự thật

(thương mại nội ngành theo chiều ngang) hay mô hình Thương mại nội ngành

không hoàn toàn như vậy. Việc thâm nhập thị trường có thể bị hạn chế và

đối với sản phẩm khác biệt hóa theo chiều dọc (thương mại nội ngành theo

/ hoặc mức độ của lợi thế kinh tế theo quy mô có thể lớn tương ứng với

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

9

10

tổng nhu cầu thị trường (total market demand). Với các đặc điểm đó, số

trong một loạt các bài báo của ông. Dixit và Norman (1980) cũng áp dụng

lượng các công ty hoạt động trong thị trường sẽ khá ít, nói cách khác, kết

mô hình của 2 tác giả trên. Do đó, đặc điểm cơ bản của mô hình tân

cấu của thị trường (market structure) sẽ là mô hình độc quyền nhóm

Chamberlin có thể rút ra từ nghiên cứu của các tác giả trên.

(oligopoly). Eaton và Kierzkowski (1984) là những người đầu tiên khẳng

Kierzkowski (1996), bằng cách trích dẫn ý tưởng của Krugman

định sự tồn tại của Thương mại nội ngành theo chiều ngang trong điều

(1979) đã minh họa các đặc điểm cơ bản của mô hình tân Chamberlin.

kiện độc quyền nhóm. Do vậy, có thể nói rằng, một thị trường độc quyền

Nghiên cứu năm 1979 của Krugman giả định rằng tất cả người tiêu dùng

nhóm là một thị trường thay thế mà Thương mại nội ngành theo chiều

giống nhau và như vậy thị hiếu của họ được thể hiện bằng hàm thỏa dụng

ngang tồn tại trong đó.

(utility function) sau đây:

Vì vậy, mô hình Thương mại nội ngành theo chiều ngang có thể chia

U=

 v (c )
i

v‟>0, v”<0

( 2.1)

i

thành mô hình tân Chamberlin, mô hình tân Hotelling và mô hình Eaton và
Kierzkowski. Kết cấu thị trường mà 3 mô hình này dựa vào là khác nhau.

Trong đó : v’ và v’’ là vốn phái sinh (order derivative) thứ 1 và thứ 2

Hai mô hình đầu dựa vào thị trường cạnh tranh độc quyền, còn mô hình

của v tính theo ci và ci thể hiện mức tiêu thụ hàng hóa i của người tiêu dùng

cuối cùng lại dựa vào thị trường độc quyền nhóm.

đại diện. Hàng hóa trong công thức trên được sản xuất theo phương thức khác

1.2.1.1. Mô hình tân Chamberlin

biệt hóa sản phẩm; không cần đưa hàng hóa đồng nhất vào giai đoạn này. Ở

Về mặt cung, mô hình này xem xét đến cạnh tranh độc quyền và sản
phẩm khác biệt hóa theo chiều ngang. Về mặt cầu, nó dựa trên phương

đây chỉ bàn luận về nền kinh tế đóng.
Phương trình 2.1 có đặc điểm là mức thỏa dụng tăng lên khi số lượng
hàng hóa do một người mua tăng lên, còn những cái khác không thay đổi. Để

pháp “chú trọng tính đa dạng” (love of variety).
Theo phương pháp này, tất cả sản phẩm đến tay người tiêu dùng một
cách bình đẳng (symmetric); nghĩa là, người tiêu dùng được sử dụng nhiều

minh họa cho luận điểm này, mô hình còn đưa ra công thức cụ thể hơn của
phương trình 2.1 như sau:

sản phẩm hơn, nói cách khác, người tiêu dùng có thể mua nhiều sản phẩm

Milner, 1991)

 c

U=

hơn, chứ không phải là mua sản phẩm mình ưa chuộng (Williamson và

i

0<  < 1

( 2.2 )

i

Mô hình giả định rằng:

Dixit và Stiglitz (1977) nghiên cứu nhu cầu về sự đa dạng của sản

(1) hàng hóa ban đầu là n đã được mua

phẩm, lấy bối cảnh là một nền kinh tế đóng tuân thủ theo nguyên tắc cạnh

(2) giá thành của hàng hóa là bằng nhau

tranh không hoàn hảo của mô hình Chamberlin. Theo mô hình của 2 tác giả

(3) thu nhập của người tiêu dùng đại diện là I . Như vậy, người tiêu dùng chắc

này, thương mại xảy ra do tác động của lợi thế kinh tế theo quy mô, chứ

chắn đã mua các mặt hàng khác nhau với cùng một số lượng như nhau. Mỗi

không phải do tác động của khác biệt về nguồn lực. Mô hình của 2 tác giả

loại hàng là c¯ (c¯ = I / n). Mỗi một người tiêu dùng sẽ có mức độ thỏa dụng

này cũng được Krugman (1979, 1980, 1982) áp dụng vào nền kinh tế mở

như sau:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

11
U(n) = n c



12
(2.3)

Trong đó: ei là độ co giãn của cầu đối với từng công ty và w là mức lương.

Tiếp theo, mô hình giả định rằng người tiêu dùng giống nhau, có thu

Như công thức 2.6 đã chứng minh, nếu một công ty mới ra đời, sẽ

nhập như nhau, và giá tiền như nhau. Người tiêu dùng mua nk hàng hóa, thay

không có lợi nhuận ở mức cân bằng dù các công ty cố gắng hết sức để đạt

vì mua n hàng hóa. Bằng cách thay trực tiếp, có thể thấy sự khác biệt trong

được mục tiêu đó. Lợi nhuận bằng không chính là một đặc điểm của mô hình

mức độ thỏa dụng liên quan tới 2 hàng hóa nk và n như sau:

Chamberlin về cạnh tranh độc quyền.

U(nk) - U(n) = n c ( k 1 - 1)

(2.4)

Nếu trong trường hợp thứ 2 này, hàng hóa phong phú hơn, thì k > 1
và công thức 2.4 sẽ có giá trị dương. Nếu mua từng loại hàng hóa với số
lượng ít hơn (I/nk thay thế I/n), nhưng lại mua tăng số lượng hàng, thì
mức độ thỏa dụng sẽ tăng lên dù thu nhập là như nhau và giá tiền không
đổi. Điều này chứng minh tại sao hàng hóa phong phú lại làm chúng ta

i =

Pixi - (  xi ) w = 0

hóa i cân bằng với tổng doanh thu:
Pixi = (  xi ) w

( 2.8 )

Phương trình 2.8 có thể biểu diễn bằng cách khác khi giá tiền cân bằng
với chi phí trung bình để xác định giá tiền mà mỗi công ty đại diện sẽ đưa ra

thích thú.

Đến bước thứ 2, Kierzkowski (1996) đề cập đến mặt cung trong mô

(2.7)

Từ lợi nhuận bằng 0, có thể kết luận rằng tổng chi phí sản xuất ra hàng



  
x
w

Pi =

( 2.9 )

hình năm 1979 của Krugman. Trong mô hình này, chỉ có một nguồn lực là lao
động (l), và hàm sản xuất cho mọi loại hàng là giống nhau. Số lượng đơn vị
lao động l cần có để sản xuất xi số lượng hàng hóa i được thể hiện như sau:
Li=  xi

, 

>0

(2.5)

Trong đó: l là lao động, α và β lần lượt là chi phí cố định và chi phí
cận biên. Nếu hệ số α > 0, lợi thế kinh tế theo quy mô sẽ xảy ra. Với lợi
tức tăng dần theo quy mô (li / xi giảm khi xi tăng ) sẽ chỉ có một công ty

sản xuất một loại sản phẩm khác biệt hóa và công ty này sẽ cố gắng tận
dụng vị thế độc quyền của mình trên một phân đoạn thị trường; nói cách
khác, công ty này sẽ tạo ra sự cân bằng giữa doanh thu cận biên với chi

Vì đáp số cho P, x và c sẽ bằng với giá trị của tất cả i, lợi nhuận bằng 0
trong mô hình Chamberlin có thể được đơn giản hóa bằng cách loại bỏ chỉ số
dưới là i. Cũng có thể đơn giản hóa hơn nữa bằng cách đặt w = 1.0.


  


P= x

đẳng và sự khác biệt hóa không tốn kém một đồng xu nào, nên sẽ không bao
giờ có 2 công ty cùng sản xuất một loại hàng như nhau trong mô hình của
Chamberlin. Do đó, đầu ra của một công ty sẽ là:

phí cận biên. Nếu tính tất cả các sản phẩm khác biệt hóa, thì số lượng

Xi = Lci

công ty sản xuất sẽ bằng số lượng sản phẩm cung cấp cho thị trường. Khi

Trong đó

đó với hàm thỏa dụng trong công thức 2.4, và hàm sản xuất trong công
thức 2.5, ta có công thức như sau:
Pi (xi)(1- 1/ei)=  w

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

( 2.10 )

Vì tất cả các loại hàng hóa sẽ đến tay người tiêu dùng một cách bình

(2.11)
L =

L

i

(2.12)

Nói cách khác, việc sản xuất ra mặt hàng xi sẽ tương ứng với mức tiêu
thụ của một người tiêu dùng đại diện ci nhân với đơn vị lao động L bởi vì lúc

( 2.6 )



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




13

14

này, người tiêu đồng nhất với công nhân. Với cách định nghĩa này về xi, công

nền kinh tế của nước được nghiên cứu (home economy) về mọi phương

thức 2.10 có thể viết theo cách khác như sau:

diện. Giả định là phí vận tải bằng 0, thương mại 2 chiều đối với sản phẩm

P=

 

  
 Lc


(2.13)

khác biệt hóa sẽ diễn ra nếu một loạt sản phẩm giống hệt nhau được sản
xuất riêng rẽ ở 2 quốc gia trên trước khi được trao đổi. (pre-trade). Bởi vì

Kierzkowski (1996) mô tả điều kiện cân bằng (ở công thức 2.6 và

không công ty nào có động lực để sản xuất một loại hàng giống hệt loại

2.13) trong hình minh họa 1 (trang 12) giống Krugman thể hiện năm 1979.

hàng của công ty khác, nên điều này sẽ dẫn đến một sự thay thế hoàn hảo

Trong hình này, trục thẳng đứng thể hiện giá tiền và trục nằm ngang thể

(Greenaway, 1987). Do đó việc khác biệt hóa sản phẩm hơn nữa sẽ diễn ra

hiện tiêu thụ trên đầu người đối với tất cả các loại hàng. Đoạn PP mô tả

một khi thương mại mở cửa: cạnh tranh sẽ thúc đẩy Công ty ở một trong 2

phương trình 2.6; nó là đường dốc đi lên với giả định rằng độ co giãn của

quốc gia rút ra khỏi thị trường hoặc sản xuất 1 mặt hàng mới. Lúc này,

cầu đối với một công ty sẽ hẹp lại khi sản lượng đầu ra của công ty tăng

thương mại nội ngành đối với sản phẩm khác biệt hóa sẽ xảy ra

lên. Đường ZZ ở hình 1 minh họa cho phương trình 2.13. Hai đường này

(Williamson và Milner, 1991).

cắt nhau sẽ quyết định giá cân bằng P0 và mức độ tiêu thụ trên đầu người

Theo Williamson và Milner (1991), các đặc điểm của cân bằng hậu

của tất cả các loại hàng c0. Nhân c0 với L sẽ được x0 (mức sản lượng của tất

thương mại (post-trade equilibrium) sẽ giống với cân bằng tiền thương mại

cả các công ty). Tuy nhiên vẫn chưa rõ về số lượng các loại hàng trong nền

(pre-trade equilibrium): giá tiền và đầu ra của các loại hàng hóa giống hệt

kinh tế. Tuy vậy, nếu sử dụng toàn bộ nhân lực thì

nhau. Không quốc gia nào trong số hai quốc gia có lợi thế cạnh tranh trong

L= nli = n(  xi )

(2.14)

-

Trong công thức trên, ta chưa biết về n (mức độ phong phú của sản
phẩm). Có thể tính n theo công thức sau:
n= 

L
=
l0

(đã được tăng lên). Tổng số hàng hóa (nT ) sẵn sàng phục vụ tất cả người
tiêu dùng sẽ tăng tới mức:

L
L
=
  x i
li

(2.15)

Trong điều kiện cân bằng, n biến thành n* và được tính như sau:
n* =

bất kỳ loại sản phẩm nào và lúc đó, cơ sở của thương mại là tính đa dạng

L
  x 0

(2.16)

Cuối cùng, cần ghi nhớ rằng tính bình đẳng trong mô hình tân
Chamberlin đảm bảo rằng tất cả hàng hóa được sản xuất với cùng số lượng
và, trong điều kiện cân bằng, có giá thành như nhau.
Các đặc điểm này rất đúng với nền kinh tế đóng.
Để giải thích về thương mại nội ngành, Krugman (1979) giả định 1
cách đơn giản rằng có một nền kinh tế thứ 2 (second economy) giống hệt

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Nt =

LH  LF
= nh + nf
li

(2.17)

Trong đó: LH là lực lượng lao động của nước được nghiên cứu và LF
là lực lượng lao động tại quốc gia thứ 2. Và nh là số lượng hàng sản xuất tại
nước được nghiên cứu và nf là số hàng sản xuất tại nước thứ 2. Do đó, mặc
dù sự mở cửa thương mại không có tác dụng đối với mức sản lượng, hoặc
số lượng công ty ở 2 quốc gia, người tiêu dùng có gấp đôi lượng hàng hóa.
Họ chỉ mua một số hàng hóa theo thị hiếu. Nếu nT được công dân cả 2 nước
mua, nhưng chỉ có nh = nf được sản xuất ở mỗi quốc gia, chắc chắn phải có
thương mại 2 chiều giữa 2 nước thông qua việc trao đổi hàng hóa.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

15



16

Kết quả thu được từ thương mại trong mô hình Thương mại nội

tính đa dạng‟ của Chamberlin lại cho rằng tất cả hàng hóa đều đến tay

ngành theo chiều ngang cụ thể trên đây là việc tăng sản phẩm. Đây là kết

người tiêu dùng một cách bình đẳng. Người tiêu dùng được thỏa mãn từ

quả của một hình thức đặc biệt của hàm thỏa dụng. Nếu chi phí trên một

việc mua được nhiều sản phẩm hơn, chứ không phải là mua được sản phẩm

sản phẩm giảm do quy mô sản xuất tăng thì lợi ích sẽ đồng thời có được từ

họ yêu thích như trong phương pháp „hàng hóa lý tưởng‟.( Williamson và

số lượng hàng hoá tăng lên và từ giá tiền của các sản phẩm khác biệt hóa

Milner, 1991).

trong nước và ở nước ngoài giảm, sau khi đã mở rộng thị trường. Chính
điều này đã dẫn đến việc trao đổi hàng hoá. (Williamson và Milner, 1991)

Lancaster (1980) và Helpman (1981) đã mô tả các đặc điểm cơ bản
của mô hình tân Hotelling.

Tuy vậy, mô hình này có một số nhược điểm. Mặc dù xác định rõ

Trong mô hình tân Hotelling ban đầu, mô hình này xuất hiện trong

được số lượng hàng hóa hậu thương mại, vẫn không chắc chắn về vị trí của

nền kinh tế đóng, và thị hiếu của người tiêu dùng được phân bố đều xung

các công ty cũng như loại hình thương mại. Ngoài ra, không rõ loại hàng

quanh một đường tròn (circle). Việc giảm chi phí sản xuất nhằm đảm bảo

nào sẽ được sản xuất trong nước và loại nào sẽ phải nhập khẩu. Helpman

rằng số lượng hàng được sản xuất là có giới hạn, và điều này, đến lượt nó,

và Krugman (1985) đã giải quyết thiếu sót này bằng cách giải quyết các

lại đảm bảo rằng một vài người tiêu dùng mua được hàng hóa lý tưởng đối

khác biệt về nguồn lực ban đầu. Trong trường hợp đó, khi một vài công ty

với mình, số khác mua hàng hóa không lý tưởng đối với họ hoặc không

ở cả 2 nước sản xuất sản phẩm khác biệt hóa, Thương mại nội ngành sẽ

mua cái gì. Khi người tiêu dùng càng khó có thể tiếp cận hàng hóa lý

diễn ra do các nhà sản xuất độc quyền sẽ bán hàng ở cả 2 nước.

tưởng, số tiền họ sẵn sàng chi trả cũng giảm, tỷ lệ với độ khó tiếp cận hàng

1.2.1.2. Mô hình tân Hotelling

hóa lý tưởng. Xét về phương diện sản xuất, điều kiện cân bằng của nền

Giống như mô hình tân Chamberlin, về mặt cung, mô hình tân

kinh tế đóng trong mô hình tân Hotelling rất giống với điều kiện cân bằng

Hotelling dựa trên sự cạnh tranh độc quyền và sản phẩm khác biệt hóa theo

của mô hình tân Chamberlin. Khi doanh thu cận biên cân bằng với chi phí

chiều ngang. Tuy nhiên, về mặt cầu, thị hiếu tiêu dùng của mô hình tân

cận biên (lợi nhuận bằng 0) thì hiện tượng tối đa hóa lợi nhuận xảy ra với

Hotelling hoàn toàn khác với thị hiếu trong mô hình tân Chamberlin. Trong

các công ty sản xuất. Việc tối đa hóa lợi nhuận, thâm nhập (thị trường) một

khi mô hình của Dixit-Stiglitz-Krugman dựa vào phương pháp “chú trọng

cách tự do và giảm chi phí sẽ quyết định số lượng hàng (n) được sản xuất.

tính đa dạng” thì mô hình tân Hotelling nghi ngờ phương pháp này và giới

Tất cả các hàng hóa này có thị phần như nhau và do đó có giá như nhau. Sự

thiệu một phương pháp mới, phương pháp “hàng hóa lý tưởng”.

cân bằng này với n công ty sản xuất ra n sản phẩm và kiếm được lợi nhuận

Theo phương pháp „hàng hóa lý tưởng‟, người tiêu dùng có thị hiếu
khác nhau về hàng hóa họ ưa thích nhất và họ chỉ mua sản phẩm họ ưa

bằng 0 được mô tả trong nghiên cứu của Lancaster (1980) như là cạnh
tranh độc quyền hoàn hảo. (Greenaway, 1987).

chuộng nhất hoặc sản phẩm sẵn có gần giống nhất với sản phẩm ưa thích

Kierzkowski (1996), tham khảo bài viết của Lancaster (1980) đã xem

nhất của họ. Theo phương pháp này, người tiêu dùng được thỏa mãn từ

xét các điều kiện thương mại quốc tế trong mô hình tân Hotelling. Dưới

việc có thể mua hàng họ ưa chuộng. Trong khi đó, phương pháp “chú trọng

góc độ thương mại, 2 nền kinh tế giống hệt nhau về mọi phương diện sẽ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




17

18

được nghiên cứu. Mỗi một nền kinh tế có 2 khu vực: khu vực sản xuất hàng

nào được nhập về. Đây cũng là yếu điểm lớn nhất của mô hình tân

hóa đồng nhất (homogenous goods) và khu vực sản xuất hàng hóa khác biệt

Chamberlin. Mô hình tân Hotelling giải quyết yếu điểm này bằng cách giải

hóa. Nếu hàng hóa đồng nhất được sản xuất với điều kiện lợi tức cố định

quyết sự khác biệt trong nguồn lực ban đầu và giả định rằng nguồn lực ban

theo quy mô thì lợi thế kinh tế theo quy mô sẽ xảy ra trong khu vực sản

đầu của 2 nước khác nhau và khu vực sản xuất hàng hóa khác biệt hóa có

xuất hàng hóa khác biệt hóa. Không có rào cản nào đối với việc thâm nhập

thể thâm dụng vốn (sử dụng nhiều vốn) trong khi khu vực sản xuất hàng

(thị trường) và do đó, lợi nhuận bị đẩy về con số 0 trong thế cân bằng. Với

hóa đồng nhất lại thâm dụng lao động (sử dụng nhiều lao động). Trong

điều kiện lợi tức tăng dần theo quy mô công nghệ, chỉ một số lượng giới

trường hợp đó, như Lancaster (1980) và Helpman (1981) đã chỉ ra, thương

hạn các sản phẩm khác biệt hóa được sản xuất cho dù nhu cầu về chúng là

mại nội ngành và thương mại liên ngành (inter-industry trade) cùng tồn tại.

vô hạn. Giả sử hình minh họa 2 diễn tả điều kiện tiền thương mại của nền

Cả hai nước sẽ xuất khẩu và nhập khẩu đồng thời các sản phẩm khác biệt

kinh tế nước được nghiên cứu. Mỗi một điểm trên đường tròn thể hiện một

hoá; tuy vậy nước nào có tỷ lệ vốn-lao động tổng thể cao hơn sẽ trở thành

mô hình lý tưởng cho một vài cá nhân. Nếu 4 mặt hàng (m1, m2 , m3, m4 )

nước xuất khẩu ròng (net exporter) sản phẩm khác biệt hoá; nước kia sẽ

được sản xuất trong nền kinh tế đóng, người tiêu dùng với các mô hình lý

trở thành nước nhập khẩu ròng (net importer). Để cân bằng thương mại,

tưởng c1, c2, c3, c4 thật sự may mắn; họ mua được đúng thứ họ thích nhất;

nước ít vốn hơn sẽ chỉ xuất khẩu hàng hoá đồng nhất. Do vậy, sẽ xuất hiện

những người khác trả cùng một số tiền như vậy để mua những thứ không

thương mại 1 chiều trong khu vực sản xuất hàng hoá đồng nhất và thương

phù hợp với sở thích của họ. Giả sử thương mại tự do diễn ra giữa nước

mại 2 chiều trong khu vực sản xuất sản phẩm khác biệt hoá vì mỗi loại

được nghiên cứu với 1 nước giống hệt nước này. Cũng có 4 công ty nước

hàng chỉ được sản xuất tại một quốc gia.

ngoài, nhưng thay vì sản xuất mặt hàng m1, m2 , m3, m4, họ tình cờ sản xuất

Kết quả là thương mại nội ngành đối với sản phẩm khác biệt hoá, thâm

4 mặt hàng khác mà một trong các mặt hàng đó nằm ở khoảng giữa m1 và

dụng vốn do lợi thế kinh tế theo quy mô và cạnh tranh độc quyền quyết định sẽ

m2, một mặt hàng lại nằm ở khoảng giữa m3,và m4, và vân vân. Có thể thấy

cùng tồn tại với thương mại liên ngành đối với hàng hoá đồng nhất, thâm dụng

rằng thương mại tự do mang lại lợi ích cho một vài người tiêu dùng và

lao động vốn được quyết định bởi sự khác biệt về nguồn lực giữa các quốc gia

không ảnh hưởng xấu đến ai bởi vì một vài người tiêu dùng tiến gần hơn

(Nilsson, 1999). Với điều kiện các thứ khác cân bằng nhau, sự khác biệt giữa

đến hàng hóa lý tưởng của họ khi số lượng các công ty (mỗi công ty sản

các nguồn lực ban đầu càng lớn thì thị phần của thương mại nội ngành càng

xuất một mặt hàng khác nhau) tăng lên. Trong trường hợp đó, thương mại

nhỏ trong bức tranh thương mại tổng thể.

hoàn toàn mang tính nội ngành.

1.2.1.3. Mô hình của Eaton và Kierzkowsk

Theo Kierzkowski (1996), mặc dù 2 quốc gia giống nhau như một

Eaton và Kierzkowski (1984) đã phát triển một mô hình Thương mại

cặp song sinh, thương mại vẫn diễn ra và khi đó nó hoàn toàn là thương

nội ngành dựa trên thị trường độc quyền nhóm và sản phẩm khác biệt hoá

mại nội ngành. Tuy vậy, trong trường hợp 2 nền kinh tế giống hệt nhau như

theo chiều ngang. Mô hình đã chứng minh cho quan điểm rằng một thị trường

vậy, không chắc chắn mặt hàng nào được sản xuất trong nước và mặt hàng

độc quyền nhóm là nơi có thể diễn ra thương mại nội ngành theo chiều ngang.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

19



20

Trước khi đưa vào xem xét thương mại quốc tế dưới điều kiện độc

02 trường hợp. Trường hợp 1 là chỉ có 01 loại người tiêu dùng có nhu cầu

quyền nhóm, Eaton và Kierzkowski đã xây dựng nên các đặc điểm cơ bản của

về một mặt hàng cụ thể. Trường hợp 2 là có 2 loại người tiêu dùng, mỗi

mô hình hoạt động theo hình thức tự cung tự cấp. Họ đã sử dụng công thức

loại người tiêu dùng này có nhu cầu về một loại hàng hóa lý tưởng khác

của Lancaster (1971) để tìm ra đặc điểm của nhu cầu đối với sản phẩm khác

nhau; trong trường hợp này, nhiều nhất chỉ có 2 công ty (mỗi công ty

biệt hoá theo chiều ngang. Trong công thức này, mỗi một người tiêu dùng i có

chuyên sản xuất 1 mặt hàng) ở trạng thái cân bằng. Để đưa được ra kết

một loại mặt hàng lý tưởng B (sản phẩm khác biệt hoá) được đặc trưng bởi

luận như vậy, người ta đã cụ thể hóa các nguyên tắc liên quan đến việc

tham số θi. Một người tiêu dùng sẽ mua một mặt hàng thay thế, khác với hàng

thâm nhập thị trường.

hoá lý tưởng của họ nếu giá của mặt hàng thay thế thấp. Khi đó hàm thoả

Việc thâm nhập thị trường đối với sản phẩm khác biệt hóa là không
bị giới hạn. Nếu một ai đó tin rằng họ sẽ thu được lợi nhuận thì họ sẽ thâm

dụng sẽ là:
V(Y, pi,  , Zi) = max {Y - pi  i  Zi , Y - p )

(2.18)

Trong đó: Zi là hàng hoá do một người tiêu dùng i mua; pi là giá của sản
phẩm khác biệt hoá; và Y là thu nhập của người tiêu dùng. Hàm thoả dụng 2.18

nhập vào thị trường. Tuy nhiên, như đã nói ở trên, thâm nhập thị trường là
bước kế tiếp chứ không diễn ra đồng thời. Một công ty quyết định thâm
nhập thị trường với 1 sản phẩm cụ thể; công ty tiếp theo sẽ lấy sản phẩm

sẽ có đặc điểm như sau: Tối đa chỉ có một sản phẩm khác biệt hoá được mua.

của công ty trước làm căn cứ để quyết định xem có thâm nhập thị trường

Giá tối đa mà một người tiêu dùng i sẵn lòng trả là p với điều kiện là mặt hàng

đó hay không. Xét trường hợp có 2 người tiêu dùng, người tiêu dùng n1

có sẵn tương ứng với θi , giá tiền này giảm tuyến tính với khoảng là | θi - Zi |. Khi

muốn có sản phẩm θi, còn người tiêu dùng n2 muốn có sản phẩm θ2. θi và

giá của tất cả các ản phẩm khác biệt hoá lớn hơn p¯ - | θi - Zi |, người tiêu dùng sẽ
dùng toàn bộ thu nhập để mua sản phẩm A (hàng hoá đồng nhất).
Đứng về mặt sản xuất, việc sản xuất mặt hàng B có đặc trưng là lợi tức
tăng dần theo quy mô. Tổng chi phí sản xuất x sản phẩm khác biệt hoá B là:
C = k+ cx

(2.19)

θ2là hai sản phẩm khác biệt hóa theo chiều ngang. Số lượng các công ty
trong thị trường phụ thuộc vào k, c, n1, n2 , giá của các sản phẩm khác nhau
và khoảng cách kinh tế (nói cách khác, là mức độ khác biệt của hàm sản

xuất giữa θi và θ2). Nếu k và c đủ lớn; n1, n2 và p rất nhỏ, thì một công ty
mới thâm nhập thị trường sẽ không thu được lợi nhuận. Nhưng nếu k và c

Trong đó: c là chi phí cận biên và k là chi phí cố định. Ngược lại với

đủ nhỏ; n1, n2 và p đủ lớn, thì nên thâm nhập thị trường. Nếu cả 2 Công ty

các nghiên cứu về thị trường cạnh tranh độc quyền, một công ty có chi phí

trên sản xuất sản phẩm θi và θ2, việc thâm nhập thị trường của một công ty

không đổi khi công ty đó chọn một loại hàng để sản xuất, trước khi công ty

thứ 3 sẽ không mang lại lợi nhuận cho công ty này bởi trong ít nhất một

quyết định mức sản lượng và giá sản phẩm. Các quyết định về thâm nhập thị

công ty, theo mô hình cạnh tranh giá của Bertrand (Bertrand price

trường và giá cả diễn ra kế tiếp nhau chứ không phải là đồng thời.

competition), sẽ đẩy giá thành sản phẩm tới mức chi phí cận biên. Kết quả

Một điều kiện tiên quyết, thiết yếu để thực hiện giải pháp độc quyền

là, trong điều kiện cân bằng, sẽ chỉ có nhiều nhất là 2 công ty trong thị

nhóm là cần có sự giới hạn mà theo Eaton và Kierzkowski (1994) chính là

trường có 2 người tiêu dùng, theo như mô hình của Eaton và Kierzkowski

giới hạn về số lượng hàng hóa người tiêu dùng có nhu cầu. Hãy xem xét

(Greenaway, 1987).

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




21

22

Sau khi đưa ra các đặc điểm cơ bản của nền kinh tế theo kiểu tự cung

dùng để giải thích dòng Thương mại nội ngành giữa các nước phát triển.

tự cấp, Eaton và Kierzkowski (1984) giải thích sự dịch chuyển từ hình thức

Còn thương mại nội ngành giữa nước phát triển với nước đang phát triển,

tự cung tự cấp (autarky) sang hình thức trao đổi hàng hóa (trade) bằng cách

còn gọi là thương mại nội ngành theo chiều dọc, có những điểm khác biệt

đưa thêm vào một nền kinh tế thứ 2. Hai tác giả nhận thấy rằng khi thương

và diễn ra do nhiều tác nhân khác, chứ không phải là do thương mại nội

mại xuất hiện, số lượng hàng hóa được trao đổi, số lượng Công ty và tầm

ngành giữa các nước phát triển với nhau. Vì vậy có thể nói, cách giải thích

quan trọng của ảnh hưởng tổng (net benefits) của thương mại phụ thuộc

về thương mại nội ngành theo chiều dọc cần có sự điều chỉnh, không thể

vào những giả định ban đầu liên quan đến hình thức tự cung tự cấp trong

giống như những cách giải thích thông thường.

nền kinh tế có sự trao đổi hàng hoá hoặc cụ thể hơn nữa là phụ thuộc vào

Một yếu tố thiết yếu và mang tính sáng tạo trong mô hình thương mại nội

thị hiếu (distribution of preferences) ở mỗi quốc gia. Một số yếu tố khác

ngành theo chiều dọc chính là việc người ta thừa nhận việc khác biệt hóa sản

cũng đóng vai trò quan trọng là khoảng cách giữa các sản phẩm tiền thương

phẩm theo chiều dọc bằng chất lượng là yếu tố quyết định cơ bản trong thương

mại và sản phẩm hậu thương mại; và câu hỏi về việc liệu có sự chồng chéo

mại nội ngành giữa các nước phát triển và đang phát triển.

nào không. Nếu, ví dụ, các nền kinh tế là giống hệt nhau, thì việc trao đổi

Hơn thế nữa, mô hình theo chiều dọc có thể giải thích thương mại nội

hàng hóa sẽ dẫn đến việc chỉ có một công ty sản xuất ra một mặt hàng nào

ngành mà không cần đến các yếu tố là lợi thế kinh tế theo quy mô, và cạnh

đó và mặt hàng đó sẽ có giá thành thấp hơn. Nếu mỗi một Công ty lại nằm

tranh không hoàn hảo và như vậy, mô hình này cũng không vô hiệu hóa mô

ở 1 quốc gia thì trong trường hợp này, rõ ràng chúng ta có thương mại nội

hình HOS. Trường hợp này không giống với mô hình theo chiều ngang,

ngành đối với sản phẩm khác biệt hóa theo chiều ngang hay còn gọi là

theo đó, sự tương tác giữa lợi thế kinh tế theo quy mô, khác biệt hóa sản

thương mại nội ngành theo chiều ngang.

phẩm (theo chiều ngang) và cạnh tranh không hoàn hảo là những nhân tố

Tuy nhiên, trong mô hình của Eaton và Kierzkowski, điều này không

quan trọng. (Tharakan và Kerstens, 1995)

hẳn đã diễn ra, do có một khu vực sản xuất hàng hóa đồng nhất và trong

Có thể nói rằng phần lớn thương mại nội ngành theo chiều dọc xảy ra

một vài trường hợp, một quốc gia có thể chuyên sản xuất cả 2 loại sản

trong thị trường “cạnh tranh hoàn hảo”. Falvey (1981) là người đầu tiên

phẩm khác biệt hóa để trao đổi 2 loại sản phẩm đó lấy hàng hóa đồng nhất.

viết về thương mại nội ngành theo chiều dọc trong thị trường cạnh tranh

(Greenaway, 1987).

hoàn hảo. Falvey chỉ ra rằng thương mại nội ngành theo chiều dọc có thể

Trong trường hợp này, xu hướng (direction) và loại hình thương mại

xảy ra khi rất nhiều Công ty sản xuất ra các sản phẩm có chất lượng khác

quốc tế sẽ không phải là thương mại nội ngành mà là thương mại liên

nhau mà không có lợi tức tăng dần trong sản xuất (increasing returns in

ngành (inter-industry trade).

production). Bằng cách này Falvey mở rộng lý thuyết HOS để xây dựng

1.2.2. Mô hình Thương mại nội ngành theo chiều dọc

nên mô hình tân Hecksher-Ohlin.

Sự khác biệt giữa mô hình theo chiều dọc và theo chiều ngang rất

Mặc dù không phổ biến như mô hình tân Hecksher-Ohlin, Shaked và

quan trọng. Mô hình Thương mại nội ngành theo chiều ngang thường được

Suttan (1984) đã xây dựng nên mô hình Thương mại nội ngành theo chiều

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



23

24

dọc, theo đó, số lượng các Công ty mang tính nội sinh (endogenous). Trong

ngành này có thể sản xuất một loạt sản phẩm với chất lượng khác nhau. Về

bài viết năm 1984, 2 tác giả chỉ ra rằng, không giống như mô hình tân

mặt cung, chất lượng sản phẩm do tỷ lệ (α) vốn-lao động trong sản xuất quyết

Hecksher-Ohlin, thương mại nội ngành theo chiều dọc có thể xảy ra trong một

định. Sản phẩm có chất lượng cao hơn đòi hỏi nhiều vốn hơn và do đó giá

thị trường có ít Công ty và có lợi tức tăng dần theo quy mô.

thành của nó cũng cao hơn. Ngược lại, về mặt cầu, nhu cầu về mỗi loại chất

Có thể phân biệt hai mô hình Thương mại nội ngành theo chiều dọc
trên đây dựa vào kết cấu thị trường mà chúng chọn làm cơ sở. Mô hình tân
Hecksher-Ohlin tồn tại trong thị trường „cạnh tranh hoàn hảo‟, còn mô hình

lượng là một hàm số của giá thành của tất cả các loại chất lượng và thu nhập
tổng của người tiêu dùng.
Người tiêu dùng thích sản phẩm chất lượng cao hơn sản phẩm chất

của Shaked và Suttan tồn tại trong “độc quyền nhóm tự nhiên”.

lượng thấp. Tuy nhiên, thu nhập buộc một số người tiêu dùng phải mua một

1.2.2.1. Mô hình tân Hecksher-Ohlin

số sản phẩm chất lượng thấp và sẽ hướng tới sản phẩm chất lượng cao hơn khi

Mô hình này thay thế cho mô hình Thương mại nội ngành nhờ vào kết

thu nhập của họ tăng lên (Greenaway, 1987).

quả của lợi thế kinh tế theo quy mô và cạnh tranh độc quyền. Falvey (1981) là

Falvey (1981) một lần nữa lý giải các điều kiện thương mại trong mô

người đầu tiên viết về mô hình này. Trong công thức 2x2x2 của của mô hình

hình tân Hecksher-Ohlin. Theo Falvey, thương mại diễn ra ở 2 nước (nước

HOS truyền thống, hai nguồn lực được sử dụng để sản xuất ra 2 loại hàng hóa

được nghiên cứu và nước thứ 2). Ngành sản xuất của 2 nước này lần lượt có

ở 2 quốc gia. Mô hình đó giả định rằng các nguồn lực khác nhau (các nguồn

số vốn là K và K*, mức lương là w và w*. Yếu tố vốn có tính chuyên biệt cho

lực khác nhau này dẫn đến sự khác biệt về giá sản xuất giữa các đối tác thương

ngành sản xuất và ổn định trên phạm vi toàn cầu nhưng lại tự do di chuyển

mại tiềm năng) chính là lý do dẫn đến trao đổi hàng hóa (trade). Mô hình HOS

trong quá trình sản xuất ra các sản phẩm chất lượng khác nhau của ngành

cũng liên quan đến lợi tức cố định theo quy mô. Falvey giữ nguyên 2 giả định

trong phạm vi quốc gia. Lợi tức từ vốn (lần lượt là r và r*) phải điều chỉnh để

chính của lý thuyết HOS, nhưng để mở rộng mô hình HOS này, ông chỉnh sửa

duy trì được toàn bộ nhân công của 2 nguồn vốn trên. Mỗi ngành sản xuất đều

2 vấn đề.

hoạt động trong điều kiện cạnh tranh hoàn hảo. Với lợi tức từ vốn ở 2 quốc

Thứ nhất, ông giả định rằng một trong 2 yếu tố đầu vào của mỗi
ngành sản xuất phải mang tính riêng biệt cho ngành đó. Thứ hai, ông cho
rằng mỗi ngành sản xuất không chỉ sản xuất một loại hàng hóa đồng nhất;

gia, chi phí sản xuất trong nước c và chi phí sản xuất ở nước ngoài c* để tạo
ra chất lượng α1 có thể tính như sau:
c = w + i r

(2.20)

c* = w * +  i r*

(2.21)

mà ít nhất có một ngành sản xuất ra sản phẩm khác biệt hóa. Sản phẩm ở
đây được khác biệt hóa theo chiều dọc, khác biệt này liên quan đến chất

Giả định là nước được nghiên cứu (nước thứ 1) có điều kiện về vốn

lượng. (Greenaway, 1987).
Falvey (1981), sau khi đã chỉnh sửa 2 giả định, đã đưa ra các đặc điểm

(lao động) từ đó dẫn đến w* < w và r* > r. Mặc dù các giá sản xuất này khác

của nền kinh tế đóng theo mô hình tân Hecksher-Ohlin. Ngành sản xuất có số

nhau, nước được nghiên cứu vẫn có lợi thế so sánh ở các mặt hàng chất lượng

vốn là K và có thể thuê lao động L với mức lương là w. Khi sử dụng K và L,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




25

26

cao trong khi nước còn lại có lợi thế so sánh ở mặt hàng chất lượng thấp. Để

Quốc gia này sẽ xuất khẩu sản phẩm có chất lượng cao hơn chất lượng tối

tìm hiểu vấn đề này, Falvey (1981) xác định “chất lượng tối thiểu” α1 như sau:

thiểu (αi > α1) và nhập khẩu sản phẩm có chất lượng thấp hơn chất lượng

c (  1) - c * (  1) = 0
Hoặc
1 =

(2.22)

Vì chất lượng cao đòi hỏi nhiều vốn hơn trong sản xuất, nên quốc gia

w +  1 r - (w* +  1 r*) = 0

w w*
r * r

dư thừa vốn sẽ xuất khẩu hàng hóa chất lượng cao còn quốc gia dư thừa lao
( 2.23 )

động sẽ xuất khẩu hàng hóa chất lượng thấp và Thương mại nội ngành xảy ra
như là kết quả tất yếu của hoạt động chuyên môn hoá trong sản xuất các sản

Đối với các loại chất lượng khác,

c (  i) - c* (  i) =

tối thiểu. (αi < α1).

w w*
(  1 -  i)
1

phẩm khác nhau ở các quốc gia. (Torstensson, 1996).
(2.24)

Falvey và Kierzkowski (1987) đã mở rộng nghiên cứu trên đây.
Thương mại nội ngành cũng được nghiên cứu theo cách thức như trên. Có

Ở công thức 2.24 có thể thấy nước được nghiên cứu có lợi thế so sánh khi

một vấn đề được mở rộng, đó là nước có dư nguồn vốn sẽ có lợi thế so
sánh về hàng chất lượng cao và lợi thế này càng lớn hơn khi chất lượng
được nâng lên nữa. Ngoài ra, mô hình này còn ngụ ý rằng có thể phân biệt
sản phẩm khác biệt hóa theo chiều dọc dựa vào tiêu chí chất lượng và giá

Vì:

thành. Mô hình của Falvey và Kierzkowski rất quan trọng vì nhiều thị
trường quốc tế có đặc trưng của thương mại nội ngành đối với sản phẩm
khác biệt hóa theo chiều dọc.
1.2.2.2. Mô hình của Shaked và Suttan

Do đó:

Trong một loạt bài viết (Shaked và Suttan 1982; 1983; 1984), Shaked
và Suttan đã nghiên cứu trường hợp “độc quyền nhóm tự nhiên” và thương
mại đối với sản phẩm khác biệt hóa theo chiều dọc. 2 tác giả tập trung vào
trường hợp số lượng các Công ty có thể gia nhập thị trường với một sản

Khi và chỉ khi:

phẩm mới, có chất lượng cao hơn nhưng bị giới hạn bởi cung và cầu của thị
trường. Theo Shaked và Suttan (1984), sẽ xuất hiện nhiều mặt hàng có chất
Từ công thức 2.24 có thể thấy rõ ràng là nước được nghiên cứu có

lượng nếu thu nhập (của người tiêu dùng) tăng, chi phí (nghiên cứu và triển

lợi thế so sánh về sản phẩm đòi hỏi nhiều vốn và bất lợi về chi phí đối với

khai) cố định liên quan đến việc tăng chất lượng thấp xuống và chi phí khả

sản phẩm chất lượng thấp. Do đó, mức lương ở quốc gia này sẽ cao hơn;

biến trung bình tăng cao do việc cải thiện chất lượng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

27



28

Ngược lại, nếu chi phí biến đổi trên một đơn vị (unit variable cost)

nhiên, vẫn không thể dự đoán được xu hướng (direction) và loại hình

không tăng cùng với chất lượng, - trường hợp này có thể xảy ra khi nguyên

thương mại trong trường hợp này. Tuy vậy, nếu mỗi nước có 1 công ty tồn

nhân chính gây cản trở cho việc cải thiện chất lượng là do chi phí cố định,

tại được thì sẽ tồn tại Thương mại nội ngành đối với sản phẩm khác biệt

hơn là do tăng lao động và nguyên liệu đầu vào - thì chỉ có một số lượng giới

hoá theo chiều dọc. Nhưng, nếu 2 nền kinh tế khác nhau, sự khác biệt về

hạn các công ty có thể tồn tại với thị phần khả quan và giá thành sản phẩm

phân phối thu nhập sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều công ty hơn tồn tại

lớn hơn chi phí biến đổi trên một đơn vị, ở thế cân bằng Nash về giá cả. Tình

trong điều kiện cân bằng hậu thương mại, trong đó, nước có thu nhập (bình

huống này được gọi là „độc quyền nhóm tự nhiên” (natural oligopoly)

quân) cao hơn sẽ chú trọng vào sản phẩm chất lượng cao và nước có thu

(Shaked và Suttan, 1984).

nhập (bình quân) thấp hơn sẽ chú trọng vào sản phẩm chất lượng thấp.

Với việc tham khảo các bài viết của Shaked và Suttan các năm 1982,

Nhìn chung, do việc trao đổi hàng hoá đẩy giá thành thấp xuống và người

1983, 1984, Williamson và Milner (1991) đã giải thích các đặc điểm tự

tiêu dùng lại thích hàng chất lượng cao, nên công ty có sản phẩm chất

cung tự cấp và trao đổi hàng hóa của mô hình Shaked và Suttan. Trong mô

lượng thấp nhất có xu hướng bị đẩy ra khỏi thị trường. Do vậy, nếu các yếu

hình của Shaked và Suttan trong điều kiện tự cung tự cấp, chỉ có 2 công ty

tố khác là như nhau, Thương mại nội ngành theo chiều dọc sẽ càng có khả

ở nước được nghiên cứu sản xuất ra mặt hàng chất lượng khác nhau là có

năng xảy ra nếu thị hiếu ở 2 quốc gia này càng gần giống nhau. Trong cả 2

thể tồn tại bất kể sự phân bố thu nhập của quốc gia đó ra sao. Nguyên nhân

trường hợp trên, thương mại 2 chiều sẽ giúp tăng cường phúc lợi vì cạnh

của hiện tượng này là cạnh tranh về chất lượng đã thúc đẩy tất cả các công

tranh làm giảm giá thành sản phẩm trong khi việc mở rộng thị trường sẽ

ty phải cố gắng sản xuất ra hàng có chất lượng cao nhất có thể, nhưng cạnh

làm chất lượng tổng thể được cải thiện.

tranh giá cả (theo mô hình của Bertrand) giữa các mặt hàng có cùng chất

Kết quả là, theo mô hình của Shaked và Suttan, các nền kinh tế

lượng làm cho giá thành về đến mức chi phí cận biện, dẫn đến việc các

càng khác nhau thì số lượng các nhà sản xuất càng lớn; và sự phân phối

công ty phải rời bỏ thị trường.

thu nhập càng giống nhau thì số lượng nhà sản xuất càng ít trong thị

Theo Williamson và Milner (1991), mô hình Shaked và Suttan phân

trường chung của 2 quốc gia. Kết quả này cũng tương tự với khái niệm

tích ảnh hưởng của việc trao đổi hàng hóa theo 2 phương pháp: phương

“thương mại mở cùng một lúc/ thương mại mở đồng thời” (trade overlap)

pháp nền kinh tế giống hệt nhau (identical economies) và phương pháp nền

theo giả thiết của Linder (1961).

kinh tế khác biệt (different economies). Nếu 2 nền kinh tế giống hệt nhau

1.2.3. Kết luận về các lý thuyết Thương mại nội ngành theo chiều dọc và

về mọi phương diện thì thị trường của cả 2 nền kinh tế này khi kết hợp lại

Thương mại nội ngành theo chiều ngang

vẫn chỉ phục vụ cho 2 công ty. Mặc dù có sự cạnh tranh về chất lượng và

Ở mục 1.2.1 và 1.2.2, rất nhiều phương pháp đã được sử dụng để giải

giá cả như đã nói ở trên, số lượng các công ty được hỗ trợ không liên quan

thích việc trao đổi 2 chiều sản phẩm khác biệt hoá theo chiều dọc và theo

đến quy mô thị trường. Do đó khi việc trao đổi hàng hoá diễn ra, chỉ có 2

chiều ngang trên phạm vi toàn thế giới. Các mô hình đó có thể giải thích được

trong số các công ty tồn tại và tiếp tục tham gia vào thị trường chung. Tuy

các nhân tố quyết định và nguồn gốc khác nhau của thương mại nội ngành

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




29

30

cũng như giải thích được kết cấu thị trường khác nhau (các kết cấu thị trường

giải thích sự khác biệt giữa các quốc gia hoặc giữa các khu vực sản xuất trong

này thúc đẩy sự phát triển của Thương mại nội ngành). Tuy vậy, rất khó để

Thương mại nội ngành theo chiều dọc và chiều ngang và ngày càng có xu

gộp các dự đoán của các mô hình đó lại với nhau về một nhóm vì các giả định

hướng áp dụng phương pháp toán kinh tế.

của chúng khác nhau về thị hiếu của người tiêu dùng, lợi tức theo quy mô,

1.3.1. Các nghiên cứu mang tính tư liệu

điều kiện để thâm nhập thị trường, sự khác biệt hoá sản phẩm và chi phí.
Bảng 1 sau đây tóm tắt các mô hình lý thuyết đã được đề cập ở các phần trên

Các nghiên cứu dạng này tương đối dễ hiểu so với các nghiên cứu sử
dụng phương pháp toán kinh tế.

đây (Memis, 2001).

Phạm vi nghiên cứu của các nghiên cứu này đã đề cập đến: nền kinh tế
của các nước phát triển (ví dụ như Aquino, 1978; Caves, 1981; Greenaway,
1983; Balassa, 1986; Jordan, 1993), nền kinh tế của các nước kém phát triển
(ví dụ như Balassa, 1979; Lundberg, 1988; Schuller, 1995) và nền kinh tế kế
hoạch hoá tập trung (Lee và Lee, 1993; Greenaway, 1984; Hellvin, 1996).
Bên cạnh việc cung cấp một ngân hàng dữ liệu to lớn về các bằng chứng về
thương mại nội ngành, các nghiên cứu này cũng cung cấp thông tin tổng hợp
đầy đủ về đặc điểm của thương mại nội ngành. Ví dụ, mức độ tăng trưởng của
các cấp độ thương mại nội ngành dường như liên quan trực tiếp đến mức độ
tăng trưởng của thu nhập trên đầu người; các cấp độ thương mại nội ngành ở
các nước phát triển có vẻ cao hơn ở các nước kém phát triển và các nước có
nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung; Thương mại nội ngành dường như cao

hơn ở các nước tham gia vào một vài mô hình hợp tác, ví dụ như Liên minh

Sơ đồ 1.1: Tóm tắt người sáng lập và các nhân tố quyết định mô hình

Châu Âu; các cấp độ thương mại nội ngành ở khu vực mang tính sản xuất cao

Thương mại nội ngành theo chiều dọc và theo chiều ngang

hơn rất nhiều so với ở khu vực phi sản xuất. Những điều trên đây có thể được

1.3. Các phân tích theo chủ nghĩa kinh nghiệm về thƣơng mại nội ngành

gọi là đúng chuẩn bởi vì người ta thường xuyên nhận ra sự hiện diện của

theo chiều dọc và theo chiều ngang

chúng. Trong tất cả các trường hợp, các hiện tượng trên được giải thích dễ

Các nghiên cứu theo chủ nghĩa kinh nghiệm có thể chia một cách đơn

dàng. Những người theo chủ nghĩa kinh nghiệm không chính thống có thể cho

giản thành 2 nhóm: nhóm 1 mang tính chất tư liệu (documentary) và nhóm 2

rằng, ví dụ như, Thương mại nội ngành phổ biến trong khu vực sản xuất hơn

mang tính giải thích (explanatory). Nhóm 1 có xu hướng báo cáo các kết quả

là trong khu vực phi sản xuất bởi vì rất hợp lý khi giải thích rằng khác biệt

tính toán thương mại nội ngành theo chiều dọc và theo chiều ngang tại một

hoá sản phẩm và lợi thế kinh tế theo quy mô thường phổ biến hơn trong các

điểm cụ thể hoặc tại các thời điểm ở một/nhiều quốc gia. Còn nhóm 2 cố gắng

hoạt động sản xuất. Tuy nhiên, vượt qua khỏi những suy nghĩ đơn thuần của

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

31



32

chủ nghĩa kinh nghiệm và kiểm tra các giả thiết liên quan đến mức độ tăng

Trong mô hình Thương mại nội ngành theo chiều ngang của mình, 3

trưởng Thương mại nội ngành hoặc loại hình Thương mại nội ngành là điều

tác giả trên hy vọng kiểm tra được mô hình Chamberlin-Heckscher-Ohlin

cần thiết để đi đến các kết luận chuẩn mực hơn. (Greenaway và Milner, 1987)

bằng cách sử dụng thương mại nội ngành theo chiều ngang, chứ không phải là

Các nghiên cứu sử dụng phương pháp toán kinh tế đã phát triển để

thương mại nội ngành nói chung, làm biến độc lập. Sau đây là mô hình
Thương mại nội ngành theo chiều ngang mà họ kiểm chứng:

hoàn thành mục tiêu này.
1.3.2. Các nghiên cứu theo phương pháp toán kinh tế

HBjk = α0 + α1

Không giống như các nghiên cứu mang tính tư liệu ở trên, các phân

Yj
Nj



Yk +α Y j  Yk + α Y  Y + α PD α MS
2
3 j
4
j+ 5
j
k
Nk
2

+ α6 SEj + α7 MNEj + ej

tích theo phương pháp toán kinh tế gặp một số khó khăn về phương pháp

(2.25)

Trong đó:

và kiểm chứng. Ví dụ, đích thực có khó khăn trong các mô hình kiểm

= Tỷ trọng của thương mại nội ngành theo chiều ngang trong thương

chứng cụ thể, các mô hình vốn chỉ khác nhau về mặt giả định. Ngay cả khi

HBjk

đã cụ thể hoá một mô hình để tiến hành kiểm chứng, trong mô hình đó vẫn

mại 2 chiều của một quốc gia trong ngành sản xuất j với quốc gia k

có rất nhiều biến rất khó giải quyết, ví dụ như khác biệt hoá sản phẩm và

Y = Thu nhập quốc gia (i = nước sở tại, k = đối tác thương mại)

lợi thế kinh tế theo quy mô. Mặc dù gặp phải những khó khăn trên, có

N = Quy mô dân số

khoảng 1 tá các phân tích theo phương pháp toán kinh tế kiểm chứng giả

PDj = Mẫu (đại diện) cho sự khác biệt hoá sản phẩm theo chiều ngang trong

thiết liên quan đến các đặc điểm của quốc gia và của ngành đã được công

ngành sản xuất j

bố. Các nghiên cứu này khác nhau về quốc gia và ngành được nghiên cứu,

MSj = Ước số kết cấu thị trường trong ngành sản xuất j

khoảng thời gian, các đặc điểm của mô hình, các mẫu sử dụng và cả cách

SEj = Mẫu (đại diện) cho quy mô (hiệu quả tối thiểu) trong ngành sản xuất j

đo thương mại nội ngành.

MNEj = Ước số tầm quan trọng của công ty đa quốc gia trong ngành sản xuất j

Các phân tích theo phương pháp toán kinh tế khẳng định rằng các biến

Trong phương trình hồi quy trên, α1 < 0, α2 > 0, α3 < 0, α4 > 0, α5 > 0, α6 <

đặc trưng cho quốc gia và cho ngành có ảnh hưởng khác nhau đến thương mại

0, α7 > 0. Với các giả thiết này, Greenaway, Milner và Elliot (1999) đưa ra

nội ngành theo chiều dọc và thương mại nội ngành theo chiều ngang. Người

các đặc điểm của quốc gia và ngành của các yếu tố quyết định thương mại nội

ta cũng đã thực hiện các phân tích riêng rẽ nhằm kiểm chứng các giả thiết liên

ngành theo chiều ngang như sau:

quan đến các đặc điểm quốc gia và ngành của các yếu tố quyết định thương

Các đặc điểm của quốc gia:

mại nội ngành theo chiều dọc và thương mại nội ngành theo chiều ngang. Với

1. Sự khác biệt liên quan đến vốn / công nhân (một mẫu cho thu nhập trên

mục đích đó, Greenaway, Milner và Elliot (1999) đã xây dựng các mô hình

đầu người) giữa 2 quốc gia càng nhỏ thì thị phần của thương mại nội

theo phương pháp toán kinh tế cho thương mại nội ngành theo chiều dọc và
thương mại nội ngành theo chiều ngang, trong đó, các đặc điểm về quốc gia

thương mại nội ngành theo chiều ngang càng lớn (α2 > 0)

và về ngành được coi là các biến giải thích.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

ngành theo chiều ngang càng lớn.(α1 < 0)
2. Quy mô trung bình của thị trường của 2 nước càng lớn thì thị phần của



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

33

34

3. Sự khác biệt về thu nhập tuyệt đối giữa 2 nước càng nhỏ thì thị phần
của Thương mại nội ngành theo chiều ngang càng lớn (α3 < 0)

Bằng cách xem xét lý thuyết của mô hình Thương mại nội
ngành theo chiều dọc, Greenaway, Milner và Elliott (1999) đã đưa
ra mô hình Thương mại nội ngành theo chiều dọc theo phương

Các đặc điểm của ngành:
1. Mức độ khác biệt hoá sản phẩm theo chiều ngang càng lớn thì thị phần
của Thương mại nội ngành theo chiều ngang càng lớn (α4 > 0 )

pháp toán kinh tế như sau:
VBjk =  0 +  1

2. Càng có nhiều Công ty trong một ngành thì thị phần của thương mại

Yj
Nj



Y Y

Yk +
 2 j k +  3 PDj +  4 MSj +  5 SEj +  6 MNEj + ej
Nk
2

(2.26)

nội ngành theo chiều ngang trong ngành đó càng lớn (α5 > 0 )
3. Quy mô hiệu quả tối thiểu càng nhỏ, càng có nhiều Công ty, càng có
nhiều sản phẩm khác biệt hoá theo chiều ngang, và như vậy thị phần
của thương mại nội ngành theo chiều ngang càng lớn ( α6 < 0)
4. Các Công ty đa quốc gia càng tham gia nhiều (vào thị trường) thì thị
phần của thương mại nội ngành theo chiều ngang càng lớn ( α7 > 0)
Các mô hình Thương mại nội ngành theo chiều dọc ít hơn mô hình
thương mại nội ngành theo chiều ngang vì nó khó điều chỉnh hơn về mặt lý

Trong đó:
VBjk = Thị phần của thương mại nội ngành theo chiều dọc trong tổng
thương mại song phương (gross bilateral trade) của một nước trong ngành sản
xuất j với quốc gia k
Trong phương trình hồi quy này, Thương mại nội ngành theo chiều dọc
là biến kiểm soát (control variable)
Và:

thuyết. Các mô hình này xuất xứ từ những đóng góp có ảnh hưởng sâu rộng
của Falvey (1981) và Shaked và Suttan (1984). Mô hình Falvey dự đoán rằng

Với điều kiện đó, 3 tác giả đã đưa ra đặc điểm của quốc gia và ngành

thị phần của thương mại nội ngành theo chiều dọc sẽ càng lớn ở cả 2 quốc gia

của các yếu tố quyết định thương mại nội ngành theo chiều dọc như sau:

nếu sự khác biệt về vốn/lao động hoặc thu nhập trên đầu người càng lớn. Ngoài

Các đặc điểm của quốc gia:

ra, Falvey cho rằng, số lượng thương mại nội ngành theo chiều dọc rõ ràng có

1. Sự khác biệt liên quan đến vốn / công nhân giữa 2 quốc gia càng lớn thì

liên quan đến quy mô trung bình của thị trường của 2 quốc gia. Các nguồn lực

thị phần của thương mại nội ngành theo chiều dọc càng lớn.(β1 > 0).

riêng biệt cho từng ngành sản xuất không được định nghĩa một cách thật sự

2. Quy mô trung bình của thị trường của 2 nước càng lớn thì thị phần của

chính xác. Không có động lực cho việc chuyên môn hoá dựa vào lợi thế kinh tế
theo quy mô nhưng lại có rất nhiều công ty tham gia vào thị trường. Shaked và
Suttan lại có quan điểm tương đối khác. Mô hình của họ cho thấy vai trò rõ nét
của kết cấu thị trường, trong đó thương mại nội ngành bị thúc đẩy bởi lợi thế
kinh tế theo quy mô (lợi thế này lại liên quan nhiều đến thị trường chung).

thương mại nội ngành theo chiều dọc càng lớn (β2 > 0).
Các đặc điểm của ngành:
1. Mức độ khác biệt hoá sản phẩm theo chiều ngang càng nhỏ thì thị phần
của thương mại nội ngành theo chiều dọc càng lớn (β3 < 0 ).
2. Càng có nhiều công ty đa quốc gia thì thị phần của thương mại nội

ngành theo chiều dọc càng lớn (β6 > 0).

(Greenaway, Milner và Elliott, 1999).

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

35



36
CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Theo Greenaway, Milner và Elliott (1999), tính mập mờ, không rõ ràng
của β4 và β5 xảy ra do sự khác biệt trong các giả định của Falvey (1981),
Shaked và Suttan (1984) liên quan đến lợi thế kinh tế theo quy mô và kết cấu
thị trường.
Kết quả là, mặc dù sự khác biệt trong các mô hình lý thuyết gây ra một
số khó khăn, việc phân chia thành 2 loại khác biệt hoá theo chiều ngang và
chiều dọc lại thúc đẩy các phân tích theo chủ nghĩa kinh nghiệm và tạo điều
kiện cho việc tìm hiểu tính vững chắc của các mô hình thay thế.
1.3.3. Kết luận về phân tích theo chủ nghĩa kinh nghiệm về thương mại nội
ngành theo chiều dọc và thương mại nội ngành theo chiều ngang

2.1. Thiết kế nghiên cứu
2.1.1. Địa điểm nghiên cứu

Trong đề tài này, tác giả sẽ chọn 10 quốc gia là đối tác thương mại lớn
của Việt Nam, đó là: Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, HongKong,
Canada, Denmark, Bulgaria, Campuchia và Malaysia.
2.1.2. Phương pháp thu thập số liệu
Trên cơ sở số liệu xuất khẩu và nhập khẩu của Việt Nam thu thập từ cơ
sở dữ liệu UNSD (United Nations Statistics Division).

Có căn cứ để khẳng định rằng có một bộ phận không nhỏ các công

Số liệu về GDP và dân số được thu thập từ nguồn số liệu IMF và Global

trình nghiên cứu vừa mang tính tư liệu vừa mang tính toán kinh tế. Chúng ta

Insight. Khoảng cách về mặt địa lý giữa Việt Nam và các đối tác thương mại

cũng hiểu rõ hơn về các yếu tố giải thích về thương mại nội ngành trong hơn

của Việt Nam được trích từ Indo.com ( Số liệu về

một thập kỷ vừa qua.

tiếp giáp với biển được trích từ nguồn số liệu the Economist Intelligence Unit.

Chương này vừa tóm tắt các mô hình lý thuyết và mô hình theo chủ

2.1.3. Phương pháp xủ lý số liệu

nghĩa kinh nghiệm ẩn sau thương mại nội ngành theo chiều dọc và thương

Trong đề tài này, tác giả sẽ sử dụng kết hợp cả hai phương pháp định tính

mại nội ngành theo chiều ngang. Chương sau sẽ đề cập đến việc đo lường

và định lượng. Phương pháp định tính được áp dụng để phân tích cơ cấu và xu

thương mại nội ngành, thương mại nội ngành theo chiều dọc và thương mại

hướng thương mại nội ngành, phương pháp định lượng được áp dụng để phân

nội ngành theo chiều ngang.

tích các yếu tố tác động đến thương mại nội ngành giữa Việt Nam và mười
nước bạn hàng của Việt Nam trên thế giới.
2.2. Mô hình
Dựa trên nghiên cứu của Stone và Lee (1995), đề tài này ước tính chuyển
dạng logit (logit transformation) như sau:
 IIT ijt 
ln 
   Z  u ijt
1  IIT ijt 

Trong đó: Z là vector của các biến giải thích, bao gồm cả hệ số chặn, β là
vector của các hệ số tương ứng, và uijt là phần sai số.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

37

38

Giá trị thương mại nội ngành sẽ được tính toán cho giai đoạn 2001 -

Chỉ số IITij ở phương trình trên có thể được điều chỉnh để đo lường mức

2010 trên cơ sở số liệu xuất khẩu và nhập khẩu của Việt Nam. Biến phụ thuộc

độ thương mại nội ngành đối với tất cả các sản phẩm của một quốc gia theo

trong mô hình (IIT, HIIT và VIIT) được tính toán ở cấp 2 và 4 chữ số.

phương pháp bình quân gia quyền:

2.2.1. Mô tả mô hình
Trên cơ sở phân tích các công trình nghiên cứu thực nghiệm trước đây,
mô hình phân tích được trình bày dưới dạng sau đây:
IITijt = f(PCIit, PCIjt, DGDPijt, DPCIijt, DISTij, TIMBijt, TIijt, OPENjt, LOCKj)
2.2.1.1. Biến phụ thuộc



 ( X ijk  M ijk 
n
 | X ijk  M ijk | 


IIT ij   wijk 1 
 trong đó wijk   n
 (X  M )
i 1
 ( X ijk  M ijk ) 
 ijk ijk 
 i 1

- Thương mại nội ngành theo chiều ngang và theo chiều dọc: Thương
mại nội ngành (IIT) bao gồm hai hợp phần. Hợp phần thứ nhất là thương mại

Trong đề tài này, biến phụ thuộc bao gồm: mức độ thương mại nội ngành

nội ngành theo chiều ngang (HIIT). Thương mại nội ngành theo chiều ngang

(IIT), thương mại nội ngành theo chiều ngang (HIIT) và thương mại nội

xảy ra khi xuất khẩu và nhập khẩu đồng thời hàng hóa tương tự như nhau do

ngành theo chiều dọc (VIIT).

sự khác biệt hóa sản phẩm (sự khác biệt hóa theo chiều ngang). Hợp phần thứ

- Mức độ thương mại nội ngành (IITijt): Để đánh giá mức độ thương

hai của thương mại nội ngành là thương mại nội ngành theo chiều dọc (VIIT).

mại nội ngành giữa Việt Nam với phần còn lại của thế giới, tác giả sử dụng

Theo Grubel và Lloyd (1975), thương mại nội ngành theo chiều dọc là việc

chỉ số G-L (Grubel và Lloyd, 1975). Đây là chỉ số được sử dụng rộng rãi nhất

xuất khẩu và nhập khẩu đồng thời hàng hóa trong cùng một ngành nhưng ở

và được coi là phương pháp thích hợp nhất để phân tích cơ cấu xuất nhập

các giai đoạn sản xuất khác nhau (sự khác biệt hóa theo chiều dọc).

khẩu của một ngành trong một thời điểm nhất định. Chỉ số G-L sử dụng để
tính toán tỷ trọng của thương mại nội ngành (IIT) theo công thức sau:

IIT ij  1 

X ijk  M ijk

X

ijk

 M ijk 

Trên phương diện nghiên cứu thực nghiệm, có hai cách tiếp cận nhằm
phân tách thương mại nội ngành thành thương mại nội ngành theo chiều dọc
và theo chiều ngang. Cách tiếp cận thứ nhất dựa trên tỷ lệ giá trị đơn vị xuất
khẩu và nhập khẩu (Faustino và Leitao, 2007; Greenaway và cộng sự, 1995;
Sharma, 2004). Cách tiếp cận thứ hai dựa trên phân cấp hàng hóa (Kandogan,

Trong đó:

 Xijk là giá trị xuất khẩu hàng hóa i từ quốc gia j sang quốc gia k.
 Mijk là giá trị nhập khẩu hàng hóa i của quốc gia j từ quốc gia k.
Chỉ số IITij nhận giá trị từ 0 đến 1. Chỉ số này càng cao thì càng chứng
tỏ mức độ thương mại nội ngành càng cao. Chỉ số IITij=0 cho thấy thương
mại giữa hai quốc gia hoàn toàn là thương mại liên ngành. Ngược lại, chỉ
số IITij=1 cho thấy thương mại giữa hai quốc gia hoàn toàn là thương mại
nội ngành.

2003). Theo cách tiếp cận này, hàng hóa được phân loại theo danh mục tiêu
chuẩn ngoại thương (SITC Revision 3). Cấp 2 chữ số được sử dụng để xác
định ngành công nghiệp, còn cấp 4 chữ số được sử dụng để xác định từng mặt
hàng trong cùng một ngành. Tại cấp 2 chữ số, tổng thương mại nội ngành
(IIT) trong từng ngành có thể được tính toán thông qua việc xác định giá trị
xuất khẩu ứng với giá trị nhập khẩu. Sau đó, tại cấp 4 chữ số, phần giá trị xuất
khẩu ứng với giá trị nhập khẩu thể hiện thương mại về sản phẩm tương tự như
nhau. Đây chính là thương mại nội ngành theo chiều ngang (HIIT). Như vậy,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



39

40

phần còn lại chính là thương mại về hàng hóa trong cùng một ngành nhưng lại

trên nghiên cứu của Balassa và Bouwens cá(1987), sự khác biệt về quy mô

ở các giai đoạn sản xuất khác nhau (VIIT). Phương pháp của Kandogan có thể

nền kinh tế giữa Việt Nam và c nước còn lại trên thế giới (DGDPijt) được tính

được tóm tắt như sau:

toán theo công thức sau:

IIT i  TTi  | X i  M i |

DGDPijt  1 

ITi  TTi  IIT i

HIIT i   ( X ig  M ig  | X ig  M ig |

[w ln(w)  (1  w) ln(1  w)]
ln 2

Trong đó:
w = GDP của Việt Nam/(GDP của Việt Nam + GDP của đối tác thương mại)

VIIT i  IIT i  HIIT i

Trong đó: i là ngành công nghiệp (i = 1,…,n), còn g là mặt hàng trong

- Sự khác biệt về thu nhập bình quân đầu người giữa hai quốc gia

(DPCIijt): Balassa và Bauwens (1987) cho rằng sự khác biệt về mức thu nhập

ngành i (g = 1,…, g).

bình quân đầu người (DPIijt) thể hiện sự khác biệt về cơ cấu cầu. Điều đó có

2.2.1.2. Biến độc lập
- Mức thu nhập bình quân đầu người (PCIit, PCIjt): Theo Barker
(1977), các quốc gia có mức thu nhập bình quân đầu người cao thì cơ cấu về
cầu sẽ phức tạp và có sự khác biệt nhiều hơn, bao gồm cả nhu cầu về các sản
phẩm có sự khác biệt về chất lượng (theo chiều dọc). Nhu cầu của khách hàng
có mức thu nhập bình quân đầu người thấp thường không lớn và tương đối
chuẩn hóa đối với các đặc điểm của sản phẩm. Balassa and Bauwens (1998)
đã đưa ra được minh chứng về mối quan hệ tỷ lệ thuận giữa IIT và mức thu
nhập bình quân đầu người. IIT, HIIT và VIIT có quan hệ tỷ lệ thuận với mức
thu nhập bình quân đầu người (PCIijt)1. Trong đề tài này, mức thu nhập bình
quân đầu người của Việt Nam và đối tác thương mại (USD) được sử dụng để
đại diện cho biến này.

nghĩa là khi mức thu nhập bình quân đầu người của hai quốc gia như nhau thì
cơ cấu cầu của hai quốc gia này sẽ trở nên tương đồng với nhau hơn. Sự
tương đồng trong cơ cấu cầu sẽ kích thích xuất khẩu những sản phẩm trong
nước có sự khác biệt và nhập khẩu sản phẩm nước ngoài có sự khác biệt. Điều
này sẽ tạo cơ hội khai thác lợi thế theo quy mô, do đó thúc đẩy thương mại
nội ngành (IIT) và thương mại nội ngành theo chiều ngang (HIIT). Dựa trên
cơ sở lý thuyết và các kết quả nghiên cứu thực nghiệm (Balassa và Bauwens,
1987) IIT và HIIT có quan hệ tỷ lệ nghịch với sự khác biệt về thu nhập bình
quân đầu người, còn VIIT có quan hệ tỷ lệ thuận với mức thu nhập bình quân
đầu người. Sự khác biệt về thu nhập giữa Việt Nam và đối tác thương mại
được tính toán như sau:

DPCI ijt  1 

- Sự khác biệt về quy mô của nền kinh tế giữa hai quốc gia (DGDPijt):
Nếu nền kinh tế của hai quốc gia có sự tương đồng thì thương mại nội ngành
sẽ lớn hơn so với trường hợp hai nền kinh tế có sự khác biệt về quy mô. Hai
quốc gia càng có sự khác biệt về nguồn lực sẵn có thì khả năng về thương mại

Trong đó:

w

[ w ln(w)  (1  w) ln(1  w)]
ln 2

Vietnam' sPCI
Vietnam' sPCI  Country j ' sPCI

nội ngành và thương mại nội ngành theo chiều ngang càng thấp, nhưng

Vietnam: Việt Nam

thương mại nội ngành theo chiều dọc giữa hai quốc gia này càng cao. Dựa

PCI: Mức thu nhập bình quân đầu người
Country j: Là quốc gia j.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




41

42

- Khoảng cách về mặt địa lý giữa các quốc gia: Khoảng cách giữa các
quốc gia được coi là một yếu tố quan trọng quyết định mức độ thương mại nội
ngành . Theo nghiên cứu của Krugman (1979, 1980) chi phí vận tải càng lớn sẽ
càng làm giảm khối lượng thương mại, bao gồm thương mại nội ngành và
thương mại liên ngành. Lý do là khoảng cách giữa hai quốc gia càng xa nhau thì
chi phí về thông tin và chi phí giao dịch càng cao. Ngoài ra, trong rất nhiều
trường hợp, cơ cấu sản xuất và cơ cấu cầu của các quốc gia láng giềng thường
giống nhau hơn là các quốc gia có khoảng cách về mặt địa lý xa nhau.
Trong đề tài này, biến “Khoảng cách” (DISTij) được đưa vào mô hình và
dự kiến có quan hệ tỷ lệ nghịch với IIT, HIIT, và VIIT. Dựa trên nghiên cứu
của Matthews (1998), biến DISTij được xác định tính toán như sau:

DISTij 

GDISTij * GDPj

thấp thường có mức độ thương mại nội ngành cao. Độ mở của nền kinh tế
được tính bằng tỷ trọng của xuất khẩu trong GDP.
- Đất liền (LOCKj): Quốc gia không tiếp giáp với biển (đó là quốc gia có
đất liền bao quanh)

LANLOCKj =

1 nếu quốc gia j không tiếp giáp với
biển
0 nếu quốc gia j tiếp giáp với biển

2.2.2. Phương pháp ước tính
Trong đề tài này, số liệu phục vụ cho mô hình là số liệu hỗn hợp, có kết
hợp yếu tố chéo và yếu tố chuỗi. Do đó, tác giả có thể sử dụng mô hình hiệu
ứng cố định hoặc mô hình hiệu ứng ngẫu nhiên. Tuy nhiên, mô hình hiệu ứng
ngẫu nhiên có một nhược điểm cơ bản là các biến không thay đổi theo thời
gian sẽ bị loại ra khỏi mô hình một cách mặc định (trong khi đó đề tài này có

n

nhiều biến không thay đổi theo thời gian). Chính vì lý do đó, đề tài này sẽ sử

j 1

dụng mô hình hiệu ứng ngẫu nhiên. Mô hình này cho phép chúng ta phối hợp

Trong đó: GDISTij là khoảng cách về mặt địa lý tính theo đường chim

sự khác nhau giữa các quan sát chéo bằng cách cho phép hệ số chặn thay đổi

bay từ Hà Nội đến thủ đô của nước đối tác (quốc gia j), GDPj là GDP của

nhưng mức độ thay đổi này lại là ngẫu nhiên. Mô hình hiệu ứng ngẫu nhiên

nước j.

cho rằng sự khác nhau giữa các hệ số chặn là do sự chọn mẫu ngẫu nhiên. Mô

 GDP

- Mất cân bằng trong thương mại giữa các quốc gia (TIMBijt): Thông
thường các quốc gia có kim ngạch xuất khẩu giống nhập khẩu thì mức độ
thương mại nội ngành cũng lớn hơn, và ngược lại.

hình này được thể hiện dưới dạng sau đây:

 IIT ijt 
ln 
   0  Z  wijt
1  IIT ijt 

- Mức độ tập trung thương mại (TIjt): Xét về mặt lý thuyết, hai quốc gia

Trong phương trình trên  0 là hệ số chặn bình quân, còn wit là sai số đa

có mức độ tập trung thương mại lớn thì điều đó cũng có nghĩa là tổng mức

phức (wijt = μij + uijt). μi là hiệu ứng ngẫu nhiên, và uijt là phần sai số còn lại

lưu chuyển ngoại thương cũng lớn. Do đó, nếu các yếu tố khác không đổi thì

(bao gồm sai số chuỗi và sai số chéo). Mô hình hiệu ứng ngẫu nhiên đòi hỏi μ i

mức độ thương mại nội ngành của các quốc gia này cũng thường lớn hơn so

~ (0,  2 ), uit ~ (0,  2 ), μi hoàn toàn độc lập với uit, và các biến giải thích phải

với các quốc gia có mức độ tập trung thương mại thấp.

độc lập với μi và uit đối với tất cả các quan sát chuỗi và quan sát chéo. Lợi thế

- Độ mở của nền kinh tế (OPENjt): Trên phương diện lý thuyết mức độ
thương mại nội ngành có quan hệ tỷ lệ thuận với độ mở của nền kinh tế. Gray

của mô hình này là cả thay đổi giữa quan sát theo chuỗi và giữa các quan sát
chéo đều được sử dụng trong mô hình.

và Martin (1980), đã chứng minh rằng các quốc gia có rào cản thương mại

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

43



44

CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG VỀ THƢƠNG MẠI NỘI NGÀNH
HÀNG CHẾ BIẾN CỦA VIỆT NAM

Kinh tế: Công cuộc đổi mới khởi xướng từ năm 1986 đã đưa đến nhiều

thắng lợi to lớn và thành tựu đáng kể trong nền kinh tế của Việt Nam. Kinh tế
tăng trưởng, đời sống của người dân Việt Nam đã được nâng cao một cách

3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu
Vị trí địa lý: Việt Nam là một nước nằm ở phía đông bán đảo Đông

đáng kể. Năm 1995 Việt Nam đã chính thức gia nhập Hiệp hội các Quốc gia

dương có tổng diện tích là 331.114 km , phía bắc tiếp giáp Trung Quốc, phía

Đông Nam Châu á (ASEAN). Đó là một điều kiện thuận lợi để phát triển kinh

tây tiếp giáp Lào và Campuchia, phía đông tiếp giáp Biển Đông, phía đông và

tế và hội nhập vào khu vực và thế giới.

2

nam tiếp giáp Thái Bình Dương. Ở vị trí này, Việt Nam là một đầu mối giao

Hiện nay, kinh tế Việt Nam phát triển trên nhiều lĩnh vực, từ xuất khẩu

thông quan trọng giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Đường bờ biển

cho đến thu hút đầu tư nước ngoài, thu hút khách du lịch quốc tế. Sản xuất

của Việt Nam dài khoảng 3.260 km.

công nghiệp, nông nghiệp tiếp tục duy trì tỷ lệ tăng trưởng cao và đi dần vào

Khí hậu và tài nguyên: Đặc trưng của khí hậu Việt Nam là gió mùa,
có số ngày nắng, lượng mưa, và độ ẩm cao. Mặc dù nằm ở vùng khí hậu nhiệt
đới và cận nhiệt đới, Việt Nam có khí hậu đa dạng do sự khác biệt về kinh
tuyến và vĩ tuyến. Mùa đông có thể sẽ rất lạnh ở miền bắc, trong khi đó ở
miền nam lại có nhiệt độ vùng cận xích đạo, ấm áp quanh năm.
Việt Nam có nhiều nguồn tài nguyên khoáng sản. Nằm sâu trong lòng
đất là những loại đá quý hiếm, than và nhiều loại khoáng sản có giá trị như
thiếc, kẽm, bạc, vàng, và antimon. Cả trong đất liền cũng như ngoài biển khơi
đều có dầu và khí đốt với trữ lượng rất lớn.
Con ngƣời và ngôn ngữ: Việt Nam có trên 80 triệu dân với 54 dân tộc
khác nhau. Người Việt (hay Kinh) chiếm 80% dân số. Tiếng Việt là ngôn ngữ

thế ổn định. Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê, tăng trưởng kinh tế của
Việt Nam năm 2010 đạt 6,67 %, năm 2011 đạt 5,89 %.
* Kinh tế nông nghiệp: Việt Nam là nước có khí hậu nhiệt đới, do đó
kinh tế nông nghiệp phụ thuộc nhiều vào điều kiện thời tiết khí hậu như: hạn
hán, lũ lụt, dịch bệnh, xói mòn đất. Tuy nhiên phù hợp với việc phát triển
kinh tế nông nghiệp theo mùa vụ, các cây trồng và vật nuôi được phân bố phù
hợp với các vùng sinh thái. Tính mùa vụ được khai thác tốt và được áp dụng
khoa học công nghệ tiên tiến - Đẩy mạnh xuất khẩu các sản phẩm của nền
nông nghiệp nhiệt đới. Các mặt hang xuất khẩu chính là: Chè, cà phê, điều,
trái cây, gạo, hải sản đông lạnh…

chính thống ở Việt Nam đồng thời là phương tiện để gắn kết cho một cộng

* Kinh tế công nghiệp: Cơ cấu công nghiệp gồm 29 ngành thuộc 3 nhóm:

đồng vững mạnh. Nhiều tiếng nước ngoài như tiếng Anh, Pháp, Nga, Trung,

Công nghiệp khai thác, công nghiệp chế biến, công nghiệp sản xuất, phân phối

Đức được sử dụng trong giao dịch quốc tế.

điện, nước, khí đốt. Cơ cấu ngành có sự chuyển dịch tốt: Tăng tỷ trọng nhóm

Tính đến tháng 4/2009, dân số nước ta là 85.789.573 triệu người,

ngành công nghiệp chế biến; Giảm tỷ trọng nhóm ngành công nghiệp khai thác

đứng thứ 3 Đông Nam Á và thứ 13 trên thế giới. Mật độ dân số: 260

và công nghiệp sản xuất, phân phối điện, khí đốt, nước...Các sản phẩm chủ yếu

người/km2 (2008), phân bố không đều giữa đồng bằng và miền núi: Đồng

của ngành công nghiệp là: Dệt may, giày da, thép, điện tử, dầu thô...

bằng chiếm 1/4 diện tích - chiếm 3/4 dân số, giữa nông thôn và thành thị:
dân số thành thị chiếm 29,6%, dân số nông thôn chiếm 70,4% (năm 2009).
Khu vực Đông Nam Bộ có dân số thành thị chiếm 57,1%. Tại đồng bằng

Hệ thống hành chính: Việt Nam là quốc gia theo chế độ Xã hội Chủ nghĩa
do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, hoà bình và ổn định. Quốc hội là cơ quan
quyền lực cao nhất, có quyền lựa chọn ra Chủ tịch nước và Thủ tướng Chính phủ.

Sông Hồng, dân số thành thị chiến 29,2%.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




45

46

Chính phủ gồm có các Bộ và Cơ quan ngang Bộ.Về đơn vị hành chính,

Số liệu thống kê của Hải quan Việt Nam cũng cho thấy tăng trưởng

Việt Nam có 64 tỉnh thành. Uỷ ban Nhân dân và Hội Đồng Nhân dân các cấp là

xuất nhập khẩu của Việt Nam trong quý 1/2012 có sự đóng góp lớn của khối

cơ quan quản lý nhà nước ở các tỉnh thành và các đơn vị hành chính thấp hơn.

doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Kim ngạch xuất khẩu

3.2. Phân tích thực trạng xuất- nhập khẩu của Việt Nam

của khối này đạt 13,69 tỷ USD (không kể dầu thô), chiếm 55,2% kim ngạch

3.2.1. Tổng quan về tình hình thương mại của Việt Nam

xuất khẩu của cả nước trong quí I/2012. Nhập khẩu của khối doanh nghiệp

Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, tổng kim ngạch xuất

FDI trong quí I/2012 là gần 12,8 tỷ USD, tăng 24% so với cùng kỳ năm trước

nhập khẩu hàng hoá của cả nước trong tháng 3/2012 đạt 18,53 tỷ USD, tăng

và chiếm 52% kim ngạch nhập khẩu cả nước.

9,8% so với tháng trước. Trong đó kim ngạch xuất khẩu đạt 9,48 tỷ USD,

3.2.2. Một số nhóm hàng xuất khẩu chính

tăng 14,2 %; nhập khẩu là 9,06 tỷ USD, tăng 5,6% so với tháng trước. Cán
cân thương mại hàng hoá tháng 3 đạt mức thặng dư 423 triệu USD.
Theo ghi nhận của Tổng cục Hải quan thì tính đến hết quí I/2012, tổng
trị giá xuất nhập khẩu hàng hoá cả nước là 49,39 tỷ USD, tăng 13,7% so với
cùng kỳ năm trước; trong đó xuất khẩu là 24,81 tỷ USD, tăng 24,2% và nhập

Gạo: Số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan cho thấy trong tháng 3/2012,
lượng gạo xuất khẩu đạt 604 nghìn tấn và trị giá đạt 279 triệu USD, tăng 34,7% về
lượng và tăng 27,1% về trị giá so với tháng trước. Tính đến hết 3 tháng/2012, tổng
lượng gạo xuất khẩu của cả nước đạt 1,3 triệu tấn, trị giá đạt 644 triệu USD, giảm
32% về lượng và giảm 33,4% về trị giá so với cùng kỳ năm 2011.

khẩu là 24,58 tỷ USD, tăng 4,8%. Cán cân thương mại hàng hoá của Việt
Nam quí I/2012 đã thặng dư 224 triệu USD.

Biểu đồ 3.2: Xuất khẩu gạo sang Trung Quốc năm 2010-2011
và quý I/2012
“Nguồn: Tổng Cục Hải quan, 2012”
Biểu đồ 3.1: Diễn biến xuất khẩu, nhập khẩu và cán cân thƣơng mại hàng

Các thị trường chính nhập khẩu gạo của nước ta trong 3 tháng đầu năm

hoá của Việt Nam theo tháng của năm 2011 và quý I/2012

nay là: Trung Quốc đứng đầu với 292 nghìn tấn, tăng gấp hơn 3 lần

“Nguồn: Tổng Cục Hải quan, 2012”

Inđônêxia: 239 nghìn tấn, giảm 64,9%; Malaixia: 200 nghìn tấn, tăng 67,6%;

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



47

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



48

Singapore: 71,5 nghìn tấn, giảm 26,5%; Philippin: 9,1 nghìn tấn, giảm
80,8%...so với cùng kỳ năm 2011.

Dầu thô: lượng dầu thô xuất khẩu trong tháng 3/2012 là 709 nghìn tấn,
tăng 60,8% so với tháng trước, đạt trị giá là 719 triệu USD. Hết tháng 3 lượng

Cà phê: Số liệu thống kê cho thấy lượng cà phê xuất khẩu trong tháng

xuất khẩu dầu thô cả nước đạt 1,73 triệu tấn, giảm 10,4% và trị giá đạt 1,68 tỷ

3/2012 là 187 nghìn tấn, trị giá đạt 427 triệu USD, giảm 7,3% về lượng và

USD, tăng 7,5% so với cùng kỳ năm 2011. Dầu thô của Việt Nam chủ yếu

tăng 3,4% về trị giá so với tháng trước. Tính đến hết quý I năm 2012 lượng cà

được xuất khẩu sang Nhật Bản: 738 nghìn tấn, tăng gấp hơn 6 lần; sang Trung

phê xuất khẩu đạt 500 nghìn tấn và trị giá đạt 1,07 tỷ USD, giảm 12,8% về

Quốc: 256 nghìn tấn, tăng 10,2%; sang Ôxtrâylia: 255 nghìn tấn, giảm

lượng và giảm 11,4% về trị giá so với cùng kỳ năm trước.

18,4%; sang Malaixia: 192 nghìn tấn, giảm 46,2% so với cùng kỳ năm trước.

Cao su: tháng 3/2012, lượng cao su xuất khẩu đạt 55 nghìn tấn, trị giá

Than đá: lượng xuất khẩu trong tháng là 1,35 triệu tấn, tăng 16,9% so

đạt 181triệu USD, giảm 37,8% về lượng và giảm 28,2% về trị giá so với

với tháng trước và trị giá đạt 120 triệu USD. Hết quý I/2012, cả nước xuất

tháng trước. Tính đến hết tháng 3/2012, tổng lượng xuất khẩu mặt hàng này

khẩu 3,19 triệu tấn than đá, tăng 37,7% và trị giá đạt 286 triệu USD, tăng

của cả nước đạt gần 213 nghìn tấn, tăng 31,2% so với cùng kỳ năm trước, trị

11,7% so với cùng kỳ năm 2011. Trung Quốc tiếp tục là đối tác lớn nhập khẩu

giá xuất khẩu nhóm hàng này đạt 624 triệu USD, giảm 12,2% so với cùng kỳ
năm 2011.
Trung Quốc vẫn là đối tác chính nhập khẩu cao su của Việt Nam với
117 nghìn tấn, tăng 13,8% so với 3 tháng/2011 và chiếm tới 54,7% lượng cao
su xuất khẩu của cả nước.
Hạt điều: tháng 3/2012, lượng hạt điều xuất khẩu đạt 16 nghìn tấn, trị
giá đạt 108 triệu USD, tăng 45% về lượng và tăng 43,9% về trị giá so với
tháng trước. Hết quý 1/2012, lượng xuất khẩu mặt hàng này cả nước đạt 36,7
nghìn tấn, tăng 26,9% và trị giá đạt 257 triệu USD, tăng 25,8% so với cùng kỳ
năm 2011.Hoa Kỳ vẫn là thị trường dẫn đầu về tiêu thụ điều của Việt Nam,
đạt 10,3 nghìn tấn, tăng 12,4% và chiếm gần 1/3 lượng điều xuất khẩu.
Hàng thuỷ sản: kim ngạch xuất khẩu trong tháng 3/2012 đạt 540 triệu
USD, tăng 30,5% so với tháng 02/2012. Tính đến hết quý I/2012, xuất khẩu mặt
hàng thuỷ sản cả nước đạt 1,3 tỷ USD, tăng 15,1% so với cùng kỳ năm trước.

than đá của Việt Nam với gần 2,45 triệu tấn, tăng 102% và chiếm tới 76,7%
tổng lượng xuất khẩu mặt hàng này của cả nước.
Điện thoại các loại & linh kiện: trong tháng xuất khẩu nhóm hàng
này đạt 863 triệu USD, giảm 13,4% so với tháng trước. Hết quý I/2012,
xuất khẩu nhóm hàng điện thoại các loại và linh kiện của cả nước đạt mức
kỷ lục với 2,69 tỷ USD, tăng 161,9% (tương đương tăng 1,66 tỷ USD về
số tuyệt đối) so với cùng kỳ năm 2011. Những đối tác chính nhập khẩu
điện thoại các loại & linh kiện xuất xứ của Việt Nam trong 3 tháng đầu
năm 2012 là EU với 1,09 tỷ USD, tăng gần 2 lần; chiếm 40,3% tổng trị giá
xuất khẩu nhóm hàng này của cả nước. Tiếp theo là Hồng Kông: 435 triệu

USD, tăng 3 lần; Ảrập Xêút: 197 triệu USD, tăng hơn 3 lần; Nga: 127 triệu
USD, tăng 42,1% so với cùng kỳ năm 2011.
Máy vi tính, sản phẩm điện tử & linh kiện: trong tháng xuất khẩu nhóm

Thị trường dẫn đầu nhập khẩu thuỷ sản của Việt Nam vẫn là EU với

hàng này là 658 triệu USD, tăng 20,1% so với tháng trước và nâng tổng kim

260 triệu USD, giảm 7,8%; tiếp theo, thị trường Hoa Kỳ với 244 triệu USD,

ngạch xuất khẩu nhóm hàng này 3 tháng/2012 đạt 1,63 tỷ USD, tăng 82,9%

tăng 22,5% ; Nhật Bản: 222 triệu USD, tăng 31,3%; Hàn Quốc: 109 triệu

so với cùng kỳ năm 2011 (tương đương tăng 738 triệu USD về số tuyệt đối).

USD, tăng 23,5%;…

Trong ba tháng đầu năm nay, xuất khẩu nhóm hàng này sang Trung Quốc đạt

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




49

50

403 triệu USD, tăng 127,5% (tăng 226 triệu USD), EU đạt 281 triệu USD,

Điện thoại các loại & linh kiện: Trong tháng 3/2012 cả nước đã nhập

tăng 78,8% (tăng 124 triệu USD), Hoa Kỳ đạt 194 triệu USD, tăng 70,2%

khẩu 302 triệu USD, giảm 3,8% so với tháng trước, nâng tổng trị giá nhập khẩu

(tăng 80 triệu USD), Malaixia đạt 111 triệu USD, tăng gấp gần 8 lần (tăng 98

nhóm hàng này trong quý I/2012 lên 871 triệu USD, tăng 69,6% tương ứng

triệu USD) so với cùng kỳ năm 2011.

tăng 358 triệu USD so với quý I/2011. Việt Nam nhập khẩu điện thoại các loại

Hàng dệt may: Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may trong tháng 3/2012

& linh kiện chủ yếu từ thị trường Trung Quốc với 641 triệu USD, tăng 83,1%

của nước ta đạt 1,19 tỷ USD, tăng 13,9% so với tháng trước, nâng tổng kim

và chiếm 73,5% tổng kim ngạch nhập khẩu nhóm hàng này của cả nước. Tiếp

ngạch xuất khẩu nhóm hàng này trong 3 tháng lên 3,31 tỷ USD, tăng 18,5%

theo là Hàn Quốc: 189 triệu USD, tăng 36,9% so với cùng kỳ năm trước.

so với cùng kỳ năm 2011. Trong 3 tháng qua, Hoa Kỳ, EU và Nhật Bản tiếp

Máy móc, thiết bị, dụng cụ & phụ tùng: Kim ngạch nhập khẩu nhóm

tục là 3 đối tác lớn nhất của hàng dệt may Việt Nam với kim ngạch và tốc độ

hàng này trong tháng là 1,24 tỷ USD, tăng 4,6% so với tháng 2/2012. Quý

tăng so với cùng kỳ năm 2011 lần lượt là 1,68 tỷ USD và 15,2%; 486 triệu

I/2012, tổng kim ngạch nhập khẩu nhóm hàng này là 3,37 tỷ USD, giảm 2,9%

USD và 5,4%; 444 triệu USD và 33,3%. Tổng kim ngạch hàng dệt may xuất

so với quý I/2011; trong đó khối các doanh nghiệp FDI nhập khẩu 1,79 tỷ

sang 3 thị trường này đạt 2,61 tỷ USD, chiếm tới gần 80% tổng kim ngạch

USD, tăng 30,7% và khối các doanh nghiệp trong nước nhập khẩu 1,58 tỷ

xuất khẩu hàng dệt may của cả nước.

USD, giảm 24,9%. Việt Nam nhập khẩu nhóm hàng này chủ yếu từ các thị

Phương tiện vận tải & phụ tùng: trong tháng xuất khẩu là 363 triệu
USD, tăng 27,3% so với tháng trước, nâng trị giá xuất khẩu nhóm hàng này
trong quý 1 lên 941 triệu USD, tăng 58,3% so với quý I/2011 (tương đương
tăng 346 triệu USD).

USD); Nhật Bản: 670 triệu USD, tăng 9,5%; Hàn Quốc: 328 triệu USD, tăng
21,9%; Đức: 230 triệu USD, tăng 21,4%; Đài Loan: 200 triệu USD, tăng
8,8%; Hoa Kỳ: 192 triệu USD, tăng 6,7%;… so với 3 tháng/2011.
Xăng dầu các loại: Lượng nhập khẩu xăng dầu trong tháng là 759

3.2.3. Một số nhóm hàng nhập khẩu chính
Máy vi tính, sản phẩm điện tử & linh kiện: Kim ngạch nhập khẩu nhóm
mặt hàng này trong tháng đạt 933 triệu USD, tăng 1,4% so với tháng trước.
Tính đến hết quý I/2012, cả nước nhập khẩu 2,64 tỷ USD nhóm hàng này,
tăng 88,7%, tương ứng tăng 1,24 tỷ USD; trong đó nhập khẩu của khu vực
FDI là 2,33 tỷ USD, tăng 113% . Trung Quốc là thị trường cung cấp lớn nhất
nhóm hàng này cho Việt Nam với kim ngạch đạt 641 triệu USD, tăng 49,4%.
Tiếp theo là các thị trường: Hàn Quốc: 585 triệu USD, tăng 58,3%; Nhật Bản:
395 triệu USD, tăng 86,2%; Hoa Kỳ: 254 triệu USD, tăng hơn 5,8 lần và
Singapore: 230 triệu USD, tăng 4,9 lần.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

trường: Trung Quốc: 998 triệu USD, giảm 17,2% (tương ứng giảm 208 triệu

nghìn tấn, trị giá 794 triệu USD, tăng 4,1% về lượng và tăng 8,9% về trị giá
so với tháng trước. Tính đến hết 3 tháng, tổng lượng xăng dầu nhập khẩu của
cả nước là 2,09 triệu tấn, giảm 29,9%. Xăng dầu các loại nhập khẩu vào Việt
Nam trong 3 tháng qua chủ yếu có xuất xứ từ: Singapore với 852 nghìn tấn,
giảm 38,6%; Trung Quốc: 285 nghìn tấn, giảm 16%; Đài Loan: 276 nghìn tấn,
giảm 16%; Hàn Quốc: 269 nghìn tấn, giảm 16,8%; Thái Lan: 175 nghìn tấn,
tăng 40,9% so với quý I/2011.
Phân bón các loại: Trong tháng nhập khẩu 226 nghìn tấn, tăng 2,7%,
trị giá đạt 100 triệu USD, tăng 11,3% so với tháng trước, nâng tổng lượng
phân bón các loại nhập khẩu vào Việt Nam trong quý I/2012 lên 608 nghìn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



51

52

tấn, giảm 28,5% so với cùng kỳ năm trước với trị giá nhập khẩu đạt 261

cả nước lên 1,8 triệu tấn, tăng 7,3%, trị giá đạt 1,456 tỷ USD, tăng 6,8%

triệu USD, giảm 15,2%.

so với quý I/2011.

Trung Quốc tiếp tục là thị trường lớn nhất cung cấp phân bón cho Việt

Lượng phôi thép nhập khẩu trong tháng 3 là 43,4 nghìn tấn, tăng nhẹ so

Nam trong quý I/2012 với 252 nghìn tấn, giảm 31,2% và chiếm gần 42% tổng

với tháng trước, nâng lượng nhập khẩu trong quý I/2012 lên 112 nghìn tấn,

lượng phân bón cả nước nhập về. Tiếp theo là Nhật Bản: 93 nghìn tấn, tăng

giảm 59,4%, trị giá đạt 72,5 triệu USD, giảm 57,7% so với cùng kỳ năm trước.

27,1%; Nga: 45 nghìn tấn; Bêlarút: 40 nghìn tấn, giảm 60,5%; Canada: 40

Sắt thép các loại nhập khẩu vào Việt Nam trong 3 tháng qua chủ yếu có

nghìn tấn, giảm 34,6%; Philippin: 29 nghìn tấn, giảm 55,3%;…so với cùng kỳ

xuất xứ từ: Trung Quốc: 425 nghìn tấn, tăng 47,1%; Nhật Bản: 422 nghìn tấn,

năm 2011.

giảm 7,6%; Hàn Quốc: 415 nghìn tấn, tăng 7,6%; Đài Loan: 210 nghìn tấn,

Ôtô nguyên chiếc: Lượng nhập khẩu ô tô trong tháng 3 đạt gần 2,56

tăng 20,5%... so với quý I/2011.

nghìn chiếc, tăng 28,2% so với tháng trước với trị giá nhập khẩu là 55 triệu

Hóa chất: Trị giá nhập khẩu trong tháng là 276 triệu USD, tăng 15,9% so

USD, tăng 36%. Tính đến hết quý I/2012, tổng lượng ô tô nguyên chiếc nhập

với tháng trước, nâng tổng trị giá nhập khẩu nhóm hàng này trong quý I/2012 lên

về là gần 7,32 nghìn chiếc, giảm 53,5% với trị giá là 137 triệu USD, giảm

700 triệu USD, tăng 14,9% so với cùng kỳ năm trước. Trung Quốc là đối tác lớn

50,8% so với cùng kỳ năm 2011. Hàn Quốc tiếp tục là thị trường chính cung

nhất cung cấp nhóm hàng hóa chất cho Việt Nam trong 3 tháng qua với trị giá là

cấp ô tô nguyên chiếc cho Việt Nam với hơn 3,56 nghìn chiếc, giảm 49,2% và

175 triệu USD, tăng 22,8% và chiếm ¼ tổng kim ngạch nhập khẩu nhóm hàng

chiếm 48,6% tổng lượng ô tô nguyên chiếc nhập khẩu của cả nước. Tiếp theo

này của cả nước. Tiếp theo là Đài Loan: 105 triệu USD, giảm 17%; Hàn Quốc: 81

là Thái Lan: gần 1,18 nghìn chiếc; Ấn Độ: 927 chiếc; Trung Quốc: 605 chiếc…

triệu USD, tăng 46,5% và Thái Lan: 79 triệu USD, tăng 31,1% so với quý I/2011.

Nhóm nguyên phụ liệu dệt may, da, giày: Trong tháng, nhập khẩu nhóm
hàng này là 1,09 tỷ USD, tăng 34,1% so với tháng trước, nâng tổng trị giá
nhập khẩu nhóm hàng này trong quý I/2012 lên 2,64 tỷ USD, giảm 6,2% so
với cùng kỳ năm 2011. Trong đó, trị giá vải nhập khẩu là: 1,44 tỷ USD, giảm
,4%; nguyên phụ liệu: 665 triệu USD, tăng 3,3%; bông: 208 triệu USD, giảm
34,9% và xơ, sợi là 325 triệu USD, giảm 16,8%.
Trong quý I/2012, Việt Nam nhập khẩu nhóm mặt hàng này chủ yếu từ
Trung Quốc với 818 triệu USD, giảm 3,5%; Hàn Quốc: 441 triệu USD, giảm
6%; Đài Loan: 437 triệu USD, giảm 13,8%; Nhật Bản: 155 triệu USD, tăng
9,1%;…
Sắt thép các loại: Lượng nhập khẩu trong tháng là 613 nghìn tấn,
giảm 11,8% so với tháng trước, nâng tổng lượng nhập khẩu sắt thép của

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Biểu đồ 3.3: Một số thị trƣờng nhập Biểu đồ 3.4: Một số thị trƣờng xuất
siêu chính của Việt Nam

siêu chính của Việt Nam

6 tháng/2011

6 tháng/2011

“Nguồn: Tổng Cục Hải quan, 2011”
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




53

54

3.3. Thực trạng về thƣơng mại nội ngành của Việt Nam giai đoạn hiện nay

quả, cà phê, hạt tiêu, sắn và sản phẩm sắn, điện tử máy tính; 15 mặt hàng khác

Tổng sản phẩm nội địa năm 2009 đạt 93,5 tỷ USD, năm 2010 đạt

kim ngạch bị sụt giảm, trong đó giảm nhiều là dầu thô, cao su, giày dép, dây

102,2 tỷ USD tăng 5% so với năm 2009. Năm 2009, tổng kim ngạch xuất

điện và cáp điện. Tổng kim ngạch xuất khẩu vẫn còn giảm 11,4%; nếu tháng

khẩu của Việt Nam đạt 56,6 tỷ USD, năm 2010 đạt 71,63 tỷ USD tăng 25,5

12 tới chỉ đạt 4,8 tỷ USD thì cả năm chỉ đạt 56,2 tỷ USD, vẫn còn giảm ở mức

% mức thực hiện 2009.

hai chữ số - tức là không đạt được mức điều chỉnh tăng 3% và vẫn cao hơn

Mười tháng năm 2009, kim ngạch xuất khẩu đạt 46.606 triệu USD, kim

tốc độ giảm theo dự kiến gần đây. Sự sụt giảm này vẫn có các nguyên nhân về

ngạch nhập khẩu đạt 55.053 triệu USD và nhập siêu 8.448 triệu USD, bằng

cơ cấu xuất khẩu, về thị trường, về giá cả và quan trọng nhất vẫn là hiệu quả

18,1% kim ngạch xuất khẩu. Bước sang tháng 11, kim ngạch xuất khẩu đạt

và sức cạnh tranh. Về nhập khẩu, tuy giảm nhưng quy mô vẫn lớn hơn xuất

4,80 tỷ USD (giảm 4,5% so với tháng 10); kim ngạch nhập khẩu đạt 6,55 tỷ

khẩu. Trong các mặt hàng nhập khẩu, ngoài những mặt hàng thiết bị máy

USD (giảm 1,1% so với tháng 10, thấp hơn tốc độ giảm của xuất khẩu), nên

móc, nguyên nhiên vật liệu (như lúa mỳ, phân bón, chất dẻo, giấy, sợt dệt,

nhập siêu ở mức 1,75 tỷ USD (tăng 9,4% so với tháng 10 và bằng 36,6% kim

bông, sắt thép,...). Đáng lưu ý, ô tô nguyên chiếc tăng khá cao (37%). Nhập

ngạch xuất khẩu, cao gấp đôi tỷ lệ của 10 tháng). Tính chung 11 tháng, xuất

siêu đang có xu hướng tăng do nhu cầu cao hơn vào cuối năm nay cũng như

nhập khẩu và nhập siêu năm 2009 đã giảm so với cùng kỳ năm 2008, nhưng

đầu năm tới, giá nhập khẩu cũng đang có xu hướng tăng dần. Chưa kể, do giá

cao hơn mức dự kiến đầu năm. Như vậy, 11 tháng năm 2009 so với 11 tháng

vàng trong nước cao hơn giá thế giới sẽ còn nhập khẩu vàng (hiện chưa tính

năm 2008 xuất khẩu giảm 11,4% (hay giảm 6.614 triệu USD), nhập khẩu

vào tháng 11) và chưa kể nhập lậu. Trong tháng 2-2010, kim ngạch xuất khẩu

giảm 17,9% (hay giảm 13.431 triệu USD), nhập siêu giảm 40,1% (hay giảm

hàng hóa của cả nước ước đạt 3,7 tỉ USD, giảm 26,2% so với tháng trước và

6.817 triệu USD) và tỷ lệ nhập cũng giảm (19,8% so với 29,3%). Như vậy,

27,2% so với cùng kỳ năm 2009. Tuy nhiên, do số ngày nghỉ Tết Nguyên đán

nước ta vẫn tiếp tục nhập siêu. Mà đã nhập siêu thì vẫn tiếp tục tác động tiêu

chiếm đến 1/3 thời gian nên tính chung kim ngạch xuất khẩu 2 tháng năm

cực đến cán cân thanh toán, tạo sức ép tăng tỷ giá. Cạnh đó, nhập siêu giảm

2010 chỉ đạt 8,7 tỉ USD, giảm 2,2% so cùng kỳ.

so với cùng kỳ thì sức ép đối với cán cân thanh toán, đối với tỷ giá không

Xuất nhập khẩu trong các tháng đầu năm: Sau khi xuất siêu 220 triệu

phải chủ yếu đến từ nhập siêu, mà đến từ các yếu tố khác, trong đó có việc

USD trong quý 1, kim ngạch xuất nhập khẩu quay lại tình trạng nhập siêu trong

giảm nguồn cung từ đầu tư trực tiếp, đầu tư gián tiếp nước ngoài, kiều hối, du

tháng 4 với do khó khăn tại những thị trường xuất khẩu chính cũng như giá

lịch,... và quan trọng hơn là tình trạng găm giữ ngoại tệ của các doanh nghiệp

hàng hóa nông sản xuất khẩu giảm. So với cùng kỳ năm 2011 xuất khẩu đạt

và cá nhân cùng với tâm lý lo ngại sự mất giá của đồng tiền quốc gia. Về xuất

33.4 tỷ VND tăng 21.6% trong khi nhập khẩu đạt 33.6 tỷ USD tương đương

khẩu, có yếu tố dầu thô: tháng 11 giảm 424 nghìn tấn, tương đương với 218

mức tăng 4.4%; trong cơ cấu giảm nhập khẩu các nhóm hàng có kim ngạch

triệu USD, dùng để đưa vào Nhà máy lọc dầu Dung Quất ở trong nước. Trong

giảm nhiều nhất là nguyên vật liệu, sắt thép, sắt vụn, ngũ cốc và thức ăn gia

24 mặt hàng xuất khẩu chủ lực chỉ có 8 mặt hàng có kim ngạch tăng, gồm hoá

súc. Đáng chú ý là trong cơ cấu xuất nhập khẩu các doanh nghiệp FDI chiếm

chất và sản phẩm hoá chất, đá quý, kim loại quý và sản phẩm, chất dẻo, rau

ưu thế so với các doanh nghiệp trong nước với tỷ trọng xuất khẩu là 53%, nhập

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

55



56

khẩu là 52%; so với cùng thời kỳ năm 2011 tổng kim ngạch xuất khẩu của các
doanh nghiệp trong nước chỉ tăng khiêm tốn 4.3% trong khi nhập khẩu của các
doanh nghiệp trong nước giảm 12% tương đương 2.2 tỷ USD.

Qua bảng 3.1 cho thấy:

Thương mại nội ngành chế bến (Chỉ số IIT) của Việt Nam với các nước
đối tác được đem ra phân tích có biến động nhưng với xu hướng ngày càng

Nếu so sánh với nhập siêu quý 1/2011 là 3 tỷ USD, nhập siêu trong 4
tháng đầu năm 2012 là hoàn toàn tích cực với tình hình nhập siêu như hiện tại

phát triển theo thời gian. Điều đó khẳng định xuất khẩu, nhập khẩu sản phẩm
từ ngành chế biến của nước ta đang phát triển.

cán cân vãng lai thặng dư khoảng 2 tỷ USD trong khi cán cân tài chính và vốn

Trong mười nước là bạn hàng của Việt Nam từ năm 2000 đến 2010,

cũng đạt tình trạng thặng dư đưa tổng cán cân thanh toán thặng dư trên 2 tỷ

Nhật Bản là nước có quan hệ thương mại nội ngành chế biến lớn nhất, đạt

USD so với thâm hụt của cùng kỳ năm 2011 là 126 triệu USD. Nếu tình hình

trung bình năm là 0,493, thương mại nội ngành tương đối ổn định và phát

xuất nhập khẩu được duy trì như trong các tháng vừa qua, tỷ lệ nhập siêu trên

triển, thể hiện mối quan hệ thương mại rất phát triển giữa hai nước. Tiếp sau

tổng giá trị xuất khẩu sẽ ở dưới 5%.

đó là hai nước đối tác thương mại ngành hàng chế biến ổn định phát triển là

Tuy thâm hụt thương mại được thu hẹp góp phần làm tăng dự trữ ngoại

Malaysia đạt trung bình năm là 0,359 và Ấn Độ đạt 0,183. Trung Quốc đạt

hối và ổn định tỷ giá trong ngắn hạn nhưng về trung và dài hạn đây là tín hiệu

0,162 và Hồng Kông đạt 0,326. Hàn Quốc, Ấn Độ, Canađa, Danmazk giao

không tích cực do các doanh nghiệp trong nước đều bế tắc cả đầu vào lẫn đầu

thương sản phẩm chế biến với Việt Nam ở mức trung bình. Cuối cùng là

ra khiến các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh hạn chế nhập máy móc thiết

Bulgaria và Campuchia là hai nước có mối quan hệ thương mại hai chiều

bị, nguyên vật liệu và hàng hóa đầu vào.

ngành hàng chế biến với Việt Nam còn thấp.
- Trong các đối tác trên, Ấn độ có tốc độ rất nhanh về xuất nhập khẩu

3.3.1. Mức độ thương mại nội ngành (IIT)
Mức độ thương mại nội ngành chế biến của việt Nam và các nước được
đưa vào nghiên cứu giai đoạn 2000- 2010 được trình bày qua bảng 3.1.

năm. Năm 2001 chỉ số IIT là 0,068, nhưng đến năm 2009 đã là 0,418 và 2010
là 0,382. Đây là con số rất đáng mừng, nói lên quan hệ kinh tế mua bán hai

Bảng 3.1: Thƣơng mại nội ngành hàng chế biến của Việt Nam

chiều về mặt hàng chế biến của Việt Nam - Ấn Độ cực kỳ phát triển.

với 10 nƣớc bạn hàng chủ yếu
Năm
Quốc gia
Trung Quốc
Nhật Bản
Hàn Quốc
Ấn Độ
HongKong
Canada
Denmark
Bulgaria
Campuchia
Malaysia

2000
0,083
0,424
0,219
0,068
0,372
0,059
0,024
0,000
0,050
0,802

2001
0,144
0,441

0,211
0,066
0,363
0,066
0,078
0,071
0,070
0,332

2002
0,166
0,415
0,190
0,086
0,260
0,090
0,081
0,135
0,086
0,296

2003
0,196
0,476
0,167
0,087
0,303
0,094
0,143
0,025

0,073
0,257

2004
0,159
0,516
0,179
0,095
0,294
0,088
0,231
0,024
0,066
0,221

2005
0,158
0,514
0,181
0,130
0,276
0,084
0,280
0,097
0,055
0,310

2006
0,148
0,519

0,219
0,145
0,341
0,068
0,212
0,067
0,068
0,310

2007
0,125
0,508
0,216
0,197
0,327
0,123
0,226
0,023
0,037
0,303

2008
0,157
0,544
0,242
0,343
0,441
0,154
0,253
0,056

0,024
0,344

2009
0,185
0,534
0,227
0,418
0,342
0,156
0,241
0,062
0,024
0,330

"Nguồn: Tính toán của tác giả dựa trên số liệu của UNSD".

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

mặt hàng chế biến với Việt Nam. Thương mại nội ngành liên tục tăng qua các



2010
0,266
0,532
0,232
0,382
0,264
0,135

0,187
0,020
0,021
0,450

Denmazk cũng là nước kế tiếp sau Ấn Độ có thương mại nội ngành liên
tục tăng qua các năm. Năm 2000 chỉ số IIT là 0,024, nhưng đến 2010 tăng lên
đến 0,187.
Nhật Bản là nước có mức độ thương mại nội ngành cao nhất với Việt
Nam và liên tục tăng qua các năm. Năm 2000 chỉ số IIT là 0,424, nhưng đến
2010 tăng lên đến 0,532.
Trung Quốc cũng là nước có mức độ thương mại nội ngành khá cao với
Việt Nam và biến động theo chiều hướng tăng qua các năm 2000-2004. Đến

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




57

58

năm 2005-2008 giảm nhẹ, sau đó lại tiếp tục tăng đến 0,185 năm 2009 và 0,266
năm 2010.

Từ bảng 3.2 ta thấy thương mại nội ngành chế biến theo chiều
ngang của Việt Nam và các nước có nhiều biến động và tăng dần, điều đó

HongKong là nước có mức độ thương mại nội ngành đứng thứ 2 trong 10

nói lên tại Việt Nam và các nước đưa vào nghiên cứu với sự tồn tại của

nước bạn hàng chủ yếu của Việt Nam vào năm 2000 đạt 0,372, nhưng sau đó

thị trường cạnh tranh độc quyền và sự đa dạng hóa trong thị hiếu của

giảm dần đến năm 2010 là 0,264.

người tiêu dùng thì xuất khẩu và nhập khẩu về sản phẩm có chất lượng

- Các nước có chỉ số IIT cao và tương đối ổn định, thể hiện kinh tế xuất

tương tự như nhau, nhưng lại có đặc điểm khác nhau ngày càng phát triển.

nhập khẩu về sản phẩm chế biến phát triển ổn định đó là Malaysia và Hàn

Trong mười nước có quan hệ mua bán sản phẩm chế biến với Việt Nam

Quốc. Trong năm năm gần nhất Malaysia đều đạt chỉ số từ 0,31 đến 0,34. Hàn

thì Nhật Bản là nước có mức độ thương mại nội ngành chế biến theo

Quốc trong mười một năm liên tục đều đạt chỉ số IIT trong khoảng 0,21 đến

chiều ngang là cao nhất, trung bình đạt mức 0,254/năm. Malaysia chỉ ở

0,24, tuy nhiên trong các năm có biến động không đáng kể.

mức 0,023 năm 2009 nhưng đến năm 2010 tăng vụt lên đứng ở vị trí thứ

- Bungaria nước có mức độ thương mại nội ngành với Việt Nam chưa

hai, đạt mức 0,212. Sau đó các nước có thương mại hai chiều tương đối

cao và biến động qua các năm. Năm 2001 chỉ số IIT là 0, điều đó nói lên hai

lớn và ổn định đó là: Trung Quốc, Hàn Quốc, Ấn Độ và HongKong. Các

nước Việt Nam và Bungaria chỉ có hoàn toàn thương mại nội ngành, chưa có

nước Canada, Campuchia và Denmark cũng có quan hệ giao thương về

thương mại liên ngành, nhưng đến 2010 tăng lên đến 0,030. Cũng tương tự

sản phẩm chế biến có cùng chất lượng nhưng khác về mẫu mã, tuy nhiên

như Bungaria, Cambodia và Việt Nam có mức độ thương mại nội ngành chưa

chỉ ở mức độ chưa cao và có biến động. Bungaria rất ít xuất, nhập khẩu

cao và biến động qua các năm.

sản phẩm chế biến có cùng chất lượng nhưng khác về mẫu mã với Việt

3.3.2. Thương mại nội ngành theo chiều ngang (HIIT)

Nam, đặc biệt là các năm 2000, 2003, 2004, 2007 không xuất hiện quan

Kết quả nghiên cứu mức độ thương mại nội ngành theo chiều ngang

của Việt Nam và mười nước bạn hàng được trình bày qua bảng 3.2.

hệ thương mại nội ngành chế biến theo chiều ngang.
Các nước có thương mại nội ngành theo chiều ngang với Việt nam theo

Bảng 3.2: Thƣơng mại nội ngành theo chiều ngang của Việt Nam và thế giới

chiều hướng tăng dần là: Trung Quốc, Ấn độ, Nhật Bản, Hàn Quốc,

Quốc gia
Trung Quốc
Nhật Bản
Hàn Quốc
Ấn Độ
HongKong
Canada
Denmark
Bulgaria
Campuchia
Malaysia

HồngKông, Denmark, Malaysia.

2000
0,024
0,139
0,083
0,012
0,139
0,032

0,005
0,000
0,029
0,009

2001
0,048
0,184
0,092
0,019
0,146
0,013
0,022
0,020
0,028
0,009

2002
0,071
0,204
0,077
0,029
0,144
0,024
0,016
0,001
0,053
0,015

2003

0,083
0,247
0,064
0,030
0,183
0,020
0,027
0,000
0,036
0,026

2004
0,076
0,238
0,074
0,043
0,155
0,021
0,018
0,000
0,028
0,023

2005
0,078
0,277
0,074
0,054
0,155
0,019

0,052
0,012
0,037
0,007

2006
0,082
0,280
0,069
0,057
0,174
0,018
0,068
0,001
0,032
0,012

2007
0,075
0,301
0,092
0,113
0,178
0,024
0,072
0,000
0,023
0,017

2008

0,073
0,313
0,125
0,176
0,253
0,040
0,105
0,014
0,016
0,022

2009
0,094
0,301
0,109
0,135
0,233
0,027
0,101
0,005
0,024
0,023

2010
0,131
0,307
0,116
0,100
0,131
0,022

0,089
0,030
0,013
0,212

"Nguồn: Tính toán của tác giả”

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Nhật Bản năm 2000 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều ngang chiếm 0,139
thì đến năm 2010 đạt 0,307, đạt trung bình năm thời kỳ này là 0,254, đánh dấu
quan hệ thương mại Việt Nam và Nhật Bản về ngành hàng chế biến rất phát triển.
Malaysia là nước đứng sau Nhật Bản, năm 2000 tỷ lệ thương mại nội
ngành theo chiều ngang chiếm 0,009 thì đến năm 2010 đạt 0,212, điều đó
khẳng định quan hệ thương mại Việt Nam và HôngKong về ngành hàng chế
biến cũng rất phát triển.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

59



60

Hàn Quốc năm 2000 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều ngang chiếm
0,083 thì đến năm 2010 đạt 0,116, đạt trung bình năm thời kỳ này là 0,088.
Tỷ lệ xuất nhập khẩu mặt hang chế biến luôn tăng dần qua các năm.

Trung Quốc năm 2000 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều ngang
chiếm 0,024 thì đến năm 2010 đạt 0,131, đạt trung bình năm thời kỳ này là
0,076. Tỷ lệ xuất nhập khẩu mặt hàng chế biến giữa hai nước cũng có chiều
hướng tăng qua các năm.
Ấn Độ năm 2000 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều ngang chiếm 0,012
thì đến năm 2010 đạt 0,100, đạt trung bình năm thời kỳ này là 0,069. Tỷ lệ
xuất nhập khẩu mặt hàng chế biến luôn tăng dần qua các năm.
HongKong năm 2000 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều ngang chiếm
0,139, tăng dần qua các năm đến năm 2009 đạt 0,233, đứng ở vị trí thứ 2. Tuy
nhiên đến năm 2010 lại rớt xuống đứng ở vị trí thứ 3 đạt 0,131, đạt trung bình
năm thời kỳ này là 0,172. Tỷ lệ xuất nhập khẩu mặt hàng chế biến giữa hai

3.3.3. Thương mại nội ngành theo chiều dọc (VIIT)
Kết quả nghiên cứu mức độ thương mại nội ngành theo chiều dọc của
Việt Nam và mười nước bạn hàng được trình bày qua bảng 3.3.
Bảng 3.3: Thƣơng mại nội ngành theo chiều dọc của Việt Nam và thế giới
Quốc gia
Trung Quốc
Nhật Bản
Hàn Quốc
Ấn Độ
HongKong
Canada
Denmark
Bulgaria
Campuchia
Malaysia

2000
0,059

0,000
0,136
0,000
0,233
0,027
0,019
0,000
0,021
0,792

2001
0,096
0,003
0,12
0,017
0,217
0,053
0,056
0,051
0,043
0,323

2002
0,095
0,017
0,113
0,058
0,116
0,066
0,064

0,134
0,033
0,282

2003
0,113
0,011
0,102
0,063
0,12
0,074
0,117
0,024
0,036
0,231

2004
0,084
0,004
0,105
0,027
0,139
0,066
0,213
0,024
0,038
0,198

2005
0,079

0,030
0,107
0,029
0,121
0,064
0,228
0,085
0,018
0,303

2006
0,066
0,050
0,15
0,015
0,167
0,050
0,144
0,065
0,036
0,298

2007
0,050
0,087
0,123
0,029
0,149
0,099
0,153

0,022
0,015
0,287

2008
0,084
0,076
0,117
0,008
0,188
0,114
0,148
0,042
0,008
0,322

2009
0,087
0,027
0,119
0,123
0,110
0,130
0,140
0,057
0,009
0,306

2010
0,135

0,226
0,116
0,281
0,133
0,113
0,097
0,000
0,008
0,237

"Nguồn: Tính toán của tác giả"
Qua bảng trên ta thấy thương mại nội ngành đối với sản phẩm chế biến
có phẩm cấp khác nhau ( thương mại nội ngành theo chiều dọc ) ở mười nước

nước cũng có chiều hướng tăng qua các năm
Các nước có thương mại nội ngành theo chiều ngang với Việt nam theo
chiều hướng giảm là: Canada, Campuchia.

đem ra nghiên cứu có sự biến động theo hai chiều hướng là tăng dần và giảm
dần. Các nước có tỷ lệ cao về xuất nhập khẩu đồng thời cùng mặt hàng có

Canada năm 2000 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều ngang chiếm
0,032 thì đến năm 2010 chỉ đạt 0,022, đạt trung bình năm thời kỳ này là
0,024. Tỷ lệ xuất nhập khẩu mặt hàng chế biến giữa hai nước có chiều
hướng giảm qua các năm.
Campuchia năm 2000 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều ngang chiếm

phẩm cấp khác nhau là: Malaysia; Denmark; Hongkong; Hàn Quốc;
Denmark;. Theo chiều hướng tăng có: Trung Quốc; Nhật Bản; Ấn Độ;
Canada; Danmark; Bulgaria Theo chiều hướng giảm có: Hàn Quốc;

HongKong; Campuchia; Malaysia.

0,029 thì đến năm 2010 chỉ đạt 0,013, đạt trung bình năm thời kỳ này là

Trung Quốc năm 2000 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều dọc chiếm

0,029. Tỷ lệ xuất nhập khẩu mặt hàng chế biến giữa hai nước có chiều hướng

0,059 thì đến năm 2010 đạt 0,135, đạt trung bình năm thời kỳ này là 0,086.

giảm qua các năm.

Tỷ lệ xuất nhập khẩu mặt mặt hàng chế biến khác nhau về phẩm cấp giữa hai

Bulgaria có mức độ thương mại nội ngành chế biến theo chiều

nước có chiều hướng tăng qua các năm.

ngang với Việt nam thấp và không đều. Năm 2000, 2003, 2004 và 2007

Nhật Bản năm 2000 không có thương mại nội ngành chiều dọc với Việt

không có quan hệ thương mại với nước ta về mặt hàng chế biến có cùng

Nam nhưng đến năm 2010 đạt 0,226, đạt trung bình năm thời kỳ này là 0,048.

phẩm cấp. Năm 2001 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều ngang chiếm 0,02
thì đến năm 2009 chỉ đạt 0,005, năm 2010 lại tăng lên đạt 0,03, đạt trung
bình năm thời kỳ này là 0,008.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Tỷ lệ xuất nhập khẩu mặt mặt hàng chế biến khác nhau về phẩm cấp giữa hai
nước có chiều hướng tăng qua các năm.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




61

62

Ấn Độ năm 2000 không có thương mại nội ngành chiều dọc với Việt

0,024. Malaysia năm 2000 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều dọc chiếm

Nam nhưng đến năm 2010 đạt 0,281, đứng thứ hai, đạt trung bình năm thời

0,792 thì đến năm 2010 chỉ đạt 0,237, đạt trung bình năm thời kỳ này là

kỳ này là 0,059. Tỷ lệ xuất nhập khẩu mặt mặt hàng chế biến khác nhau về

0,325. Tỷ lệ xuất nhập khẩu mặt mặt hàng chế biến khác nhau về phẩm cấp

phẩm cấp giữa hai nước có chiều hướng tăng mạnh qua các năm.

giữa hai nước có chiều hướng giảm qua các năm.

Canada năm 2000 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều dọc chiếm 0,027

3.4. Các yếu tố tác động đến thƣơng mại nội ngành chế biến của Việt Nam

thì đến năm 2010 đạt 0,113, đạt trung bình năm thời kỳ này là 0,078. Tỷ lệ

Như đã mô tả ở phần phương pháp nghiên cứu, các yếu tố tác động đến

xuất nhập khẩu mặt mặt hàng chế biến khác nhau về phẩm cấp giữa hai

thương mại nội ngành bao gồm: GDP bình quân đầu người, sự khác biệt về GDP

nước có chiều hướng tăng qua các năm.

giữa hai quốc gia, sự khác biệt về GDP bình quân đầu người giữa hai quốc gia,

Denmark năm 2000 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều dọc chiếm

khoảng cách về mặt địa lý giữa hai quốc gia, mất cân bằng trong thương mại

0,019 thì đến năm 2010 chỉ đạt 0,97, đạt trung bình năm thời kỳ này là

giữa hai quốc gia, mức độ tập trung thương mại, độ mở của nền kinh tế, có đất

0,125. Tỷ lệ xuất nhập khẩu mặt hàng chế biến khác nhau về phẩm cấp

liền bao quanh. Trên cơ sở đó, tác giả thực hiện mô hình hiệu ứng ngẫu nhiên

giữa hai nước có chiều hướng tăng qua các năm.

nhằm lượng hoá tác động của các yếu tố tới thương mại nội ngành hàng chế biến

Bulgaria năm 2000 không có thương mại nội ngành chiều dọc với
Việt Nam nhưng đến năm 2009 đạt 0,057, sau đó lại trở về mức không vào

của Việt Nam. Kết quả của mô hình được trình bày tại bảng 3.4.
Bảng 3.4: Kết quả của mô hình hiệu ứng ngẫu nhiên (Random effects)

năm 2010, đạt trung bình năm thời kỳ này là 0,046. Tỷ lệ xuất nhập khẩu
mặt mặt hàng chế biến khác nhau về phẩm cấp giữa hai nước có chiều
hướng tăng qua các năm.
Các nước có chiều hướng giảm gồm: Hàn Quốc; HongKong;
Campuchia; Malaysia.
Hàn Quốc năm 2000 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều dọc chiếm
0,136 thì đến năm 2010 chỉ đạt 0,116, đạt trung bình năm thời kỳ này là
0,119. Tỷ lệ xuất nhập khẩu mặt mặt hàng chế biến khác nhau về phẩm cấp
giữa hai nước có chiều hướng giảm qua các năm.
HongKong năm 2000 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều dọc chiếm
0,233 thì đến năm 2010 chỉ đạt 0,133, đạt trung bình năm thời kỳ này là
0,154. Tỷ lệ xuất nhập khẩu mặt mặt hàng chế biến khác nhau về phẩm cấp

Biến độc lập

Ghi chú:

0,021 thì đến năm 2010 chỉ đạt 0,008, đạt trung bình năm thời kỳ này là

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

-0,022
0,079**
0
-0,04
0,079
-0,026*
-0,052*
1,141**
0,02
-0,059

z-test
-0,33
3,47
0,84
-1,14
1,66
-2,51
-2,44
3,2
1,6
-1,45

"Nguồn: Kết quả của mô hình"

giữa hai nước có chiều hướng giảm qua các năm.
Campuchia năm 2000 tỷ lệ thương mại nội ngành chiều dọc chiếm

Hệ số

Hệ số chặn
GDP bình quân đầu người của quốc gia i
GDP bình quân đầu người của quốc gia j
Sự khác biệt về GDP giữa hai quốc gia
Sự khác biệt về GDP bình quân đầu người giữa hai quốc gia
Khoảng cách giữa hai quốc gia
Mất cân bằng trong thương mại giữa hai quốc gia
Mức độ tập trung thương mại
Độ mở của nền kinh tế quốc gia j
Có đất liền bao quanh
Số quan sát: 371
R2: Within: 0,08
Between: 0,52
Overall: 0,36
*

Mức ý nghĩa 0,05

**

Mức ý nghĩa 0,01

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

63

64

Kết quả ở bảng 3.4 cho thấy rằng mô hình phù hợp với số liệu, giải

Biến “Mức độ tập trung thương mại” có hệ số mang giá trị dương và

thích được phần lớn sự thay đổi trong mức độ thương mại nội ngành. Về cơ

có ý nghĩa về mặt thống kê rất cao. Điều này hoàn toàn phù hợp trên phương

bản, hệ số của các biến đều mang giá trị mong đợi. Hầu hết hệ số của các

diện lý thuyết. Như vậy, kết quả cho thấy rằng các quốc gia có mức độ tập

biến quan trọng đều có ý nghĩa thống kê cao. Điều này cho thấy kết quả

trung thương mại cao thì mức độ thương mại nội ngành giữa các quốc gia

nghiên cứu thực nghiệm đều phù hợp vói dự đoán về mặt lý thuyết.

này cũng cao hơn so với các quốc gia có mức độ tập trung thương mại thấp.

Mức độ tập trung thương mại là biến có tác động lớn nhất đến thương

Biến “Độ mở của nền kinh tế” có hệ số mang giá trị dương nhưng lại

mại nội ngành. Hệ số của biến này mang dấu dương và có ý nghĩa thông kê

không có ý nghĩa về mặt thống kê. Tuy nhiên, kết quả cũng hàm ý rằng các

ở mức 0,01. Điều này cho thấy các quốc gia có mức độ tập trung thương mại

quốc gia có độ mở nền kinh tế cao thì mức độ thương mại nội ngành của các

cao sẽ có khả năng dẫn đến mức độ thương mại nội ngành cao.

quốc gia này cũng cao hơn. Điều này hoàn toàn phù hợp về mặt lý thuyết bởi

Biến “GDP bình quân đầu người của quốc gia i” (trong trường hợp

lẽ các quốc gia có hàng rào bảo hộ mậu dịch thấp, mở cửa ra bên ngoài thì

này là Việt Nam) là biến quan trọng thứ hai. Hệ số của biến này mang dấu

tổng mức lưu chuyển ngoại thương cũng lớn. Khi tổng mức lưu chuyển

dương và có ý nghĩa ở mức 0,01. Điều này cho thấy rằng khi thu nhập bình

ngoại thương cao thì mức độ thương mại nội ngành cũng lớn hơn.

quân đầu người của Việt Nam tăng lên thì mức độ thương mại nội ngành
cũng cao hơn.

Hệ số của biến “Có đất liền bao quanh” mang giá trị âm nhưng lại
không có ý nghĩa về mặt thống kê. Tuy vậy, kết quả nghiên cứu cho thấy

Biến “Sự khác biệt về GDP giữa hai quốc gia”mang giá trị âm nhưng

rằng các quốc gia có xu hướng trao đổi buôn bán nhiều hơn với các quốc gia

lại không có ý nghĩa thống kê. Mặc dù vậy, kết quả cũng cho thấy rằng các

có biển. Do đó, mức độ thương mại nội ngành của giữa các quốc gia này

quốc gia có GDP tương đồng nhau sẽ có mức độ thương mại nội ngành lớn

cũng cao hơn.

hơn. Các quốc gia càng có sự khác biệt về GDP thì mức độ thương mại nội
ngành giữa các quốc gia này càng nhỏ.
Hệ số của biến “Khoảng cách giữa hai quốc gia” mang giá trị âm và có
ý nghĩa thống kê ở mức 0,05. Kết quả này hoàn toàn hợp lý về mặt lý thuyết.
Điều đó có nghĩa là các quốc gia xa nhau về mặt địa lý thường sẽ trao đổi
buôn bán với nhau ít hơn so với các quốc gia gần nhau hơn về mặt địa lý. Do
đó, mức độ thương mại nội ngành giữa các quốc gia này cũng thấp hơn.
Hệ số của biến “Mất cân bằng trong thương mại giữa hai quốc gia”
mang giá trị âm và có ý nghĩa thống kê. Điều này cho thấy rằng các quốc gia
có cán cân thương mại thặng dư hay thâm hụt với đối tác thương mại thì
mức độ thương mại nội ngành giữa các quốc gia này cũng thấp hơn.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




65

66

CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY THƢƠNG MẠI NỘI NGÀNH

4.1.2. Đẩy mạnh thương mại nội ngành đi đối với lựa chọn mặt hàng

HÀNG CHẾ BIẾN CỦA VIỆT NAM

chủ lực
Trong quan hệ thương mại thế giới, cần đa phương hóa, linh hoạt hoá

4.1. Quan điểm, định hƣớng
4.1.1. Đẩy mạnh thương mại nội ngành đi đối với phát huy lợi thế so sánh
Điều này chỉ có thể thực hiện được một cách hiệu quả với sự hỗ trợ
của chính sách thương mại phù hợp nhằm khai thác triệt để lợi thế so sánh
thông qua quan hệ trao đổi quốc tế để nắm bắt và mở rộng thị trường trong

thị trường, mở rộng buôn bán với nhiều nước. Song ở giai đoạn trước mắt đối
với nước ta kinh tế chưa phát triển cao, các điều kiện về khoa học - kỹ thuật
còn nhiều hạn chế, khả năng cạnh tranh còn yếu, cần lựa chọn những mặt
hàng có chất lượng cao xây dựng thành thương hiệu quốc tế và những thị
trường có khả năng và ưu thế riêng đối với mình để khai thác và tham gia

khu vực và thị trường thế giới cho đất nước. Lợi thế so sánh thể hiện ở khả

xuất, nhập khẩu buôn bán thương mại, dịch vụ, trên cơ sở đó từng bước giành

năng và điều kiện thuận lợi của một nước này so với nước khác trong việc

chỗ đứng trên thị trường thế giới.

sản xuất cùng một loại sản phẩm hàng hóa, dịch vụ trong những thời điểm

4.1.3. Đẩy mạnh thương mại nội ngành gắn liền với việc thực hiện các cam

nhất định, nhằm đưa lại hiệu quả cao nhất cho mỗi quốc gia.

kết của WTO

Lợi thế so sánh trong thương mại quốc tế bao gồm: (i) lợi thế so sánh

Việc thực hiện các cam kết của WTO chứng tỏ với thế giới rằng Việt

tự nhiên vốn có, (ii) lợi thế so sánh nảy sinh do sự phát triển của lực lượng

Nam là nước tuân thủ nghiêm chỉnh đúng luật, đúng cam kết trong quan hệ

sản xuất và (iii) lợi thế so sánh phát sinh do đổi mới chủ trương, chính sách

thương mại với phần còn lại của thế giới; mặt khác tranh thủ được sự ủng hộ của

và cơ chế quản lý Nhà nước. Khi nói về lợi thế tuyệt đối, Adam Smith nhà

thế giới và đặc biệt là của tổ chức thương mại thế giới WTO, đặc biệt là khi

kinh tế học cổ điển, cho rằng một nước chỉ nên sản xuất những loại hàng

chúng ta gặp phải những khó khăn, rào cản và tranh chấp về thương mại quốc tế.

hóa sử dụng tốt nhất các loại tài nguyên sẵn có của họ để có lợi nhuận cao

4.1.4. Đẩy mạnh thương mại nội ngành gắn liền với phát huy tốt vai trò

nhất. Việc tiến hành trao đổi giữa các quốc gia phải tạo ra lợi ích cho cả hai

quản lý của Nhà nước

bên, nếu một quốc gia có lợi còn quốc gia khác bị thiệt thì họ sẽ từ chối

Để phát huy đến mức cao nhất lợi thế so sánh thương mại, thì điều quan
trọng là phải có những con người quản lý có tri thức mới về thương mại, cùng

tham gia vào thương mại quốc tế.
Khi tham gia thương mại quốc tế, các quốc gia phải biết lựa chọn sản
xuất và xuất khẩu những hàng hóa có lợi thế so sánh tốt nhất và nhập khẩu
những hàng hóa mà mình sản xuất bất lợi nhất. Đây cũng là một bài học mà
chúng ta đã rút ra qua hơn 20 năm đổi mới nền kinh tế. Một số sản phẩm
của nước ta đang có lợi thế tuyệt đối trên thị trường quốc tế cần phải đẩy
mạnh xuất khẩu.

với những cơ chế, chính sách thương mại đúng đắn phù hợp điều kiện kinh tế
- xã hội của đất nước trong thời kỳ mới và phù hợp xu thế phát triển và hội
nhập kinh tế - thương mại khu vực và thế giới. Do vậy, vấn đề cốt lõi để thực
hiện mục đích trên là phải nhận thức đúng đắn vai trò quan trọng quản lý Nhà
nước đối với thương mại trong nền kinh tế thị trường ở nước ta. Nhà nước
phải làm tốt chức năng quản lý kinh tế vĩ mô nói chung và quản lý hoạt động
thương mại quốc tế nói riêng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

67



68

Trong nền kinh tế thị trường, Nhà nước đóng vai trò là người định
hướng chiến lược, quy định khung pháp luật, đề ra những mục tiêu chung cho

4.1.6. Thúc đẩy thương mại nội ngành bền vững, không gây ô nhiễm
môi trường

sự phát triển, công bằng, thống nhất điều hoà các quyền lợi chung và cá nhân.

Đây là yêu cầu tiên quyết phải đặt lên hàng đầu, đòi hỏi các doanh

Nhìn chung các nước hiện nay, kể cả các nước đã phát triển và các

nghiệp và chính quyền địa phương cần phải tính toán kỹ mọi phương diện,

nước chậm và đang phát triển đều coi trọng việc kết hợp giữa cơ chế thị

nhưng cũng phải nhìn trong tổng quan phát triển kinh tế - xã hội của địa

trường tự do và sự điều tiết của Nhà nước trong quản lý kinh tế thị trường để

phương nhưng đảm bảo an toàn sức khỏe cho người dân.
Trong những năm qua, chính sách phát triển xuất khẩu quá chú trọng

nhằm đạt được hiệu quả kinh tế cao nhất.
Đẩy mạnh phát triển thương mại và dịch vụ quốc tế là xu hướng tất yếu
của tất cả các nước trên thế giới, nhất là các nước đã phát triển; do năng lực
sản xuất ngày càng lớn, cho nên luôn luôn ở tình trạng thiếu thị trường tiêu
thụ sản phẩm có lợi nhất. Hoạt động thương mại quốc tế ngày càng mở rộng
và cạnh tranh thị trường thế giới ngày càng gay gắt là tất yếu. Trong tình hình
đó, để có lợi thế trong quan hệ thương mại thế giới, chen chân được vào thị
trường thế giới và bảo đảm không thất bại thì nước ta cần có những chính
sách thương mại quốc tế khôn ngoan, linh hoạt, mềm dẻo, vừa phù hợp với
điều kiện của nước mình, vừa phù hợp thông lệ quốc tế, vừa đảm bảo luật
pháp quốc gia, vừa đảm bảo luật lệ của "sân chơi" thị trường quốc tế.
4.1.5. Đẩy mạnh thương mại nội ngành gắn liền với hoàn thiện khung
pháp luật cho hoạt động thương mại

đến chỉ tiêu số lượng, dựa vào tài nguyên thiên nhiên và nguồn lao động rẻ,
chưa quan tâm đúng mức đến chất lượng và hiệu quả xuất khẩu, gây ra nhiều
tác động tiêu cực như suy giảm tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm môi trường...
Thực tế này đòi hỏi chúng ta phải có chính sách xuất nhập khẩu đúng đắn và
phù hợp để phát triển bền vững trong giai đoạn 2011-2020.
4.2. Một số giải pháp nhằm thúc đẩy thƣơng mại nội ngành của Việt Nam
Trên thực tế, tỷ trọng thương mại nội ngành giữa các quốc gia trong
cùng một khối liên kết, các quốc gia có sự tương đồng về mức thu nhập hoặc
giữa các quốc gia tồn tại cầu chồng chéo thường lớn hơn so với tỷ trọng tương
ứng giữa các quốc gia không cùng một khối liên kết do tận dụng được lợi thế
theo quy mô.
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu có nhiều biến động, khó khăn, nhiều

quốc gia trong đó có Việt Nam chọn giải pháp gia tăng xuất khẩu để vượt qua

Việc hoàn thiện khung pháp luật cho hoạt động thương mại ở cả ở thị

khủng hoảng, khiến tính cạnh tranh ở nhiều thị trường xuất khẩu trở nên gay

trường trong nước và quốc tế là vấn đề hết sức cần thiết để phát triển lành

gắt hơn. Bên cạnh đó, khủng hoảng kinh tế thế giới khiến nhiều nước dựng

mạnh thị trường trong nước làm cơ sở hậu phương cho phát triển thị trường

rào cản thương mại để hạn chế hàng nhập khẩu khiến hàng xuất khẩu của Việt

ngoài nước. Thị trường trong nước phát triển vững chắc là điều kiện quan

Nam càng gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên 6 tháng qua kim ngạch xuất khẩu

trọng để mở rộng thị trường ra ngoài nước, đẩy mạnh xuất khẩu và chủ động

hàng hóa của nước ta vẫn tăng trưởng cao nhờ sự đóng góp chủ yếu của nhóm

nhập khẩu của nước ta, ngược lại thị trường ngoài nước được phát triển sẽ tạo

hàng công nghiệp chế biến. Đặc biệt, xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam vào

điều kiện thúc đẩy thị trường trong nước phát triển mạnh hơn, phục vụ tốt hơn

các thị trường truyền thống vẫn giữ được tốc độ tăng trưởng khá. Xuất khẩu

cho sản xuất và đời sống.

vào EU tăng 21,6%, vào ASEAN tăng 19,5 %. Nhờ tận dụng được ưu đãi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




69

70

thuế quan từ việc cấp giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa C/O trong các thị

4.2.2. Hỗ trợ nghiên cứu thị trường quốc tế với sản phẩm chế biến xuất khẩu

trường có Hiệp định tự do thương mại (FTA), tổng kim ngạch hàng hóa xuất

Theo quan điểm kinh doanh hiện đại, nghiên cứu thị trường là một

khẩu tận dụng được ưu đãi này trong 5 tháng qua đạt trên 5,5 tỷ USD, tăng

công cụ thiết yếu và là điều kiện cần để doanh nghiệp tiếp cận thị trường

66% so với cùng kỳ năm 2011.

thành công. Tuy nhiên, trong giai đoạn kinh tế còn nhiều khó khăn, với ngân

Để mang lại hiệu quả cần đánh giá về các mục tiêu lựa chọn, trong đó
chú trọng mục tiêu kim ngạch xuất khẩu và giá trị gia tăng, do vậy Việt Nam

sách thu hẹp, làm cách nào để doanh nghiệp có thể tiến hành nghiên cứu thị
trường hiệu quả nhất và ít tốn kém nhất?

chọn giải pháp gia tăng xuất khẩu, phối hợp nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp

Nghiên cứu thị trường còn giúp doanh nghiệp có những nhận biết kịp

nhận diện, đánh giá thị trường, thúc đẩy hoạt động xuất, nhập khẩu, tăng

thời về phản ứng của khách hàng đối với sản phẩm hay chất lượng dịch vụ,

cường khả năng cạnh tranh của một số ngành hàng xuất khẩu chủ lực của Việt

cũng như những vấn đề tiềm ẩn của thị trường hiện tại và cả cơ hội kinh

Nam. Chúng ta cần có một số giải pháp sau:

doanh trong tương lai. Hoạt động nghiên cứu thị trường ở Việt Nam tuy có

4.2.1. Đẩy mạnh xuất nhập khẩu giữa các quốc gia trong cùng khối liên kết

tăng trưởng tốt trong những năm gần đây, nhưng nhìn chung chỉ mới ở giai

Hội nhập kinh tế quốc tế càng sâu rộng, dù ở cấp độ đơn phương, song

đoạn sơ khai: năm 2010 đạt khoảng 33 triệu USD, năm 2011 trên dưới 40

phương, khu vực hay Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) thì cơ hội phát

triệu USD. Mức chi này khá thấp so với các nước trong khu vực như Thái Lan

triển càng nhiều, song khó khăn thách thức càng lớn. Quá trình hội nhập kinh

(gần 100 triệu USD/năm, Philippines (trên 80 triệu USD/năm)...

tế, nhất là kể từ khi Việt Nam gia nhập WTO và tham gia mạnh mẽ hơn các
hiệp định thương mại tự do (FTA)

Có vẻ như nhiều doanh nghiệp Việt Nam chưa mặn mà lắm với hoạt
động này, đặc biệt là trong giai đoạn phải thắt chặt mọi chi tiêu như hiện nay,

Mặt khác việc hội nhập trên bộc lộ rõ hơn những yếu kém nội tại của nền
kinh tế Việt Nam. Tình hình hiện nay đòi hỏi phải có một chiến lược xuất, nhập
khẩu hiệu quả nhằm thực sự góp phần cải thiện hiệu quả phân bổ nguồn lực,
nâng cao khả năng cạnh tranh của nền kinh tế và ổn định kinh tế vĩ mô. Điều
này càng có ý nghĩa trong bối cảnh Việt Nam cần tập trung ổn định kinh tế vĩ
mô, chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng chất lượng hiệu quả.
Về phía các Doanh nghiệp, bên cạnh việc tiếp tục tái cơ cấu sản phẩm
hàng hóa xuất khẩu để đạt giá trị gia tăng cao, các doanh nghiệp xuất khẩu
cần tận dụng triệt để cơ hội ưu đãi của FTA về thuế quan để mở rộng thị
trường xuất khẩu. Đây chính là chìa khóa tiến tới thành công của doanh
nghiệp. Tập trung phát triển xuất khẩu những mặt hàng có lợi thế về điều kiện
tự nhiên và lao động rẻ như thủy sản, dệt may, điện tử, các sản phẩm chế tác
công nghệ trung bình.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



điều này cũng đồng nghĩa với việc doanh nghiệp có thể bỏ lỡ nhiều cơ hội
quan trọng.
Do quy mô thị trường quốc tế lớn hơn rất nhiều so với thị trường trong
nước, mặt khác thị trường tiêu thụ quốc tế lại thường xuyên biến động phức
tạp nên các doanh nghiệp sản xuất và điều kiện để sản phẩm xuất khẩu thường
gặp nhiều khó khăn trong nghiên cứu thị trường. Ở Việt Nam, các doanh
nghiệp nắm bắt thông tin thị trường còn rất kèm, thông tin thiếu và độ chuẩn
xác không cao. Vì vậy, nhiều khi doanh nghiệp bị động, lúng túng trong điều
hành xuất khẩu. Doanh nghiệp có thể tự thu thập thông tin về đối thủ, xu
hướng thị trường, và khách hàng tiềm năng qua các báo cáo thị trường, báo
cáo người tiêu dùng,... bằng kênh báo chí và internet. Hầu hết các công ty
nghiên cứu thị trường lớn, các hiệp hội, phòng thương mại đều cung cấp miễn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



71

72

phí một số báo cáo, khảo sát trên website của họ. Tuy nhiên, phương pháp

những vấn đề khó khăn, vướng mắc để có biện pháp chủ động đối phó, nhất là

này tốn rất nhiều thời gian và thông tin thu được đa phần ở cấp độ vĩ mô.

để góp phần thúc đẩy xuất khẩu, nâng cao hiệu quả xuất khẩu và giảm dần

Doanh nghiệp cũng có thể mời chuyên gia tư vấn về nghiên cứu thị trường,

nhập siêu; Chủ động tìm kiếm, phát triển các thị trường mới để đa dạng hóa thị

những người nhiều kinh nghiệm, có thâm niên làm việc trong các công ty

trường xuất nhập khẩu…

nghiên cứu thị trường nước ngoài, nhằm tiết kiệm chi phí.

4.2.3. Có chính sách trợ giúp, thúc đẩy các doanh nghiệp sản xuất và

Hiện nay, các rào cản đang có xu hướng gia tăng, nhất là các rào cản về

chế biến

kỹ thuật và có khoảng trên 60 quan ngại. Các doanh nghiệp cần thường xuyên

Cùng với tiến trình hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng, cơ chế, chính

theo dõi quan ngại và các biện pháp để từ đó tìm hiểu, phân tích, đánh giá, tìm

sách thương mại hướng tới mục tiêu khuyến khích xuất khẩu, bảo đảm nhập

và điều chỉnh biện pháp cho phù hợp với tình hình thực tiễn để tiếp cận vào

khẩu đáp ứng yêu cầu của sản xuất và tiêu dùng, bảo vệ, phát triển và nâng

thị trường một cách thuận lợi nhất. Doanh nghiệp cũng nên tận dụng các kênh

cao hiệu quả sản xuất trong nước; mở rộng hợp tác với các nước trên thế giới

thông tin hỗ trợ từ nhiều tổ chức khác nhau.

và trong khu vực. chính sách thương mại hiện nay vẫn chưa xây dựng đầy đủ

Để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu, nhà nước

các tiêu chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm và sự bất cập

thành lập các trung tâm xúc tiến xuất khẩu ở Việt Nam. Chức năng của trung

trong công tác kiểm tra theo tiêu chuẩn này với hàng nhập khẩu để góp phần

tâm này là nắm bắt và cung cấp thông tin về thị trường thế giới cho các doanh

bảo hộ hợp lý sản xuất trong nước, bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng phù

nghiệp Việt Nam, tổ chức xúc tiến xuất khẩu và đưa hàng ra nước ngoài một

hợp với các qui định của WTO. Không những thế, công tác tổ chức xuất khẩu,

cách thuận lợi và tiết kiện chi phí. Việc tập trung nghiên cứu thị trường nước

nhất là những mặt hàng có khối lượng và giá trị lớn còn nhiều hạn chế, chưa

ngoài là hướng hoạt động của trung tâm. Và về lâu dài sẽ thiết lập một ngân

tạo điều kiện tốt cho việc xác lập mối liên kết giữa người sản xuất nguyên

hàng dữ liệu về thị trường nước ngoài để sẵn sàng cung cấp cho các doanh

liệu, doanh nghiệp chế biến, thương nhân xuất khẩu nhằm ổn định nguồn

nghiệp khi họ cần đến. Các cơ quan ngoại giao Việt Nam ở nước ngoài cần có

nguyên liệu, bảo đảm chất lượng sản phẩm và khả năng điều tiết lượng hàng

các nhóm công tác nghiên cứu thị trường và báo cáo chi tiết về thị trường.

xuất khẩu, đạt đến giá trị xuất khẩu cao. Cùng đó, việc vận dụng các biện

Chúng ta đặt nhiệm vụ này lên vị trí quan trọng trong ngoại giao.

pháp phòng vệ thương mại chưa thực sự hiệu quả trong khi đây lại là những

Phát huy vai trò của Hiệp hội trong việc liên kết các hội viên, đại diện để
bảo vệ quyền lợi, lợi ích hợp pháp của các hội viên trong thương mại quốc tế,

biện pháp hữu hiệu phù hợp với cam kết WTO để góp phần bảo vệ sản xuất
trong nước.

thực hiện tốt vai trò là cầu nối giữa cơ quan quản lý nhà nước với các doanh

Để phát triển xuất nhập khẩu ở Việt Nam, cần phát triển xuất khẩu trên

nghiệp; Tổ chức mô hình sản xuất, kinh doanh theo hướng chú trọng chất

cơ sở khai thác triệt để lợi thế so sánh và lợi thế cạnh tranh, đảm bảo tốc độ và

lượng, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và các tiêu chuẩn, quy chuẩn theo

chất lượng tăng trưởng cao, góp phần tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững.

quy định để đảm bảo uy tín của sản phẩm xuất khẩu và của doanh nghiệp xuất

Vì vậy, Việt Nam phải có chính sách kiên trì định hướng công nghiệp hóa

khẩu; Phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý nhà hước, phản ánh kịp thời

hướng vào xuất khẩu. Tuy nhiên, đối với Việt Nam đang ở giai đoạn đầu của

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




73

74

công nghiệp hóa, thị trường trong nước chưa phát triển thì cần tranh thủ

Ngoài các khó khăn nêu trên, các doanh nghiệp xuất khẩu tiếp tục phải

nguồn lực từ bên ngoài, nhất là thu hút đầu tư nước ngoài để nâng cao sức

đối mặt với những vấn đề còn tồn tại mà chưa có biện pháp giải quyết triệt để

cạnh tranh của nền kinh tế. Phát triển xuất khẩu là con đường để Việt Nam

như: tình trạng thiếu nguyên liệu để sản xuất hàng xuất khẩu, năng lực chế

thâm nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, hội nhập sâu hơn vào nền kinh

biến các mặt hàng nông sản còn thấp dẫn đến chủ yếu là xuất khẩu thô chưa

tế thế giới.

mang lại giá trị gia tăng cao; kết cấu hạ tầng còn hạn chế, chi phí logistics

Nhận diện một số khó khăn của các doanh nghiệp đang gặp phải hiện
nay về thị trường; về tiếp cận vốn, về lãi suất vay ngân hàng; vấn đề liên quan
đến chính sách thuế…

cao, các hãng tàu thường xuyên đưa ra các loại phí bất hợp lý gây ảnh hưởng
đến hiệu quả xuất khẩu và năng lực cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu.
Từ những khó khăn vướng mắc trên, cần đưa ra một số hướng giải

Về thị trường, khủng hoảng kinh tế thế giới, khủng hoảng nợ châu
Âu dẫn đến kinh tế Hoa Kỳ, EU vẫn trong tình trạng trì trệ, thu nhập và

quyết như sau:

(1) Nhóm giải pháp về thị trường

tiêu thụ giảm sút, nhập khẩu giảm, đơn hàng giảm…làm ảnh hưởng đến

Khẩn trương đẩy mạnh việc thực hiện các Chương trình xúc tiến

xuất khẩu của một số mặt hàng chủ lực của Việt Nam; Các mặt hàng xuất

thương mại quốc gia nhằm khai thông thị trường. Trong bối cảnh kinh phí

khẩu của Việt Nam phải đối mặt với ngày càng nhiều rào cản kỹ thuật từ

XTTM còn hạn chế, cần có định hướng tập trung hoạt động XTTM vào một

các nước nhập khẩu.

số thị trường trọng điểm, thị trường tiềm năng, tránh dàn trải để nâng cao

Về tiếp cận vốn và lãi suất vay ngân hàng, theo phản ánh của các doanh

hiệu quả hoạt động XTTM. Thúc đẩy các hoạt động giao thương trực tuyến

nghiệp, Hiệp hội, mặc dù lãi suất ngân hàng đã được giảm dần trong thời gian

giữa doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp nước ngoài để tăng cường

qua, tuy nhiên, hầu hết các doanh nghiệp đều đang trong tình trạng khó khăn,

việc tiếp xúc giữa các doanh nghiệp, giúp giảm chi phí giao dịch. Tăng

không đáp ứng được điều kiện cho vay của ngân hàng nên khó tiếp cận vốn

cường hỗ trợ về công tác thông tin, dự báo nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp

vay với lãi suất hợp lý, điều này ảnh hưởng lớn đến hoạt động sản xuất kinh

tìm kiếm khách hàng mới, thị trường mới, mở rộng thị trường xuất khẩu;

doanh và đầu tư mới của doanh nghiệp.

thường xuyên theo dõi, cập nhật tình hình diễn biến giá cả, tiến độ xuất khẩu

Về chính sách thuế, việc hướng dẫn thực hiện Luật Thuế bảo vệ môi
trường đối với mặt hàng túi nylon chưa được đầy đủ, chưa hợp lý và chưa
thống nhất nên đã gây ra khó khăn, trở ngại, ảnh hưởng đến hoạt động xuất
khẩu và hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp xuất khẩu.
Theo quy định tại dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Quản lý thuế,
hàng hóa xuất nhập khẩu nói chung phải nộp thuế ngay trước khi thông quan,
không phân biệt mục đích nhập khẩu (không được ân hạn 275 ngày hoặc 30
ngày như trước kia), điều này làm ảnh hưởng lớn đến hoạt động sản xuất, gia
công chế biến hàng xuất khẩu của doanh nghiệp.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



các mặt hàng, những biến động của thị trường thế giới, có cảnh báo sớm
nguy cơ hàng xuất khẩu của Việt Nam bị kiện chống bán phá giá, chống trợ
cấp, tự vệ để chủ động đối phó, ngăn chặn. Những giải pháp xúc tiến thương
mại và phát triển thị trường ngoài nước cần tiếp tục tập trung chuyên nghiệp
hóa hoạt động xúc tiến thương mại, phát triển thương hiệu, nghiên cứu sàn

giao dịch, thương mại điện tử; thực hiện chương trình và thành lập Quỹ Xúc
tiến thương mại trọng điểm quốc gia; đổi mới tiêu chuẩn thưởng vượt kim
ngạch xuất khẩu và thưởng thành tích xuất khẩu; xây dựng giải pháp chuyển

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



75

76

đổi cơ cấu thị trường xuất nhập khẩu; nâng cao trách nhiệm và hiệu quả hoạt

kiện hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận được nguồn vốn với lãi suất ưu đãi của

động của các Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài; tăng cường cung cấp

Ngân hàng Phát triển Việt Nam. Đẩy mạnh hoạt động bảo lãnh tín dụng cho

thông tin thị trường ngoài nước...

các doanh nghiệp nhỏ và vừa để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong

Phát triển nhanh hệ thống phân phối hàng Việt Nam trên các thị trường
trọng điểm, gắn với đẩy mạnh sự tham gia vào mạng sản xuất, các chuỗi giá

việc tiếp cận vốn.
(3) Nhóm giải pháp về chính sách tài chính

trị toàn cầu theo từng ngành sản phẩm xuất khẩu chủ lực gắn với phát triển

Các Bộ, ngành tập trung triển khai thực hiện có hiệu quả các giải pháp

nhanh và tham gia kết nối mạng lưới logistics toàn cầu để nâng cao sự chủ

về việc miễn, giảm, gia hạn thời hạn nộp thuế và tiền sử dụng đất cho các

động và hiệu quả xuất khẩu. Đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền phổ

doanh nghiệp, hộ kinh doanh và cá nhân theo Nghị quyết số 13/NQ-CP ngày

biến, hướng dẫn doanh nghiệp cách tiếp cận với các thị trường mới, đồng thời

10/5/2012 của Chính phủ và Nghị quyết của kỳ họp thứ 3 Quốc hội Khóa XIII

tận dụng triệt để ưu đãi thông qua các FTA, tận dụng tốt các điều kiện thuận

về miễn, giảm thuế.

lợi về tiếp cận thị trường và cắt giảm thuế quan ngày càng sâu hơn của các đối
tác để đẩy mạnh xuất khẩu và nâng cao hiệu quả xuất khẩu hàng hóa Việt
Nam sang các thị trường đã ký FTA. Thúc đẩy việc trao đổi và ký kết các
thỏa thuận cấp Chính phủ/cấp Bộ về việc xuất khẩu các mặt hàng như gạo, xi
măng, phân bón… cho các nước có nhu cầu lớn gắn với việc hỗ trợ lãi suất,
bảo lãnh tín dụng….
Tăng cường vai trò kiểm soát chất lượng hàng hóa xuất khẩu của các cơ
quan nhà nước để nâng cao uy tín các sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam,
tránh tình trạng bị cảnh báo về việc không đáp ứng quy định vệ sinh an toàn
thực phẩm của nước sở tại. Các Bộ, ngành, địa phương chủ động phối hợp,

nghiên cứu xây dựng cơ chế, chính sách hỗ trợ tiêu thụ nông sản, thủy sản có

(4) Tập trung phát triển nhóm hàng hóa mới, nhóm công nghệ cao
Trong bối cảnh lượng xuất khẩu của nhiều mặt hàng trong nhóm nông,
lâm, thủy sản, nhiên liệu và khoáng sản đã đến ngưỡng, trong khi giá xuất
khẩu không còn thuận lợi thì tăng trưởng kim ngạch xuất phụ thuộc nhiều vào
tăng trưởng của nhóm hàng công nghiệp và công nghiệp chế biến - đây là
nhóm hàng có tiềm năng phát triển và thị trường thế giới có nhu cầu, trong đó
một số mặt hàng như điện tử và linh kiện máy tính, điện thoại di động là
những mặt hàng có tốc độ tăng trưởng cao trong thời gian qua và hứa hẹn tiếp
tục mang lại kim ngạch xuất khẩu lớn trong thời gian tới.
4.2.4. Thúc đẩy thương mại nội ngành hàng chế biến phát triển bền vững

lượng hàng hóa lớn như gạo, thủy sản, cà phê, hạt tiêu, hạt điều và một số

Để tạo ra hàng hóa chế biến xuất khẩu có chất lượng cao, chi phí thấp làm

ngành khác như dệt may, da giày…, nghiên cứu xây dựng chính sách tạm trữ

tăng sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường thế giới, Chính phủ

để ổn định giá, chủ động nguồn hàng cho xuất khẩu. Đẩy mạnh cải cách thủ

cần có chính sách trợ giúp các doanh nghiệp sản xuất và chế biến như sau:

tục hành chính, tạo thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu nguyên liệu.
Triển khai hiệu quả Nghị định số 75/2011/NĐ-CP ngày 30/8/2011 của
Chính phủ về tín dụng đầu tư và tín dụng xuất khẩu của nhà nước, tạo điều

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Thứ nhất, chúng ta có thể thí điểm:
- Điều chỉnh lăi xuất tín dụng cho xuất khẩu nói chung và xuất khẩu

(2) Nhóm giải pháp về vốn, lãi suất



mặt hàng chế biến, đặc biệt là chế biến nông sản theo hướng thoả mãn tối đa
nhu cầu tín dụng và lãi xuất điều chỉnh theo mùa vụ và kiểm soát tín dụng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




77

78

- Điều chỉnh các nguồn cung ứng đầu vào đảm bảo cho các doanh

xuất khẩu tuy chưa lớn nhưng vừa qua có tốc độ tăng trưởng nhanh, có tiềm

nghiệp cung ứng dịch vụ không bị thua lỗ, có thể đấu thầu chọn nhà cung ứng

năng, không bị hạn chế hoặc chưa bị hạn chế về thị trường, hạn ngạch.

với chi phí dịch vụ với giá thấp, thuận lợi. Bảo hành các vật tư chủ yếu. Đầu

4.2.5. Hoàn thiện chính sách thương mại

ra cũng theo hướng chọn các nhà tiêu thụ mặt hàng xuất khẩu.
Thứ hai, Nhà nước điều chỉnh thuế cho tất cả các doanh nghiệp và cá
nhân trực tiếp đầu tư sản xuất, đặc biệt là xuất khẩu hàng chế biến.

Để có thể thúc đẩy thương mại nội ngành chế biến, Việt Nam cần
phải xây dựng một cơ chế chính sách có sự nhất quán và ổn định trong thời
gian dài, giúp các doanh nghiệp xây dựng định hướng đầu tư và phát triển;

Thứ ba, tăng cường tỷ trọng xuất khẩu hàng chế biến: Tăng cường đầu

cần hỗ trợ trực tiếp cho việc thực hiện các mục tiêu xuất khẩu về mặt hàng

tư đổi mới công nghệ để nâng cao tỷ trọng hàng xuất khẩu qua chế biến, giảm

và thị trường; các chính sách khuyến khích phải đến đúng đối tượng, tập

dần tỷ trọng xuất khẩu hàng thô; mở rộng hợp tác với các địa phương trong

trung vào đúng mặt hàng, đúng thị trường và đúng chủ thể cần khuyến

vùng miền để xây dựng nguồn nguyên liệu, cung cấp dịch vụ và mở rộng thị

khích; xây dựng chính sách khuyến khích phát triển các mặt hàng xuất

trường; chú trọng xuất khẩu tại chỗ thông qua các hoạt động du lịch. Trong

khẩu chủ lực, các mặt hàng có kim ngạch nhỏ, có tiềm năng và tốc độ tăng

đó, sẽ chuyển dịch mạnh cơ cấu hàng hóa xuất khẩu theo hướng tăng tỉ trọng

trưởng cao. Để kinh tế thương mại biên giới phát triển bền vững, bên cạnh

sản phẩm đã qua chế biến lên trong cơ cấu xuất khẩu hoàng hóa; đồng thời ,

việc doanh nghiệp tự nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hoá xuất khẩu

đẩy mạnh xuất khẩu các mặt hàng có lợi thế cạnh tranh, nâng cao hiệu quả

thì rất cần sự hỗ trợ của Nhà nước về cơ chế, chính sách. Để không quá phụ

xuất khẩu làm động lực thúc đẩy tăng trưởng GDP.

thuộc vào chính sách biên mậu của phía bạn thì hàng hoá xuất khẩu phải đủ

Thứ tư, tăng cường công tác thông tin dự báo diễn biến thị trường

sức cạnh tranh để thâm nhập chính ngạch được vào thị trường rộng lớn

trong và ngoài nước để Doanh ngiệp kịp thời ứng phó, giảm thiểu rủi ro

này. Có như vậy, mới cải thiện được cán cân mậu dịch và tránh được

trong kinh doanh.

những rủi ro của mối quan hệ kinh tế không đối xứng hiện nay.

Cuối cùng, đa phương hoá các quan hệ thương mại vì trong điều kiện

Bên cạnh đó, cần phải nâng cao vai trò của Ngân hàng Phát triển Việt

Hội nhập kinh tế quốc tế, diễn biến của nền kinh tế thế giới phức tạp, thị

Nam trong việc cung cấp tín dụng, bảo lãnh tín dụng xuất khẩu và đầu tư cho

trường sẽ không ổn định, đòi hỏi phải đa phương hoá các quan hệ thương mại

các doanh nghiệp nhỏ và vừa; Rà soát, xây dựng các mức thuế xuất khẩu, thuế

nhằm phân bổ nguồn lực, nâng cao khả năng cạnh tranh của nền kinh tế và ổn

nhập khẩu phù hợp với lộ trình hội nhập quốc tế và khu vực nhằm tạo điều

định kinh tế vĩ mô. Quá phụ thuộc vào thị trường truyền thống, khi các thị

kiện đẩy mạnh xuất khẩu, phát triển sản xuất trong nước; Đánh giá tổng thể

trường này gặp khó khăn, xuất khẩu của Việt Nam cũng bị lao đao. Tập trung

tình hình đầu tư nước ngoài của Việt Nam thời gian qua và định hướng chính

vào 2 hướng chính: tập trung phát triển những mặt hàng lớn vì các mặt hàng

sách đến năm 2020. Đề xuất những giải pháp thu hút vốn đầu tư trực tiếp

này tăng trưởng sẽ tạo ra giá trị kim ngạch xuất khẩu lớn, giải quyết nhiều lao

nước ngoài có chất lượng; Thực hiện điều hành chính sách tiền tệ, tỷ giá và

động và các vấn đề xã hội khác; tập trung vào các mặt hàng có kim ngạch

quản lý ngoại hối linh hoạt bảo đảm khuyến khích xuất khẩu…

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

79



82
KẾT LUẬN

4.2.6. Đào tạo phát triển nguồn nhân lực
Xây dựng, cơ chế, chính sách khuyến khích, hỗ trợ các doanh nghiệp,
hiệp hội ngành hàng đầu tư, tham gia vào lĩnh vực đào tạo nguồn nhân lực
phục vụ các ngành hàng sản xuất, xuất khẩu; Tăng cường đào tạo, phổ biến
kiến thức và chính sách, pháp luật thương mại của các nước cho các địa
phương, doanh nghiệp để tận dụng các ưu đãi trong các cam kết quốc tế và có
biện pháp tích cực, chủ động phòng tránh các hàng rào trong thương mại để
phát triển xuất khẩu các mặt hàng chủ lực, mặt hàng mới của Việt Nam…

Việt Nam là một nước đang phát triển với dân số đông, đang phải
phục hồi khỏi sự tàn phá của chiến tranh, sự mất mát chỗ dựa về tài chính
sau khi Liên bang Xô viết tan rã và sự cứng nhắc của nền kinh tế kế hoạch
hóa tập trung. Sau nhiều năm với các cuộc chiến tranh kéo dài, trong hoàn

cảnh bị cô lập về chính trị và trì trệ về kinh tế, Việt Nam đang nhanh
chóng hòa mình vào dòng chảy chung của kinh tế và chính trị thế giới.
Tổng Kim ngạch hàng hóa xuất khẩu 8/2012 ước tính đạt 9,8 tỷ
USD, giảm 3,8% so với tháng trước và tăng 4,3% so với cùng kỳ năm
trước. Tính chung tám tháng năm 2012, kim ngạch hàng hóa xuất khẩu đạt
73,3 tỷ USD, tăng 17,8% so với cùng kỳ năm trước. Về thị trường hàng
hóa xuất khẩu tám tháng, Hoa Kỳ vẫn là thị trường lớn nhất với kim ngạch
ước tính đạt gần 13 tỷ USD, tiếp đến là EU đạt 12,5 tỷ USD, tăng 21,8%;
ASEAN đạt 10,8 tỷ USD, tăng 22,8%; Nhật Bản đạt 8,6 tỷ USD, tăng
32,3%; Trung Quốc đạt 8,2 tỷ USD, tăng 20,5%.
Kim ngạch hàng hóa nhập khẩu 8/2012 ước tính đạt gần 10 tỷ USD,
tăng 3,5% so với tháng trước và giảm 1,2% so với cùng kỳ năm trước.
Tính chung tám tháng, kim ngạch hàng hóa nhập khẩu đạt 73,4 tỷ USD,
tăng 6,7% so với cùng kỳ năm 2011. Về thị trường nhập khẩu trong tám
tháng năm nay, Trung Quốc là thị trường lớn nhất với kim ngạch đạt 18,2
tỷ USD, tăng 17,9% so với cùng kỳ năm 2011; ASEAN đạt 13,7 tỷ USD,
tăng 1,8%; Hàn Quốc đạt 9,8 tỷ USD, tăng 18,8%; Nhật Bản đạt 7,7 tỷ
USD, tăng 15,5%; EU đạt 5,2 tỷ USD, tăng 6,6%; Hoa kỳ đạt 3,2 tỷ USD,
tăng 7,6%.
Nhập siêu tám tháng năm 2012 là 62 triệu USD, bằng 0,08% tổng
kim ngạch hàng hóa xuất khẩu. Như vậy Việt Nam vẫn tiếp tục nhập siêu.
Thương mại nội ngành chế biến của Việt Nam với các nước đối tác có
biến động nhưng với xu hướng ngày càng phát triển theo thời gian. Điều

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

83

84

đó khẳng định xuất nhập khẩu sản phẩm từ ngành chế biến của nước ta

TÀI LIỆU THAM KHẢO

đang phát triển. Thương mại nội ngành chế biến theo chiều ngang của
Việt Nam và các nước có nhiều biến động và tăng dần, thể hiện Việt Nam
và các nước đối tác nghiên cứu với sự tồn tại của thị trường cạnh tranh

1.

Bách khoa toàn thư Việt Nam

2.

Balassa, B., và L. Bauwens (1987), "Các yếu tố quyết định Thương mại
nội

độc quyền và sự đa dạng hóa trong thị hiếu của người tiêu dùng thì xuất
khẩu và nhập khẩu về sản phẩm có chất lượng tương tự như nhau, nhưng
lại có đặc điểm khác nhau ngày càng phát triển. Thương mại nội ngành

3.

Các yếu tố tác động đến thương mại nội ngành bao gồm: GDP bình
quân đầu người, sự khác biệt về GDP giữa hai quốc gia, sự khác biệt về
GDP bình quân đầu người giữa hai quốc gia, khoảng cách về mặt địa lý
giữa hai quốc gia, mất cân bằng trong thương mại giữa hai quốc gia, mức

Cambridge, 1, 153-172.
4.

Gray, H. P và C. Martin (1980), "Ý nghĩa và đo lường các khác biệt”.

5.

Greenaway, D. và Milner, C. (1986), Kinh tế công nghiệp-Intra Thương

6.

Greenaway et al. (1995), "Dọc và ngang nội bộ ngành công nghiệp

mại (Basil Blackwell Inc).
Thương mại: Một thập phân tích công nghiệp cho Vương quốc Anh, Tạp

độ tập trung thương mại, độ mở của nền kinh tế, có đất liền bao quanh.
Trên cơ sở đó, lượng hoá tác động của các yếu tố này tới thương mại nội
ngành hàng chế biến của Việt Nam. Từ đó, rút ra một số giải pháp thúc đẩy
thương mại nội ngành của Việt Nam như: đẩy mạnh xuất nhập khẩu giữa
các quốc gia trong cùng khối liên kết, hỗ trợ nghiên cứu thị trường quốc tế

chí Kinh tế, 105, 433, 1505-1518.
7.

Greenway, D. và C. Milner (1986), “Kinh tế công nghiệp-Intra Thương

8.

Helpman, E. (1981), "Thương mại quốc tế khi có các khác biệt sản xuất,

mại” (Oxford: Basil và Blackwell).
nền kinh tế của quy mô và tính cạnh tranh độc quyền", Tạp chí Kinh tế

đối với sản phẩm chế biến xuất khẩu, đề ra chính sách trợ giúp, thúc đẩy
các doanh nghiệp sản xuất và chế biến, thúc đẩy thương mại nội ngành
hàng chế biến phát triển bền vững, hoàn thiện chính sách thương mại, đào
tạo phát triển nguồn nhân lực. Trên cơ sở thực hiện tốt những giải pháp,
theo đúng quan điểm, định hướng đã đề ra sẽ làm tăng kim ngạch xuất khẩu
và giá trị gia tăng, mang lại hiệu quả cho các mục tiêu đã chọn.

Barker, T. (1977), "Thương mại quốc tế và tăng trưởng kinh tế: Một lựa
chọn cho các phương pháp tiếp cận Neo-cổ điển", Tạp chí Kinh tế

đối với sản phẩm chế biến có phẩm cấp khác nhau ở mười nước nghiên
cứu có sự biến động theo cả hai chiều hướng: tăng dần và giảm dần.

khối châu Âu trong hàng Nhà sản xuất”, Kinh tế châu Âu, 32, 7,

1421-1437.

quốc tế, 11, 305-340.
9.

Helpman, E. và P. Krugman (1985), Cơ cấu thị trường và thương mại

nước ngoài (Cambridge, MA: MIT Press).

10. Hummels, D. và J. Levinshon (1995), "Độc quyền cạnh tranh và thương
mại quốc tế: xem xét lại các bằng chứng", Tạp chí hàng quý về Kinh tế,
110, 3, 799-836.
11. Kandogan, Y. (2003a), “Nội bộ ngành công nghiệp Thương mại về
chuyển đổi các nước: Xu hướng và các yếu tố quyết định, thị trường
mới”, Review, 4, 3, 273-286.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



85
12. Kandogan, Y. (2003b), "Xem xét lại các chi phí điều chỉnh của Hiệp định
Châu Âu”, Kinh tế ứng dụng thư, 10, 2, 63-68.
13. Krugman, P. (1979), "Tăng cường trả về, cạnh tranh độc quyền và
thương mại quốc tế: xem xét lại các bằng chứng", Tạp chí hàng quý về
Kinh tế, 9, 469-479.
14. Krugman, PR (1980), "Quy mô nền kinh tế, sản phẩm khác biệt và mẫu
của Bộ Thương mại, Kinh tế Mỹ Review, 70, 469-479.
15. Lancaster, K. (1980), “Intra-Công nghiệp Thương mại thuộc độc quyền
cạnh tranh hoàn hảo", Tạp chí Kinh tế Quốc tế 10 (2): 151-175.
16. Linder, S. (1961), Một tiểu luận về thương mại và chuyển đổi (New
York: Willey).
17. Sharma, K. (2009), "Làm thế nào quan trọng là thực phẩm chế biến trong
ngành công nghiệp-thương mại nội ngành? Kinh nghiệm của Úc”, Tạp
chí Nghiên cứu Kinh tế, 29, 2, 121-130.
18. Sohn, C-H. và Z. Zhang (2006), "Làm thế nào nội bộ ngành công nghiệp
Thương mại liên quan đến thu nhập khác biệt và đầu tư trực tiếp nước

ngoài ở Đông Á", Kinh tế Châu Á Các giấy tờ, 4, 3, 143-156.
19. Tổng Cục Hải quan (2011), Số liệu thống kê Hải quan.
20. Tổng Cục Hải quan (2012), Số liệu thống kê Hải quan.
21. Tổng Cục Thống kê (2012), Số liệu Tổng cục Thống kê.
22. United Nation Statistics Division (UNSD) (2012),
http:/unstats.un.org/unsd/ snaama/dnllist.asp (18/10/2011).
23. Zhang, J., Witteloostuijin, A. và C. Chu (2005), "Trung Quốc song

phương thương mại nội ngành công nghiệp: Một nghiên cứu dữ liệu
bảng cho 50 nước đang trong giai đoạn 1992-2001", Tạp chí Kinh tế Thế
giới, 141, 3.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên