Tiểu luận hóa học: ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG DẠY HỌC ĐẠI HỌC

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

KHOA HÓA HỌC

Bài tiểu luận:

ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG
DẠY HỌC ĐẠI HỌC

Danh sách học viên:
1. Phạm Đức Roãn

5. Ngô Tuấn Cường

2. Nguyễn Thị Thanh Chi

6. Đào Thị Bích Diệp

3. Lê Thị Hồng Hải

7. Đinh Thị Hiền

4. Nguyễn Văn Hải
HÀ NỘI – 2016


ii


Câu 1: Trên cơ sở lý thuyết ứng dụng công nghệ thông tin (CNTN) trong dạy
học, thầy (cô) đánh giá thực trạng sử dụng CNTN trong dạy học tại đơn vị

mình.
I.1. Cở sở lý thuyết ứng dụng CTTN trong dạy hoc
I.1.1. Vài nét giới thiệu và CNTT trong dạy học
Ngày nay CNTT đang được ứng dụng hết sức rộng rãi và hiệu quả vào các
lĩnh vực hoạt động của con người, tạo nên những thay đổi to lớn trong xã hội, trong
đó có nhà trường. Để đi đến việc ứng dụng CNTT vào quá trình dạy học
(QTDH) trước tiên cần tìm hiểu sơ bộ về CNTT.
Công nghệ được hiểu tổng quát là sự áp dụng của khoa học vào các hoạt
động thực tiễn của con người trong đời sống xã hội. Trước xu hướng toàn cầu hóa
và việc hình thành một nền kinh tế “mạng”, đã dẫn đến mối quan hệ khắng khít
không thể tách rời giữa máy vi tính (MVT) với mạng viễn thông và tạo nên một
khái niệm mới là CNTT và truyền thông (tiếng Anh là Information and
Communication Technology viết tắt là ICT). Đây là một ngành công nghệ mới đang
phát triển với tốc độ cao. Đó là tổng thể các phương tiện xử lý dữ liệu, giữ, truyền
và phản ánh các sản phẩm thông tin, được cấu trúc thành ba bộ phận:
- Bộ phận công nghiệp truyền thông: mạng điện thoại, mạng cáp, mạng vệ
tinh, mạng di động, mạng phát thanh truyền hình.
- Bộ phận công nghiệp máy tính: máy tính, thiết bị điện tử, CN phần cứng
(chủ yếu là tạo ra phương tiện, công cụ để phục vụ trực tiếp CN truyền thông), CN
phần mềm (nhằm nâng cao, mở rộng, phát triển hiệu quả của CN phần cứng, của
máy tính điện tử,…) và các dịch vụ khác (thương mại điện tử, thư điện tử,…)
- Công nghiệp nội dung thông tin: gồm các dữ liệu, số liệu, hình ảnh, các
hoạt động, của xã hội về mọi mặt: văn hóa, thể thao, nghệ thuật, KH-CN, giáo dụcđào tạo, vui chơi-giải trí, … ở trong quá khứ, hiện tại, và tương lai. Nói chung, đó là
kho tư liệu khổng lồ của nhân loại.
- Ba bộ phận trên liên kết lại với nhau tạo thành một tiềm năng vô cùng to
lớn. Đó là mạng thiết bị kỹ thuật đa năng, tạo thành xương sống của cơ sở hạ tầng
thông tin quốc gia và toàn cầu.

1

I.1.2. Ứng dụng CNTT trong dạy học
Thực chất của quá trình ứng dụng CNTT trong dạy học là sử dụng các
phương tiện để khuyếch đại, mở rộng khả năng nghe nhìn và trao cho máy các thao
tác truyền đạt, xử lý thông tin. Các phương tiện đó được xem như các công cụ lao
động trí tuệ mới bao gồm: MVT, video, máy chiếu qua đầu (over head), máy chiếu
tinh thể lỏng (LCD-Projector), máy quay kỹ thuật số, các phần mềm cơ bản: xây
dựng thí nghiệm ảo, thí nghiệm mô phỏng, CD-ROM,… đặc biệt là mạng Internet.
Trong đó MVT đóng vai trò là trung tâm phối hợp, xử lý mọi hình thức thể hiện và
thao tác truyền đạt thông tin. MVT kết hợp với một số phần mềm tạo nên một công
cụ hỗ trợ có nhiều chức năng to lớn như: có thể tạo nên, lưu giữ, sắp xếp, sửa đổi,
hiển thị lại,… một khối lượng thông tin vô cùng lớn một cách nhanh chóng, dễ thực
hiện. Do vậy, MVT được xem như là một công cụ dạy học không thể thiếu trong
một xã hội hiện đại.
I.1.3. Khả năng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học
Trong những năm gần đây, công nghệ thông tin được coi là một trong những
ngành khoa học phát triển với tốc độ nhanh nhất. Được như vậy vì đây là một ngành
khoa học phục vụ và mang lại hiệu quả rõ rệt cho hầu hết các ngành nghề khác nhau
trong xã hội. Tuy vậy, tại Việt Nam, tiềm năng to lớn mà công nghệ thông tin có thể
mang lại cho giáo dục chưa được khai thác một cách thoả đáng. Xét cho quá trình
giáo dục, với sự đa dạng và phong phú của các phần mềm dạy học, công nghệ thông
tin hoàn toàn có thể trợ giúp cho quá trình dạy học bởi những lý do dưới đây:
Thứ nhất, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học sẽ khiến máy
tính trở thành một công cụ hỗ trợ đắc lực cho quá trình dạy học, cụ thể là:
Khả năng biểu diễn thông tin: Máy tính có thể cung cấp thông tin dưới dạng
văn bản, đồ thị, hình ảnh, âm thanh... Sự tích hợp này của máy tính cho phép mở
rộng khả năng biểu diễn thông tin, nâng cao việc trực quan hoá tài liệu dạy học.
Khả năng giải quyết trong một khối thống nhất các quá trình thông tin, giao
lưu và điều khiển trong dạy học: Dưới góc độ điều khiển học thì quá trình dạy học
là một quá trình điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh. Với một chương trình

phù hợp, máy tính có thể điều khiển được hoạt động nhận thức của học sinh trong

2


việc cung cấp thông tin, thu nhận thông tin ngược, xử lý thông tin và đưa ra các giải
pháp cần thiết giúp hoạt động nhận thức của học sinh đạt kết quả cao.
Tính lặp lại trong dạy học: Khác với giáo viên, máy tính có thể lưu trữ một
thông tin nào đó, cung cấp và lặp lại nó cho học sinh đến mức đạt được mục đích sư
phạm cần thiết. Trên cơ sở này, sự phát triển của từng cá thể học sinh trong quá
trình dạy học trở thành hiện thực. Điều đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc cá thể
hoá trong quá trình dạy học.
Khả năng mô hình hoá các đối tượng: Đây chính là khả năng lớn nhất của
máy tính. Nó có thể mô hình hoá các đối tượng, xây dựng các phương án khác
nhau, so sánh chúng từ đó tạo ra phương án tối ưu. Thật vậy, có nhiều vấn đề, hiện
tượng không thể truyền tải được bởi các mô hình thông thường, ví như các quá trình
xảy ra trong lò phản ứng hạt nhân, hiện tượng diễn ra trong xilanh của động cơ đốt
trong, từ trường quay trong động cơ không đồng bộ ba pha, chuyển động của điện
tử xung quanh hạt nhân... trong khi đó máy tính hoàn toàn có thể mô phỏng chúng.
Khả năng lưu trữ và khai thác thông tin: Với bộ nhớ ngoài có dung lượng
như hiện nay, máy tính có thể lưu trữ một lượng lớn dữ liệu. Điều này cho phép
thành lập các ngân hàng dữ liệu. Các máy tính còn có thể kết nối với nhau tạo thành
các mạng cục bộ hay kết nối với mạng thông tin toàn cầu Internet. Đó chính là
những tiền đề giúp giáo viên và học sinh dễ dàng chia sẻ và khai thác thông tin cũng
như xử lý chúng có hiệu quả.
Thứ hai, ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học có thể hỗ trợ cho
nhiều hình thức dạy học khác nhau như dạy học giáp mặt (face to face); dạy học từ
xa (distance learning); phòng đào tạo trực tuyến (online training lab); học dựa trên
công nghệ web (web based training); học điện tử (e-learning)...đáp ứng được nhu
cầu học tập ngày càng cao của các thành phần khác nhau trong xã hội.

Thứ ba, ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học dẫn đến việc giao cho
máy tính thực hiện một số chức năng của người thầy giáo ở những khâu khác nhau
của quá trình dạy học. Nhờ đó, có thể xây dựng những chương trình dạy học mà ở
đó máy thay thế một số công việc của người giáo viên... Cách dạy này đã thể hiện
nhiều ưu điểm về mặt sư phạm như khuyến khích sự làm việc độc lập của học sinh,
đảm bảo mối liên hệ ngược và cá biệt hoá quá trình học tập.
3


I.1.4. Những chú ý khi sử dụng CNTT trong dạy học
a. Ưu điểm nổi bật của phương pháp dạy học bằng công nghệ thông tin so
với phương pháp giảng dạy truyền thống là:
- Môi trường đa phương tiện kết hợp những hình ảnh vedeo, camera … với
âm thanh, văn bản, biểu đồ … được trình bày qua máy tính theo kịch bản vạch sẵn
nhằm đạt hiệu quả tối đa qua một quá trình học đa giác quan;
- Kĩ thuật đồ hoạ nâng cao có thể mô phỏng nhiều quá trình, hiện tượng
trong tự nhiên, xã hội trong con người mà không thể hoặc không nên để xảy ra
trong điều kiện nhà trường.
- Công nghệ tri thức nối tiếp trí thông minh của con người, thực hiện những
công việc mang tính trí tuệ cao của các chuyên gia lành nghề trên những lĩnh vực
khác nhau;
- Những ngân hàng dữ liệu khổng lồ và đa dạng được kết nối với nhau và với
người sử dụng qua những mạng máy tính kể cả Internet … có thể được khai thác để
tạo nên những điều kiện cực kì thuận lợi và nhiều khi không thể thiếu để học sinh
học tập trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực và sáng tạo, được thực
hiện độc lập hoặc trong giao lưu.
Những thí nghiệm, tài liệu được cung cấp bằng nhiều kênh: kênh hình, kênh
chữ, âm thanh sống động làm cho học sinh dễ thấy, dễ tiếp thu và bằng suy luận có
lý, học sinh có thể có những dự đoán về các tính chất, những quy luật mới. Đây là
một công dụng lớn của công nghệ thông tin và truyền thông trong quá trình đổi mới

phương pháp dạy học. Có thể khẳng định rằng, môi trường công nghệ thông tin và
truyền thông chắc chắn sẽ có tác động tích cực tới sự phát triển trí tuệ của người
học và điều này làm nảy sinh những lý thuyết học tập mới.
b. Các thách thức: Theo nhận định của một số chuyên gia, thì việc đưa công nghệ
thông tin và truyền thông ứng dụng vào lĩnh vực giáo dục và đào tạo bước đầu đã
đạt được những kết quả khả quan. Tuy nhiên, những gì đã đạt được vẫn còn hết sức
khiêm tốn. Khó khăn, vướng mắc và những thách thức vẫn còn ở phía trước bởi
những vấn đề nảy sinh từ thực tiễn. Chẳng hạn:
- Tuy máy tính điện tử mang lại rất nhiều thuận lợi cho việc dạy học nhưng
trong một mức độ nào đó, thì công cụ hiện đại này cũng không thể hỗ trợ giáo viên

4


hoàn toàn trong các bài giảng của họ. Nó chỉ thực sự hiệu quả đối với một số bài
giảng chứ không phải toàn bộ chương trình do nhiều nguyên nhân, mà cụ thể là, với
những bài học có nội dung ngắn, không nhiều kiến thức mới, thì việc dạy theo
phương pháp truyền thống sẽ thuận lợi hơn cho học sinh, vì giáo viên sẽ ghi tất cả
nội dung bài học đó đủ trên một mặt bảng và như vậy sẽ dễ dàng củng cố bài học từ
đầu đến cuối mà không cần phải lật lại từng “slide” như khi dạy trên máy tính điện
tử. Những mạch kiến thức “ vận dụng” đòi hỏi giáo viên phải kết hợp với phấn
trắng bảng đen và các phương pháp dạy học truyền thống mới rèn luyện được kĩ
năng cho học sinh.
- Bên cạnh đó, kiến thức, kỹ năng về công nghệ thông tin ở một số giáo viên
vẫn còn hạn chế, chưa đủ vượt ngưỡng để đam mê và sáng tạo, thậm chí còn né
tránh. Mặc khác, phương pháp dạy học cũ vẫn còn như một lối mòn khó thay đổi,
sự uy quyền, áp đặt vẫn chưa thể xoá được trong một thời gian tới. Việc dạy học
tương tác giữa người - máy, dạy theo nhóm, dạy phương pháp tư duy sáng tạo cho
học sinh, cũng như dạy học sinh cách biết, cách làm, cách chung sống và cách tự
khẳng định mình vẫn còn mới mẻ đối với giáo viên và đòi hỏi giáo viên phải kết

hợp hài hòa các phương pháp dạy học đồng thời phát huy ưu điểm của phương pháp
dạy học này làm hạn chế những nhược điểm của phương pháp dạy học truyền
thống. Điều đó làm cho công nghệ thông tin, dù đã được đưa vào quá trình dạy học,
vẫn chưa thể phát huy tính trọn vẹn tích cực và tính hiệu quả của nó.
- Việc sử dụng công nghệ thông tin để đổi mới phương pháp dạy học chưa
được nghiên cứu kỹ, dẫn đến việc ứng dụng nó không đúng chỗ, không đúng lúc,
nhiều khi lạm dụng nó.
- Việc đánh giá một tiết dạy có ứng dụng công nghệ thông tin còn lúng túng,
chưa xác định hướng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Chính sách, cơ
chế quản lý còn nhiều bất cập, chưa tạo được sự đồng bộ trong thực hiện. Các
phương tiện, thiết bị phục vụ cho việc đổi mới phương pháp dạy học bằng phương
tiện chiếu projector, … còn thiếu và chưa đồng bộ và chưa hướng dẫn sử dụng nên
chưa triển khai rộng khắp và hiệu quả.
- Việc kết nối và sử dụng Internet chưa được thực hiện triệt để và có chiều

5


sâu; sử dụng không thường xuyên do thiếu kinh phí, do tốc độ đường truyền. Công
tác đào tạo, Công tác bồi dưỡng, tự bồi dưỡng đội ngũ giáo viên chỉ mới dừng lại ở
việc xoá mù tin học nên giáo viên chưa đủ kiến thức, mất nhiều thời gian và công
sức để sử dụng công nghệ thông tin trong lớp học một cách có hiệu quả.
I.2. Đánh giá thực trạng sử dụng CNTN trong dạy học tại đơn vị mình
I.2.1. Thực trạng chung
Ở Việt Nam nói chung và trong trường ĐHSP nói riêng, kiểu PPDH phổ biến
nhất vẫn là thuyết trình, diễn giảng. Đây là lối dạy học kiểu truyền thống, truyền thụ
một chiều, “thầy đọc-trò chép”, và thường chưa phát huy đầy đủ tính tích cực, độc
lập của SV và bồi dưỡng cho họ năng lực tự học, tự nghiên cứu. Các kiểu PPDH
mới như: giải thích-tìm kiếm bộ phận, nêu vấn đề-nghiên cứu đã được sử dụng
nhưng vẫn còn ở mức độ khá hạn chế. Đối với việc áp dụng CNTT trong dạy học

thì có thể nói, phong trào sử dụng CNTT trong quá trình dạy học đã được phát triển
từ khá lâu, tuy nhiên việc sử dụng vẫn còn chưa được linh hoạt và hiệu quả. Đa số
GV mới chỉ dừng ở việc soạn bài tập và bài giảng bằng Word, Powerpont, chứ
chưa khai thác được các ứng dụng khác của CNTT một cách hiệu quả và sáng tạo.
Về mặt nhận thức, có thể thấy hầu hết các giảng viên ở trường đại học sư
phạm đều nhận thấy việc áp dụng CNTT trong dạy học là cần thiết, đặc biệt trong
bối cảnh khoa học kỹ thuật phát triển như hiện nay. Bản thân các sinh viên sư phạm
hiện nay đều nhận thức được khả năng thiết kế bài giảng bằng máy tính là một tiêu
chuẩn nâng cao giá trị của mình khi xin việc vào các trường phổ thông hay đại học
tốt. Các lãnh đạo trường cũng như các cơ quan giáo dục đều khuyến khích và coi
khả năng sử dụng giáo án điện tử, bài giảng điện tử là ưu điểm của giáo viên. Do
đó, các lớp tập huấn Tin học sử dụng Powerpoint, Violet,... thường được các giáo
viên, giảng viên tham gia rất đông. Các trường đại học, trong đó có trường ĐHSP
đều trang bị hệ thống máy chiếu cho các lớp học.
Trên thực tế thì các phần mềm giáo dục của Việt Nam cũng đã xuất hiện rất
nhiều, phong phú về nội dung và hình thức như: sách giáo khoa điện tử, các website
đào tạo trực tuyến, các phần mềm multimedia dạy học,... Trên thị trường có thể dễ

6


dàng lựa chọn và mua một phần mềm dạy học cho bất cứ môn học nào từ lớp một
cho đến luyện thi đại học. Tuy nhiên, các "Sách giáo khoa điện tử" không tỏ ra nổi
trội hơn SGK truyền thống, Website đào tạo từ xa khó triển khai rộng được vì
Internet ở VN còn là một vấn đề lớn. Các phần mềm dạy học cho học sinh, dù đã có
rất nhiều cố gắng về mặt hình thức và nội dung, tuy nhiên sự giao tiếp giữa máy với
người chắc chắn không thể bằng sự giao tiếp giữa thầy với trò...
I.2.2. Thực trạng sử dụng CNTT ở tổ bộ môn Hoá vô cơ, Khoa Hoá học
a) Về nhận thức về việc sử dụng CNTT trong giảng dạy của giáo viên,
sinh viên

Với giáo viên, khoa hóa học nói chung và Bộ môn Vô cơ nói riêng đều nhận
thức đúng đắn về vai trò của CNTT trong giảng dạy đại học và có ý thức cao trong
ứng dụng CNTT trong giảng dạy và học tập. Khoa hóa xây dựng nhiêu nhóm
nghiên cứu về CNTT và áp dụng CNTT trong giảng dạy và học tập như Bộ môn vô
cơ, hóa lý, và Phương pháp giảng dạy. Các thầy cô trong khoa có ý thức trau dồi cả
kiến thức về chuyên môn, phương pháp và công nghệ thông tin để có thể phát huy
được tối đa ưu thế của việc ứng dụng CNTT trong giảng dạy.
Với sinh viên khoa hóa, phần lớn sinh viên nhận thức được vai trò của việc
ứng dụng CNTT trong giảng dạy và hứng thú với những tiết giảng có áp dụng
CNTT. Với ý thức là người giáo viên tương lai, các em cũng đã có ý thức trau dồi
thêm các kiến thức về CNTT, cách sử dụng các công cụ phần mềm phục vụ cho bài
giảng để có thể sử dụng trong các bài giảng sau này.
b) Điều kiện để ứng dụng CNTT vào giảng dạy:
-Về cơ sở vật chất: các phòng học đều được trang bị máy chiếu và có mạng internet,
một số phòng được trang bị đầy đủ các thiết bị như máy tính, máy chiếu, mạng, loa
đài phục vụ cho giảng dạy. Khoa hóa học cũng có một số phòng máy riêng để phục
vụ cho việc giảng dạy CNTT cũng như các môn chuyên ngành liên quan cần máy
tính.
- Về yếu tố con người: Đại đa số giảng viên khoa Hóa đều có kĩ năng sử dụng máy
tính, các phần mềm và các ứng dụng phục vụ cho giảng dạy. Một số bộ môn vẫn

7


thường xuyên cập nhật các công cụ phần mềm hiện đại, phục vụ cho việc dạy học
tích cực. Bên cạnh kiến thức về công nghệ, các thầy cô cũng luôn trau dồi kiến thức
chuyên ngành và kiến thức phương pháp sư phạm để có thể áp dụng CNTT vào
giảng dạy được hiệu quả nhất.
c) Mức độ ứng dụng CNTT vào giảng dạy:
Với đặc thù của môn Hóa học, khoa Hóa đã chú trọng đến việc áp dụng CNTT vào

giảng dạy trong các tiết học nhằm đạt mục đích truyền đạt và gây hứng thú với môn
học cho sinh viên. Nhiều giảng viên đã biết khai thác, đưa các hình ảnh thí nghiệm
đối với tính chất hóa học của các chất, các phần mềm mô phỏng đối với những lý
thuyết trừu tượng vào bài giảng của mình một cách hiệu quả. Bộ môn Hoá vô cơ
hiện đảm nhiệm các học phần hoá đại cương, tinh thể, phức chất. Đây là các học
phần có liên quan đến các khái niệm, quá trình khá trừu tượng, phức tạp, khó hình
dung được bằng mắt thường. Các giảng viên đã kết hợp giảng dạy với việc cho sinh
viên xem các băng hình mô phỏng về quá trình hoà tan chất rắn, hoặc quá trình sắp
xếp các ion trong tinh thể để sinh viên có thể dễ dàng mường tượng ra. Trong học
phần thực hành hoá Vô cơ, có nhiều thí nghiệm quan trọng để minh hoạ tính chất,
nhưng lại độc hại và nguy hiểm với SV, giảng viên đã cho HS xem băng hình thí
nghiệm, để học sinh rút ra nhận xét và kết luận về tính chất của các chất. Các thí
nghiệm này cũng được giáo viên sử dụng linh hoạt để minh hoạ cho tính chất các
chất khi giảng dạy học phần hoá nguyên tốt.
Tuy nhiên mức độ ứng dụng CNTT trong khoa hóa cũng chưa thật thường xuyên.
Nhiều thầy cô vẫn thấy việc dạy học truyền thống bằng bảng đen phấn trắng giúp
sinh viên tập trung hơn vào bài giảng và do đó đạt hiệu quả cao hơn, đặc biệt là với
hoá học, một môn học có nhiều phương trình, cơ chế phức tạp. Nhiều sinh viên
cũng thừa nhận giảng viên có xu hướng dạy nhanh hơn khi dùng trình chiếu, thường
chuyển ngay qua 1 slide khác trước khi các em kịp ghi chép. Rõ ràng các giảng viên
cần có biện pháp để nâng cao hiệu qủa sử dụng CNTT trong dạy học.
d) Mức độ sử dụng các phần mềm dạy học

8


Đa số các giảng viên khoa Hóa học có khả năng sử dụng các phần mềm daỵ học
như Microsoft office, power point, violet, chem draw, Flash…
e) Mức độ khai thác internet
-Đối với giảng viên khoa Hóa học, hầu hết các giảng viên đã tận dụng được

lợi ích của internet khá tốt. Giảng viên khoa Hóa đã khai thác internet để tìm kiếm
thông tin phục vụ dạy học, khai thác hình ảnh, clip, sơ đồ, mô hình, tìm kiếm thông
tin phục vụ dạy học, trao đổi chuyên môn với các đồng nghiệp, dạy học theo dự án
với sinh viên. Tuy nhiên mảng dạy học trực tuyến vẫn chưa được triển khai.
- Đối với sinh viên, nhu cầu sử dụng internet của các em là khá cao nhưng
thường sử dụng vào mục đích khác hơn là nhu cầu học tập. Số lượng sinh viên khai
thác internet để tra cứu tài liệu, các thông tin liên quan đến bài học còn hạn chế.
f) Phạm vi ứng dụng CNTT
Các giảng viên khoa Hóa học hiện nay chủ yếu áp dụng CNTT trong các
bước thiết kế bài giảng, tiến hành giảng dạy ở trên lớp. Sử dụng CNTT trong việc
kiểm tra, đánh giá học tập của sinh viên và hướng dẫn sinh viên tự học, tự nghiên
cứu còn hạn chế.
g) Hiệu quả của việc ứng dụng CNTT:
Việc ứng dụng CNTT trong dạy học đã đem lại những hiệu quả sau:
-

Nâng cao chất lượng giờ dạy
Nâng cao tính tích cực của học sinh
Nâng cao hứng thú học tập cho học sinh
Tăng lượng thông tin truyền đạt
Câu hỏi 2: Trong thời gian tới, các thầy (cô) sẽ sử dụng công nghệ thông tin
(CNTT) như thế nào
Để sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy một cách hiệu quả nhất, trước tiên
cần nắm vững các lý thuyết chung về sử dụng CNTT.
II.1. Mục đích, vai trò và mô hình ứng dụng của CNTT trong giảng dạy
Mục đích của sử dụng công nghệ thông tin trong giáo dục đại học là nâng cao
một bước cơ bản chất lượng học tập cho học sinh, tạo ra một môi trường giáo dục

9

mang tính tương tác cao chứ không đơn thuần chỉ là “thầy đọc, trò chép” như kiểu
truyền thống, sinh viên được khuyến khích và tạo điều kiện để chủ động tìm kiếm
tri thức, sắp xếp hợp lý quá trình tự học tập, tự rèn luyện của bản thân mình.
Như vậy, công nghệ thông tin đóng vai trò là công cụ cho giảng dạy tích cực, hỗ
trợ cho nội dung và phương pháp giảng dạy. Tuy nhiên cũng không lệ thuộc cũng
như quá dựa vào công nghệ thông tin sẽ gây những hiệu ứng ngược.
Để đạt hiệu quả cao trong giảng dạy, chúng ta sử dụng mô hình TPACK
(technological pedagogical content knowledge). Mô hình TPACK xây dựng trên mô
tả của Shulman (1986, 1987) về PCK (pedagogical content knowledge), mô tả làm
thế nào để hiểu biết về công nghệ của giáo viên trong giáo dục và PCK tương tác
với nhau để tạo thành một phương pháp giảng dạy ứng dụng công nghệ hiệu quả.
Nó chính là hình ảnh hóa các thành tố quan trọng của quá trình ứng dụng công nghệ
thông tin trong hoạt động dạy và học. Mô hình đưa ra cái nhìn tổng quan về 3 dạng
cơ bản của kiến thức mà một giáo viên cần có để ứng dụng công nghệ thông tin vào
việc dạy học của mình: kiến thức kĩ thuật công nghệ (TK), kiến thức phương pháp
(PK) và kiến thức chuyên môn (CK), cũng như mối quan hệ và tương tác giữa
chúng.

Hình 1: Mô hình TPACK
Kiến thức nội dung chuyên môn (CK)

10


Kiến thức nội dung chuyên môn là những kiến thức về các vấn đề thực tế được học
hoặc giảng dạy. Giáo viên phải biết và hiểu được các đối tượng mà họ giảng dạy,
bao gồm: kiến thức chính của bài dạy, khái niệm, lí thuyết và thủ tục trong một lĩnh
vực nhất định, kiến thức của các khuôn mẫu, giải thích tổ chức, kết nối các ý tưởng,
kiến thức của các quy tắc, chứng cứ và chứng minh.

Kiến thức phương pháp sư phạm (PK)
Kiến thức phương pháp sư phạm (PK) là kiến thức sâu về các quy trình, thói quen
hoặc các phương pháp giảng dạy, học tập và cách thức để đạt được mục đích giáo
dục, các giá trị và mục tiêu tổng thể. Đây là dạng kiến thức chung mà tham gia vào
tất cả các vấn đề học tập của học sinh, việc quản lý lớp học, bài học, thực hiện kế
hoạch phát triển và đánh giá học sinh.
Nó bao gồm các kiến thức về kĩ thuật hoặc các phương pháp được sử dụng trong
lớp học, bản chất của đối tượng, mục tiêu và chiến lược để đánh giá sự hiểu biết của
học sinh.
Một giáo viên với kiến thức sư phạm vững vàng sẽ hiểu làm thế nào để sinh viên
xây dựng kiến thức và có được các kĩ năng, phát triển các thói quen và khuynh
hướng tích cực đối với việc học tập.
Như vậy, kiến thức sư phạm đòi hỏi một sự hiểu biết về nhận thức, lí thuyết xã hội,
sự phát triển học tập và làm thế nào mà họ áp dụng đối với sinh viên trong lớp học
của họ.
Kiến thức công nghệ (TK)
Kiến thức công nghệ là kiến thức về những công nghệ tiêu chuẩn như sách, phấn
viết và tấm bảng đen, cũng như nhiều kĩ thuật tiên tiến hơn như Internet và video kĩ
thuật số. Điều này đòi hỏi phải có những kĩ năng cần thiết để có thể sử dụng các
công nghệ đặc biệt đó.
Sử dụng công nghệ kĩ thuật số thì kiến thức kĩ năng cần có là kiến thức về hệ điều
hành, phần cứng máy tính cũng như khả năng sử dụng các bộ công cụ tiêu chuẩn
của các phần mềm như xử lí văn bản, bảng tính, trình duyệt, email,…

11


TK bao gồm kiến thức về làm thế nào để cài đặt và loại bỏ các thiết bị ngoại vi, cài
đặt và gỡ bỏ các chương trình phần mềm, tạo ra và lưu trữ các tài liệu.
Trong mô hình TPACK, Technology Knowledge (TK) có thể kết hợp với: Content

Knowledge (CK) để tạo thành Technological Content Knowledge (TCK).
Pedagogical Knowledge (PK) để tạo thành Technological Pedagogical Knowledge
(TPK). Trung tâm của khuôn mẫu TPACK là sự tương tác phức tạp giữa ba dạng
kiến thức chính: kiến thức công nghệ (TK), phương pháp sư phạm (PK) và nội dung
chuyên môn (CK). Mô hình đã chỉ ra rằng cách thức ứng dụng hiệu quả nhất CNTT
trong giảng dạy là phải kết hợp cả ba loại kiến thức: nội dung, công nghệ, phương
pháp. Một giáo viên có khả năng kết hợp tất cả ba dạng cơ bản của kiến thức sẽ đạt
được sự thông thạo khác biệt và tốt hơn kiến thức của một chuyên gia bộ môn (nhà
hóa học), một chuyên gia công nghệ (nhà khoa học máy tính) và một chuyên gia
phương pháp (một nhà giáo dục học kinh nghiệm).
II.2. Ứng dụng CNTT trong giảng dạy đại học
Trên cơ sở nắm được vai trò, tác dụng mục đích và mô hình ứng dụng của công
nghệ thông tin trong giảng dạy nói chung cũng như trong giảng dạy đại học nói
riêng, chúng tôi đã đề ra những định hướng về cách sử dụng công nghệ thông tin
trong giảng dạy như sau:
II.2.1 Chuẩn bị các điều kiện cốt lõi để việc dạy học tích hợp công nghệ thông tin
được thành công.
Những điều kiện cốt lõi ở đây bao gồm hai yếu tố: yếu tố con người và yếu tố thiết
bị.
a. Yếu tố con người:
Từ mô hình TPACK ta thấy, để đạt được hiệu quả cao, người giáo viên cần
có đồng thời kiến thức chuyên môn, kiến thức phương pháp sư phạm và cả kiến
thức công nghệ thông tin. Chính vì vậy, bản thân người giáo viên cần tích cực trau
dồi cả ba loại kiến thức trên. Cần xác định đối tượng giảng dạy, mục tiêu và phương
pháp giảng dạy lựa chọn phù hợp với đối tượng học sinh, sau đó mới lựa chọn các
công cụ của công nghệ thông tin phù hợp với phương pháp và nội dung giảng dạy.

12

Chính vì vậy người giáo viên cần cập nhật thêm các công cụ phần mềm, các ứng
dụng, ưu nhược điểm của từng ứng dụng để có sự lựa chọn phù hợp nhất.
b. Yếu tố vật chất:
Để đạt được sự thành công trong tích hợp công nghệ thông tin vào dạy học,
cơ sở vật chất thiết bị cần được trang bị đồng bộ, bao gồm: máy tính, tivi, máy
chiếu, máy projector, phòng thí nghiệm, phòng thực hành có trang bị máy tính, kết
nối Internet, … có như vậy, các bài giảng điện tử, những bài dạy có tích hợp công
nghệ thông tin mới có thể được triển khai và mở rộng.
Bên cạnh các thiết bị cần thiết để phục vụ cho việc ứng dụng công nghệ
thông tin trong giảng dạy, các yếu tố công nghệ cũng vô cùng quan trọng trong sự
thành công của buổi dạy. Các phần mềm hỗ trợ dạy học (giảng dạy và học tập) ngày
càng được phát triển cả về số lượng và chất lượng. Cùng với máy tính, đây chính là
điều kiện để việc tích hợp công nghệ vào dạy học được thuận tiện, thường xuyên và
đạt được kết quả cao hơn. Bởi vì, những phần mềm hỗ trợ dạy học sẽ giúp giáo viên
có những bài dạy sinh động, hấp dẫn, giúp học sinh hiểu bài nhanh hơn, hình dung
về đối tượng, kiến thức được học trực quan hơn, từ đó không những lĩnh hội được
kiến thức mà còn phát triển được những kĩ năng khác như: phân tích, xử lí, đánh giá
thông tin, phát triển kĩ năng giao tiếp,… Cần lựa chọn và ưu tiên sử dụng các phần
mềm hỗ trợ dạy học miễn phí hay mã nguồn mở để đảm bảo những quy định về bản
quyền và có thể phát triển được phần mềm mã nguồn mở.
Ngoài ra cần chủ động khai thác tri thức nhân loại qua internet. Internet giúp
con người “làm chủ” kho tàng tri thức “khổng lồ” của nhân loại. Do đó, để người
học chủ động tìm kiếm, làm chủ những tri thức cần thiết trong quá trình học tập thì
Internet là 1 điều kiện không thể thiếu. Bên cạnh việc khai thác triệt để những ích
lợi do Internet mang lại trong quá trình tích hợp công nghệ vào dạy học thì cũng cần
chú ý đến những mặt trái của nó để phòng chống và ngăn ngừa kịp thời nhằm mang
lại hiệu quả cao nhất trong giảng dạy và học tập.
II.2.2 Thiết kế bài giảng :

13

Sau khi đã chuẩn bị kĩ lưỡng cả 3 vùng kiến thức, giáo viên tiến hành thiết kế
bài giảng theo các bước sau:
Bước 1: Xác định nhu cầu và mục tiêu
Trong bước này, cần xác định mục tiêu của từng bài học. Mục tiêu của một bài học
gồm những kiến thức người học cần biết hoặc có thể làm được sau khi kết thúc bài
học. Điều lưu ý đầu tiên ảnh hưởng đến sự xác định mục tiêu trong mỗi bào giảng là
khả năng tiệp nhận kiến thức của người học. Vì vậy khi xác định mục tiêu trong
mỗi bài giảng, cần xác định rõ các yêu cầu trọng tâm trong mỗi bài học và nhu cầu
về lượng kiến thức người học cần chiếm lĩnh.
Bước 2: Thu nhập tài nguyên
Tài nguyên cần phải liên quan đến chủ đề của bài dạy. các tài nguyên cần thiết cho
chủ đề của mỗi bài học có thể lấy từ giáo trình, sách tham khảo, phim ảnh và quan
trọng nhất là từ các chuyên gia hay những người có kiến thức sâu sắc trong từng
lĩnh vực liên quan. Tài nguyên vật chất dùng cho việc thiết kế bài giảng gồm chữ
viết (text); hình ảnh (picture); âm thanh (sound); hoạt hình (animation); Phim
(movie)…
Bước 3: Nghiên cứu nội dung:
Xây dựng các bài học phải là người hiểu biết sâu sắc về nội dung cần được trình
bày. Các nhà thiết kế có thể nghiên cứu nội dung bài giảng bằng cách làm việc với
các chuyên gia, đọc sách và các tài liệu hướng dẫn và thường thì họ tự đặt mình vào
vị trí một sinh viên. Tóm lại, không thể xây dựng được những bài học hiệu quả nếu
không thông thạo nội dung của bài học.
Bước 4: Hình thành ý tưởng
Sử dụng phương pháp công não (brainstorming) để tạo ra các ý tưởng sáng tạo.
Bằng cách công não, các nhà thiết kế với sự giúp đỡ của nhiều người khác ttrong
nhóm có thể có được rất nhiều ý tưởng khác nhau để lựa chọn, đánh giá chất lượng,
tính khả thi của các ý tưởng.
Bước 5: Thiết kế bài giảng

14


Dựa trên những ý tưởng đã được chọn, thể hiện bài giảng với những chiến lược sư
phạm phù hợp.
Bước 6: Lưu đồ tiến trình bài học
Biểu đồ tiến trình rất quan trọng vì các hướng dẫn bài giảng với sự hỗ trợ của máy
tính thường là tương tác được và nó thể hiện sự liên kết trong bài giảng. Biểu đồ
tiến trình gồm có thông tin khi nào máy tính cung cấp tư liệu, điều gì xảy ra khi
người học làm sai và khi nào bài học kết thúc….
Mức độ chi tiết của biểu đồ tiến trình khác nhau tùy theo từng phương pháp được áp
dụng khi thiết kế. Đối với các phương pháp đơn giản (bài hướng dẫn, bài tập rèn
luyện, bài kiểm tra) nên dùng các biểu đồ đơn giản miêu tả tổng quan về phạm vi và
tiến trình của bài học.
Bước 7: Thể hiện nội dung các bài học
Bước này, tập trung vào thiết kế và xây dựng các bài dạy. Thông thường, các nội
dung đó được thể hiện dưới các hoạt động dạy học (educational activities) thông
qua các hành động, hoạt động cụ thể của người học. Thực tiễn cho ta thấy, chất
lượng của một bài giảng phụ thuộc phần lớn vào cách thức thể hiện nội dung thành
các hoạt động.
Bước 8: Thể hiện bài dạy thành chương trình
Bước 9: Xây dựng các tài liệu hỗ trợ
Thường có 4 loại: tài liệu hướng dẫn sinh viên, tài liệu hướng dẫn giảng viên, tài
liệu hướng dẫn kỹ thuật và tài liệu hướng dẫn bổ sung. Giáo viên và người học có
các nhu cầu khác nhau do đó tài liệu cho mỗi đối tượng cũng khác nhau. Tài liệu
hướng dẫn kỹ thuật cần thiết cho việc "cài đặt” những bài giảng phức tạp hoặc cần
có các thiết bị phức tạp. Tài liệu hướng dẫn bổ sung gồm phiếu học tập, biểu đồ, bài
thi, ảnh và bài luận…
Bước 10: Đánh giá và chỉnh sửa

II.2.3. Áp dụng CNTT trong kiểm tra đánh giá
Xây dựng hệ thống câu hỏi, ngân hàng đề thi cả tự luận và trắc nghiệm. Áp dụng
các phần mềm trộn câu hỏi trong việc tạo đề thi phong phú, không trùng lặp. Thiết

15


kế các website tương tác, cho phép sinh viên trả lời các câu hỏi trong ngân hàng để
kiểm tra mức độ làm bài, hiểu bài của sinh viên.
Xây dựng các chuẩn đánh giá, có thể làm theo chuẩn đánh theo Curve để tăng tính
cạnh tranh của sinh viên.
II.2.4. Áp dụng CNTT để tạo tương tác tích cực giữa GV-SV và SV-SV.
Sử dụng các dịch vụ trực tuyến có phí và không phí để xây dựng các trang web của
khoá học. Ví dụ ta có thể sử dụng wikispace để xây dựng các lớp học mở trên
mạng. Đây là nơi giảng viên cung cấp tài liệu, đề xuất các nhiệm vụ, dự án để sinh
viên làm theo. Đây cũng là nơi sinh viên có thể trao đổi thông tin, đặt câu hỏi và lập
các nhóm học tập để trao đổi thảo luận.
II.3. Một số lưu ý khi áp dụng CNTT trong giảng dạy
a. Lựa chọn công cụ phần mềm cho lớp học
Việc sử dụng phần mềm công cụ nên dựa vào 1 số nguyên tắc:
Gắn liền với nội dung bài học.
Phù hợp với hình thức.
Phù hợp với kế hoạch bài dạy.
Đúng mục đích, đúng lúc, đúng chỗ.
Sử dụng phần mềm công cụ phải phù hợp với đối tượng học sinh.
Ví dụ: Với đặc thù của giảng dạy môn hóa học là môn thực nghiệm, trong quá trình
giảng dạy về tính chất hóa học của một chất, để trực quan hóa các tính chất đó, ta có
thể dùng các video thí nghiệm của các chất đó trình chiếu cho sinh viên.
Đối với những kiến thức trừu tượng như cấu tạo nguyên tử, hình dạng các orbitan,
giáo viên có thể dùng các phần mềm mô phỏng.

Còn đối với những bài tập dự án, làm việc theo nhóm, việc sử dụng các công cụ
web 2.0 phát huy được hiệu quả cao nhất trong việc tương tác giữa người học với
nội dung học và người dạy….
Dù sự dụng phương tiện hiện đại hay truyền thống thì chúng ta không nên quá lạm
dụng về các phương tiện đó. Trong giảng dạy phương tiện quan trọng nhất vẫn
chính là người giáo viên; giáo viên phải biết kết nối các khả năng giao tiếp về mặt

16


nội dung và phương tiện để mang lại hiệu quả tối ưu nhất. Thành công của buổi học
suy cho cùng phụ thuộc vào người giáo viên.
Việc áp dụng phương tiện dạy học hiện đại vào giảng dạy là một sự cần thiết nhưng
không phải bằng mọi giá phải áp dụng bằng được khi các điều kiện chưa thật sự sẵn
sàng. Ở đây chúng ta cần phải hiểu rằng phương tiện luôn chỉ là một công cụ trợ
giúp, chuyển tải các nội dung. Khi cần tạo ra sự chú ý, cải thiện khả năng nhớ, mức
độ tiếp thu của người tham dự thì chúng ta nên sử dụng phần mềm dạy học. Nó
không thể quyết định đến toàn bộ chất lượng giảng dạy, mà chỉ hỗ trợ để thể hiện
nội dung.
b. Một số lỗi hay gặp trong việc áp dụng CNTT trong giảng dạy:
Nếu sử dụng thiết bị không phù hợp với mục tiêu bài học, hoặc quá lạm dụng nó
thì dễ làm cho học sinh bị phân tâm, phân tán tư tưởng trong tiết học dẫn đến năng
lực tư duy trừu tượng bị hạn chế.
Việc sử dụng đồ dùng trực quan dễ gây lạm dụng quá nhiều thời gian, làm loãng
trọng tâm bài dạy nếu giáo viên chưa điều khiển được lớp học.
Khi dạy tiết học có sử dụng thiết bị, giáo viên cần quản lý,tổ chức dạy học hợp
lý nhằm huy động mọi học sinh cùng tham gia vào việc học.
Và nhiều khi cũng chính phương tiện dạy học hiện đại đó sẽ làm cho phương
pháp dạy học tích cực không phát huy được hiệu quả bài giảng. Đó chính là khi
giáo viên chưa nhận thức được đầy đủ về tác dụng của các phương tiện và chưa biết

sử dụng nhuần nhuyễn các phương tiện hiện đai. Chẳng hạn giáo viên thường mắc
các lỗi: trong một buổi học chiếu quá nhiều hình ảnh hay trong mỗi slide viết quá
nhiều chữ dẫn đến tình trạng học viên chưa kịp nhìn, kịp ghi thì giáo viên lại
chuyển sang một slide mới. Trong khi đó nguyên tắc vàng của việc áp dụng chương
trình Powerpoint là không được viết câu quá dài và quá nhiều chữ; khi trình diễn
cần phải chèn cả sơ đồ, hình ảnh…
III. Kết luận
Theo lời nhà nghiên cứu giáo dục Leach, CNTT cần được coi như “một khía cạnh
đặc biệt quan trọng trong hành trang văn hóa dạy học của thế kỷ 21, hỗ trợ các mô

17


hình phát triển chuyển đổi mới cho phép mở rộng bản chất và kết quả học tập của
giáo viên cho dù việc học đó diễn ra ở đâu” (Leach, 2005). Việc áp dụng công nghệ
thông tin trong giảng dạy là việc cần thiết do lợi ích to lớn của nó mang lại cho cả
người dạy và người học. Tuy nhiên để áp dụng thành công thì cần có sự chuẩn bị kĩ
lưỡng cả yếu tố con người và yếu tố vật chất, đặc biệt là sự kết hợp nhuần nhuyễn
giữa 3 loại kiến thức: nội dung, phương pháp và công nghệ. Việc lựa chọn các công
cụ phần mềm cần hợp lý, phù hợp với nội dung, phương pháp và đối tượng giảng
dạy.

18


TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Phạm Minh Hạc (2003), “Vấn đề đổi mới PPDH ở ĐH và CĐ”, TCGD, (số55)
[2] Nguyễn Minh Hiển (2001), “Các giải pháp chủ yếu để phát triển giáo dục
ĐH”, Tạp chí Giáo dục (số 16)
[3] Trần Hữu Luyến (2002), “Mục đích cơ sở và giải pháp đổi mới PPDH ở ĐH và

CĐ”, Tạp chí GiáoDục, (Số 38)
[4] Lê Đức Ngọc (2003), “Một số bất cập của giáo dục ĐH Việt Nam hiện nay và
5 giải pháp khắc phục”, Tạp chí Giáo Dục, số 67.
[5] Nguyễn Thị Thúy Hồng ( 2009), “ Đổi mới phương pháp dạy học: không nên
đổ lỗi cho cơ chế”, Báo Giáo dục và thời đại online.
-

19