Giải pháp giảm nghèo bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số vườn quốc gia Ba Bể tỉnh Bắc Kạn

i

LỜI CAM ĐOAN

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu độc lập của tôi.
Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa
từng được dùng để bảo vệ một học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn

CAO MINH HẢI

đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ
rõ nguồn gốc.
Tác giả luận văn

GIẢI PHÁP GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG
CHO ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ VƢỜN QUỐC GIA
BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN

Cao Minh Hải

Chuyên ngành: Kinh tế Nông nghiệp
Mã số: 60.62.01.15

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Trọng Xuân

THÁI NGUYÊN - 2015
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
/>

ii

iii

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC

Trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trường Đại học Kinh tế và Quản
trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên, tôi đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ
nhiệt tình của tập thể các nhà khoa học, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã là
nguồn cổ vũ, động viên quan trọng giúp tôi hoàn thành luận văn của mình.

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii
MỤC LỤC ........................................................................................................ iii

Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn đến Ban giám đốc Đại học Thái Nguyên, Ban

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. vi

Đào tạo - Đại học Thái Nguyên, Ban giám hiệu trường Đại học Kinh tế và

DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii

Quản trị kinh doanh, phòng Đào tạo và Khoa Kinh tế - trường đại học Kinh tế

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ ............................................................................ viii

và QTKD, UBND huyện Ba Bể, Vườn Quốc gia Ba Bể, Chi cục thống kê Ba

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

Bể, các hộ đồng bào dân tộc thiểu số và UBND các xã Khang Ninh, Nam
Mẫu, Quảng Khê thuộc huyện Ba Bể tỉnh Bắc Kạn đã tạo điều kiện tốt nhất
cho tôi hoàn thành luận văn này.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Trọng Xuân,
đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn.
Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn các nhà khoa học, các thầy, cô giáo,
bạn bè, đồng nghiệp và sinh viên đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn!

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề tài ....................................................... 3
4. Đóng góp của luận văn .................................................................................. 4
5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 4
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ GIẢM NGHÈO
BỀN VỮNG CHO ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ ............................. 5

Thái Nguyên, ngày 18 tháng 09 năm 2015
Tác giả luận văn

1.1. Cơ sở lý luận về giảm nghèo bền vững cho đồng bào dân tộc
thiểu số .............................................................................................................. 5
1.1.1. Khái niệm khái niệm về đói nghèo, nguyên nhân và chuẩn
nghèo tại Việt Nam..................................................................................... 5

Cao Minh Hải

1.1.2. Khái niệm về dân tộc thiểu số ........................................................ 11
1.1.3. Khái niệm về giảm nghèo bền vững............................................... 12
1.1.4. Nội dung của giảm nghèo bền vững............................................... 16
1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến giảm nghèo bền vững .......................... 17

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

iv

v

1.1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến giảm nghèo bền vững cho đồng

3.3.2. Sự phối hợp đa ngành và ở tất cả các cấp trong tổ chức thực

bào dân tộc thiểu số .................................................................................. 18

hiện giảm nghèo bền vững ....................................................................... 87

1.1.7. Các thách thức trong giảm nghèo bền vững ở Việt Nam...................... 23

3.3.3. Nguồn lực xóa đói giảm nghèo ...................................................... 88

1.2. Cơ sở thực tiễn về giảm nghèo bền vững cho đồng bào dân tộc
thiểu số ............................................................................................................ 25
1.2.1. Kinh nghiệm của thế giới và bài học đối với Việt Nam ................ 25

3.3.4. Ý thức vươn lên thoát nghèo .......................................................... 90
3.4. Đánh giá thực trạng giảm nghèo cho hộ nghèo dân tộc thiểu số tại
vùng lõi Vườn quốc gia Ba Bể ........................................................................ 91

1.2.2. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước và bài học

3.4.1. Những kết quả đạt được ................................................................. 91

rút ra cho huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn ...................................................... 32

3.4.2. Hạn chế và nguyên nhân ................................................................ 92

Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 42

Chƣơng 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG CHO

2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 42

ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ VƢỜN QUỐC GIA BA BỂ ................. 94

2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 43

4.1. Định hướng và mục tiêu giảm nghèo bền vững cho đồng bào các

2.2.1. Chọn địa điểm nghiên cứu ............................................................. 43

dân tộc thiểu số vườn Quốc gia Ba Bể ............................................................ 94

2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu ......................................................... 43

4.1.1. Định hướng giảm nghèo bền vững cho đồng bào các dân tộc

2.2.3. Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu ............................................. 44

thiểu số vườn Quốc gia Ba Bể.................................................................. 94

2.2.4. Phương pháp phân tích số liệu ....................................................... 44

4.1.2. Mục tiêu giảm nghèo bền vững cho đồng bào các dân tộc

2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................. 46

thiểu số vườn Quốc gia Ba Bể.................................................................. 95

Chƣơng 3. THỰC TRẠNG GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG CHO

4.2. Một số giải pháp giảm nghèo bền vững cho đồng bào dân tộc

ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ VƢỜN QUỐC GIA BA BỂ,

thiểu số Vườn quốc gia Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn ................................................. 96

BẮC KẠN....................................................................................................... 47

4.2.1. Nhóm các giải pháp chung ............................................................. 97

3.1. Khái quát về vườn quốc gia Ba Bể .......................................................... 47

4.2.2. Nhóm các giải pháp cụ thể ............................................................. 98

3.1.1. Điều kiện tự nhiên .......................................................................... 47
3.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội ................................................................. 56
3.2. Thực trạng giảm nghèo tại vùng lõi VQG Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn ............. 61
3.2.1. Thực trạng giảm nghèo và các chính sách giảm nghèo ................. 61

KẾT LUẬN .................................................................................................. 106
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 107
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 110

3.2.2. Thực trạng đói nghèo của hộ gia đình trên địa bàn nghiên cứu........... 74
3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến giảm nghèo cho hộ nghèo dân tộc thiểu
số tại vùng lõi Vườn quốc gia Ba Bể .............................................................. 86
3.3.1. Cơ chế chính sách của địa phương, nhà nước ................................ 86
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

vi

vii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC BẢNG

BQ

:

Bình quân

CSHT

:

Cơ sở hạ tầng

DTTS

:

Dân tộc thiểu số

ĐVT

:

Đơn vị tính

HĐND

:

Hội đồng nhân dân

MTQG

:

Mục tiêu quốc gia

UBND

:

Ủy ban nhân dân

UNESO

:

Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của
Liên hiệp quốc

VĐT

:

Vốn đầu tư

VQG

:

Vườn quốc gia

XH

:

Xã hội

Bảng 1.1:

Chuẩn nghèo của Việt Nam được xác định qua các thời kỳ............ 9

Bảng 3.1:

Phân bố diện tích thảm thực vật rừng VQG Ba Bể ................... 51

Bảng 3.2:

Hiện trạng tài nguyên và tình hình sử dụng đất VQG Ba Bể ........ 53

Bảng 3.3:

Tổng hợp tài nguyên thực vật Vườn quốc gia Ba Bể................ 55

Bảng 3.4:

Thống kê các lớp động vật Vườn quốc gia Ba Bể .................... 55

Bảng 3.5:

Dân số các xã vùng đệm và vùng lõi VQG Ba Bể năm 2014........... 60

Bảng 3.6:

Tình hình hộ nghèo tại 3 xã vùng lõi thuộc VQG Ba Bể .......... 61

Bảng 3.7:

Tình hình hộ nghèo tại xã Quảng Khê giai đoạn 2012-2014...............63

Bảng 3.8:

Tình hình hộ nghèo tại xã Nam Mẫu giai đoạn 2012-2014 .................64

Bảng 3.9:

Tình hình hộ nghèo tại xã Khang Ninh giai đoạn 2012-2014 .............65

Bảng 3.10:

Chính sách giảm nghèo tại xã Quảng Khê giai đoạn
2012-2014.................................................................................. 67

Bảng 3.11:

Chính sách giảm nghèo tại xã Nam Mẫu giai đoạn 2012-2014 ........ 69

Bảng 3.12:

Chính sách giảm nghèo tại xã Khang Ninh giai đoạn
2012-2014.................................................................................. 71

Bảng 3.13:

Tình hình chung của nhóm hộ điều tra ..................................... 74

Bảng 3.14:

Mức sống dân cư của địa bàn nghiên cứu ................................. 77

Bảng 3.15:

Tổng hợp nguyên nhân nghèo đói của hộ ................................. 79

Bảng 3.16:

Tình hình vay vốn của hộ nghèo DTTS ở 3 xã giai đoạn
2012-2014.................................................................................. 80

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
Bảng 3.17:

Tình hình đất đai của nhóm hộ điều tra .................................... 82

Bảng 3.18:

Tổng hợp khai thác dịch vụ khuyến nông của hộ gia đình ....... 83

Bảng 3.19:

Tài sản phục vụ đời sống của hộ gia đình ................................. 84

Bảng 3.20:

Tổng hợp nguyện vọng của hộ nghèo ....................................... 85

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

viii

1

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ

MỞ ĐẦU

Sơ đồ 1.1. Nội dung về giảm nghèo bền vững ................................................ 17

1. Tính cấp thiết của đề tài
Đói nghèo là lực cản đối với sự phát triển bền vững của toàn nhân loại,

vì vậy vấn đề này luôn được đặt vào trung tâm trong mọi chương trình hành
động quốc gia và quốc tế. Mục tiêu đầu tiên trong số các mục tiêu phát triển
Thiên niên kỷ là giảm nghèo cùng cực và nạn đói với mục đích để cho mỗi
người dân trên trái đất có thể thỏa mãn được các nhu cầu thiết yếu của họ là:
dinh dưỡng, y tế, chỗ ở và giáo dục. Tuy nhiên, cho đến nay, an ninh lương
thực vẫn là thách thức lớn đối với tất cả các quốc gia trên thế giới. Với xu thế
hợp tác và toàn cầu hóa như hiện nay thì vấn đề XĐGN đã trở thành mối quan
tâm của cả cộng đồng quốc tế. Việt Nam là một nước có thu nhập thấp, do đó
chương trình mục tiêu quốc gia XĐGN là một chiến lược lâu dài cần được sự
quan tâm giúp đỡ của cộng đồng quốc tế kết hợp chặt chẽ với tinh thần tự lực,
tự cường, đoàn kết của cả dân tộc để đẩy lùi đói nghèo tiến kịp trình độ phát
triển kinh tế của các nước tiên tiến.
Ở Việt Nam, thành tựu ấn tượng về giảm nghèo trong vòng 20 năm
(1990 - 2010) là tỷ lệ nghèo ở Việt Nam đã giảm từ gần 60% xuống còn
20,7% với khoảng hơn 30 triệu người thoát nghèo. Tỉ lệ hộ nghèo vào cuối
năm 2014 còn khoảng 5,8 - 6%, giảm được 1,8 - 2% so với năm 2013; riêng
các huyện nghèo theo Nghị quyết 30a giảm bình quân 5%/năm, từ 48,39%
năm 2012 xuống còn 38,89% năm 2014. Nhiều nước và tổ chức quốc tế khác
cũng đánh giá cao, coi Việt Nam là "một điểm sáng thành công" trong xóa đói
giảm nghèo. Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp thế giới (Food and
Agriculture Organnization of the United Nations - FAO) cũng vinh danh công
nhận thành tích nổi bật trong xóa đói, giảm nghèo cho 38 quốc gia trên thế
giới, trong đó có Việt Nam. Đồng thời, Việt Nam cũng nằm trong nhóm 18

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

2

3

quốc gia được trao bằng khen chứng nhận việc sớm đạt được Mục tiêu phát

tâm thực hiện công cuộc giảm nghèo với hàng loạt các chương trình được

triển thiên niên kỷ 1, hướng tới mục tiêu giảm một nửa số người bị đói vào

thực hiện đồng bộ.

năm 2015. Điều này khẳng định định hướng chiến lược toàn diện về tăng

Vấn đề đặt ra là: Làm thế nào để thực hiện giảm nghèo và giảm nghèo

trưởng và xóa đói, giảm nghèo ở Việt Nam là đúng đắn và phù hợp với xu thế

bền vững cho đồng bào các dân tộc thiểu số trong khu vực Vườn quốc gia Ba

phát triển chung của thế giới.

Bể đồng thời gắn với việc giữ gìn, bảo vệ giá trị khu sinh thái của Vườn quốc

Ba Bể là huyện miền núi của tỉnh Bắc Kạn, cách trung tâm hành chính tỉnh

gia? Xuất phát từ những nguyên nhân trên, tôi đã chọn đề tài: “Giải pháp

Bắc Kạn 55km về phía Bắc, là một trong 62 huyện nghèo của cả nước [8]. Huyện

giảm nghèo bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số Vườn Quốc gia Ba Bể,

Ba Bể có diện tích tự nhiên là 68.412 ha với 16 đơn vị hành chính (15 xã và 01 thị

tỉnh Bắc Kạn” làm đề tài luận văn của mình.

trấn), dân số gần 5 vạn người (năm 2014). Những năm qua, với tinh thần quyết

2. Mục tiêu nghiên cứu

tâm cao của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc trong huyện cùng với

2.1. Mục tiêu chung

sự quan tâm, giúp đỡ của Đảng và Nhà nước, công tác giảm nghèo của huyện Ba

Trên cơ sở đánh giá thực trạng nghèo và giảm nghèo bền vững của các

Bể đã đạt được nhiều thành nổi bật và đảm bảo mục tiêu Nghị quyết đại hội Đảng

xã trong vùng lõi Vườn Quốc gia Ba Bể, phân tích các chính sách giảm nghèo

bộ tỉnh, huyện đề ra. Tỉ lệ hộ nghèo giảm nhanh, từ 48,63% năm 2009 xuống còn

tại địa phương, đánh giá nhân tố ảnh hưởng đến giảm nghèo bền vững cho

18,04% năm 2014 [13]. Đối với địa bàn 3 xã thuộc vùng lõi Vườn quốc gia Ba Bể
gồm: xã Nam Mẫu, Khang Ninh, Quảng Khê, với diện tích của 3 xã là 10.048 ha,
dân số hơn 10 nghìn người, trong đó có tới 98% là đồng bào dân tộc thiểu số.

Thống kê năm 2014 cho biết, số hộ nghèo của 3 xã là 526 hộ/2.197 hộ chiếm
23,94%, trong đó số hộ nghèo là người dân tộc thiểu số chiếm 99,34% tổng số hộ
nghèo (522 hộ) [17].
Những thành tích trong giảm nghèo của huyện Ba Bể nói chung và
của các xã thuộc vùng lõi Vườn quốc gia Ba Bể là rất đáng kể. Tuy nhiên, tỷ
lệ hộ nghèo và cận nghèo vẫn cao, đặc biệt là tình trạng hộ tái nghèo vẫn còn
và xuất hiện hộ nghèo mới. Để nhằm từng bước giải quyết vấn đề giảm
nghèo và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, thúc đẩy kinh tế - xã hội phát
triển trên địa bàn các xã, phấn đấu từng bước ổn định đời sống các hộ nghèo,
tạo điều kiện cho các hộ vươn lên thoát nghèo và không bị tái nghèo, các cấp
uỷ, chính quyền địa phương, các tổ chức đoàn thể chính trị xã hội đã quyết
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
đồng bào dân tộc thiểu số vùng lõi Vườn Quốc gia Ba Bể, từ đó đề xuất một
số giải pháp phù hợp cho công tác giảm nghèo bền vững đối với đồng bào dân
tộc thiểu số tại Vườn Quốc gia Ba Bể.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn về giảm nghèo bền vững.
- Phân tích đánh giá thực trạng và nguyên nhân chủ yếu dẫn đến nghèo
của các hộ dân tộc thiểu số tại Vườn Quốc gia Ba Bể.
- Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm giảm nghèo bền vững cho
đồng bào dân tộc thiểu số Vườn quốc gia Ba Bể.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu đề tài
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Hiện trạng giảm nghèo và các chính sách giảm nghèo đối với đồng bào
dân tộc thiểu số Vườn quốc gia Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

4

5

- Về không gian: Nghiên cứu tại địa bàn 3 xã thuộc VQG Ba Bể: Nam
Mẫu, Khang Ninh, Quảng Khê (3 xã vùng lõi VQG Ba Bể).
- Về thời gian: nghiên cứu sử dụng số liệu thứ cấp năm 2012 - 2014, số
liệu điều tra năm 2015.
- Về nội dung: đề tài tập trung nghiên cứu hiện trạng nghèo tại các địa
phương và các chính sách giảm nghèo của huyện, tỉnh, trung ương đối với các

Chƣơng 1

xã thuộc Vườn quốc gia Ba Bể, nghiên cứu tình hình giảm nghèo và hiệu quả

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ GIẢM NGHÈO

của các chính sách giảm nghèo đối với các hộ nghèo người dân tộc thiểu số
của các xã thuộc Vườn quốc gia Ba Bể.

BỀN VỮNG CHO ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ
1.1. Cơ sở lý luận về giảm nghèo bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số

4. Đóng góp của luận văn
Giảm nghèo là một vấn đề được cả xã hội quan tâm, với giảm nghèo

1.1.1. Khái niệm khái niệm về đói nghèo, nguyên nhân và chuẩn nghèo tại

vùng dân tộc thiểu số thì hiện nay vẫn là vấn đề được nhiều nhà khoa học, nhà

Việt Nam

hoạch định chính sách quan tâm và tập trung nghiên cứu. Luận văn là công

1.1.1.1. Khái niệm về đói nghèo

trình đầu tiên nghiên cứu một cách có hệ thống về chính sách giảm nghèo bền
vững đối với đồng bào dân tộc thiểu số nghèo tại Vườn quốc gia Ba Bể, tỉnh
Bắc Kạn. Luận văn là tư liệu phục vụ quá trình hoạch định các chính sách
phát triển kinh tế, xã hội của huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn.
5. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận nội dung luận văn gồm 4 chương:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về giảm nghèo bền vững cho
đồng bào dân tộc thiểu số

Khái niệm về đói nghèo ở Việt Nam tương đồng với những khái niệm
về đói nghèo được thừa nhận rộng rãi trên thế giới. Hiện nay, Việt Nam đã
thừa nhận khái niệm chung về đói nghèo do Hội nghị chống đói nghèo khu
vực Châu Á - Thái Bình Dương do ESCAP tổ chức tại Băng Cốc, Thái Lan
tháng 9/1993: “Nghèo là tình trạng một bộ phận dân cư không được hưởng và
thoả mãn các nhu cầu cơ bản của con người mà những nhu cầu này đã được
xã hội thừa nhận tuỳ theo trình độ phát triển kinh tế - xã hội và phong tục tập
quán của địa phương” [10]. Thực tế cho thấy có sự không thống nhất về quan
điểm, khái niệm và đối với từng quốc gia khác nhau sẽ có chuẩn mực đánh giá

Chƣơng 2: Phương pháp nghiên cứu

khác nhau. Vì thế, trên cơ sở thống nhất chung về mặt định tính, cần phải xác

Chƣơng 3: Thực trạng giảm nghèo bền vững cho đồng bào dân tộc

định thước đo mức nghèo đói của mỗi quốc gia, mỗi vùng, mỗi địa phương.
Đói nghèo ở Việt Nam không chỉ được nhìn nhận ở phương diện thiếu

thiểu số Vườn quốc gia Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn
Chƣơng 4: Một số giải pháp giảm nghèo bền vững cho đồng bào dân

thốn những nhu cầu vật chất tối thiểu như ăn mặc, giáo dục, y tế mà ở cả
phương diện thu nhập hạn chế, thiếu cơ hội tạo thu nhập, thiếu tài sản để đảm

tộc thiểu số Vườn quốc gia Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn

bảo tiêu dùng trong những lúc khó khăn và dễ bị tổn thương trước những đột
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

6

7

biến bất lợi, ít có khả năng truyền đạt nhu cầu và những khó khăn tới người

+ Người dân, đặc biệt là nông dân chịu nhiều rủi ro, thiên tai, dịch

có khả năng giải quyết, ít được tham gia vào quá trình ra quyết định.

bệnh, thất nghiệp, giá cả tăng cao, chính sách thay đổi, hệ thống hành chính

1.1.1.2. Nguyên nhân dẫn đến nghèo đói ở Việt Nam [26]

kém minh bạch, quan liêu, tham nhũng, do đó nguy cơ tái nghèo cao.

- Nguyên nhân có tính lịch sử

+ Nền kinh tế Việt Nam đang phát triển nhưng chưa nhanh và không

+ Việt Nam xuất phát từ một nước nông nghiệp lạc hậu, lại phải trải
qua nhiều cuộc chiến tranh lâu dài và gian khổ, những tổn thất về con người,
về vật chất và tinh thần do chiến tranh để lại là trở ngại ảnh hưởng lớn đến
việc phát triển kinh tế xã hội ở Việt Nam.
+ Sau khi thống nhất, Nhà nước Việt Nam đã thực thi một số chính
sách kinh tế không thành công đã để lại tác động xấu đến nền kinh tế làm suy
kiệt nguồn lực của Nhà nước và Nhân dân.
+ Các ngành sản xuất ở Việt Nam xuất phát điểm là yếu kém, cụ thể:
sản xuất nông nghiệp đơn điệu, sản xuất công nghiệp thiếu hiệu quả, nền
thương nghiệp tư nhân không phát triển, nền thương nghiệp quốc doanh
không đủ sức cung cấp hàng hoá và dịch vụ cho nhu cầu xã hội.
+ Một bộ phận lao động dư thừa ở nông thôn không được đào tạo,
không được khuyến khích ra thành thị lao động. Thất nghiệp tăng cao trong
thời gian trước đổi mới.

đảm bảo tính bền vững. Liên tục xảy ra sự không ổn định nguy cơ lạm phát và
giảm phát cao, tình trạng thất nghiệp có xu hướng gia tăng.
+ Có sự chênh lệch lớn về điều kiện kinh tế xã hội giữa các vùng miền,

giữa thành thị và nông thôn, giữa các dân tộc.
+ Môi trường bị phá hoại ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp, trong
khi đa số người nghèo lại sống nhờ vào nông nghiệp. Tình trạng lạm dụng sử
dụng hoá chất trong sản xuất nông nghiệp còn khá phổ biến, còn sử dụng các
kỹ thuật canh tác không phù hợp với việc bảo vệ môi trường, thảm thực vật bị
phá hoại, tỉ lệ che phủ rừng bị giảm do tình trạng phá rừng. Những việc làm
đó tác động đến chất lượng của môi trường đất, nước và tài nguyên sinh vật.
- Nguyên nhân đói nghèo của hộ người dân tộc thiểu số
+ Về nhân khẩu: Các hộ người dân tộc thiểu số đa số là các hộ có nhiều
con do ảnh hưởng quan điểm, tập tục lạc hậu và không có thói quen thực hiện
kế hoạch hoá gia đình. Một số trường hợp mới tách hộ, con nhỏ không có

- Nguyên nhân từ thực tiễn
+ Do Chính phủ thường xuyên điều chỉnh mức chuẩn nghèo cho tiếp
cận với mức chuẩn nghèo thế giới, đối với các nước đang phát triển hiện nay
ở mức là 1USD/người/ngày.
+ Số lượng dân cư sống ở các vùng nông thôn cao 67,86% (năm 2014),
trong khi đó tổng sản phẩm quốc dân ở khu vực nông thôn rất thấp. Hệ số
Gini là 0,434 và hệ số chênh lệch thu nhập giữa các nhóm thu nhập là 9,35
nên sự bất bình đẳng cao.

điều kiện về sinh kế.
+ Về lao động và việc làm: Các hộ người dân tộc thiểu số nghèo do
hoàn cảnh thiếu lao động hoặc thiếu việc làm trong khi đó sinh kế của gia
đình chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp và coi cây lúa là sản phẩm chủ
yếu, sản xuất chỉ với mục đích tự cung tự cấp là chính.
+ Về đất đai: Đối với các hộ nghèo một số không nhỏ là nguyên nhân
thiếu đất, đất đai có chất lượng thấp dẫn đến năng suất cây trồng thấp, diện
tích đất dốc nhiều khó canh tác, đất thường xuyên bị ngập úng hoặc khô hạn
làm cho năng suất thấp có khi mất trắng. Bên cạnh đó có thể do nguyên nhân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

8

9

sử dụng đất không hiệu quả, không có hiểu biết khoa học kỹ thuật hoặc không

và qua điều tra, khảo sát, nghiên cứu nước ta đã đưa ra mức chuẩn về đói

sử dụng được các công nghệ tiên tiến.

nghèo phù hợp với tình hình thực tế của Việt Nam trong từng giai đoạn.

+ Về tài sản: Do điều kiện thiếu tài sản, thiếu vốn đầu tư cho sản xuất,

Hiện nay, ở Việt Nam chủ yếu vẫn xác định chuẩn nghèo theo chỉ tiêu

đầu tư chăn nuôi gia súc ít thậm chí không có chăn nuôi, đầu tư cho lâm

thu nhập bình quân đầu người theo tháng hoặc theo năm. Chỉ tiêu này được

nghiệp thấp, không tạo ra được sản phẩm hàng hoá cũng dẫn đến nghèo.

tính bằng giá trị hoặc bằng hiện vật quy đổi, thường lấy lương thực quy thóc

+ Về vốn con người: Ở đây chúng ta nói đến sự thiếu hiểu biết, trình độ
văn hoá thấp, nhất là trong nhóm các dân tộc thiểu số. Thậm chí còn có
trường hợp chưa hiểu tiếng Việt, không tiếp thu được kiến thức khoa học kỹ
thuật, không có ý thức học hỏi do đó năng lực sản xuất kém dẫn đến nghèo
+ Về độ gắn kết với bên ngoài: Nguyên nhân này phổ biến trong nhóm
đồng bào các dân tộc thiểu số sống ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó
khăn, không có điều kiện tiếp cận với bên ngoài, thiếu thông tin về mọi mặt
nhất là thông tin về giá cả thị trường, không có cơ hội tạo dựng sinh kế, thu
nhập thấp dẫn đến nghèo.
+ Về vốn thể chế: Các hộ nghèo người dân tộc thiểu số do hạn chế sự
tiếp cận với các chính sách của Nhà nước, thiếu hiểu biết về pháp luật dễ bị
phải tiêu dùng những sản phẩm dịch vụ với giá cao, nhưng chỉ bán được sản

để đánh giá. Ngoài ra còn một số chỉ tiêu chế độ dinh dưỡng (calo/người),
mức chi nhà ở, chi ăn mặc, chi tư liệu sản xuất, điều kiện học tập, điều kiện
chữa bệnh, đi lại. Các tiêu chí đánh giá nghèo khác như HDI, HPI cũng đã
được sử dụng, nhưng chủ yếu là sử dụng trong các công trình nghiên cứu kinh
tế xã hội hoặc tính toán trên phạm vi quốc gia để xác định mức độ phát triển
trong so sánh với các nước khác trên thế giới.
Tại Việt Nam, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội là cơ quan được
Chính phủ giao nhiệm vụ chủ trì thực hiện việc điều tra, khảo sát các chỉ tiêu
kinh tế - xã hội, nghiên cứu và đề xuất với Chính phủ, căn cứ vào đề xuất đó
Chính phủ công bố mức chuẩn nghèo cho từng giai đoạn cụ thể [16].
Bảng 1.1: Chuẩn nghèo của Việt Nam đƣợc xác định qua các thời kỳ
Giai đoạn

Đơn vị tính

Hộ đói Hộ nghèo
≤ mức

≤ mức

- Vùng nông thôn

kg gạo/người/tháng

8

15

lạc hậu, duy trì và tồn tại các tai tệ nạn xã hội như cờ bạc, rượu chè, ma tuý

- Vùng thành thị

kg gạo/người/tháng

13

20

còn xảy ra trong một bộ phận người nghèo. [2]

2. Giai đoạn 1995-1997

1.1.1.3. Chuẩn nghèo tại Việt Nam

- Vùng nông thôn miền núi, hải đảo

kg gạo/người/tháng

13

15

1. Giai đoạn 1993-1994

phẩm với giá thấp hơn giá thị trường, bị lợi dụng.
+ Về vốn xã hội: Nguyên nhân này thể hiện sự thiếu hiểu biết về xã hội,

Để xác định được ngưỡng đói nghèo thì điểm mấu chốt của vấn đề phải

- Vùng nông thôn đồng bằng, trung du kg gạo/người/tháng

13

20

xác định được chuẩn đói nghèo. Chuẩn đói nghèo biến động theo thời gian và

- Vùng thành thị

13

25

không gian, nên không thể đưa ra được một chuẩn mực chung cho đói nghèo

3. Giai đoạn 1998-2000

để áp dụng trong công tác xoá đói giảm nghèo, mà cần phải có chỉ tiêu, tiêu

- Vùng nông thôn miền núi, hải đảo

đồng/người/tháng 45.000

55.000

chí riêng cho từng vùng, miền ở từng thời kỳ lịch sử. Nó là một khái niệm

- Vùng nông thôn đồng bằng, trung du

đồng/người/tháng 45.000

70.000

động, do vậy phải căn cứ vào tốc độ tăng trưởng kinh tế, nguồn lực tài chính

- Vùng thành thị

đồng/người/tháng 45.000

90.000

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
kg gạo/người/tháng

/>

10

11
Sự thay đổi từ việc lấy mức chuẩn nghèo bằng hiện vật (gạo) sang

4. Giai đoạn 2001-2005
- Vùng nông thôn miền núi, hải đảo

đồng/người/tháng

80.000

chuẩn nghèo bằng giá trị (tiền) đã cho thấy công cuộc giảm nghèo của Việt

- Vùng nông thôn đồng bằng, trung du

đồng/người/tháng

100.000

Nam có một bước tiến mới, thể hiện sự tiến bộ trong tiêu chuẩn đánh giá đói

- Vùng thành thị

đồng/người/tháng

150.000

nghèo. Mặt khác, chuẩn nghèo Việt Nam thường xuyên được nâng lên nhằm

- Vùng nông thôn

đồng/người/tháng

200.000

của Đảng và Nhà nước Việt Nam. Trong những năm gần đây, Chính phủ

- Vùng thành thị

đồng/người/tháng

260.000

thường công bố thay đổi tăng mức chuẩn nghèo 5 năm một lần và trước kỳ

- Vùng nông thôn

đồng/người/tháng

400.000

- Vùng thành thị

đồng/người/tháng

500.000

5. Giai đoạn 2006-2010

tiếp cận với chuẩn nghèo thế giới khẳng định quyết tâm xóa đói giảm nghèo

6. Giai đoạn 2011-2015

Đại hội Đảng toàn quốc và bầu cử Quốc hội là một căn cứ quan trọng cho các

(Nguồn: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội)
Căn cứ vào mức sống thực tế các địa phương, trình độ phát triển kinh tế
xã hội, từ năm 1993 đến nay Việt Nam đã có 6 lần thay đổi chuẩn nghèo, các
tiêu chí đánh giá chuẩn nghèo thay đổi theo thời gian cùng với sự thay đổi
mặt bằng thu nhập quốc gia, ở các giai đoạn đầu chúng ta sử dụng mức chuẩn
nghèo theo thu nhập bình quân đầu người trên tháng nhưng được tính quy đổi
bằng gạo (kg/người/tháng), đến giai đoạn nước ta về cơ bản đã xoá được tình
trạng đói, do đó mức chuẩn nghèo vẫn được tính theo thu nhập bình quân
đầu người trên tháng nhưng được tính bằng giá trị (đồng/người/tháng).
Giai đoạn gần đây nhất theo Quyết định số 09/2011/QĐ-TTg của Thủ
tướng Chính phủ ngày 30/01/2011 đã ban hành tiêu chuẩn nghèo giai đoạn
2011-2015. Theo đó, mức chuẩn hộ nghèo trong giai đoạn 2011-2015 là hộ có
mức thu nhập bình quân đến 400.000 đồng/người/tháng ở khu vực nông thôn
và đến 500.000 đồng/người/tháng ở khu vực thành thị. Chuẩn hộ cận nghèo
là hộ có mức thu nhập bình quân từ 401.000 đồng đến 520.000 đồng/người/tháng
ở khu vực nông thôn và từ 501.000 đồng đến 650.000 đồng/người/tháng ở
khu vực thành thị.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
định hướng và giải pháp giảm nghèo trong từng giai đoạn của Việt Nam. Bên
cạnh đó, cùng với sự phát triển của xã hội và hội nhập quốc tế Việt Nam cũng
đang tiếp cận đến vấn đề nghèo đa chiều trong chuẩn nghèo của Việt Nam.
1.1.2. Khái niệm về dân tộc thiểu số
“Dân tộc thiểu số” là một khái niệm khoa học được sử dụng phổ
biến trên thế giới hiện nay. Các học giả phương Tây quan niệm rằng, đây
là một thuật ngữ chuyên ngành dân tộc học (minority ethnic) dùng để chỉ
những dân tộc có dân số ít. Trong một số trường hợp, người ta đánh đồng
ý nghĩa “dân tộc thiểu số” với “dân tộc lạc hậu”, “dân tộc chậm tiến”,
“dân tộc kém phát triển”, “dân tộc chậm phát triển”… Có nhiều nguyên
nhân, trong đó có sự chi phối bởi quan điểm chính trị của giai cấp thố ng
trị trong mỗi quốc gia. Trên thực tế, khái niệm “dân tộc thiểu số” chỉ có ý
nghĩa biểu thị tương quan về dân số trong một quốc gia đa dân tộc. Đối
với Việt Nam là một quốc gia thống nhất gồm 54 dân tộc thành viên, với
khoảng trên 90 triệu người, trong đó dân tộc Việt (Kinh) chiếm khoảng
86% dân số, được quan niệm là “dân tộc đa số”, 53 dân tộc còn lại được
quan niệm là “dân tộc thiểu số” trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam.
Khái niệm “dân tộc thiểu số”, có lúc, có nơi, nhất là trong những năm
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

12

13

trước đây còn được gọi là “dân tộc ít người”. Mặc dù hiện nay đã có qui

vấn đề này, nó bao gồm các nội dung về giảm nghèo và phát triển bền vững.

định thống nhất gọi là “dân tộc thiểu số”, nhưng cách gọi “dân tộc ít

Trước khi bàn về giảm nghèo và phát triển bền vững, cần tìm hiểu một số thuật

người” vẫn không bị hiểu khác đi về nội dung.

ngữ hay sử dụng như nghèo kinh niên, thoát nghèo, tái nghèo, rơi xuống nghèo

Như vậy, khái niệm “dân tộc thiểu số” dùng để chỉ những dân tộc có

và thoát nghèo bền vững.

số dân ít, chiếm tỷ trọng thấp trong tương quan so sánh về lượng dân số

Nghèo kinh niên: Một hộ được coi là nghèo kinh niên là hộ chưa bao

trong một quốc gia đa dân tộc. Khái niệm “dân tộc thiểu số” cũng không có

giờ có thu nhập bình quân đầu người cao hơn mức nghèo theo chuẩn nghèo

ý nghĩa biểu thị tương quan so sánh về dân số giữa các quốc gia dân tộc

cho từng khu vực và trong từng giai đoạn khác nhau.

trên phạm vi khu vực và thế giới. Một dân tộc có thể được quan niệm là

Thoát nghèo: Một hộ được coi là thoát nghèo khi hộ đang là hộ nghèo

“đa số” ở quốc gia này, nhưng đồng thời có thể là “thiểu số” ở quốc gia

theo chuẩn nghèo, đã có được thu nhập bình quân đầu người cao hơn mức nghèo

khác. Chẳng hạn người Việt (Kinh) được coi là “dân tộc đa số” ở Việt

theo chuẩn nghèo cho từng khu vực và trong từng giai đoạn khác nhau. Trong

Nam, nhưng lại được coi là “dân tộc thiểu số” ở Trung Quốc (vì chỉ chiếm

giai đoạn 2011-2015 hộ thoát nghèo là những hộ đang là hộ nghèo vươn lên hộ

tỉ lệ 1/55 dân tộc thiểu số của Trung Quốc); ngược lại người Hoa (Hán),

có mức thu nhập trên 400.000 đồng/người/tháng đối với khu vực nông thôn và

được coi là “dân tộc đa số” ở Trung Quốc, nhưng lại là dân tộc thiểu số ở

trên 500.000 đồng/người/tháng đối với thành thị được coi là hộ thoát nghèo.

Việt Nam (người Hoa chiếm tỉ lệ 1/53 dân tộc thiểu số của Việt Nam). Rõ

Tái nghèo: Một hộ được gọi là tái nghèo khi hộ đó đã thoát nghèo

ràng, quan niệm về “dân tộc thiểu số” và “dân tộc đa số” cũng như nội hàm

nhưng vì nguyên nhân nào đó đã không còn đủ khả năng ứng phó với những

của chúng hiện nay còn có những vấn đề chưa thống nhất và nó cũng được

bất lợi trong cuộc sống dẫn đến đói nghèo, tức là có mức thu nhập thấp hơn

vận dụng xem xét rất linh hoạt trong từng điều kiện cụ thể, tuỳ theo quan

mức chuẩn nghèo cho từng khu vực và trong từng giai đoạn. Hiện tượng này

niệm và mối quan hệ so sánh về dân số của mỗi quốc gia dân tộc. Song,

xảy ra khá phổ biến khi có các tác động của thiên tai, rủi ro, bệnh tật hoặc do

những nội dung được quan niệm như đã phân tích ở phần trên về cơ bản là

chuẩn nghèo thay đổi lên mức cao hơn.

tương đối thống nhất không chỉ ở nước ta mà trong cả giới nghiên cứu dân
tộc học trên thế giới.

xuyên có thu nhập ở trên mức nghèo theo chuẩn nghèo cho từng khu vực và

1.1.3. Khái niệm về giảm nghèo bền vững
Giảm nghèo bền vững là một khái niệm mới và trong thời gian gần đây
được đưa vào sử dụng trên các diễn đàn, trên các hội nghị, hội thảo và các
chính sách vĩ mô về công tác xoá đói giảm nghèo. Tuy nhiên, đến nay chúng ta
vẫn chưa có một khái niệm cụ thể nào về thuật ngữ này. Do vậy, để tìm hiểu
khái niệm về giảm nghèo bền vững chúng ta cần phải tìm hiểu rộng hơn về các
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

Rơi xuống nghèo: Một hộ được gọi là rơi xuống nghèo nếu là hộ thường

/>
trong từng giai đoạn khác nhau, nhưng vì một lý do nào đó hộ không còn đủ cơ

hội để ứng phó với những bất lợi trong cuộc sống hoặc có thu nhập của hộ chỉ
thấp hơn mức chuẩn nghèo cho từng khu vực và trong từng giai đoạn.
Thoát nghèo bền vững: Một hộ được gọi là thoát nghèo bền vững nếu
đang là hộ nghèo đã có thu nhập ổn định và phát triển có mức thu nhập trên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

14

15

mức chuẩn nghèo cho từng khu vực, trong từng giai đoạn (kể cả việc tăng

- Xã hội bền vững: đòi hỏi sự phát triển sự công bằng và xã hội phải

mức chuẩn nghèo), họ không bị tái nghèo và có các kỹ năng, đủ năng lực để

chú trọng cho phát triển con người, tạo điều kiện cho tất cả mọi người có cơ

ứng phó với những bất lợi xảy ra.

hội phát triển tiềm năng và có điều kiện sống ngày càng tốt hơn.

Vấn đề giảm nghèo bền vững nói chung và giảm nghèo bền vững ở Việt

- Môi trường bền vững: phải đảm bảo sự cân bằng giữa yêu cầu bảo vệ

Nam nói riêng vẫn chưa được kết luận dưới góc độ là một khoa học từ khái

môi trường với nhu cầu khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên phục vụ sự

niệm, nội dung và các yếu tố cấu thành. Trước khi tìm hiểu các vấn đề về giảm

phát triển xã hội và lợi ích của con người.

nghèo bền vững, chúng ta tìm những yếu tố có liên quan đến nội dung này.

Trong tuyên bố chung của Hội nghị thưởng đỉnh Rio+20 (12/2012)

Trước hết, thuật ngữ phát triển bền vững là một khái niệm mới nhằm định nghĩa

đã khẳng định: “không thể phát triển bền vững chừng nào thế giới còn đói

một sự phát triển về mọi mặt trong hiện tại mà vẫn phải bảo đảm sự tiếp tục phát

nghèo và cùng khổ”. Tuyên bố này đồng nghĩa với việc chúng ta thực

triển trong tương lai xa. Thuật ngữ “phát triển bền vững” được Hiệp hội Bảo tồn

hiện phát triển bền vững đồng thời với việc xoá đói giảm nghèo. Quan

Thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên Quốc tế - IUCN sử dụng lần đầu tiên

điểm của Nhà nước ta là không thể giúp người nghèo thoát nghèo bằng

vào năm 1980 trong ấn phẩm Chiến lược bảo tồn Thế giới với nội dung: “Sự
phát triển của nhân loại không thể chỉ chú trọng tới phát triển kinh tế mà còn
phải tôn trọng những nhu cầu tất yếu của xã hội và sự tác động đến môi trường
sinh thái học”. Khái niệm này được sử dụng phổ biến hơn vào năm 1987 trong

báo cáo của Uỷ ban Môi trường và Phát triển Thế giới - WCED, trong báo cáo
đã nêu rõ: “Phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng được nhu cầu hiện tại

cách tặng nhà, tặng phương tiện sống, v.v.. Đây là cách xoá nghèo nhanh
nhưng chỉ tức thời, không bền vững. Như vậy, muốn giảm nghèo bền
vững, Nhà nước, cơ quan chức năng trong thực hiện các chương trình
giảm nghèo cần quan tâm đến việc phải cấp cho người nghèo một phương
thức phát triển mới, để họ có thể tiếp cận và duy trì. Bên cạnh đó cần
quan tâm đến sự hỗ trợ, ngăn ngừa và loại trừ các yếu tố gây rủi ro chứ
không để xảy ra rủi ro sau đó đi khắc phục hậu quả. Đặc biệt, sự hỗ trợ

mà không ảnh hưởng đến những khả năng đáp ứng đầy đủ nhu cầu của thế hệ

giảm nghèo cần được ưu tiên cho các vùng có khả năng, điều kiện thoát

tương lai”. Nói cách khác, phát triển bền vững phải bảo đảm có sự phát triển

nghèo nhanh và có thể lan toả sang các vùng lân cận.

kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng và môi trường được bảo vệ, gìn giữ.

Như vậy, tuy chưa có một khái niệm chung, đầy đủ cho “giảm nghèo

- Kinh tế bền vững: có ý nghĩa quyết định trong phát triển bền vững.

bền vững”, nhưng có thể hiểu là để giảm nghèo bền vững cần phải kết hợp và

Đòi hỏi sự phát triển của hệ thống kinh tế cần tạo điều kiện thuận lợi trong

thoả mãn cả hai yêu cầu, đó là giảm nghèo và phát triển bền vững, điều đó thể

việc phát triển xã hội bền vững và môi trường bền vững.

hiện trên các khía cạnh tạo cơ hội cho người nghèo thoát nghèo, ổn định và
không ngừng tăng thu nhập để không bị tái nghèo khi có các tác động bất lợi
của tự nhiên và xã hội. Việc giảm nghèo phải đảm bảo được sự phát triển bền

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
vững trên các mặt kinh tế, xã hội, môi trường và thể chế. Như vậy, có thể hiểu
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN
/>

16

17

“giảm nghèo bền vững” là quá trình giảm nghèo đảm bảo được sự cải thiện
đồng thời của sự bền vững về kinh tế, xã hội, môi trường của một đất nước,
một địa phương, một cộng đồng dân cư hay của một hộ gia đình.
1.1.4. Nội dung của giảm nghèo bền vững

Sơ đồ 1.1. Nội dung về giảm nghèo bền vững

Trên góc độ lý thuyết như đã trình bày ở các nội dung trên cho thấy

1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến giảm nghèo bền vững

vấn đề giảm nghèo bền vững phải được xây dựng trên nền tảng mối quan

Để thực hiện giảm nghèo bền vững nói chung và giảm nghèo bền vững

hệ biện chứng giữa phát triển bền vững và giảm nghèo. Về Vấn đề phát

cho các hộ người dân tộc thiểu số nói riêng cần xác định nội dung và mối

triển bền vững, đây là mục tiêu bao trùm, xuyên suốt và là mục tiêu trọng

quan hệ của 3 nhóm yếu tố ảnh hưởng, đó là:

tâm của sự phát triển nền kinh tế xã hội nói chung và của việc giảm nghèo

- Nhà nước: Nhà nước Việt Nam là nhà nước xã hội chủ nghĩa, quyền

bền vững nói riêng, trong đó sự phát triển bền vững phải đảm bảo 3 yếu tố

lực của nhà nước là quyền lực của dân, dân là người chủ tối cao của quyền lực

là bền vững về kinh tế, bền vững về xã hội và bền vững về môi trường; Về

nhà nước. Theo quan điểm lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam “Nhà nước

vấn đề giảm nghèo, đây là mục tiêu cụ thể, là nội dung quan trọng có tính

là của dân, do dân và vì dân”, nhà nước phải là công cụ của dân, phục vụ cho

then chốt của giảm nghèo bền vững.

dân. Đảng, Nhà nước và Nhân dân ta đang phấn đấu vì mục tiêu: “Dân giàu,

Bản chất của giảm nghèo bền vững là sự thoát nghèo được dựa trên nền

nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh”. Để đạt được mục tiêu đó,

tảng của sự người nghèo được trang bị và có đầy đủ nội lực tự vươn lên thoát

việc thực hiện giảm nghèo và giảm nghèo bền vững phải được quan tâm hàng

nghèo, đủ sức để đề phòng và chống chịu với các tác động bất lợi đến các mặt

đầu mà trong đó Nhà nước là nhân tố quan trọng, quyết định. Nhà nước đóng

của đời sống.

vai trò chủ đạo từ việc xây dựng chủ trương, ban hành các chính sách, xây
dựng cơ chế điều hành, tạo nguồn vốn và tổ chức thực hiện. Nhà nước sử

GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG

dụng nguồn lực của đất nước như: các chính sách thuế, phát triển công
nghiệp, thương mại, dịch vụ để hỗ trợ giảm nghèo cho các hộ dân.
- Cộng đồng, doanh nghiệp và các tổ chức kinh tế - xã hội: Trong lịch

PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG

GIẢM NGHÈO

sử phát triển xã hội, các thành phần kinh tế ngày càng khẳng định tính tất
yếu về sự tồn tại của nó trong đời sống kinh tế. Để giảm nghèo và giảm

nghèo bền vững thì vai trò của cộng đồng, doanh nghiệp và các tổ chức kinh
tế - xã hội là nhân tố không thể thiếu, nó được thể hiện sự chia sẻ nguồn lực,

NÂNG CAO ĐỜI SỐNG HỘ NGHÈO
- Mức sống vật chất
- Văn hóa, tinh thần
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN
- Giáo dục, dân trí
- Y tế sức khỏe

- Cơ sở hạ tầng
- Hoạt động xã hội

/>
- Môi trƣờng sinh thái
- Khoa học kỹ thuật

hỗ trợ các hộ nghèo trên các mặt hoạt động như vốn, tạo thị trường, tạo việc
làm, đào tạo lao động hoặc liên doanh liên kết nhằm tạo cơ hội và thúc đẩy
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

18

19

hộ nghèo vươn lên thoát nghèo. Trong đó, các doanh nghiệp có vị trí nòng

chính sách như chính sách giảm nghèo, chính sách vốn… sẽ ảnh hưởng trực

cốt, doanh nghiệp phải coi đây là nhiệm vụ và là trách nhiệm của mình theo

tiếp đến quá trình thực hiện giảm nghèo bền vững cho các địa phương, nhất là

quan điểm giúp người nghèo thoát nghèo là con đường để phát triển doanh

nơi tập trung nhiều đồng bào dân tộc thiểu số.

nghiệp, doanh nghiệp phát triển mạng lưới doanh nghiệp, đưa công nghiệp,

Tình hình thực hiện Nghị quyết 30a, Chương trình 134, 135 và các
chương trình, chính sách đặc thù khác cho vùng đồng bào dân tộc và miền

thương mại, dịch vụ về nông thôn.
- Bản thân hộ nghèo: Hộ nghèo và người nghèo nói chung vừa là chủ

núi cho rằng: trong điều kiện giao thông, kinh tế của địa phương, lãnh đạo

thể và là khách thể của quá trình giảm nghèo, đòi hỏi bản thân hộ nghèo và

huyện, cán bộ chủ chốt trước mắt phải hướng dẫn để bà con thoát đói nghèo,

cộng đồng người nghèo phải ý thức được ý nghĩa then chốt, tầm quan trọng

bằng cách vận động bà con tự túc lương thực, cải thiện được cuộc sống. Đó là

cũng như nội dung của việc thoát nghèo. Từ sự hỗ trợ của Nhà nước, của cộng

những việc không hề đơn giản mà cán bộ phải xắn tay áo hướng dẫn, làm

đồng cần phải có sự chủ động, tính tích cực của hộ nghèo được thể hiện thông

cùng nhân dân. Với cách tính đơn giản, có thể thấy, nếu chăm chỉ làm ăn, thì

qua ý thức vươn lên tự thoát nghèo của họ. Nếu không có sự chủ động này thì

mỗi người dân không phải lo thu nhập chỉ 400.000 đồng/tháng/người mà còn

mọi sự hỗ trợ từ bên ngoài cho giảm nghèo sẽ không đạt hiệu quả, thậm chí

cao hơn nhiều. Bài học rút ra là, những chính sách, hỗ trợ của các cấp, các

còn có tác dụng tiêu cực đó là tạo ra tư tưởng ỷ lại, trông chờ vào sự hỗ trợ,

ngành mới là điều kiện đủ, điều kiện cần để xoá đói giảm nghèo bền vững

thụ động trong vươn lên thoát nghèo.

chính là sự nỗ lực của bản thân mỗi người dân...

Tuy nhiên, do đặc điểm các hộ nông dân nghèo thường tập trung ở

Bên cạnh sự nỗ lực của các cấp ủy, chính quyền và toàn xã hội trong

những vùng sâu, vùng khó khăn, lại mang nhiều tư tưởng cổ hủ, lạc hậu,

triển khai thực hiện các chủ trương, chính sách về xóa đói, giảm nghèo thông

chậm đổi mới nên để họ tự giác ý thức trong việc giảm nghèo là rất khó khăn

qua nhiều chương trình hỗ trợ vốn, giống, ngày công, hướng dẫn áp dụng

và lâu dài. Do vậy, cần phải có những chính sách phù hợp, kết hợp với việc

khoa học kỹ thuật, bản thân một số người nghèo ở một số địa phương vẫn còn

tuyên truyền, vận động các hộ nông dân nghèo tập trung các nguồn lực của

tư tưởng trông chờ, ỷ lại, thiếu ý thức vươn lên. Việc được Đảng, Nhà nước

bản thân bao gồm đất đai, lao động, tiền vốn và các yếu tố khác như các

“bao cấp” (giáp hạt, thiếu đói đã có gạo Nhà nước, không có tiền ăn Tết cũng

phong tục, tập quán, bản sắc văn hoá, v.v., chủ động tiếp nhận và sử dụng

có Nhà nước, nhà cửa xuống cấp, hư hỏng, rồi không có nhà cũng có Nhà

hiệu quả sự hỗ trợ của Nhà nước, của cộng đồng để tạo ra nội lực vươn lên

nước cấp tiền để làm mới,v.v...) ít nhiều đã ăn sâu vào suy nghĩ của một bộ

thoát nghèo, không bị tái nghèo.

phận người nghèo. Tình trạng có đất mà không chịu trồng lúa, trồng ngô; có

1.1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến giảm nghèo bền vững cho đồng bào dân

trâu, bò mà không chịu chăm sóc, để cho gầy còm, ốm yếu rồi xẻ thịt, uống

tộc thiểu số

rượu; thậm chí có người nghèo được vay tiền từ Ngân hàng Chính sách xã hội

1.1.6.1. Cơ chế chính sách của địa phương, nhà nước

(CSXH) mà không biết tổ chức sản xuất, để ăn dần vào cả gốc, v.v. là những

Để thực hiện giảm nghèo bền vững đòi hỏi Nhà nước phải có các chính

chuyện không phải khó tìm.

sách thiết thực, phù hợp với tình hình thực tế của từng địa phương. Những
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

20

21

1.1.6.2. Sự phối hợp đa ngành và ở tất cả các cấp trong tổ chức thực hiện

vươn lên thoát nghèo bền vững; giao nhiệm vụ cho bộ, ngành đúng đắn, đảm

giảm nghèo bền vững

bảo không trùng lặp về nội dung và địa bàn.

Giảm nghèo bền vững là một hoạt động liên quan đến nhiều cơ quan, tổ

1.1.6.3. Nguồn lực xóa đói giảm nghèo

chức và đoàn thể ở tất cả các cấp từ trung ương đến địa phương. Để thực hiện

Nguồn lực đóng vai trò quan trọng có tính quyết định đến việc thực

thành công nhiệm vụ giảm nghèo, không chỉ dựa vào nỗ lực của từng cơ quan

hiện thành công hay không mục tiêu giảm nghèo bền vững. Nguồn lực được

riêng lẻ hoặc từng cấp riêng lẻ mà nó đòi hỏi phải có sự phối hợp một cách

huy động từ nhiều nguồn khác nhau, từ sự đầu tư của chính phủ, của các đơn

hài hòa, nhịp nhàng và hiệu quả giữa các ngành, các cấp trong địa phương.

vị tài trợ, cũng như từ chính cộng đồng. Việc huy động đủ, kịp thời nguồn lực

Thủ tướng Chính phủ đã giao các Bộ, ngành liên quan rà soát và hoàn
thiện các chính sách đặc thù hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số và vùng đặc biệt

sẽ góp phần đẩy nhanh công cuộc giảm nghèo bền vững ở các địa phương. Có
7 chính sách cơ bản góp phần xóa đói giảm nghèo bền vững:

khó khăn. Thủ tướng yêu cầu Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Ủy ban Dân tộc và các

 Chính sách tín dụng

Bộ, cơ quan liên quan nghiên cứu, đề xuất điều chỉnh, bổ sung cơ chế, chính

Các chính sách tín dụng trực tiếp cho hộ nghèo được thực hiện chủ yếu

sách mới, bảo đảm thiết thực, hiệu quả.

thông qua Ngân hàng chính sách xã hội gồm 15 chương trình tín dụng dành

Trong đó, Thủ tướng yêu cầu Bộ Kế hoạch và Đầu tư nghiên cứu sửa
đổi cơ chế quản lý và điều hành các Chương trình mục tiêu quốc gia theo
hướng đồng bộ hóa tổ chức quản lý, gắn Chương trình mục tiêu quốc gia với
kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội; thể chế hóa quy trình lập và triển khai kế
hoạch đầu tư cấp xã có sự tham gia của người dân thuộc Chương trình mục
tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững và Xây dựng nông thôn mới.
Bộ Tài chính nghiên cứu, xây dựng cơ chế tài chính chung để thực hiện

cho người nghèo với mức lãi suất thấp. Bên cạnh các chương trình tín dụng
trực tiếp cho giảm nghèo, các chương trình tín dụng khác phục vụ phát triển
nông nghiệp, nông thôn cũng đã góp phần thúc đẩy quá trình giảm nghèo;
Chương trình vay vốn tín dụng ưu đãi đầu tư kiên cố hóa kênh mương, đường
giao thông nông thôn, hạ tầng nuôi trồng thủy sản, làng nghề.
 Đào tạo dạy nghề, tạo việc làm

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và Giảm nghèo bền

Thực hiện tốt chính sách đào tạo nghề cho lao động nông thôn, nhất là

vững, tạo điều kiện cho việc lồng ghép nguồn lực được thuận lợi và nghiên cứu,

lao động nghèo; ưu tiên nguồn lực đầu tư cơ sở trường, lớp học, thiết bị, đào

đề xuất tăng định mức xây dựng chính sách nói chung và chính sách giảm nghèo

tạo giáo viên dạy nghề; gắn dạy nghề với tạo việc làm đối với lao động nghèo.

nói riêng theo nguyên tắc tính đúng, tính đủ chi phí xây dựng chính sách.

Mở rộng diện áp dụng chính sách hỗ trợ xuất khẩu lao động đối với lao động

Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội sửa đổi Chương trình mục tiêu

nghèo trên cả nước.

quốc gia giảm nghèo bền vững nhằm đồng bộ hóa, tập trung nguồn lực, theo

 Về chính sách y tế, chăm sóc sức khỏe

hướng: Phân nhóm, gồm chính sách hỗ trợ đầu tư kết cấu hạ tầng và chính

Ngân sách nhà nước đã thực hiện hỗ trợ khám chữa bệnh đối với người

sách hỗ trợ phát triển sinh kế; thực hiện chính sách dựa vào cộng đồng, gắn

nghèo thông qua Quỹ khám chữa bệnh cho người nghèo. Luật bảo hiểm y tế

sản xuất với thị trường nhằm tăng cường giám sát nội bộ, khuyến khích tự
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

22

23

quy định Nhà nước hỗ trợ mua bảo hiểm y tế cho người nghèo, người cận

học hỏi thì sự hỗ trợ, đầu tư bên ngoài cũng khó phát huy tác dụng.Mặc dù đã

nghèo, trong đó hỗ trợ 100% cho người nghèo, 50% cho người cận nghèo.

được các cấp ủy, chính quyền, đoàn thể tuyên truyền giáo dục, nhưng vẫn còn

 Về chính sách trợ giúp pháp lý và hỗ trợ thông tin

những hộ nghèo mang nặng tư tưởng thụ động, dựa dẫm.

Chính quyền địa phương cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho các đối

1.1.7. Các thách thức trong giảm nghèo bền vững ở Việt Nam

tượng thụ hưởng chính sách theo các hình thức trợ giúp pháp lý như: Tư vấn

Vấn đề giảm nghèo ở Việt Nam được cộng đồng thế giới ghi nhận,

pháp luật; Tham gia tố tụng; Đại diện ngoài tố tụng và các hình thức khác theo

nhưng Việt Nam cũng đang đứng trước những thách thức lớn trong giảm

quy định của pháp luật về trợ giúp pháp lý. Tổ chức các đợt trợ giúp pháp lý lưu

nghèo bền vững, đó là vấn đề tái nghèo, cận nghèo và giảm nghèo cho đồng

động về các xã nghèo, thôn, bản đặc biệt khó khăn. Thành lập, củng cố và tổ

bào dân tộc thiểu số. Hiện nay tỉ lệ tái nghèo vẫn chiếm từ 7% đến 10% trong

chức sinh hoạt Câu lạc bộ trợ giúp pháp lý. Thông tin, truyền thông, phổ biến các

tổng số thoát nghèo hằng năm. Theo đó, để thực hiện mục tiêu giảm nghèo

chế độ, chính sách, quy định của pháp luật đến với người nghèo, đồng bào dân

bền vững ở Việt Nam chúng ta đang đứng trước 5 thách thức đó là:

tộc thiểu số và các chương trình, chính sách giảm nghèo bền vững.
Tăng cường năng lực cho tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý, người thực

- Vấn đề tái nghèo và cận nghèo
Mặc dù trong những năm qua, Việt Nam là một trong những quốc gia

hiện trợ giúp pháp lý, thành viên Ban chủ nhiệm Câu lạc bộ trợ giúp pháp lý.

thực hiện khá thành công công cuộc giảm nghèo được thế giới ghi nhận và

1.1.6.4. Ý thức vươn lên thoát nghèo

đánh giá cao. Trên cơ sở triển khai đồng bộ có hiệu quả các chính sách,

Giảm nghèo bền vững chỉ thực sự thành công nếu xuất phát từ nhu cầu và
ý thức thoát nghèo của chính người nghèo. Những tác động từ bên ngoài chỉ
mang tính hỗ trợ và sẽ không thành công nếu người nghèo thiếu ý chí vươn lên.
Với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, hàng loạt các chính sách ưu đãi,
các chương trình, dự án được đầu tư để cải thiện đời sống của đồng bào dân tộc

chương trình giảm nghèo, đến cuối năm 2014, tỷ lệ hộ nghèo cả nước giảm
1,8-2%/năm (từ 7,8% xuống còn 5,8-6%); riêng tỷ lệ hộ nghèo ở các huyện
nghèo giảm bình quân 5%/năm (từ 38,20% năm 2013 xuống còn 33,20% năm
2014). Tuy nhiên vấn đề tái nghèo vẫn còn khá phổ biến và tỉ lệ hộ cận nghèo
còn rất cao. Theo Báo cáo trước Ban chỉ đạo Trung ương về giảm nghèo bền

thiểu số, đồng bào vùng cao là động lực, cơ hội để người dân vươn lên xóa đói

vững tháng 2 năm 2014, Bộ trưởng Lao động, Thương binh và Xã hội Phạm

giảm nghèo. Tuy nhiên, ý thức của người dân lại là vấn đề quyết định. Theo quy

Thị Hải Chuyền thì cứ 3 hộ thoát nghèo thì có 1 hộ tái nghèo hoặc nghèo mới.

định mới về tiêu chí hộ nghèo, mỗi người có thu nhập không dưới 400.000

Bên cạnh đó, trong những năm gần đây tỷ lệ hộ cận nghèo còn khá cao,

đồng/người/tháng (đối với lao động nông thôn) là đã thoát nghèo. Nhìn từ yếu tố

thường xuyên chiếm bằng 1/2 tỉ lệ hộ nghèo.

nội lực, bà con ở vùng dân tộc thiểu số có tư liệu sản xuất từ ruộng, nương, có
thể trồng lúa, trồng cây ăn quả, chăn nuôi gia cầm, gia súc nếu tận dụng hết quỹ

- Xu hướng nghèo tập trung vào đối tượng đồng bào dân tộc thiểu số và
khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa.
Hộ nghèo ở nước ta tập trung vào đối tượng đồng bào dân tộc thiểu số

đất sẵn có thì nông dân không thể không thoát nghèo.
Thoát nghèo, quan trọng nhất là khơi dậy ý thức tự vươn lên của mỗi hộ

và khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa. Năm 2014, số hộ nghèo tập trung ở

nông dân. Bởi khi người dân không có khát vọng làm giàu, tinh thần quyết tâm
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

24

25

một số vùng chiếm tỷ lệ cao như khu vực miền núi Đông Bắc chiếm 21,01%;

triệu đồng/người/năm, chuẩn cận nghèo là trên 16 triệu đồng đến 21 triệu

Khu vực miền núi Tây Bắc chiếm 26,78%; Khu vực Tây Nguyên chiếm 14,82%.

đồng/người/năm cao hơn 3 lần so với chuẩn nghèo quốc gia.

- Vấn đề giảm nghèo và thực hiện công bằng xã hội

1.2. Cơ sở thực tiễn về giảm nghèo bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số

Giảm nghèo là vấn đề có tính xã hội rất cao, nó phụ thuộc vào nhiều

1.2.1. Kinh nghiệm của thế giới và bài học đối với Việt Nam

yếu tố như: Vai trò chủ đạo của Nhà nước; sự chia sẻ của cộng đồng và khả

1.2.1.1. Kinh nghiệm của Trung Quốc

năng tự vươn lên của bản thân người nghèo và cộng đồng người nghèo. Mặt

Sau khi cách mạng thành công (1949), có thể chia quá trình phát triển

khác, khi chúng ta quan tâm đến vấn đề giảm nghèo phải gắn liền với việc

kinh tế ở Trung Quốc làm hai giai đoạn: từ năm 1949 - 1977 là thời kỳ xây

thực hiện công bằng xã hội. Đây là một vấn đề khó xử lý và có tính nhạy cảm

dựng CNXH theo mô hình kế hoạch hoá tập trung và từ năm 1977 đến nay thực

rất cao, bởi vì các quyền lợi giữa các nhóm hộ nghèo, hộ cận nghèo và hộ

thiện cải cách kinh tế theo hướng nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà

trung bình khá có sự khác biệt rất lớn. Nhưng khi xét tiêu chí hộ nghèo theo

nước. So với nhiều nước trong khu vực và trên thế giới, tuy ở Trung Quốc sự

thu nhập như hiện nay thì ranh giới để phân nhóm hộ nhiều khi rất mong

chênh lệch thu nhập giữa các nhóm giàu nghèo không lớn nhưng số dân đói

manh chỉ chênh lệch nhau chỉ có 1000 VNĐ.

nghèo rất cao. Từ năm 1985 - 1988, chênh lệch thu nhập giữa nhóm dân cư

- Khả năng phát sinh các hình thức nghèo mới
Hiện nay, chúng ta đang sử dụng tiêu chí xét chuẩn nghèo theo thu nhập
bình quân/người/tháng. Trên thực tế hiện nay đã xuất hiện nhiều hình thức nghèo
mới như: nghèo về giáo dục, nghèo về y tế, nghèo về các khía cạnh của chất
lượng cuộc sống. Do đó chúng ta cần thiết phải quan tâm đến vấn đề “nghèo đa
chiều” đã và đang xuất hiện trong đời sống dân cư, nhất là dân cư đô thị.
- Hiệu quả giảm nghèo và tiếp cận chuẩn quốc tế
Trong thời gian qua Đảng, Nhà nước và cộng đồng đã quan tâm đầu tư
rất lớn trên nhiều phương diện cho công tác giảm nghèo. Tuy nhiên hiệu quả
giảm nghèo chưa cao, tỉ lệ hộ cận nghèo còn cao, số hộ tái nghèo và nghèo
mới vẫn ở mức cao. Mặt khác, mức chuẩn nghèo của Việt Nam còn rất thấp
so với chuẩn nghèo quốc tế (hiện nay là từ 1,25 đến 2 USD/người/ngày). Ở
Việt Nam mới chỉ có Thành phố Hồ Chí Minh đang tiếp cận đến chuẩn nghèo
quốc tế trong giai đoạn 2014-2015 chuẩn nghèo của Thành phố là dưới 16

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
giàu nhất với nhóm dân cư nghèo nhất chỉ 6,5 lần và hệ số Gini chỉ là 0,3.
Nếu theo mức chuẩn nghèo của Cục Thống kê Trung ương Trung Quốc
là người có thu nhập 100 nhân dân tệ/người/ năm, thì số người nghèo ở nông
thôn năm 1978 là 250 triệu người (chiếm 30% dân số), đến năm 1985 chỉ còn
125 triệu người và năm 1998 chỉ còn 43 triệu người. Trung Quốc đã thực hiện
nhiều biện pháp để hạn chế phân hoá giàu nghèo và thực hiện công tác xoá
đói giảm nghèo. Có thể phân loại các biện pháp được thực hiện xoá đói giảm
nghèo ở Trung Quốc thành 2 nhóm: nhóm các biện pháp chung và nhóm các
biện pháp trực tiếp xoá đói giảm nghèo.
+ Nhóm các biện pháp chung: Trung Quốc đã được thực hiện rất phong
phú và thay đổi từng thời kỳ, cụ thể như: duy trì sự ổn định về chính trị - xã
hội; thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhằm tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho
mọi người; điều tiết hợp lý giữa thu nhập và phân phối; tạo việc làm thông
qua thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nhất là cơ cấu kinh tế nông thôn, chú
ý thích đáng đến phát triển đều ở các vùng.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

26

27

+ Nhóm các biện pháp trực tiếp: xây dựng các mô hình, chỉ đạo làm

khăn, tỷ lệ nghèo đói tại Indonesia từng bước được cải thiện. Thống kê của

điểm cho từng vùng, từng địa phương để làm hình mẫu, làm đầu tàu lan toả,

Bộ Điều phối phúc lợi xã hội Indonesia cho thấy, nếu như năm 2004, tỷ lệ

huy động mọi nguồn lực cho XĐGN; chuyển nền kinh tế nông nghiệp từ sản

người nghèo của Indonesia là 16,66% thì đến năm 2013, số người nghèo

xuất tập trung sang sản xuất tư nhân với mô hình kinh tế hộ gia đình và giao

giảm còn 11,37%. Indonesia đặt mục tiêu giảm tỷ lệ nghèo còn 7 - 8% (trong

quyền sử dụng đất lâu dài cho hộ nông dân; hỗ trợ chuyển giao công nghệ và

tổng số hơn 230 triệu dân) vào năm 2015, bằng nhiều chính sách an sinh xã

ứng dụng khoa học kỹ thuật vào các vùng nông thôn; hỗ trợ tích cực về truyền

hội như đầu tư có trọng tâm để xóa vòng luẩn quẩn nghèo đói tại xứ nghìn

thông, giáo dục, y tế, nhà ở cho các hộ nghèo và vùng khó khăn. Hiện nay

đảo này. Nhờ vào thành công trong việc giảm đáng kể tỷ lệ người bị đói và

Trung Quốc là nước có tỉ lệ số người ở mức nghèo khổ thấp nhất [27].

suy dinh dưỡng, cùng với nhiều quốc gia khác, Indonesia được Tổ chức

1.2.1.2. Kinh nghiệm của Indonesia

Lương Nông Liên hiệp quốc (FAO) trao giải thưởng “Mục tiêu phát triển

Indonesia là quốc gia thuộc khu vực Đông Nam Á, có số dân đông
nhất khu vực, lãnh thổ có hơn 7 ngàn hòn đảo, rất đa dạng về điều kiện tự

Thiên niên kỷ” năm 2015, được tổ chức hồi tháng 6 vừa qua [27].
1.2.1.3. Kinh nghiệm của Ấn Độ

nhiên, sinh thái, đa dân tộc, có sự chia cắt lớn về địa hình, nên việc phát

Từ năm 1991, Ấn Độ đã mở cửa thị trường, cải cách kinh tế và đạt nhiều

triển kinh tế và thực hiện xóa đói giảm nghèo là công việc phức tạp. Trong

thành tựu đáng kể. Tuy nhiên, hiện nay, nghèo đói vẫn là một vấn đề nghiêm

thời kỳ đầu đất nước Indonesia có nền kinh tế khó khăn, tốc độ tăng trưởng

trọng, cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội, làm chậm bước tiến của đất nước này

kinh tế chậm, tỉ lệ hộ nghèo cao. Xuất phát từ thực trạng đó Nhà nước có

trong nhiều lĩnh vực. Tại Ấn Độ, người nghèo tập trung chủ yếu là các hộ nông

hàng loạt các biện pháp nhằm khôi phục và phát triển kinh tế. Thực hiện

dân ở vùng nông thôn. Do đó, khi nông nghiệp gặp khó khăn thì đời sống nông

chiến lược mở cửa, tăng xuất khẩu, nhất là xuất khẩu khoáng sản, sản phẩm

dân cũng sẽ khó khăn. Như vậy, nguyên nhân làm cho nông nghiệp chậm phát

nông - lâm - thuỷ sản. Nhờ nhận thức được tác hại của sự phân hoá giàu

triển cũng chính là nguyên nhân làm cho nông thôn nghèo đói.

nghèo và cuộc sống khó khăn của người nghèo, nên trong suốt thập kỷ 80 và

- Nguyên nhân dẫn đến nghèo đói ở Ấn Độ

nửa đầu thập kỷ 90, Indonesia đã thực hiện nhiều biện pháp xóa đói giảm

+ Ấn Độ đã có nhiều chương trình xóa đói giảm nghèo, nhưng các

nghèo, đưa mục tiêu xóa đói giảm nghèo thành mục tiêu quốc gia. Chính

chương trình này không sát thực tế, quá trình thực hiện chưa tốt, thiếu sự hợp

phủ đã trợ cấp ngân sách tín dụng cho người nghèo khuyến khích phát triển

tác, phối hợp giữa các tổ chức... Mặt khác, tình trạng quan liêu, tham nhũng,

các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở nông thôn, mở rộng và củng cố hệ thống hợp

thiếu sự tham gia đầy đủ của người dân đã làm cho các chương trình trên kém

tác xã của những người kinh doanh nhỏ, nhờ những biện pháp tích cực, nên

hiệu quả, thậm chí thất bại. Trong khi đó, đầu tư phát triển nhân lực chưa thỏa

số người nghèo của Indonesia giảm liên tục. Những năm qua, Chính phủ

đáng. Chính vì vậy, tăng trưởng kinh tế cao, nhưng tác động đến cuộc sống

Indonesia ban bố hàng loạt chính sách đầu tư cho người nghèo có trọng tâm

của đa số người dân còn thấp.

đem lại hiệu quả cao. Vì thế, bất chấp nền kinh tế thế giới gặp nhiều khó
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

28

29

+ Dân số Ấn Độ quá đông, tỷ lệ sinh thô của Ấn Độ hiện nay là 2,3%.

+ Để giải quyết cơ bản vấn đề nghèo đói, trước mắt, Ấn Độ đã tăng đầu

Dân số đông dẫn đến thiếu việc làm và số lượng nông dân ra thành phố tìm

tư cho nông nghiệp. Năm 1995-1996 Ấn Độ chi 4,1 tỉ USD cho nông nghiệp

việc làm ngày càng tăng, khiến đời sống thêm khó khăn. Đồng thời, sự tồn tại
của một xã hội truyền thống với những thói quen, tập tục lạc hậu, mê tín,

nhưng năm 2006-2007 tăng lên 19,5 tỉ USD. Đây là mức tăng đáng kể dành
cho nông nghiệp. Từ năm 2007 đến năm 2010, Ngân hàng trung ương Ấn Độ
sẽ cho nông nghiệp vay gấp 2 lần. Ngân hàng lớn nhất là SBI sẽ mở thêm từ

thậm chí trái pháp luật đã cản trở sự phát triển kinh tế, làm trầm trọng thêm

5.000 đến 6.000 chi nhánh tại nông thôn, để vừa mở rộng kinh doanh, vừa

tình trạng nghèo khổ.

thực hiện chủ trương tăng cường đầu tư cho nông nghiệp. Phát triển nông

+ Chính sách của Chính phủ còn nhiều điểm chưa phù hợp. Chẳng hạn,

nghiệp, tăng cường sản xuất lương thực là một nhiệm vụ trọng tâm của kinh

hiện nay, giá cả nông sản tại Ấn Độ đang thấp hơn thế giới, nhưng do áp

tế Ấn Độ. Để đạt chỉ tiêu 175 kg ngũ cốc/người, 11 kg đỗ/người vào năm

đặt Quata xuất khẩu, nên nông dân chưa thể khai thác được lợi thế này. Họ
chỉ được hưởng từ 24% đến 58% giá bán cuối cùng nên đời sống vốn đã khó
khăn, lại càng thêm khó khăn.

2012, Chính phủ Ấn Độ đã chi 1,2 tỉ USD cho Ủy ban An ninh lương thực, để
tăng sản xuất gạo, đậu đỗ, lúa mì và tiến hành kế hoạch chăn nuôi, nâng cấp
đàn gia súc nhằm tăng lượng sữa, trứng, thịt.
+ Cải thiện kết cấu hạ tầng nông thôn. Ấn Độ đã tăng vốn để phát

+ Một khó khăn khác là nông dân Ấn Độ rất thiếu đất canh tác: 41,5%

triển kết cấu hạ tầng nông thôn từ 3 tỉ USD năm 2007 lên 3,5 tỉ USD năm

nông hộ không có đất. Tháng 10-2007, hàng nghìn nông dân đã biểu tình vì

2008. Bộ Tài chính cũng tăng tín dụng phát triển cơ sở hạ tầng nông nghiệp từ

không có đất canh tác. Ấn Độ chiếm 16,7% dân số thế giới, nhưng chỉ chiếm
2,42% diện tích đất đai của thế giới.
+ Kết cấu hạ tầng nghèo nàn đã hạn chế sự tăng trưởng trong nông

56,25 tỉ USD năm 2007-2008 lên 62,5 tỉ USD năm 2008-2009. Ngân hàng
phát triển nông nghiệp Ấn Độ sẽ cung cấp 6,7 triệu USD cho quỹ phát triển
cơ sở hạ tầng nông thôn. Cũng về cơ sở hạ tầng, để giúp nông dân giảm bớt
khó khăn, Ấn Độ đang thúc đẩy thành lập 31 đặc khu nông nghiệp, 12 khu

nghiệp của Ấn Độ. Do thiếu cơ sở vật chất nên tổn thất sau thu hoạch rau quả

xuất khẩu nông sản (AEZ), một trung tâm trưng bày nông sản với chi phí hơn

của Ấn Độ đã lên tới 3 tỉ USD/năm. Ấn Độ có thể vượt Bra-xin, trở thành

5 tỉ USD và 30 công viên lương thực lớn (chi phí khoảng 4 tỉ USD). Các khu

nước sản xuất đường lớn nhất thế giới, nhưng do thiếu kho dự trữ, thiếu

này sẽ tăng cường quản lý sau thu hoạch, cất trữ, kết nối sản xuất với các sân

phương tiện vận chuyển, nên phải xuất khẩu với giá thấp. Ấn Độ sản xuất
11% rau và 15% quả của thế giới, nhưng chỉ chiếm 1,7% và 0,5% xuất khẩu

bay, bến cảng... để nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp.
+ Về thủy lợi, Ấn Độ có kế hoạch liên kết 14 sông lớn ở vùng
Himalaya với 17 sông ở phía Nam, để phân bổ lại khoảng 173 tỉ m3 khối

của thế giới, cũng do thiếu kết cấu hạ tầng phục vụ xuất khẩu, chi phí vận

nước/năm, từ đó, đưa sản lượng lương thực của Ấn Độ từ hơn 200 triệu tấn

chuyển còn cao.

hiện nay lên 450 triệu tấn vào năm 2050. Kết quả này sẽ góp phần quan trọng
vào công cuộc xoá đói giảm nghèo. Đồng thời, Chính phủ đã chi 3,3 tỉ USD

- Giải pháp xóa đói, giảm nghèo

cho 300 dự án, chương trình chống lũ lụt ngắn hạn, trung hạn và dài hạn.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

30

31

+ Về năng lượng, Ấn Độ thực hiện ưu tiên điện khí hoá nông thôn và

một khoản trợ cấp thất nghiệp. Giai đoạn đầu, chương trình này sẽ áp dụng

đang xây dựng hệ thống năng lượng cho khu vực này. Trọng tâm là khai thác

trong 200 huyện; 4 năm tiếp theo sẽ mở rộng ra toàn Ấn Độ. Theo nhiều đánh

năng lượng tái sinh như khí sinh học, năng lượng mặt trời, gió, thuỷ điện nhỏ,

giá, chương trình này được coi là có nhiều kì vọng nhất trên thế giới để xóa

để trong 5 năm tới sẽ cung cấp điện cho 75 triệu nông hộ.

đói giảm nghèo. Triển khai Luật trên, năm 2005-2006 Ấn Độ đã chi 3 tỉ USD,

+ Ấn Độ cũng đã tăng chi cho xóa đói giảm nghèo và coi đây là mục
tiêu quan trọng, là chương trình lớn trong các kế hoạch dài hạn. Ngày 15-8-

năm 2006-2007 là 2,7 tỉ USD và năm 2007-2008 là 2,8 tỉ USD cho chương
trình việc làm nông thôn.

1995, Ấn Độ đã đưa ra Kế hoạch quốc gia về hỗ trợ xã hội cho những người

- Những thành tựu cơ bản

sống dưới mức nghèo khổ: những người nghèo trên 65 tuổi sẽ được trợ cấp 2

Nhờ những cố gắng trên, nghèo đói ở Ấn Độ đã giảm nhiều. Các chỉ số

USD/tháng; hỗ trợ từ 130 đến 250 USD cho những gia đình nghèo có người

xã hội như thu nhập, giáo dục, y tế, giao thông, điện, nước uống… ở hầu hết

chết; hỗ trợ 10 USD cho những phụ nữ trên 19 tuổi trong 2 lần sinh đầu. Từ

những vùng nông thôn nghèo đã được cải thiện đáng kể từ năm 1991. Tỷ lệ

năm 1999, Ấn Độ đã thực hiện hỗ trợ 10 kg lương thực cho những người già

nghèo ở nông thôn đã giảm từ 45,76% trong năm 1983 xuống 37,26% trong

không có lương hưu. Gần đây, chương trình này đã mở rộng cho cả những

năm 1994 và 29,18% trong năm 2005. Số lượng người nghèo tương ứng với

người có lương hưu. Ngày 25-9-2001, Ấn Độ đưa ra chương trình bảo đảm

các thời điểm trên là 252,05 triệu; 247,8 triệu và 232,16 triệu. Đa số nông dân

lương thực và việc làm cho nông thôn, chương trình nhà ở, chương trình bảo

đã có đủ lương thực, với tỷ lệ đủ ăn tăng từ 94,5% (năm 1994-1995) lên

đảm lợi ích người lao động trong khu vực nông nghiệp… Năm 2006, Chính

97,1% (năm 2004-2005). Những thành tựu nông nghiệp đã giúp Chính phủ

phủ đã đầu tư 800 triệu USD vào những vùng lạc hậu; năm 2007, lập quỹ 700

cung cấp lương thực cho những người nghèo nhất. Phân phối lương thực đã

triệu USD giúp những vùng nông thôn lạc hậu. Trong kế hoạch lần thứ XI, Ấn
Độ sẽ đưa ra chương trình đặc biệt để phát triển kinh tế cho 75 nhóm lạc hậu
đang sống trong những điều kiện hết sức nghèo nàn. Cũng trong kế hoạch lần
này, Ấn Độ sẽ chi 1 tỉ USD để xóa bỏ tình trạng lao động trẻ em.
+ Tạo việc làm là một trong những biện pháp quan trọng để xóa đói
giảm nghèo. Chính vì thế, chương trình việc làm luôn luôn là một nội dung
quan trọng trong các kế hoạch của Chính phủ. Tháng 8-2005, Ấn Độ thông
qua Luật Bảo đảm việc làm cho nông dân - một trong những văn bản pháp lý
quan trọng nhất đượ

. Luật này sẽ

bảo đảm về pháp lý để mỗi nông dân có đủ 100 ngày có việc làm/năm, với
mức lương 1,5 USD/ngày. Nếu không có việc làm, nông dân sẽ nhận được
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
tăng từ 10 kg, lên 20 kg và đến tháng 7-2001 là 25 kg/gia đình/tháng. Chính
phủ cũng đã bỏ ra hàng triệu tấn lương thực để cứu trợ những vùng bị thiên
tai. Việc phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn đã giải quyết nhiều việc làm cho
nông dân, qua đó, giúp họ cải thiện, ổn định đời sống [27].
Bài học kinh nghiệm để giảm nghèo bền vững đối với Việt Nam
Qua nghiên cứu kinh nghiệm xoá đói giảm nghèo của một số nước trên
thế giới, chúng ta có thể rút ra những bài học bổ ích cho Việt Nam trong công
tác giảm nghèo bền vững. Đó là:
- Thứ nhất, đẩy mạnh phát triển nông nghiệp, nông thôn, coi đây là khu
vực và là đối tượng ưu tiên trọng điểm. Trong đó nông nghiệp đóng vai trò
quan trọng thúc đẩy tăng trưởng trong thời kỳ đầu của sự phát triển. Do vậy,
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN
/>

32

33

cần có chính sách đất đai phù hợp, đầu tư kết cấu hạ tầng cho nông thôn góp

đã giảm số hộ nghèo xuống còn 16,65%, bình quân giảm 7,1%/năm. Quán triệt

phần phát triển kinh tế, giải quyết việc làm, tăng thu nhập, cải thiện đời sống

và thực hiện chủ trương của Đảng, Nghị quyết của tỉnh về xóa đói, giảm nghèo,

nhân dân, xoá đói giảm nghèo.

trong những năm qua, Tuyên Quang tập trung các nguồn lực, thực hiện nhiều

- Thứ hai, đầu tư vào con người, đây là yếu tố quyết định đến giảm

chính sách, giải pháp xóa đói, giảm nghèo, xóa nhà ở tạm trên địa bàn, đem lại

nghèo bền vững. Cần tạo cho mỗi người có cơ hội ngang nhau để có việc làm

nhiều kết quả quan trọng, bảo đảm kinh tế - xã hội của địa phương phát triển

và thu nhập ổn định. Nhà nước quan tâm hỗ trợ trong việc học tập, đào tạo

theo hướng bền vững. Qua quá trình thực hiện công tác xóa đói, giảm nghèo,

nghề, trang bị kiến thức, chăm sóc y tế.

tỉnh Tuyên Quang rút ra được một số bài học kinh nghiệm sau:

- Thứ ba, nhà nước cần áp dụng các chính sách phù hợp, bảo đảm gắn

- Thứ nhất, phải xác định xóa đói, giảm nghèo là một trong những

tăng trưởng kinh tế đi đôi với công bằng xã hội, như chính sách thuế thu nhập,

chính sách ưu tiên trong phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, là mục tiêu hàng
đầu. Trong quá trình lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện xóa đói, giảm nghèo phải

bảo trợ xã hội, trợ giá nông nghiệp.
- Thứ tư, xã hội hoá công tác giảm nghèo, cùng với Nhà nước cần phải
có sự tham gia của các tổ chức quốc tế, các tổ chức đoàn thể, của cộng đồng
và đặc biệt là sự cố gắng vươn lên của bản thân người nghèo.
- Thứ năm, mô hình hoá công tác giảm nghèo, xây dựng mô hình sản
xuất, kinh doanh hiệu quả và nhân rộng các mô hình để người nghèo và cộng

đồng bào dân tộc thiểu số với tinh thần: về chủ trương phải đúng trọng tâm,
đúng trọng điểm; về chỉ đạo phải quyết liệt, biết khối lượng công việc, lực
lượng thực hiện, thời hạn hoàn thành; về chủ trì phải gương mẫu, tận tụy, sâu
sát, dân chủ, sáng tạo nhưng đúng pháp luật của Nhà nước.
- Thứ hai, xây dựng lộ trình thực hiện các chính sách, cơ chế đặc thù,

đồng nâng cao thu nhập.
- Thứ sáu, lựa chọn phương pháp tiếp cận thích hợp, nhà nước không
nên can thiệp trực tiếp tới hộ nghèo, mà chỉ thông qua các chính sách vĩ mô
tạo môi trường kinh tế - xã hội thuận lợi để bản thân hộ nghèo tự phấn đấu

các biện pháp đột phá, nhằm thực hiện có hiệu quả công tác xóa đói, giảm
nghèo trên địa bàn. Đi đôi với công tác này, phải tích cực giải quyết việc làm
cho người lao động, gắn với đào tạo nguồn nhân lực, nhất là đào tạo nghề
ngắn hạn cho người lao động ở nông thôn trong lĩnh vực nông nghiệp và phi

vượt qua đói nghèo.
1.2.2. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước và bài học rút ra cho

nông nghiệp nhằm nâng cao kiến thức tay nghề, đủ điều kiện tham gia thị
trường lao động.

huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn

- Thứ ba, xã hội hóa các hoạt động xóa đói, giảm nghèo, phát động

1.2.2.1. Kinh nghiệm tỉnh Tuyên Quang
Tái thành lập tỉnh từ năm 1991, Tuyên Quang là một tỉnh có tỉ lệ hộ
nghèo khá cao, số hộ nghèo là người dân tộc thiểu số chiếm trên 70%, có
những xã tỉ lệ hộ nghèo còn trên 80%. Năm 2005, số hộ nghèo trên địa bàn
toàn tỉnh là 55.447 hộ, chiếm 35,6% trên tổng dân số, năm 2010 Tuyên Quang
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

hướng vào những vùng còn tỷ lệ hộ nghèo cao như vùng sâu, vùng xa, vùng

/>
phong trào quần chúng sâu rộng trong toàn tỉnh. Tăng cường công tác khuyến
nông, khuyến lâm, khuyến ngư và hỗ trợ phát triển các làng nghề truyền
thống. Phấn đấu thực hiện mục tiêu xóa đói, giảm nghèo nhanh và bền vững
thông qua việc đẩy mạnh các chương trình đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

34

35

nông thôn, các chương trình hỗ trợ về sản xuất và đời sống cho đồng bào dân

Chiêm Hóa là một huyện miền núi của tỉnh Tuyên Quang, cách

tộc thiểu số, các xã đặc biệt khó khăn kết hợp và lồng ghép với các chương

trung tâm tỉnh lỵ 67 km về phía Bắc. Huyện có diện tích tự nhiên

trình phát triển kinh tế - xã hội trên từng địa bàn và dựa trên cơ sở đề xuất của

1.278,82km2, dân số trên 126 nghìn người, có 25 xã và 01 thị trấn và 18

nhân dân cho phù hợp; đồng thời, xem việc xóa nhà ở tạm là nội dung quan

dân tộc anh em cùng chung sống, trong đó dân tộc thiểu số chiếm trên

trọng trong chương trình xóa đói, giảm nghèo của địa phương.

80% tổng dân số toàn huyện. Mỗi dân tộc đều có phong tục, tập quán,

- Thứ tư, thiết lập cơ chế phân bổ ngân sách công bằng, minh bạch và

ngôn ngữ, trang phục, lễ hội, những làn điệu dân ca, dân vũ riêng biệt

có tính khuyến khích cao, tạo điều kiện cho các địa phương chủ động trong

mang đậm nét văn hóa đặc trưng của miền sơn cuớc, có nhiều dãy núi cao

việc huy động nguồn lực tại chỗ cũng như lồng ghép với các nguồn khác, góp

giữa các vùng đồi núi là những thung lũng, đất đai màu mỡ. Sông suối có

phần nâng cao hiệu quả thực hiện chương trình. Tăng cường kiểm tra, giám

độ dốc cao, lớn nhất là sông Gâm chảy qua Na Hang đến Chiêm Hoá với

sát việc sử dụng nguồn lực, bảo đảm đúng mục tiêu, đúng đối tượng, không

độ dài 40 km. Là đường thuỷ duy nhất nối huyện với tỉnh và các tỉnh

thất thoát; kiên quyết xử lý các tổ chức, cá nhân sử dụng nguồn kinh phí của

trung du của Đồng Bằng bắc bộ.

chương trình không đúng mục đích, không có hiệu quả.

Giao thông đường bộ có các tuyến: đường quốc lộ 279 dài 20,2 km

- Thứ năm, hằng năm, tổ chức hội nghị sơ kết, tổng kết để đánh giá, rút

từ Hà Giang qua huyện Chiêm Hoá đi huyện Na Hang, đường tỉnh có 134

kinh nghiệm quá trình lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện chương trình xóa

km gồm các tuyến: ĐT 190 từ km 31 chạy qua huyện chiêm Hoá lên

đói, giảm nghèo và xóa nhà ở tạm; kịp thời khen thưởng để động viên nhân tố

huyện Na Hang, đường ĐT 185 từ đầu cầu Chiêm Hoá (phía đông bắc) thị

tích cực, khắc phục những yếu kém, tồn tại để tổ chức thực hiện chương trình

trấn Vĩnh Lộc đi Vinh Quang, Kim Bình đến Kiến Thiết huyện Yên Sơn;

tốt hơn cho những năm tiếp theo.

đường ĐT 187 từ xã Yên Lập sang huyện Chợ Đồn tỉnh Bắc Kạn; đường

Trên cơ sở những kết quả và bài học kinh nghiệm, thời gian tới, Đảng

huyện: 127 km; đường đô thị 5,5 km.

bộ và nhân dân Tuyên Quang quyết tâm vượt qua khó khăn, khắc phục những

Điều kiện tự nhiên mang lại cho Chiêm Hoá nhiều lợi thế quan

tồn tại, tiếp tục đẩy mạnh sản xuất, kinh doanh, thực hành tiết kiệm, tương thân

trọng trong việc xây dựng an toàn khu, khu vực phòng thủ, là nơi căn cứ

tương ái, giúp đỡ lẫn nhau trong sản xuất và đời sống, thực hiện có hiệu quả

địa cách mạng an toàn vững chắc trong thời kỳ kháng chiến, và các điều

chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo giai đoạn 2011 - 2015, góp phần

kiện phát triển kinh tế - xã hội trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại

thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhanh, bền vững, giải quyết tốt các vấn đề an sinh

hoá nông nghiệp nông thôn. Bằng nhiều giải pháp đồng bộ, Chiêm Hóa là

xã hội, hoàn thành các chỉ tiêu mà Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh đã đề ra.

một trong những địa phương làm tốt công tác giảm nghèo, hỗ trợ hiệu quả

* Kinh nghiệm của huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang:

để người dân thoát nghèo bền vững. Đầu năm 2011, tỷ lệ hộ nghèo của
huyện là 49,78% đến cuối năm 2014 giảm còn 22,21%, ước thực hiện đến

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

36

37

cuối năm 2015 giảm xuống còn 17,79%; tỷ lệ hộ nghèo giảm bình quân

sách, gia đình có công với cách mạng là hộ nghèo, hộ có hoàn cảnh khó

trên 6%/năm.

khăn vươn lên thoát nghèo, ổn định cuộc sống. Trong 6 tháng năm 2015,

Công tác giảm nghèo được cấp ủy, chính quyền các cấp quan tâm,

Quỹ Đền ơn đáp nghĩa huyện đã hỗ trợ cho 10 hộ có hoàn cảnh khó khăn

chỉ đạo sát sao. Các cơ chế, chính sách của Nhà nước ưu tiên cho công tác

có nguy cơ tái nghèo với tổng số tiền 100 triệu đồng (mức hỗ trợ 10 triệu

giảm nghèo tại địa phương, các chính sách an sinh xã hội cho người

đồng/hộ) để phát triển sản xuất kinh tế, đảm bảo ổn định cuộc sống.

nghèo được các đơn vị, cơ quan, cơ sở trên địa bàn huyện thực hiện đầy

Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Thường trực Huyện ủy, UBND huyện đã

đủ, kịp thời, đúng đối tượng như chương trình cho vay vốn hộ nghèo, hộ

chỉ đạo các cơ quan, đơn vị, ngành phụ trách xã, thị trấn; UBND các xã,

cận nghèo kết hợp với khuyến nông, lâm ngư. Phần lớn các hộ nghèo, hộ

thị trấn rà soát và xây dựng kế hoạch nhận giúp đỡ hộ nghèo thoát

cận nghèo đã phát huy được hiệu quả về đồng vốn phục vụ cho sản xuất,

nghèo. Tính đến hết tháng 6 năm 2015 các cơ quan, ngành phụ trách xã,

ổn định đời sống và đã có quyết tâm vươn lên thoát nghèo, năm 2014 trên

thị trấn và UBND các xã, thị trấn đã rà soát, xây dựng kế hoạch nhận

địa bàn huyện Chiêm Hóa đã có 324 hộ với 1.221 nhân khẩu tự nguyện

giúp đỡ 299 hộ nghèo.

thoát nghèo. Xã có số hộ tự nguyện thoát nghèo nhiều như Hà Lang có 80

Huyện Chiêm Hóa cũng đã thực hiện có hiệu quả các chính sách về

hộ, xã Trung Hà có 38 hộ, xã Tân Mỹ có 28 hộ... Kết quả trên cho thấy,

an sinh xã hội, hỗ trợ về nhà ở, hỗ trợ người nghèo về trợ giúp pháp lý,

nhiều hộ nghèo trên địa bàn huyện đã ý thức vươn lên, vượt qua khó khăn

dịch vụ y tế, giáo dục. Qua đó đã góp phần quan trọng thực hiện có hiệu

để ổn định cuộc sống.

quả chương trình giảm nghèo của địa phương để hoàn thành mục tiêu toàn

Để tiếp tục duy trì thành quả giảm nghèo một cách bền vững,

nhiều giải pháp đã được UBND huyện Chiêm Hóa thực hiện, nổi bật như

huyện còn dưới 18% hộ nghèo vào cuối năm 2015.
1.2.2.2. Kinh nghiệm tỉnh Hà Giang

tạo điều kiện cho hộ nghèo vay vốn phát triển kinh tế. Trong 6 tháng đầu

Hà Giang là tỉnh nằm ở cực Bắc Tổ quốc với gần 700 ngàn người, bao

năm 2015, có 1.242 lượt hộ nghèo được vay vốn với tổng doanh số cho

gồm 22 dân tộc, trong đó người Mông chiếm tỷ lệ lớn nhất với tỷ lệ 31,15%.

vay 16.279 triệu đồng; 548 lượt hộ cận nghèo được vay 14.598 triệu

Năm 2010, toàn tỉnh có tới 6 huyện nghèo nhất cả nước và 112/195 xã thuộc

đồng. Công tác dạy nghề miễn phí cho người nghèo gắn với việc làm

vùng đặc biệt khó khăn. Khoảng những năm 2000, tỷ lệ đói nghèo của Hà

được tổ chức liên tục từ đầu năm đến nay. Có 38 học viên là người

Giang lên tới hơn 70%, trong đó số hộ nghèo rơi vào tình trạng thiếu ăn từ 1 -

nghèo tham gia các lớp học về vận hành máy nông nghiệp, chăn nuôi thú

3 tháng, thậm chí tới 5 tháng chiếm gần 50%. Mỗi năm ngân sách của tỉnh

y, trồng cây công nghiệp.

phải trợ cấp cứu đói cho trên 6 ngàn hộ dân và trên 26.000 hộ phải sống trong

Một trong những thành công đáng kể trong công tác giảm nghèo ở

những căn nhà tạm bợ. Bên cạnh đó, diện tích đất sản xuất của các hộ nghèo

Chiêm Hóa trong những năm qua là việc giúp đỡ các hộ gia đình chính
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>

38

39

chỉ chiếm 8,35% trong tổng số diện tích đất tự nhiên của toàn tỉnh, hơn 50%

thực cho dân và đặc biệt là Nghị quyết 30a của Chính phủ về giảm nghèo

số hộ nghèo chưa được sử dụng điện lưới quốc gia.

nhanh và bền vững cùng với dạy nghề cho nông dân và đồng bào dân tộc

Làm sao để phát triển kinh tế, tìm lối thoát nghèo luôn là mối quan tâm,

thiểu số, hỗ trợ về y tế, giáo dục, cho vay phát triển sản xuất, nâng cao năng

trăn trở và nỗ lực rất lớn của Đảng bộ, chính quyền và mỗi người dân Hà

lực quản lý của cán bộ cơ sở... được chỉ đạo triển khai thực hiện có hiệu quả và

Giang. Đồng thời, Hà Giang cũng nhận được sự quan tâm đặc biệt của lãnh

đúng mục tiêu, đúng đối tượng. Đến nay, bằng các chương trình đầu tư phát triển

đạo Đảng, Nhà nước và sự giúp đỡ của các bộ, ngành trung ương, nhờ vậy

kinh tế - xã hội và xóa đói giảm nghèo từ nguồn ngân sách của Nhà nước cũng

công cuộc xóa đói giảm nghèo ở Hà Giang đã đạt được nhiều kết quả đáng

như khai thác từ nội lực, Hà Giang đã có gần 13.000 hộ nghèo được xóa nhà

khích lệ. Chỉ tính trong 3 năm từ 2008-2010, Hà Giang đã có hơn 21.000 hộ
thoát nghèo, tỷ lệ hộ nghèo giảm từ hơn 50% năm 2007 xuống còn trên 27%
năm 2008 và trên 22% năm 2010, thu nhập bình quân đầu người của tỉnh đạt
6,3% triệu đồng/năm. Diện mạo cả một vùng biên cương rộng lớn của Tổ
quốc đã có nhiều khởi sắc, gần 80% số hộ trong tỉnh được sử dụng điện, 65%
số hộ được xem truyền hình, phần lớn các thôn, bản có đường xe cơ giới. Hệ
thống trường, trạm y tế từng bước được hoàn thiện, đáp ứng nhu cầu học tập
và chăm sóc sức khỏe của người dân.
Nguyên nhân thành công, bài học kinh nghiệm
- Thứ nhất, trước hết là việc nâng cao nhận thức và kiến thức để người
nghèo vươn lên, có cơ hội tiếp cận với khoa học - kỹ thuật, các dịch vụ sản
xuất và dịch vụ xã hội. Với phương châm “Đảng viên đi trước, làng nước theo

tạm; hơn 30.000 bể nước ăn gia đình được xây dựng; gần 600 công trình cơ sở
hạ tầng nông thôn được hoàn thành và đưa vào sử dụng, hơn 160 tuyến đường
dân sinh, gần 800km đường giao thông nông thôn được mở, gần 1.300 ha đất
được khai hoang, nương xếp đá chuyển thành nương ruộng; hơn 50.000 hộ
nghèo và cận nghèo được nhận hoặc vay vốn phát triển sản xuất, chăn nuôi; hơn
5.000 ha đất nương sản xuất có hiệu quả kinh tế thấp được chuyển đổi sang trồng
cây có giá trị kinh tế cao (thảo quả, trồng cỏ chăn nuôi...).
- Ba là, thực tiễn cho thấy, muốn xóa đói giảm nghèo nhanh và bền vững,
nhất thiết phải thực hiện tốt xã hội hóa công tác xóa đói, giảm nghèo. Mỗi năm
ngoài kinh phí do trung ương cấp, Hà Giang còn huy động được hơn 1 tỉ đồng
do nhân dân, các tổ chức chính trị - xã hội, đoàn thể trên địa bàn đóng góp. Một
số mô hình xóa đói giảm nghèo như “bể nước, mái nhà, con bò”, “hạ sơn cho
đồng bào vùng cao”, mô hình hỗ trợ lương thực cho các hộ nhận khoán rừng.

sau”, mỗi cán bộ, đảng viên ở từng cấp ủy, chính quyền ở Hà Giang đã tự

Xóa nhà tạm với phương châm “Cứng nền, bền mái, vững khung” với phong

nguyện nhận từ một đến hai gia đình nghèo để hướng dẫn, giúp đỡ họ thoát

trào “Mái ấm tình thương”, “Mái ấm cho hộ nghèo nơi biên giới”... của Hội phụ

nghèo. Từ đó, tuyên truyền, vận động các hộ chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật

nữ, của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và Bộ đội Biên phòng; phong trào giúp đỡ

nuôi, áp dụng khoa học - kỹ thuật vào sản xuất, chăn nuôi, nâng cao nhận

giống trâu, bò, dê; phản nằm và màn của các tổ chức và cán bộ, đảng viên... đã

thức chính trị, hiểu biết xã hội, tích cực tìm kiếm các nguồn lực, phương pháp

được thực hiện thành công và trở thành phong trào phổ biến trong toàn tỉnh.

sản xuất phù hợp, mang lại hiệu quả kinh tế cho địa phương.

* Kinh nghiệm của huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang:

- Hai là, các dự án, chương trình mục tiêu quốc gia xóa đói giảm nghèo

Vị Xuyên là huyện miền núi biên giới nằm bao quanh thành phố Hà

trên địa bàn như Chương trình 135, 134, 120, Dự án bảo vệ rừng hỗ trợ lương

Giang, trung tâm huyện lị Vị Xuyên cách thành phố Hà Giang 20km, địa hình

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
/>

40

41

khá phức tạp, xen kẽ những thung lũng tạo thành những cánh đồng tương đối

Bước sang năm 2015, với mục tiêu: Đẩy nhanh tốc độ giảm nghèo bền

rộng cùng với hệ thống những sông suối, ao hồ, thích hợp cho việc phát triển

vững, hạn chế tái nghèo... huyện Vị Xuyên tiếp tục đẩy mạnh sản xuất nông

nông nghiệp, có sông Lô chảy qua địa phận huyện, có quốc lộ 4C và quốc lộ 2

nghiệp bằng cách nâng cao hệ số sử dụng đất, tăng cường canh tác cây trồng

chạy qua, tạo điều kiện cho thông thương và giao lưu hàng hoá với các vùng

vụ Xuân và vụ Đông trong năm. Tiếp tục nhân rộng các mô hình sản xuất

miền. Diện tích tự nhiên của huyện là 1.451,8 km2, với dân số khoảng 10 vạn

mang lại hiệu quả kinh tế cao tạo nên thế mạnh của từng vùng như mở rộng

người, chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số. Trong những năm qua, công tác

Dự án liên kết thu mua nông sản chè và thảo quả cho vùng biên giới xã Lao

xóa đói, giảm nghèo luôn được huyện Vị Xuyên quan tâm và tập trung nhiều

Chải, phát triển chăn nuôi tại vùng khó khăn xã Minh Tân... Bên cạnh đó, với

nguồn lực với mục tiêu giảm nghèo một các bền vững với nhiều chính sách xã

công tác giáo dục đào tạo nghề, phát triển nguồn nhân lực và liên kết giải

hội đến với người nghèo vùng khó khăn trên địa bàn. Với quyết tâm đó, công

quyết việc làm là nhân tố quan trọng trong giảm nghèo bền vững vì vậy huyện

tác XĐGN bền vững của huyện đã đạt được nhiều kết quả rõ rệt, số hộ nghèo
giảm nhanh qua các năm, đến năm 2014 tỷ lệ hộ nghèo còn 19% (giảm
15,56% so với năm 2010), riêng trong năm 2014, huyện Vị Xuyên có 1.000
hộ thoát nghèo, tỷ lệ giảm 3% so với năm 2013, hỗ trợ 290 triệu đồng cho 27
hộ nghèo làm nhà ở... Để đạt được kết quả trên, trong những năm qua, huyện
Vị Xuyên đã triển khai nhiều mô hình, dự án phát triển kinh tế cho hộ nghèo
có hiệu quả. Đặc biệt chú trọng thực hiện phát triển ở những xã khó khăn và
đặc biệt khó khăn, cùng với việc triển khai nhiều chính sách tín dụng ưu đãi
cho hộ nghèo từ Ngân hàng Chính sách, nguồn vốn vay theo Nghị quyết 47,
nguồn vốn sự nghiệp Chương trình 135 để hỗ trợ đồng bào... đã giúp cho
người nghèo có điều kiện để phát triển sản xuất. Nhiều mô hình mang lại hiệu
quả đặt nền móng cho công cuộc XĐGN bền vững ở những vùng khó khăn

đã chỉ đạo cho Trung tâm Dạy nghề huyện Vị Xuyên liên kết chặt chẽ với các
đơn vị đào tạo một số ngành mũi nhọn theo nhu cầu thị trường và chủ trương
đào tạo những nghề nghiệp theo định hướng phát triển kinh tế - xã hội trên địa
bàn. Chỉ tính riêng năm 2014, Trung tâm Dạy nghề huyện đã đào tạo được 33
lớp dạy nghề ngắn hạn cho 1.032 học viên được đào tạo những nghề phục vụ
trong sản xuất công nghiệp cung cấp lao động cho nhiều công ty, doanh
nghiệp ở các tỉnh. Nhiều lớp học nghề theo các đề án phát triển của huyện đã
thu hút nhiều học viên tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện và phát triển
các Đề án thiết thực tại địa phương điển hình như: Nuôi và phòng trừ bệnh
cho lợn, gà, trâu, bò; trồng rau an toàn; trồng và nhân giống nấm. Cấp ủy,
chính quyền địa phương xác định công tác giảm nghèo là nhiệm vụ trọng tâm
trong sự phát triển của huyện. Vì vậy để thực hiện được chủ trương giảm
nghèo bền vững thì trước hết cán bộ, lãnh đạo địa phương cần rà soát đánh giá

như: Nuôi bò nhốt, trâu sinh sản, phát triển vùng chè (xã Thượng Sơn) với

hộ nghèo một cách chính xác nhất và nắm rõ tình hình, nhu cầu sau đó thực

tổng kinh phí trên 700 triệu đồng... Ngoài ra, huyện còn thực hiện chính sách

hiện các chính sách hỗ trợ phù hợp để hộ nghèo để tăng gia sản xuất từ đó

hỗ trợ đất sản xuất cho hộ nghèo, chăm lo đời sống đối với những hộ dân tộc

vươn lên thoát nghèo... Đồng thời đào tạo nghề thực tiễn cho con em trên địa

thiểu số vùng đặc biệt khó khăn với nguồn vốn hỗ trợ trong năm 2014 lên đến

bàn, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đảm bảo kỹ năng và trình độ nhằm

trên 2 tỷ đồng cho 4.911 hộ nghèo. Hỗ trợ đất sản xuất cho người dân tại các

thực hiện các Đề án phát triển kinh tế có hiệu quả. Như thế mới có thể giúp

điểm quy tụ dân cư để người nghèo ổn định cuộc sống và phát triển kinh tế.

cho hộ thoát nghèo nhưng không để tái nghèo.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

/>
/>