NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC, KHẢ NĂNG SẢN XUẤT VÀ TÁC ĐỘNG CỦA VIỆC BỔ SUNG THỨC ĂN NHẰM NÂNG CAO SỨC SẢN XUẤT THỊT CỦA GIỐNG LỢN MƯỜNG KHƯƠNG NUÔI TẠI LÀO CAI

1

2

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

LÙ THỊ LỪU
LÙ THỊ LỪU

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC, KHẢ NĂNG SẢN XUẤT
VÀ TÁC ĐỘNG CỦA VIỆC BỔ SUNG THỨC ĂN NHẰM NÂNG
CAO SỨC SẢN XUẤT THỊT CỦA GIỐNG LỢN MƯỜNG KHƯƠNG
NUÔI TẠI LÀO CAI

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC, KHẢ NĂNG SẢN XUẤT
VÀ TÁC ĐỘNG CỦA VIỆC BỔ SUNG THỨC ĂN NHẰM NÂNG
CAO SỨC SẢN XUẤT THỊT CỦA GIỐNG LỢN MƯỜNG KHƯƠNG
NUÔI TẠI LÀO CAI
Chuyên ngành: CHĂN NUÔI ĐỘNG VẬT
Mã số:

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP

60.62.40

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
1. TS. HOÀNG TOÀN THẮNG
2. TS. TRẦN TRANG NHUNG

THÁI NGUYÊN - 2007

THÁI NGUYÊN - 2007

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




3

4

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin cam đoan:

Để hoàn thành tốt luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ, hướng

Số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và
chưa từng được sử dụng được bảo vệ một học vị nào khác.
Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này, đã được cám ơn và
các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Ngƣời viết cam đoan

dẫn tận tình của thầy giáo, cô giáo hướng dẫn, các tổ chức và cá nhân nơi
triển khai đề tài, nhân dịp này tôi xin bày tỏ biết ơn tới:
- Thầy giáo TS.Hoàng Toàn Thắng, cô giáo TS.Trần Trang Nhung
là người hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ, chỉ bảo trong suốt quá
trình làm đề tài.
- Khoa Sau Đại Học trường Đại Học Nông Lâm Thái Nguyên.
- Ban chủ nhiệm khoa và các thầy giáo khoa Chăn nuôi Thú y trường

Lù Thị Lừu

Đại Học Nông Lâm Thái Nguyên đã góp ý để việc làm đề tài thuận lợi.
- Ban lãnh đạo Trạm Thú y, cán bộ các xã và bà con nhân dân của
huyện Mường Khương.
- Tất cả bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã động viên giúp đỡ.
Một lần nữa tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới mọi sự giúp đỡ đó.
Xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 10 năm 2007
Tác giả

Lù Thị Lừu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




5

6
1.1.3.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng phát dục và khả
năng sản xuất thịt của lợn ........................................................ 14
1.1.4. Cơ sở khoa học nghiên cứu đặc điểm sinh lý sinh dục và khả
năng sinh sản của lợn ..................................................................... 17
1.1.4.1. Đặc điểm sinh lý sinh dục lợn cái ............................................ 17
1.1.4.2. Khả năng sinh sản của lợn ....................................................... 22

MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục các ký hiệu và chữ viết tắt
Danh mục các bảng biểu
MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................ 1
2. Mục tiêu của đề tài ..................................................................................... 3
3. Ý nghĩa khoa học của đề tài ....................................................................... 3
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ......................................................... 4
1.1. Cơ sở lý luận của đề tài ........................................................................ 4

1.1.1. Các điều kiện tự nhiên kinh tế - xã hội hình thành giống lợn .......... 4
1.1.1.1. Nguồn gốc các giống lợn nhà .................................................... 4
1.1.1.2. Ảnh hưởng của các điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội tới
việc hình thành giống lợn .......................................................... 4
1.1.2. Cơ sơ khoa học của việc nghiên cứu các đặc điểm sinh học của
loài lợn .............................................................................................. 5
1.1.2.1. Đặc điểm về di truyền ................................................................ 5
1.1.2.2. Đặc điểm về về cấu tạo hệ tiêu hoá và sinh lý tiêu hoá ............. 7
1.1.2.3. Lợn là loài gia súc có khả năng sinh trưởng, năng suất thịt
cao và phẩm chất thịt tốt ........................................................... 8
1.1.2.4. Lợn là loài gia súc có khả năng thích nghi cao, dễ huấn luyện........... 8
1.1.2.5. Đặc điểm sinh học về sự sinh sản của lợn ................................. 9
1.1.2.6. Tập tính sinh sản của lợn ........................................................... 9
1.1.2.7. Cơ sở khoa học nghiên cứu một số chỉ tiêu sinh lý máu ......... 10
1.1.3. Cơ sở khoa học về sự sinh trưởng và khả năng cho thịt của lợn ... 12
1.1.3.1. Sự sinh trưởng, phát dục của lợn ............................................. 12

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



1.2. Vài nét về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội huyện Mƣờng Khƣơng nơi hình thành nên giống lợn Mƣờng Khƣơng .................................. 27
1.3. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc và ngoài nƣớc ............................ 30
1.3.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước .................................................. 30
1.3.2. Tình hình nghiên cứu trong nước ................................................... 31
1.3.2.1. Đặc điểm một số giống lợn Việt Nam ..................................... 33
1.3.2.2. Một số đặc điểm giống và kết quả nghiên cứu về lợn
Mường Khương ....................................................................... 39
Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU ................................................................................. 41

2.1. Đối tƣợng nghiên cứu ......................................................................... 41
2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ...................................................... 41
2.2.1. Địa điểm nghiên cứu ...................................................................... 41
2.2.2. Thời gian nghiên cứu...................................................................... 41
2.3. Nội dung nghiên cứu .......................................................................... 41
2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................... 41
2.4.1. Phương pháp điều tra...................................................................... 41
2.4.2. Phương pháp khảo sát ................................................................... 42
2.4.3. Phương pháp thí nghiệm trên lợn nuôi thịt .................................... 42
2.4.4. Phương pháp mổ khảo sát lợn thịt và các chỉ tiêu khảo sát ........... 44
2.4.5. Phương pháp phân tích thành phần hoá học thịt nạc......................... 45
2.5. Các chỉ tiêu nghiên cứu và phƣơng pháp theo dõi .................................... 46

2.5.1. Chỉ tiêu điều tra tình hình chăn nuôi lợn của huyện Mường Khương ....... 46
2.5.2. Nghiên cứu về đặc điểm sinh học của lợn Mường Khương .......... 46
2.5.3. Chỉ tiêu sinh sản của lợn cái Mường Khương ............................... 46
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




7

8

2.5.4. Các chỉ tiêu sinh trưởng của lợn con, lợn thịt nuôi thả rông và
lợn thí nghiệm nuôi thịt .................................................................. 48
2.5.5. Các chỉ tiêu nghiên cứu bổ sung thức ăn cho lợn thí nghiệm ........ 49
2.6. Phƣơng pháp xử lý số liệu .................................................................. 50

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Chƣơng 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ................................................ 51
3.1. Kết quả đều tra tình hình chăn nuôi lợn ở huyện Mƣờng Khƣơng ...... 51
3.1.1. Diễn biến đàn lợn của huyện Mường Khương qua các năm .......... 51
3.1.2. Cơ cấu đàn lợn Mường Khương trong một số xã điều tra ............. 54
3.2. Kết quả nghiên cứu một số đặc điểm sinh học và khả năng sản
xuất của lợn Mƣờng Khƣơng ........................................................ 56
3.2.1. Đặc điểm sinh học về màu sắc lông ............................................... 56
3.2.2. Đặc điểm sinh học về sinh sản của lợn Mường Khương ............. 58
3.2.2.1. Một số chỉ tiêu sinh lý sinh dục của lợn cái Mường Khương . 58
3.2.2.2. Khả năng sinh sản của lợn nái Mường Khương ...................... 60
3.2.3. Đặc điểm sinh học về khả năng sinh trưởng của lợn Mường Khương ..... 64
3.2.3.1. Sinh trưởng của lợn con theo mẹ giai đoạn bú sữa.................. 64
3.2.3.2. Sinh trưởng của lợn thịt trong điều kiện nuôi thả rông ........ 69
3.2.3.3. Sinh trưởng tuyệt đối và tương đối của lợn thịt nuôi thả rông ... 70
3.2.3.4. Một số chỉ tiêu sinh lý máu của lợn Mường Khương trưởng
thành nuôi thịt .......................................................................... 73
3.2.3.5. Sinh trưởng của lợn thịt trong điều kiện nuôi thí nghiệm........ 75
3.3. Kết quả mổ khảo sát lợn thịt thí nghiệm nuôi từ 3 - 7 tháng tuổi ............81
3.4. Kết quả phân tích thành phần hoá học thịt lợn .........................................84
3.5. Kết quả của biện pháp tác động thức ăn cho lợn Mƣờng Khƣơng
nuôi thịt từ 3 - 7 tháng .............................................................................. 85

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ........................................................................ 88
1. Kết luận .................................................................................................... 88
2. Đề nghị ..................................................................................................... 89
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................... 90

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Chữ đƣợc viết tắt
Cộng sự
Cộng tác viên
Chiều dài
Dung tích
đơn vị tính
Đại bạch Ỉ
Follicte Stimulating Hormone
Gam
Gam %
Hemoglobin
Axit clohydric
Khối lượng
Kilôgam
Luteinizing Hormone
Móng cái
Mường khương
Năng suất
Nhiễm sắc thể
Nhà xuất bản nông nghiệp
Nhà xuất bản giáo dục
Protein
Phát triển nông thôn
Sơ sinh
Somato trophin Hormone
Thức ăn
Trung bình

Thời gian
Viện chăn nuôi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Chữ viết tắt
CS
CTV
C. dài
DT
ĐVT
ĐBI
FSH
g
g%
Hb
HCl
KL
kg
LH
MC
MK
NS
NST
NXBNN
NXBGD
pr
PTNT
SS
STH

TĂ
TB
TG
VCN




9

10

DANH MỤC CÁC BẢNG

DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ, BIỂU ĐỒ

Bảng 2.1. Sơ đồ bố trí thí nghiệm ....................................................................... 42

Đồ thị 3.1. Sinh trưởng tích luỹ của lợn con từ SS - 8 tuần tuổi ................. 66

Bảng 2.2. Thành phần dinh dưỡng của thức ăn đậm đặc 6688 ................... 43

Đồ thị 3.2. Sinh trưởng tích luỹ của lợn thịt nuôi thả rông ......................... 70

Bảng 2.3. Giá trị dinh dưỡng khẩu phần nuôi lợn thí nghiệm ..................... 43

Đồ thị 3.3. Sinh trưởng tích luỹ của lợn thí nghiệm từ từ 3 - 7 tháng tuổi .. 77

Bảng 3.1. Diễn biến đàn lợn qua các năm ................................................... 51

Biểu đồ 3.1. Sinh trưởng đối của lợn con từ SS - 8 tuần tuổi ..................... 67

Bảng 3.2. Cơ cấu đàn lợn Mường Khương trong một số xã điều tra .......... 54

Biểu đồ 3.2. Sinh trưởng tương đối của lợn con từ SS - 8 tuần tuổi ........... 67

Bảng 3.3. Tỷ lệ màu sắc lông của lợn Mường Khương .............................. 56

Biểu đồ 3.3: Sinh trưởng tuyệt đối của lợn nuôi thả rông ....................... 72

Bảng 3.4. Một số chỉ tiêu sinh lý sinh dục của lợn cái Mường Khương ..... 59

Biểu đồ 3.4: Sinh trưởng tương đối của lợn nuôi thả rông ...................... 72

Bảng 3.5. Một số chỉ tiêu sinh sản của lợn nái Mường Khương ................. 61

Biểu đồ 3.3. Sinh trưởng tuyệt đối của lợn thí nghiệm từ 3 - 7 tháng tuổi.. 80

Bảng 3.6. Khối lượng lợn con từ ss - 8 tuần tuổi (kg/con) .......................... 65

Biểu đồ 3.3. Sinh trưởng tương đối của lợn thí nghiệm từ 3 - 7 tháng tuổi...... 80

Bảng 3.7. Sinh trưởng tuyệt đối và tương đối của lợn giai đoạn bú sữa ..... 67
Bảng 3.8. Khối lượng qua các tháng tuổi của lợn thịt Mường Khương
nuôi thả rông ................................................................................ 69
Bảng 3.9. Sinh trưởng tuyệt đối và tương đối của lợn thịt nuôi thả rông .... 71
Bảng 3.10. Kết quả xác định chỉ tiêu sinh lý máu ....................................... 73
Bảng 3.11. Sinh trưởng tích luỹ của lợn thịt từ 3 - 7 tháng tuổi.................. 75
Bảng 3.12. Sinh trưởng tuyệt đối và tương đối của lợn thịt ........................ 78
Bảng 3.13. Kết quả mổ khảo sát lợn thịt (n = 6 con) ................................... 81

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1: Bản đồ Vị trí địa lý huyện Mường Khương ................................ 29
Ảnh 1: Hình thức giao phối tự do giữa đực con, mẹ và đàn con sinh ra ..... 55
Ảnh 2: Màu sắc lông và phương thức nuôi lợn ........................................... 58

Bảng 3.14. Các chỉ tiêu khảo sát nội tạng.................................................... 83
Bảng 3.15. Thành phần hoá học của lợn thịt Mường Khương .................... 84
Bảng 3.16. Hiệu quả của biện pháp tác động thức ăn ................................. 86

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




1

2

MỞ ĐẦU

khác. Hơn nữa, lợn Mường Khương có khả năng cho nhiều nạc, ngon thịt lại
chịu đựng kham khổ và thích ứng rất tốt với tập quán chăn nuôi còn lạc hậu.

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong những năm 1960 - 1970 các số liệu cơ bản về giống lợn

Chăn nuôi lợn chiếm một vị trí quan trọng trong ngành chăn nuôi gia
súc ở các nước trên thế giới cũng như ở nước ta, vì đó là một nguồn thực
phẩm chiếm tỷ trọng cao và chất lượng tốt cho con người. Ngoài ra còn
cung cấp một lượng phân bón rất lớn cho ngành trồng trọt và một số sản
phẩm phụ cho công nghiệp chế biến như da, mỡ…
Sở dĩ con lợn có những vị trí quan trọng như trên là nhờ có nó đặc
điểm sinh học ưu việt như: Khả năng sinh sản, khả năng cho thịt, mỡ cao,
ăn tạp, chi phí thức ăn trên một kg tăng khối lượng thấp. Mặt khác thịt lợn
có giá trị dinh dưỡng cao, phẩm chất tốt, tỷ lệ tiêu hoá của con người đối
với thịt lợn là 95%, đối với mỡ lợn là 97% và phù hợp với khẩu vị của đa số
người tiêu dùng. Vì vậy lợn được nuôi rộng rãi ở hầu khắp các nước trên
thế giới.
Để cải tiến giống lợn và nâng cao năng suất chăn nuôi chúng ta đã
nhập các giống lợn ngoại như: Đại bạch, Landrace, Yorkshire, New
Hampshire, Pietrain… để lai kinh tế với một số giống lợn nội tốt như: Lợn
Móng Cái, lợn Ỉ và hiệu quả của các cặp lai này đã được nhiều tác giả thông
báo. Năm 1981, Viện Chăn Nuôi đã tạo được giống lợn ĐBI - 81, (Hoàng
Gián và CS, 1985) [12]: Edel x Lang Hồng cho tỷ lệ nạc 43,14%. Tuy nhiên
ở các cộng đồng dân cư Việt Nam vẫn có nhiều giống lợn nội tốt như: Lợn
Mẹo ở vùng Tây Nghệ An, lợn Ba Xuyên ở Nam Bộ, lợn Mường Khương ở
Lào Cai. Các giống lợn này đều có chung đặc điểm là thích nghi tốt với
điều kiện tự nhiên, chịu đựng kham khổ tốt, thành thục sớm, ăn tạp, khéo
nuôi con… Lợn Mường Khương là một giống lợn bản địa được nuôi nhiều
ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số khu vực biên giới Việt - Trung trong đó
có nhiều nhất là ở huyện Mường Khương tỉnh Lào Cai. Đây là một giống
lợn nội tốt, tầm vóc to, sinh trưởng nhanh hơn so với một số giống lợn nội
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Mường Khương đã được cục Chăn nuôi gia súc nhỏ tổ chức điều tra, đánh
giá và thông báo để làm tài liệu nghiên cứu, giảng dạy. Trải qua mấy chục
năm các điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước đã có nhiều biến đổi, vì vậy
sự đánh giá một cách toàn diện về giống lợn này cần được đặt ra. Hiện nay
vị trí của giống lợn Mường Khương trong cơ cấu giống lợn nuôi ở khu vực
thay đổi như thế nào? Các đặc điểm sinh vật học và các chỉ tiêu sản xuất
như sức sinh trưởng, sinh sản của giống lợn này thay đổi ra sao? Nhiều vấn
đề khoa học và thực tiễn đặt ra xung quanh giống lợn này hiện vẫn là những
vấn đề chưa sáng tỏ.
Mặt khác, trong xu thế tiêu dùng hiện nay thịt lợn nội nói chung, lợn
Mường Khương nói riêng đang rất được ưa chuộng và trở thành “đặc sản”
có giá trị trên thị trường bởi ưu thế về chất lượng. Điều này đã được khẳng
định trong các kết quả nghiên cứu quỹ gen vật nuôi Việt Nam, lợn Mường
Khương được xác định là một giống quý của quốc gia cần phải giữ gìn, bảo
vệ để khai thác các gen tốt của giống lợn này cho việc phát triển chăn nuôi
lợn ở nước ta. Tuy nhiên, sự phát triển chăn nuôi lợn Mường Khương còn
bị hạn chế bởi đặc điểm năng suất thấp. Hầu như người dân không chú ý
đến các biện pháp kỹ thuật mà chủ yếu chăn nuôi theo phương thức quảng
canh. Do vậy, để nâng cao sức sản xuất thịt của giống lợn này cần có các
giải pháp kỹ thuật như tác động thức ăn nhằm tăng năng suất thịt đáp ứng
được thị hiếu tiêu dùng của người dân tại địa phương. Xuất phát từ những
vấn đề thực tiễn nói trên chúng tôi tiến hành làm đề tài:
“Nghiên cứu đặc điểm sinh học, khả năng sản xuất và tác động
của việc bổ sung thức ăn nhằm nâng cao sức sản xuất thịt của giống lợn
Mường Khương nuôi tại Lào Cai”.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

3

4

2. Mục tiêu của đề tài

Chương 1

TỔNG QUAN TÀI LIỆU

- Xác định một số đặc điểm sinh học và khả năng sản xuất của giống
lợn Mường Khương.
- Bước đầu xác định hiệu quả biện pháp kỹ thuật tác động thức ăn để
nâng cao sức sản xuất thịt của giống lợn này.

1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI

1.1.1. Các điều kiện tự nhiên kinh tế - xã hội hình thành giống lợn
1.1.1.1. Nguồn gốc các giống lợn nhà

3. Ý nghĩa khoa học của đề tài

Giống lợn nhà hiện nay là do lợn rừng tiến hoá mà thành và bắt

- Kết quả nghiên cứu của đề tài làm tài liệu tham khảo cho các nghiên
cứu khoa học tiếp theo về giống lợn Mường Khương.

nguồn từ hai nhóm lợn rừng hoang dại. Đó là lợn rừng Châu Âu (Sus scrofa
ferus) và lợn rừng Châu Á (Sus orientalis, Sus cristatus sus vittatus) được

- Có cơ sở thực tiễn để khuyến cáo sử dụng biện pháp tác động thức
ăn nhằm tăng khả năng sản xuất thịt của giống lợn Mường Khương.

con người thuần hoá trong thời gian dài mà thành. Căn cứ vào hình dáng
của tai, người ta chia cả hai nhóm lợn nguyên thuỷ Châu Âu và Châu Á
thành hai loại: Lợn tai dài và lợn tai ngắn.
Giống lợn lai cổ đại là do giống lợn nguyên thuỷ Châu Âu và nguyên
thuỷ Châu Á tạp giao mà thành. Giống lợn này được nuôi chủ yếu tại các
nước dọc theo Địa Trung Hải. Trong đó lấy giống lợn lông xoăn La Mã và
lợn ở bán đảo Ban Căng lai với lợn Trung Quốc là giống thành thục sớm,
phẩm chất thịt ngon, mềm, ở đời sau cho tự giao và hình thành giống lợn lai
cổ đại. Các giống lợn nhà nuôi hiện nay là do các giống lợn Cổ đại trước
kia thông qua các phương pháp tạp giao cải lương khác nhau mà dần hình
thành nên, (Trần Văn Phùng và CS 2004), [35].
1.1.1.2. Ảnh hưởng của các điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội tới việc
hình thành giống lợn
Trong quá trình thuần hoá lợn rừng, do điều kiện tự nhiên của các
vùng khác nhau, điều kiện lịch sử và trình độ phát triển sản xuất không
giống nhau dẫn đến việc hình thành các giống lợn khác nhau.
Để giải quyết nhu cầu về thịt, con người đã cải thiện các điều kiện
chăm sóc nuôi dưỡng và tạo nên giống lợn nguyên thuỷ Châu Á từ lợn rừng
Châu Á có đặc điểm dễ béo, sớm thành thục. Ở Châu Âu, cũng do điều kiện

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




5

6

tự nhiên đã hình thành nên các giống lợn nguyên thuỷ Châu Âu có đặc điểm

trên lứa, khả năng tăng trọng, phẩm chất thịt xẻ,… Đó là những tính trạng

như thành thục muộn, khả năng chịu đựng kham khổ cao.

do nhiều đôi gen quy định và chịu sự tác động của ngoại cảnh với nhiều

Nguyễn Thiện và CS (2005) [50] cho biết khi đã được thuần hoá, lợn

mức độ khác nhau, (Nguyễn Thiện và CS, 1998) [44].

hoang đã có nhiều thay đổi. Điều trông thấy rõ rệt là thân hình bé hẳn đi,

Giá trị kiểu hình của 1 tính trạng được ký hiệu là P (Phenotype).

nên các loại lợn nhà nguyên thuỷ đều bé nhỏ. Ở Châu Âu, mãi đến cuối thời

Giá trị kiểu gen được ký hiệu là G (geno type) và sai lệch môi trường

kỳ Trung Cổ, mới có các loại lợn to lớn, có những đặc điểm bên ngoài như

được ký hiệu bằng E (Environment). Quan hệ này được biểu thị bằng công

tai rủ, mãi về sau này do lai tạo có ý thức nên khối lượng lợn mới đa dạng

thức: P = G + E.

hơn về hình dáng dần dà dài thêm, cao chân, mông phát triển.
Vào những thập kỷ 20, trong từng thời kỳ khác nhau, ở cả hai miền
Nam Bắc chúng ta đã nhập nhiều giống lợn cao sản.

Giá trị kiểu gen (G) của giá trị số lượng do nhiều gen có hiệu ứng
nhỏ (minorgene) cấu tạo thành. Đó là các gen có hiệu ứng riêng biệt của
từng gen thì rất nhỏ, nhưng tập hợp nhiều gen nhỏ sẽ ảnh hưởng rất rõ rệt

Ở Miền Nam từ những năm 1950 đã tuần tự nhập các giống
Berkshire, Yorkshire, Larrge white, lanrace…

tới tính trạng nghiên cứu, hiện tượng này gọi là hiện tượng đa gen
(Polygen). Các minorgene này tác động lên tính trạng theo 3 phương thức:

Miền Bắc từ những năm 60 - 70 của thế kỷ trước nhập hàng loạt lợn
Tân Kim, Tân Cương… từ Trung Quốc. Sau đó toàn quốc vào những năm

Cộng gộp, trội và át gen. Vì vậy giá trị kiểu gen hoạt động thể hiện qua
công thức:

70 - 80 đã nhập các giống có tỷ lệ nạc cao như: Landrace, Yorkshire, Larrge

G=A+D+I

white… và vài chục năm nay nhập các dòng Hybrid, các tổ hợp lai siêu nạc

Trong đó:

G : Giá trị kiểu gen

từ các nước Đông Âu, Tây Âu, Mỹ… để phát triển lợn lai các loại. Các giống

A : Giá trị cộng gộp

lợn cao sản thường được dùng để cho lai với các giống lợn địa phương như:

D : Giá trị sai lệch trội

Đại Bạch x Ỉ, Landerace x Móng Cái, Yorkshire x Ba Xuyên… hoặc để pha
máu cho các loại dòng lợn cao sản khác.

A là thành phần quan trọng nhất của kiểu gen vì nó ổn định, có thể

1.1.2. Cơ sơ khoa học của việc nghiên cứu các đặc điểm sinh học của
loài lợn

xác định được và di truyền cho đời sau. Hai thành phần D và I cũng có vai
trò quan trọng vì đó là giá trị giống đặc biệt và chỉ xác định được thông qua

1.1.2.1. Đặc điểm về di truyền
Cũng như các loài gia súc khác đặc điểm di truyền các tính trạng chất
lượng và số lượng trên lợn cũng tuân theo các quy luật di truyền của
Mendel màu sắc lông da như trắng, đen, vàng là những tính trạng chất

lượng… còn tính trạng số lượng được thể hiện qua các chỉ tiêu như: Số con

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

I : Giá trị sai lệch tương tác



con đường thực nghiệm.
Theo J. F. Lasley (1974) [16] cho biết những tính trạng có hệ số di
truyền (h2) từ 0,12 - 0,30 là những tính trạng có hệ số di truyền thấp.
Những tính trạng có hệ số di truyền bằng 0,4 - 0,5 là những tính trạng
có hệ số di truyền trung bình.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




7

8

Những tính trạng có hệ số di truyền bằng 0,5 trở lên là những tính
trạng có hệ số di truyền cao và cho hệ quả chọn lọc cao.

Đặc điểm của hoạt động thần kinh và thể dịch mà lợn có khả năng
tiêu hoá thức ăn cao. Để sản xuất ra một khối lượng cơ thể, lợn chỉ sử dụng

Những tính trạng cho hệ số di truyền thấp sẽ cho ưu thế lai cao.

hết 4 - 6 kg thức ăn, trong khi đó bò phải ăn hết 8 - 12 kg và dê cừu phải ăn

Từ những kết quả phân tích trên cho thấy, các tính trạng về năng suất

hết 6 - 10 kg.

ở lợn cũng như các vật nuôi khác là kết quả tác động giữa các yếu tố di

Dựa vào các đặc điểm sinh học của hệ tiêu hoá nói trên chúng ta có

truyền và các yếu tố môi trường. Yếu tố di truyền được thể hiện cao hay

thể nghiên cứu phối hợp khẩu phần ăn cho phù hợp với hệ tiêu hoá của lợn,

thấp phụ thuộc vào nhiều môi trường sống như: Khí hậu, dinh dưỡng, thức

để nâng cao năng suất trong chăn nuôi lợn.

ăn... Vì thế trong thực tiễn công tác giống, muốn vật nuôi đạt năng suất chất

1.1.2.3. Lợn là loài gia súc có khả năng sinh trưởng, năng suất thịt cao

lượng cao thì ngoài việc thay đổi kiểu gen tạo ra những tổ hợp gen mới có

và phẩm chất thịt tốt

năng suất chất lượng cao, cần phải chú ý đến việc cải tiến môi trường nuôi

Lợn là loài gia súc thành thục sớm, nhất là các giống lợn nội của ta.

dưỡng, chăm sóc đối với con vật.

Lợn đực 40 - 50 ngày đã có biểu hiện động dục và có khả năng giao phối cơ

1.1.2.2. Đặc điểm về về cấu tạo hệ tiêu hoá và sinh lý tiêu hoá

quan sinh dục có khả năng sản sinh tinh trùng, lợn cái 3 - 4 tháng tuổi đã

Theo Hoàng Toàn Thắng và CS, (2006) [40] cho biết dạ dày lợn là dạ

biểu hiện động dục.

dày trung gian giữa dạ dày đơn và dạ dày kép, bao gồm 5 phần như: dạ dày

Do khả năng sinh sản của lợn nái cao, một năm một lợn nái có thể

đơn vùng thực quản (nhỏ), vùng manh nang, vùng thượng vị, vùng thân vị

sản xuất được 20 - 25 lợn con, nếu đem nuôi vỗ béo thì sau một năm một

và vùng hạ vị. Vùng thực quản không có tuyến, vùng manh nang và thượng

lợn nái có thể góp phần sản xuất khoảng 2 tấn thịt. Lợn không những có khả

vị có tuyến tiết ra dịch nhầy không có pepsin và HCl.

năng sản xuất thịt cao mà phẩm chất thịt cũng tốt. Thịt lợn có nhiệt năng

Theo Nguyễn Thiện và CS, (1998) [45], ruột non của lợn dài gấp 14 lần

trong 1 kg thịt đạt tới 2680 Kcal, trong khi đó thịt bò có 1710 Kcal. Trong

chiều dài cơ thể gồm 3 phần: phần tá tràng, khổng tràng và hồi tràng. Ruột già

thành phần dinh dưỡng của thịt lợn protein chiếm tỷ trọng tương đối cao và

dài khoảng 4 - 5 m gồm 3 đoạn: manh tràng, kết tràng và trực tràng.

có chứa tất cả các axitamin cần thiết cho cơ thể con người.

Hệ tiêu hoá của lợn thay đổi khối lượng, kích thước và thể tích tuỳ
theo giống, thức ăn, phương thức chăn nuôi. Lợn nuôi theo hướng mỡ, chăn
thả, quảng canh ăn nhiều thức ăn thô thì bộ máy tiêu hoá to hơn, dài hơn so

1.1.2.4. Lợn là loài gia súc có khả năng thích nghi cao, dễ huấn luyện
Lợn có khả năng thích nghi cao với các điều kiện khí hậu khác nhau,
do đó địa bàn phân bố của chúng tương đối rộng rãi trên thế giới.

với lợn hướng nạc. Do đặc điểm cấu tạo tiêu hoá mà lợn có các đặc điểm tạp

Khả năng thích nghi của lợn còn thể hiện ở khả năng duy trì được các

ăn, chịu đựng kham khổ và có khả năng lợi dụng thức ăn thô xanh cao, nhất

đặc điểm về sinh trưởng phát triển, tính năng sản xuất và di truyền các đặc

là nơi các giống lợn ít được chon lọc. Do ăn nhiều thức ăn thô xanh nên ruột

điểm tốt này cho đời sau. Khi di chuyển từ vùng ôn đới sang nhiệt đới và

già của lợn tồn tại hệ vi sinh vật có khả năng tiêu hoá một phần celluloza.

ngược lại thì lợn vẫn giữ được các đặc điểm của giống.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên






9

10

Trong thực tiễn sản xuất người ta lợi dụng đặc điểm này để tập cho

Lợn còn có những đặc thù riêng biệt như: Khi con bú lợn mẹ nằm

lợn có phản xạ có điều kiện thuận lợi như: tập cho lợn có phản xạ bài tiết

nghiêng, lợn con sinh ra có thể đứng ngay và có thể tìm vú mẹ để bú, lợn

phân, nước tiểu đúng nơi quy định, tập cho lợn ăn đúng chỗ, đúng giờ, huấn

mẹ có thể vừa đẻ vừa cho con bú, đó là những tập tính sinh hoạt và đặc thù

luyện đực giống nhảy giá để khai thác tinh trong truyền giống nhân tạo,

riêng của lợn. Hiểu biết những tập tính đó sẽ có tác dụng rất tốt đối với việc

(Trần Văn Phùng và CS, 2004) [33].

xây dựng quy trình kỹ thuật chăn nuôi, huấn luyện lợn theo phản xạ có điều

1.1.2.5. Đặc điểm sinh học về sự sinh sản của lợn

kiện, làm cho khả năng thích nghi của lợn trong điều kiện chăn nuôi tập

Sinh sản là hoạt động sinh lý cơ bản của động vật để duy trì nòi
giống, là truyền đạt thông tin di truyền từ thế hệ này sang thế hệ kia

trung trở nên phong phú hơn.
1.1.2.7. Cơ sở khoa học nghiên cứu một số chỉ tiêu sinh lý máu

thông qua các tế bào sinh dục là tinh trùng và trứng. Sự kết hợp giữa tinh

Các chỉ tiêu sinh lý máu ở gia súc gia cầm nói chung khá ổn định, ít

trùng và trứng tạo thành hợp tử và phát triển thành phôi, thai và sinh ra

biến đổi và được di truyền như các tính trạng khác của con vật. Việc nghiên

một thế hệ mới.

cứu chỉ tiêu sinh lý máu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát hiện, dự đoán

Quá trình hoạt động sinh sản của gia súc là do hệ thống thần kinh thể

dịch của cơ thể điều khiển, chịu ảnh hưởng của các yếu tố di truyền và
ngoại cảnh (thời tiết, khí hậu, thức ăn, dinh dưỡng...). Trong chăn nuôi

hoặc có những kết luận chắc chắn hơn về các tính trạng sản xuất của gia súc.
- Hồng cầu: Hồng cầu gia súc có hình đĩa, lòm hai mặt, không có
nhân, khác với hồng cầu của gia cầm hình bầu dục có nhân.

người ta đánh giá lợn là loài gia súc có khả năng sinh sản cao và thành thục

Số lượng và kích thước của hồng cầu thay đổi theo giống tuổi, giới tính,

sớm, đẻ dễ dàng, ít gặp khó khăn trong khi đẻ. Nhất là các giống lợn nội,

chế độ dinh dưỡng, trạng thái cơ thể và sinh lý… Hồng cầu có đường kính từ 7

con đực 30 ngày tuổi đã có phản xạ nhảy, 40 ngày tuổi đã có thể có tinh

- 8 micromet, dày 2 - 3 micromet. Tổng diện tích bề mặt là 27 - 32m2 trên 1 kg

trùng non, 50 - 60 ngày tuổi cho phối thì con cái đã có thể có chửa. Lợn cái

thể trọng, (Hoàng Toàn Thắng và CS, 2006) [40].

nội 3 - 4 tháng đã động dục và có hiện tượng rụng trứng, đối với con cái

Hồng cầu chứa 40% vật chất khô trong đó 90 - 95% là hemoglobin;

ngoại 5 - 6 tháng tuổi đã động dục. Lợn là loài gia súc đa thai như: Lợn

3 - 8% các protit khác, 0,5% lencitin, 0,3% Cholesteron, các chất khoáng ở

móng cái đẻ 11 - 14 con/lứa, lợn Ỉ đẻ 10 - 12 con/lứa. Thời gian chửa đẻ của

dạng ion tan trong dung dịch, Nguyễn Thị Minh (2001) [32]. Hồng cầu có

lợn ngắn từ 113 - 114 ngày (Nguyễn Thiện và CS, 1998) [45].

vai trò quan trọng chúng vận chuyển O2 và CO2 trong quá trình hô hấp.
Tham gia vận chuyển các chất dinh dưỡng, trao đổi chất, duy trì thành phần

1.1.2.6. Tập tính sinh sản của lợn
Trong tự nhiên lợn rừng sống theo bầy đàn, trong giao phối tự nhiên
vào mùa sinh sản của lợn thường xảy ra các cuộc chiến tranh giành giật lợn
cái giữa các con đực. Lợn nhà thích nghi nhanh với những tập luyện do con
người như hiệu lệnh, đúng giờ ăn, nơi thải phân, nước tiểu và nằm ngủ đúng
chỗ quy định.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



các ion của máu, điều hoà độ PH của máu.
Số lượng hồng cầu thay đổi theo tuổi và giống của gia súc như: lợn
lớn có số lượng là 5,0 triệu/mm3 máu, lợn con là 4,7 - 5,8 triệu/mm3 máu,
lợn móng cái là 5 - 6 triệu/mm3 máu, lợn Lang hồng 5,2 - 5,8 triệu/mm3
máu (Hoàng Toàn Thắng, CS, 2006) [40].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

11

12

- Bạch cầu: Bạch cầu là những tế bào có nhân và bào tương, có khả

Hoàng Toàn Thắng và CS (2006) [40] cho biết: đối với lợn lớn 11,5

năng di động. Số lượng bạch cầu thường ít khoảng 1000 lần so với hồng cầu

g%, lợn đực giống 12,2g%, lợn con 10,5g%. Mỗi 1g Hb có khả năng bão

được tính theo đơn vị nghìn/mm3 máu. Số lượng bạch cầu là một trong

hoà tối đa 1,34ml O2. Từ đó có thể tính được lượng O2 mà máu động vật kết

những chỉ tiêu để xét đoán phản ứng đề kháng của cơ thể vật nuôi. Các đáp

hợp trong quá trình hô hấp khi biết được hàm lượng Hb trong máu.

ứng miễn dịch chủ yếu được thực hiện là do hoạt động của các bạch cầu.

1.1.3. Cơ sở khoa học về sự sinh trƣởng và khả năng cho thịt của lợn

Các bạch cầu này bao gồm các tế bào lympho B, T, lympho chứa hạt to
trong tế bào chất, các đại thực bào, các tế bào bạch cầu trung tính, bạch cầu
ưa axít, các tế bào phụ trợ, bạch cầu ưa kiềm, các tế bào mast, các tế bào
dạng tấm và một số tế bào của mô, (Đỗ Ngọc Liên, 1999) [26].
Số lượng bạch cầu thường ít ổn định và phụ thuộc vào trạng thái sinh lý

của cơ thể. Số lượng bạch cầu thường tăng sau khi ăn, khi đang vận động, khi
con vật có thai, giảm khi tuổi tăng lên, Hoàng Toàn Thắng và CS (2006) [40]
cho biết số lượng bạch cầu của lợn lớn 20,00 nghìn/mm3 máu, lợn con
3

15,00 nghìn/mm máu. Trong trường hợp bệnh lý, bạch cầu tăng mạnh khi

1.1.3.1. Sự sinh trưởng, phát dục của lợn
Theo Trần Đình Miên (1975) [29] sinh trưởng là một quá trình tích luỹ
các chất hữu cơ do đồng hoá và dị hoá, là sự tăng về chiều dài, bề ngang,
khối lượng của các bộ phận và toàn cơ thể con vật trên cơ sở tính chất di
truyền từ đời trước. Sinh trưởng mang tính chất giai đoạn, biểu hiện dưới
nhiều hình thức khác nhau. Khi nói đến sự sinh trưởng có nghĩa là nói đến sự
phát dục vì 2 quá trình này đồng thời diễn ra trong cơ thể sinh vật, nếu như
sinh trưởng là sự tích luỹ về lượng thì phát dục và sự tích luỹ về chất.

bị viêm nhiễm có sự sung tuỷ, bị nhiễm phóng xạ, tiếp xúc hoá chất bị

Phát dục diễn ra trong quá trình thay đổi về cấu tạo, chức năng, hình

nhiễm độc benzen... Vì vậy xác định số lượng bạch cầu có ý nghĩa rất lớn

thái, kích thước các bộ phận cơ thể. Phát dục của cơ thể con vật là quá trình

trong chẩn đoán.

phức tạp trải qua nhiều giai đoạn từ khi rụng trứng tới khi trưởng thành, khi
-

- Hemoglobin (Hb) là thành phần chủ yếu của hồng cầu chiếm 90%

con vật trưởng thành quá trình sinh trưởng chậm lại, sự tăng sinh các tế bào

vật chất khô của hồng cầu và đảm nhận các chức năng của hồng cầu (huyết

ở các cơ quan, tổ chức không nhiều lắm, cơ thể to ra, béo thêm nhưng chủ

sắc tố).

yếu là tích luỹ mỡ, còn phát dục xem như ở trạng thái ổn định.

Hemoglobin là một hợp chất protein phức tạp dễ tan trong nước,
trong thành phần cấu tạo có một phân tử globin (chiếm 96%) kết hợp với 4
phân tử Hem (chiếm 4%). Phân tử globin gồm 4 chuỗi polypeptid trong đó
có 2 chuỗi  và 2 chuỗi  cùng 4 phân tử (Hem) gắn trên lưng 4 chuỗi
polypeptid đó. Globin có tính đặc trưng cho từng loài, vì vậy kiểu Hb mang
đặc trưng di truyền của phẩm giống, trong chăn có thể xác định giống qua
kiểu Hb của từng cá thể. Ở đây số lượng hồng cầu phản ánh phẩm chất con
giống, số lượng hồng cầu càng nhiều thì sức sống con vật càng tốt.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



* Các giai đoạn sinh trưởng và phát dục của lợn
Quá trình sinh trưởng phát dục của gia súc nói chung cũng như ở lợn
nói riêng đều tuân theo các quy luật:
- Quy luật sinh trưởng và phát dục không đồng đều. Quy luật này thể
hiện ở chỗ cường độ sinh trưởng và tốc độ tăng trọng thay đổi theo tuổi.
- Quy luật sinh trưởng và phát dục theo giai đoạn, quy luật này được
chia ra làm 2 giai đoạn đó là giai đoạn trong thai và giai đoạn ngoài thai.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




13

14

Giai đoạn trong thai gồm: Thời kỳ phôi thai từ 1 - 22 ngày, thời kỳ
tiền phôi thai từ 23 - 38 ngày, thời kỳ thai nhi từ 39 - 114 ngày.
Trong thực tế sản xuất người ta chia ra lợn chửa kỳ I là bắt đầu từ khi
thụ thai đến 1 tháng trước khi đẻ. Lợn chửa kỳ II rất quan trọng, ảnh hưởng

* Các chỉ tiêu đánh giá khả năng sinh trưởng
Trong phạm vi ứng dụng có thể đề cập đến các chỉ tiêu sau đây:
- Sinh trưởng tích luỹ: Là khối lượng cơ thể, kích thước các chiều đo
tăng lên sau một thời gian sinh trưởng.

rất lớn đến khối lượng sơ sinh và tỷ lệ nuôi sống, 3/4 khối lượng sơ sinh

- Sinh trưởng tuyệt đối: Là khối lượng kích thước của cơ thể gia súc

được sinh trưởng ở giai đoạn chửa kỳ II. Theo Trương Lăng (1995) [24]

tăng lên trong một đơn vị thời gian đối với lợn, đơn vị thời gian thường là

bào thai lợn tháng thứ 2 phát triển tăng 33,5 lần so với tháng thứ nhất, tháng

ngày. Sinh trưởng tuyệt đối cho biết mỗi con lợn, mỗi ngày tăng được bao

thứ 3 phát triển tăng 8,7 lần và 3 tuần tháng thứ 4 chỉ tăng 2,2 lần. Nếu lợn

nhiều gam. Giá trị sinh trưởng tuyệt đối càng cao thì hiệu quả kinh tế càng lớn.

chửa kỳ II mà nuôi dưỡng kém, sau khi sinh dù nuôi dưỡng tốt vẫn chậm

- Sinh trưởng tương đối: Là tỷ lệ % của khối lượng cơ thể hay kích

lớn, ảnh hưởng đến khối lượng cai sữa và thời gian nuôi cho đến khối lượng

thước các chiều đo tăng lên của lần khảo sát sau so với lần khảo sát trước.

xuất chuồng.

1.1.3.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng phát dục và khả năng

Giai đoạn ngoài cơ thể mẹ gồm: Thời kỳ bú sữa, thời kỳ thành thục,

sản xuất thịt của lợn
Các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng phát dục và khả năng sản

thời kỳ trưởng thành, thời kỳ già cỗi.
Thời kỳ bú sữa của lợn ở Việt Nam thông thường là 60 ngày. Hiện

xuất thịt của lợn gồm hai nhóm: Các yếu tố bên trong và yếu tố bên ngoài.

nay một số cơ sở chăn nuôi đã tiến hành cai sữa sớm ở 21, 28, 35 hay 45

* Các yếu tố bên trong

ngày tuổi, thức ăn của lợn con chủ yếu ở thời kỳ này là bú sữa mẹ.Tuy

Theo Trần Văn Phùng và CS, (2004) [33] cho biết: Yếu tố di truyền

nhiên muốn lợn con sinh trưởng nhanh hơn, khối lượng khi cai sữa cao

là một trong những yếu tố có ý nghĩa quan trọng nhất ảnh hưởng đến sinh

hơn ta phải bổ sung thêm thức ăn. Sau khi tách mẹ những ngày đầu thức

trưởng phát dục của lợn. Quá trình sinh trưởng phát dục của lợn tuân theo

ăn phải đảm bảo sao cho lợn con tăng trọng đều mỗi ngày như khi bú mẹ.

các quy luật sinh học, nhưng chịu ảnh hưởng của các giống lợn khác nhau.

Có như vậy, lợn con đưa vào nuôi thịt hay hậu bị không bị chậm lớn. Đây

Sự khác nhau này không những chỉ khác nhau về cấu trúc tổng thể của cơ

là điều kiện để cai sữa sớm cho lợn con có kết quả (Nguyễn Thiện và CS,

thể mà còn khác nhau ở sự hình thành nên các tế bào, các bộ phận của cơ

(1998) [45].

thể và đã hình thành nên các giống lợn có hướng sản xuất khác nhau như:

Trên cơ sở nắm vững những đặc điểm và quy luật sinh trưởng, phát
dục của gia súc, có thể trong một mức độ nào đó chúng ta tạo điều kiện cho
con vật phát triển tốt ngay lúc đó còn là bào thai, nâng cao sức sản xuất và

giống lợn hướng nạc, hướng mỡ.
Theo quan điểm di truyền học thì hầu hết các tính trạng về sản xuất
của gia súc gia cầm như: Sinh trưởng, cho lông, cho thịt, trứng, sản lượng
sữa, sinh sản… đều là tính trạng số lượng. Tính trạng số lượng là những

phẩm chất giống sau này.

tính trạng ở đó sự sai khác giữa các cá thể là sự sai khác nhau về mức độ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




15

16

hơn là sự sai khác nhau về chủng loại. Darwin đã chỉ rõ sự sai khác này

nghiệm đã chứng minh rằng, khi chúng ta cung cấp cho lợn các mức dinh

chính là nguyên liệu cho chọn lọc tự nhiên và chọn lọc nhân tạo. Tính

dưỡng khác nhau có thể làm thay đổi tỷ lệ các phần trong cơ thể, ví như

trạng số lượng còn gọi là tính trạng đo lường (metriccharacter), sự nghiên

chúng ta cho lợn ăn khẩu phần có nhiều protein thì tỷ lệ nạc sẽ cao hơn và

cứu chúng phụ thuộc vào sự đo lường như: Khối lượng cơ thể, tốc độ tăng

ngược lại nếu chúng ta cho ăn khẩu phần có nhiều bột đường hoặc nhiều

trọng, sản lượng trứng, kích thước các chiều đo… (Trần Đình Miên và CS,

chất béo thì tỷ lệ mỡ trong thịt sẽ tăng lên.
Cũng theo các tác giả nói trên thời gian mang thai ảnh hưởng của

1975) [29].
Ngoài ra quá trình trao đổi chất trong cơ thể cũng là một trong những

nuôi dưỡng rất rõ. Nuôi dưỡng gia súc mẹ tốt trong thời gian mang thai sẽ

yếu tố ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát dục của lợn. Quá trình trao đổi

giúp gia súc mẹ nhiều con và gia súc con khoẻ mạnh. Thành phần thức ăn

chất xảy ra dưới sự điều khiển của các hormon. Hormon thuỳ trước tuyến

và chế độ dinh dưỡng có ảnh hưởng lớn đến tốc độ sinh trưởng và phẩm

yên STH là loại hormon rất cần thiết cho sinh trưởng của cơ thể. Theo Hoàng

chất thân thịt của vật nuôi.

Toàn Thắng và CS, (2006) [40]: STH có tác dụng sinh lý chủ yếu kích thích

- Nhiệt độ và ẩm độ môi trường: Nhiệt độ môi trường không chỉ ảnh

sự sinh trưởng của cơ thể bằng cách làm tăng sự tổng hợp protein và kích

hưởng đến tình trạng sức khoẻ mà còn ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát

thích sụn liên hợp phát triển, tăng tạo xương (nhất là các xương dài). Nguyễn

triển cơ thể. Một số công trình nghiên cứu chứng minh rằng khi nhiệt độ

Thiện và CS, (2005) [47] cho rằng: Giống cũng là yếu tố quan trọng ảnh

môi trường xuống thấp (dưới 5,50C) thì lợn con bú sữa có nhu cầu về

hưởng đến sinh trưởng, phát dục, năng suất và phẩm chất thịt. Thông

vitamin B2 cao hơn rất nhiều khi nhiệt độ môi trường là 29,50C.

thường các giống lợn nội cho năng suất thấp hơn so với những giống ngoại

Khi nhiệt độ chuồng nuôi thấp lợn sẽ thất thoát nhiệt rất nhiều, vì lẽ

nhập nội. Lợn Ỉ, móng cái nuôi 10 tháng tuổi trung bình đạt khoảng 60 kg.

đó ở lợn con và lợn nuôi thịt sẽ giảm khả năng tăng khối lượng và tăng tiêu

Trong khi đó lợn ngoại (Landrace, Yorkshire…) nuôi tại Việt Nam có thể

tốn thức ăn cho một kg tăng khối lượng. Nhiệt độ thích hợp cho lợn nuôi

đạt 90 - 100 kg lúc 6 tháng tuổi.

béo từ 15 - 180C, cho lợn sinh sản không thấp hơn 10 - 120C. Nhiệt độ

* Các yếu tố bên ngoài

chuồng nuôi có liên quan mật thiết với ẩm độ không khí, ẩm độ không khí

Các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến quá trình trưởng và phát triển

thích hợp cho lợn ở vào khoảng 70%, (Trần Văn Phùng và CS, 2004), [33].

cơ thể lợn bao gồm dinh dưỡng, nhiệt độ môi trường, ánh sáng và các
yếu tố khác.

Tác giả Nguyễn Thiện và CS, (2005) [46] cho biết ở điều kiện nhiệt
độ và ẩm độ cao lợn phải tăng cường quá trình toả nhiệt thông qua quá trình

- Dinh dưỡng là yếu tố quan trọng nhất trong các yếu tố ngoại cảnh

hô hấp (vì lợn rất ít có tuyến mồ hôi) để duy trì thăng bằng thân nhiệt.

chi phối đến sinh trưởng và sức cho thịt của lợn. Trần Văn Phùng và CS,

Ngoài ra khi nhiệt độ cao sẽ cho khả năng thu nhận thức ăn của lợn hàng

(2004) [33] cho rằng: Các yếu tố di truyền không thể phát huy tối đa nếu

ngày giảm. Do đó tăng trọng bị ảnh hưởng và khả năng chuyển hóa thức ăn

không có một môi trường dinh dưỡng và thức ăn hoàn chỉnh. Một số thí

kém dẫn đến sự sinh trưởng, phát dục của lợn bị giảm.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




17

18

Các tác giả trên đều cho rằng ánh sáng có ảnh hưởng đến sinh trưởng

ngày. Ở lợn nội có tuổi động dục sớm, mà khả năng tăng trọng thấp, khối

và phát triển của lợn đối với lợn con từ sơ sinh đến 70 ngày tuổi, nếu không

lượng khi động dục lần đầu đạt từ 20 - 25 kg. Vì vậy không nên phối giống

đủ ánh sáng thì tốc độ tăng khối lượng sẽ giảm từ 9,5 - 1,5% so với lợn con

ở thời kỳ này, vì cơ thể lợn chưa phát triển đầy đủ, trứng chưa chín một

được vận động dưới ánh sáng mặt trời. Ánh sáng mặt trời có thể tăng cường

cách hoàn chỉnh. Để đạt được hiệu quả sinh sản tốt và duy trì con nái bền

hoạt động sống và quá trình sinh lý của cơ thể vật nuôi. Dưới ánh sáng mặt

lâu, cần bỏ qua 1 - 2 chu kỳ động dục rồi mới phối giống. (Phạm Hữu

trời cơ thể phát sinh những phản ứng bên trong và bên ngoài có lợi, tăng

Doanh, Lưu Kỷ, 1996 [7], Nguyễn Văn Thiện và CS 1998) [45].

cường sinh trưởng phát dục, hồi phục cơ thể. Tuy nhiên, ánh sáng gay gắt

Tuổi động dục lần đầu còn phụ thuộc vào mùa vụ và chịu ảnh hưởng

cũng làm mỡ của những vật nuôi béo bị oxy hoá mạnh. Do vậy, khi trời

của ngoại cảnh, thời gian chiếu sáng, nhiệt độ môi trường cũng như chế độ

nóng bức không nên để vật nuôi làm việc nặng dưới trời nắng lâu. Ngoài

dinh dưỡng, mức độ sinh trưởng trước và sau cai sữa (Nguyễn Tấn Anh,

các yếu tố ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát dục của lợn đã nêu trên còn

Nguyễn Duy Hoan, 1998) [1].

có các yếu tố khác như: Chuồng trại, chăm sóc, nuôi dưỡng, tiểu khí hậu

Hiện tượng lợn cái không động dục có thể do nhiều nguyên nhân

chuồng nuôi... Nếu chúng ta cung cấp cho lợn các yếu tố đủ theo yêu cầu

như: Phát hiện động dục không đúng, stress do thời tiết nóng, động dục

của từng loại lợn sẽ giúp cho cơ thể lợn sinh trưởng đạt mức tối đa.

thầm lặng, ốm đau, sinh dưỡng thiếu protein hoặc năng lượng. (Dwane

1.1.4. Cơ sở khoa học nghiên cứu đặc điểm sinh lý sinh dục và khả năng

R.Zimmerman và CS, 1996) [10].
* Tuổi phối giống lần đầu

sinh sản của lợn
Hoàng Toàn Thắng và CS, (2006) [40] cho biết thành thục về tính là

Thông thường ở lần động dục lần đầu tiên người ta chưa phối giống,

tuổi con vật bắt đầu có phản xạ sinh dục và có khả năng sinh sản. Bộ máy

vì ở thời điểm này thể vóc chưa phát triển hoàn chỉnh, số trứng rụng còn ít.

sinh dục đã phát triển tương đối hoàn chỉnh, con cái rụng trứng, con đực

Người ta thường cho phối giống vào lần động dục thứ hai hoặc ba. Như vậy

sinh tinh, tinh trùng và trứng gặp nhau có khả năng thụ thai.

tuổi phối giống lần đầu của lợn nội thường bằng tuổi động dục lần đầu cộng

1.1.4.1. Đặc điểm sinh lý sinh dục lợn cái

thêm thời gian của một hoặc hai chu kỳ động dục nữa. Thường phối giống
vào lúc 6 - 7 tháng tuổi khi khối lượng đạt 40 - 50 kg, đối với lợn ngoại do

* Tuổi động dục lần đầu
Là thời gian từ sơ sinh cho đến khi lợn cái hậu bị có biểu hiện động
dục lần đầu tiên.Tuỳ theo giống, tuổi động dục lần đầu tiên có khác nhau.
Lợn nội tuổi động dục lần đầu sớm hơn lợn ngoại, ở lợn nái lai tuổi động
lần đầu muộn hơn so với lợn nái nội thuần, Hoàng Toàn Thắng và CS,
(2006) [40]. Lợn Ỉ 120 - 135 ngày, Lợn Móng Cái 130 - 140 ngày, lợn Đại
Bạch nhập vào Việt Nam từ 203 - 208 ngày, lợn Landrace từ 208 - 209
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



khối lượng động dục lần đầu lớn, cho nên có thể phối giống từ lần động dục
đầu tiên. Lợn lai phối giống vào lúc 8 tháng tuổi với khối lượng không dưới
65 - 70 kg và lợn ngoại phối giống vào lúc 9 tháng tuổi với khối lượng
không dưới 80kg.
Theo Kiều Minh Lực và Jirawit Rachatanam, (2006) [28]. Lợn nái có
số lứa đẻ thấp nhất là 1 lứa và cao nhất 11 lứa. Tuổi phối giống đậu thai lần

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

19

20

đầu được tính từ tuổi dẻ lứa thứ 1 trừ cho thời gian mang thai trung bình
115 ngày, năng suất sinh sản đạt cao nhất khi lợn nái được phối giống và
mang thai lần đầu vào lúc 38 tuần tuổi và mức độ lớn hơn trung bình đàn là

* Chu kỳ động dục của lợn nái và động dục trở lại sau đẻ
Chu kỳ động dục của lợn nái thường kéo dài 18 - 21 ngày, nếu chưa
phối giống hoặc phối giống chưa có chửa thì chu kỳ sau sẽ được nhắc lại.

5,76%. Nếu lợn mang thai lần đầu ở độ tuổi trước 34 tuần tuổi thì năng suất

Lợn nái nuôi con sau khi đẻ 3 - 4 ngày hoặc sau 30 ngày nuôi con

thấp hơn trung bình là 8,27% và nếu mang thai muộn sau 44 tuần tuổi thì

thường có hiện tượng động dục trở lại, nhưng không phối vì bộ máy sinh

năng suất thấp hơn trung bình là 1,25%. Đặc biệt nếu phối giống đậu thai

dục chưa phục hồi và trứng rụng chưa đều.

lần đầu lúc 30 tuần tuổi thì mức độ thiệt hại trong suốt đời sống sản xuất

Sau cai sữa 3 - 5 ngày (lúc lợn con 45 - 50 ngày tuổi) lợn nái động
dục trở lại. Cho phối lúc này lợn sẽ thụ thai, trứng rụng nhiều đạt số lượng

của một lợn nái là 17,02%.
Vậy tuổi phối giống lần đầu tiên của lợn cái hậu bị là một vấn đề cần
được quan tâm và phối giống cho đúng thời điểm khi lợn đã thành thục về
tính, có tầm vóc và sức khoẻ đạt yêu cầu sẽ nâng cấp được khả năng sinh
sản của lợn nái và nâng cao được phẩm chất đời sau. Thực tế đã chứng

con cao, Đối với lợn sau cai sữa từ 3 - 7 ngày thường động dục trở lại, Hội
Chăn nuôi Việt Nam, (2006) [19]. Trong chăn nuôi công nghiệp có thể gây
động dục đồng loạt bằng cách cai sữa đồng thời ở một nhóm lợn mẹ, John
R. Diehl và CS, (1996) [55].
Nếu lợn được phối giống ngay lần động dục sau cai sữa, chúng

minh rằng nếu phối giống quá muộn sẽ gây lãng phí kinh tế, ảnh hưởng đến

thường dễ thụ thai, trứng rụng nhiều và dễ có số con đông. Cần có biện

sinh trưởng phát dục của lợn cũng như hoạt động về tính của nó (Nguyễn

pháp để tránh sự hao mòn của cơ thể mẹ sau khi đẻ. Mức độ hao mòn không

Khánh Quắc và CS, 1995) [35].

cho phép vượt quá 20%, không ép phối nếu lợn nái sau khi cai sữa con mà

* Tuổi đẻ lứa đầu

cơ thể hao mòn, gầy sút nhiều. Cần bỏ qua một chu kỳ động dục để lợn nái

Sau khi phối giống, lợn có chửa 114 ngày (112 - 116 ngày), cộng
thêm số ngày mang thai này lợn sẽ có tuổi đẻ lứa đầu. Lợn nái nội (Ỉ, Móng
Cái) trong sản xuất, tuổi đẻ lứa đầu thường 11- 12 tháng. Lợn nái lai và lợn

lại sức và nuôi được lâu bền hơn (Phạm Hữu Doanh, Lưu Kỷ 1996) [7].
* Đặc điểm động dục của lợn nái
Là sự phát triển mạnh của cơ quan sinh dục lợn cái đặc biệt là buồng
trứng và tử cung xảy ra ở độ tuổi 6 - 9 tháng với lợn ngoại, 4 - 5 tháng với

nái ngoại nên cho đẻ lứa đầu lúc 12 - 13 tháng tuổi (Phạm Hữu Doanh, Lưu

lợn nội. Ở lợn lai khi 15 tuần tuổi mới xuất hiện các nang trứng đầu tiên,

Kỷ, 1996) [7]. Theo Trần Quang Hân, (2004) [13]: Kết quả cho thấy lợn nái

khi ở giai đoạn hậu bị trung bình rụng từ 8 - 14 trứng và số lượng đạt cao

Trắng Phú Khánh có tuổi đẻ lứa đầu tương đối muộn (436,05 ngày), nhưng

nhất ở giai đoạn lợn cái cơ bản là 12 - 20 trứng. Số lượng trứng rụng còn

năng suất sinh sản đạt khá cao với số con còn sống, số con cai sữa/lứa tương

phụ thuộc vào giống tuổi và cá thể. Toàn bộ thời gian động dục của lợn nái

ứng là 9,11 và 8,00 con; khối lượng trung bình một lợn con sơ sinh, 21 và 60
ngày tuổi tương ứng là 1,05; 4,29 và 10,55kg, số lứa đẻ /nái/năm là 1,78.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

có thể chia làm 3 giai đoạn:
- Giai đoạn trước chịu đực (bắt đầu): Đặc điểm chung của lợn cái bắt
đầu động dục là thay đổi tính nết. Thường kêu rít, kém ăn hoặc bỏ ăn, phá

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




21

22

máng, có dáng băn khoăn, nhảy lên lưng con khác, không cho con khác

1.1.4.2. Khả năng sinh sản của lợn

nhảy. Âm hộ sưng, xung huyết, đỏ, hơi phù, bóng ướt, dịch nhầy chảy ra. Ở

Khả năng sinh sản của lợn nái bao gồm các chỉ tiêu về sinh lý sinh

giai đoạn này không nên cho lợn phối ngay vì sự thụ thai chỉ thể hiện sau

dục như: Sớm thành thục, chu kỳ động dục, thời gian mang thai, khả năng

khi có các hiện tượng trên từ 35 - 40 giờ đối với lợn ngoại và 25 - 30 giờ

đẻ con, nuôi con, số lứa đẻ trong năm, số con sơ sinh, số con cai sữa, khối

đối với lợn nội.

lượng sơ sinh, khối lượng cai sữa, thời gian cai sữa.

- Giai đoạn chịu đực (phối giống): Hay còn gọi là giai đoạn mê ì, khi

* Quá trình mang thai và đẻ

sờ lên lưng thì lợn đứng yên, đuôi cong lên, hai chân choãi rộng ra, lưng

Thụ thai là sự kết hợp giữa tinh trùng và trứng tạo thành hợp tử, hay nói

võng xuống, có hiện tượng đái són, âm hộ chuyển màu sẫm hoặc màu mận

cụ thể hơn là quá trình đồng hoá giữa trứng (n NST) và tinh trùng (n NST) để

chín và cho con khác nhảy lên lưng.

tạo thành hợp tử (2n NST) có bản chất hoàn toàn mới và có khả năng phân

- Giai đoạn sau chịu đực (kết thúc): Các dấu hiệu động dục giảm dần,

chia nguyên nhiễm liên tiếp tạo thành phôi. Đó là kết quả của sự tái tổ hợp

lợn trở lại bình thường, ăn uống như cũ. Âm hộ giảm bớt độ mở, se nhỏ,

các gen từ 2 nguồn gen khác nhau (Nguyễn Xuân Tịnh và CS, 1996) [49].

thâm, niêm dịch chảy ra ít, trắng đục và rất dễ đứt. Với lợn nái không được

Quá trình thụ thai xảy ra ở 1/3 phía trên của ống dẫn trứng, sau đó hợp tử

thụ tinh, lại tiếp tục chu kỳ sinh dục mới. Lợn nái đã được thụ tinh thì thể

sẽ di chuyển về sừng tử cung và bám vào nội mạc sừng tử cung, phát triển

vàng tồn tại và chu kỳ động dục sẽ mất đi.

thành phôi, giữa phôi và tử cung sẽ tạo lên sự liên hệ trao đổi các vật chất

Để lợn nái đạt tỷ lệ thụ tinh cao, số con đẻ ra nhiều, cần phối giống
đúng thời điểm vì thời gian trứng rụng và có hiệu quả thụ thai rất ngắn.

dinh dưỡng hình thành nhau thai. Sự phát triển của phôi thai gồm 2 giai
đoạn chính:

Trong khi đó tinh trùng chỉ kéo dài và sống trong tử cung khoảng 45 - 48

- Giai đoạn phôi: Bắt đầu từ lúc thụ tinh, kết thúc vào phía trên 1/3

giờ. Theo các kết quả nghiên cứu, quá trình rụng trứng bắt đầu lúc 30 - 40 giờ

ống dẫn trứng là thời kỳ của thời kỳ đầu có chửa. là giai đoạn hình thành ba

sau khi xuất hiện phản xạ mê ì. Như vậy, phải cho lợn cái phối giống 10 - 12

lá phôi để từ đó hình thành các cơ quan bộ phận của cơ thể.

giờ trước lúc rụng trứng, tức là 20 - 30 giờ sau khi bắt đầu chịu đực (Nguyễn
Thiện, Nguyễn Tấn Anh, 1993) [41].
Thời gian động dục của lợn nái nội kéo dài 3 - 4 ngày, lợn nái lai, nái
ngoại 4 - 5 ngày. Do vậy thời điểm phối giống tốt nhất là giai đoạn giữa
chịu đực: Nái lai và nái ngoại cho phối vào cuối ngày thứ 3 và sáng ngày
thứ 4, lợn nái nội cho phối vào cuối ngày thứ 2 và sáng ngày thứ 3, nếu tính
từ lúc bắt đầu động dục. Trong sản xuất, thụ tinh nhân tạo khi lợn có triệu
chứng chịu đực buổi sớm thì buổi chiều cho phối, nếu có triệu chứng vào
buổi chiều thì sớm hôm sau phối, (Phạm Hữu Doanh và CS, 1996) [7].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

- Giai đoạn thai: Kéo dài từ cuối thời kỳ phôi đến khi đẻ và là thời kỳ
sinh trưởng và phát triển của bào thai để hình thành con non (Hoàng Toàn



Thắng và CS, 2006) [40].
Trong thời kỳ có chửa trao đổi chất của cơ thể mẹ tăng nhanh, đồng hóa
tăng, dị hóa giảm. Progesteron trong 10 ngày đầu có chửa tăng nhanh, cao nhất
vào ngày chửa thứ 20 rồi nó hơi giảm xuống một chút ở 3 tuần chửa. Sau đó
duy trì ổn định trong thời gian có chửa để an thai, ức chế động dục. Một hai
ngày trước khi đẻ progesteron giảm đột ngột, estrogen trong cuối kỳ chửa
khoảng 2 tuần ở lợn bắt đầu tăng dần, đến khi đẻ thì tăng cao nhất.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




23

24

Thời gian chửa được tính từ khi phối giống thụ tinh đến lúc đẻ. Thời

* Khối lượng sơ sinh/ổ

gian mang thai của lợn trung bình là 114 ngày (113 - 115 ngày). Khi chửa

Là chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật quan trọng, nói lên trình độ kỹ thuật

thể vàng sẽ tồn tại và tiết ra kích tố progesteron có tác dụng ức chế tuyến

chăn nuôi, đặc điểm của giống và khả năng nuôi thai của lợn nái. Khối

yên tiết ra FSH và LH, vì thế sẽ có tác dụng ức chế sự phát triển của bao

lượng sơ sinh/ổ là khối lượng được cân sau khi lợn con đẻ ra cắt rốn, lau

noãn, con vật có chửa sẽ không động dục và không rụng trứng.

khô và chưa cho bú sữa đầu. Khối lượng sơ sinh/ổ là khối lượng của tất cả

Đẻ là một quá trình sinh lý phức tạp để đưa thai đã thành thục ra

lơn con sinh ra còn sống và được phát dục hoàn toàn, khối lượng sơ sinh/ổ

ngoài. Trước khi đẻ cơ thể mẹ có nhiều thay đổi như: Dây chằng xương

cao thì tốt, lợn sẽ tăng trọng nhanh ở các giai đoạn phát triển sau (Nguyễn

chậu dãn ra, nút cổ tử cung tan loãng. Trước khi đẻ 12 - 48 giờ thân nhiệt

Thiện và CS, 1998) [45].

hơi hạ xuống, cổ tử cung mở, bầu vú căng ra, nặn bầu vú có sữa đầu tiết ra.

Các giống lợn khác nhau cho khối lượng sơ sinh khác nhau. Các
giống lợn nội (Móng Cái): 0,5 - 0,7kg/con, lợn Ỉ 0,45kg/con. Lợn ngoại

* Số con sơ sinh /lứa
Số con sơ sinh /lứa phụ thuộc vào tính di truyền của giống. Trong
điều kiện bình thường mỗi giống có khả năng sinh sản khác nhau. Theo Vũ
Kính Trực, (1994) [51]: Lợn Móng Cái xương to có số con trên lứa khá cao
12,8 con sơ sinh, 1 tháng tuổi 8,8 con, 2 tháng tuổi 7,6 con.
Phạm Hữu Doanh, Lưu Kỷ, (1996) [7] đưa ra: Lứa đẻ tốt nhất là lứa
thứ 2 đến lứa thứ 6 - 7. Tuổi sinh sản ổ định từ năm tuổi thứ 2 đến năm tuổi
thứ 4, sang tuổi thứ 5 lợn có thể đẻ tốt, nhưng con đẻ ra bị còi cọc, chậm
lớn, lợn nái già thường hay đẻ khó, thai chết lưu và cắn con, như vậy ta cần
thay thế nái hàng năm.
Số con sơ sinh/lứa phụ thuộc vào ưu thế lai của lợn mẹ và sự thích hợp
của con đực phối nó. Theo Lawrence Evans và CS, (1996) [21]: Giống và ưu
thế lai của con mẹ có ảnh hưởng tới số lượng con đẻ ra. Vì thế sự lựa chọn cái

Yorshise nuôi tại Việt Nam 1,24 kg/con, lợn Duroc 1,2 - 1,5kg/con (Trần
Văn Phùng và CS, (2004) [23].
Ngoài ra khối lượng sơ sinh có liên quan và tỷ lệ thuận với khối
lượng của lợn nái. Vì thế trong giai đoạn lợn nái chửa và nhất là thời gian
20 ngày trước khi đẻ cần chăm sóc nuôi dưỡng cho lợn nái tốt, thức ăn đầy
đủ các chất dinh dưỡng như: Protein, vitamin, khoáng để cho thai phát triển

tốt. Khi khối lượng con sơ sinh cao thì lợn có khả năng sinh trưởng, phát
triển nhanh, khối lượng con cai sữa sẽ cao và khối lượng xuất chuồng lớn.
* Khối lượng cai sữa/ổ
Trong chăn nuôi lợn con từ khi sơ sinh đến khi cai sữa có một ý
nghĩa rất quan trọng vì đó chính là cơ sở vật chất để phát triển đàn lợn nái
sinh sản và nâng cao năng suất chăn nuôi. Khối lượng toàn ổ khi cai sữa
ảnh hưởng rất lớn tới khối lượng xuất chuồng.

hậu bị từ con mẹ vào dòng bố mắn đẻ sẽ làm tăng số con sơ sinh/lứa. Cũng

Khối lượng cai sữa/ổ của các giống lợn khác nhau cho khối lượng

theo các tác giả trên, đực giống quá tuổi cũng sẽ làm giảm số con sơ sinh/lứa.

không giống nhau. Lợn móng cái có khối lượng cai sữa/ổ lúc 2 tháng tuổi là

Phối giống không đúng thời điểm thích hợp, phối quá sớm hoặc quá muộn

58, 20 - 60,88 kg; lợn F1 (Đại bạch x Móng cái) có khối lượng 60 ngày/ổ là

cũng làm số con/lứa ít.

61,80 kg (Nguyễn Thiện và CS, 1998) [45].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

25

26

Khối lượng cai sữa của lợn con cao hay thấp, sức khoẻ tốt hay xấu,

Vì vậy, để đảm bảo tính đồng đều toàn ổ lợn ta nên cố định những con

sinh trưởng phát dục nhanh hay chậm, đều có ảnh hưởng trực tiếp đến phẩm

nhỏ hơn bú vú trước, cần tách riêng những lợn con đẻ trước chờ đến khi mẹ

chất đàn giống và khả năng nuôi thịt của lợn sau này. Nuôi dưỡng tốt lợn

đẻ xong mới chọn lợn và cho cả đàn vào bú. Nhất thiết phải cho lợn con bú

con còn là cơ sở thuận lợi cho công tác chọn giống, chọn phối, là cơ sở tốt

sữa đầu chậm nhất là 2 giờ sau khi đẻ, để lợn con có đủ kháng thể cho 5 tuần

để con vật có thể di truyền khả năng sinh sản cho đời sau.
Khối lượng cai sữa có liên quan chặt chẽ tới khối lượng sơ sinh, làm
nền tảng và điểm xuất phát cho khối lượng xuất chuồng. Vì vậy, để có khối
lượng cai sữa/ổ cao ta phải chăm sóc, nuôi dưỡng tốt lợn có chửa và lợn con
bú sữa, đặc biệt là bổ sung thức ăn sớm cho lợn con, giúp cho lợn con sinh

đầu của cuộc sống vì trong sữa đầu của lợn mẹ có chứa ó globulin giúp cho

cơ thể lợn con có sức đề kháng với ngoại cảnh.
Trong đó Trịnh Văn Thịnh, (1973) [48] cho rằng thức ăn đầu tiên của
lợn con là sữa đầu. Sữa đầu có màu hơi vàng và đặc tiết ra 2 -3 ngày đầu

trưởng phát triển mạnh, giảm sự hao mòn của lợn mẹ, đồng thời làm giảm

sau khi đẻ. Trong sữa đầu thành phần hóa học đều đậm đặc hơn sữa thường,

tỷ lệ lợn con mắc bệnh và chết xuống mức thấp nhất.

lượng protein gấp 3 lần sữa thường (17 -18% so với 5 - 6%).
Với Phan Đình Thắm, (1997) [39] thì nhất thiết phải cho lợn con bú

* Khả năng tiết sữa
Sữa là sản phẩm tiết ra từ tuyến vú, là thực phẩm có giá trị dinh dưỡng

sữa đầu vì trong sữa đầu có hàm lượng albumin và globulin cao hơn sữa

cao, dễ tiêu hóa, hấp thu, rất cần thiết cho gia súc non đang bú sữa và là loại

thường đây là chất chủ yếu giúp cho lợn con có sức đề kháng. Nên cần chú

thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao đối với con người, (Hoàng Toàng Thắng

ý cho lợn con sơ sinh bú sữa trong 3 ngày đầu, bảo đảm được toàn bộ số

và CS, 2006) [40].

con trong ổ được bú hết lượng sữa đầu của me.

Khả năng tiết sữa của lợn mẹ là một chỉ tiêu nói lên đặc điểm của giống.
Giống khác nhau thì khả năng tiết sữa khác nhau, sự tiết sữa của lợn nái là một
quá trình phản xạ do những kích thích vào bầu vú gây nên, thần kinh giữ vai
trò chủ đạo trong quá trình tiết sữa. Khi lợn con thúc bú, những kích thích này
truyền lên vỏ não, từ vỏ não lại truyền xuống vùng Hypothalamus từ đó các
luồng xung động tác động vào tuyến yên tiết ra kích tố oxytoxin tác động đến

sữa, do đó không thể đo lượng sữa bằng cách vắt sữa, mà chỉ có thể đo
lượng sữa của lợn mẹ qua khối lượng của đàn, người ta tính khả năng tiết
sữa của lợn mẹ bằng công thức:
M = M 1 + M2
Trong đó:

bầu vú kích thích tuyến bào làm cho lợn nái tiết sữa.
Sản lượng sữa và chất lượng sữa ở các vị trí khác nhau của bầu vú cũng
không giống nhau: các vú trước ngược sản lượng sữa cao, phẩm chất tốt, các
vú phía sau nhìn chung kém, (Nguyễn Khánh Quắc và CS, 1995) [35]. Theo
Trương Lăng (1996) [22], vú trước lượng sữa tiết nhiều hơn, trong thời kỳ
tiết sữa, lợn con bú vú sau được 32 - 39 kg thì vú trước cho 36 - 45 kg sữa vì
oxytoxin theo máu đến tuyến vú phía trước nhiều hơn.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Theo Nguyễn Thiện và CS (1996) [43] cho biết ở lợn không có bể

M là lượng sữa tiết ra ở cả 2 tháng
M1 là lượng sữa tiết ra ở tháng thứ nhất
M 2 là lượng sữa tiết ra ở tháng thứ hai

M1 = (W30 - Wss ) x 3

Trong đó: W30
Wss
M2



là khối lượng toàn ổ lúc 30 ngày tuổi
là khối lượng toàn ổ lúc sơ sinh
= 4/5.M1

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




27

28
Địa hình Mường Khương phức tạp, nhiều vực sâu chia cắt xen kẽ với

* Số con cai sữa/lứa
Số lợn con cai sữa trên lứa là số lợn con được nuôi sống cho đến khi

các dải thung lũng hẹp, độ cao trung bình so với mực nước biển 950m, đỉnh

cai sữa mẹ. Thời gian cai sữa dài hay ngắn phụ thuộc vào tập quán chăn

cao nhất là 1609m. Với 3 tiểu vùng khí hậu khác nhau (á nhiệt đới, nhiệt

nuôi, kỹ thuật chăn nuôi và trình độ chế biến thức ăn cho lợn con. Ở các

đới và ôn đới). Chia làm 2 mùa rõ rệt, mùa đông lạnh kéo dài, nhiệt độ

nước tiên tiến người ta cho lợn con tách mẹ ở 21, 28 hoặc 35 ngày tuổi.

trung bình từ 15 - 180C, tháng 1 lạnh nhất nhiệt độ có thể xuống tới 5 - 60C,

Mục đích của việc tách con sớm là để cho số lứa đẻ của một nái trên năm

mùa hè mát mẻ nhiệt độ cao nhất cũng không đến 350C. Độ ẩm không khí

tăng lên đồng thời hạn chế được một số bệnh hay lây lan từ mẹ sang con.

biến động trong khoảng 80 - 88%.

Ở Việt Nam số lượng lợn con cai sữa của đàn nái ngoại nuôi tại các

Cùng với đà phát triển kinh tế chung của cả nước trong thời kỳ đổi mới,

cơ sở giống lợn đạt khoảng 20 con/nái/năm. Lúc cai sữa lợn con đạt 6,5

từ năm 2003 đến nay nền kinh tế của huyện Mường Khương đã dần đi vào thế

kg/con, như vậy khối lượng lợn giống đạt: 20 con x 6,5 kg = 130 kg/nái (Võ
Trọng Thành, 2007) [38].
Theo các số liệu công bố của Vũ Kính Trực, (1994) [51]: Trước năm 1980
mặc dù lợn Móng Cái có số con đẻ rất cao 11 - 12 con/ổ, nhưng do kỹ thuật chăn
nuôi lợn con bú sữa thấp nên số lợn con cai sữa chỉ đạt 7 - 7,5 con/lứa. Ngày nay

ổn định và có mức tăng trưởng đáng kể. Giá trị sản xuất Nông nghiệp - Lâm

nghiệp chiếm khoảng 93,3%, có xu thế phát triển tăng đàn gia súc.
Dân số Mường Khương trên 48.000 người, bao gồm 14 dân tộc anh
em sinh sống, dân tộc kinh chiếm 12%, dân tộc nùng chiếm 26%, Dáy

số con cai sữa/lứa không ngừng tăng lên, tỷ lệ nuôi sống đến cai sữa có thể

3,7%, Tudí 25%, Padí 3,5%, Phù lá 2,2%, còn lại các dân tộc Phù Lao, Tày,

đạt 85 - 95%.

Mường, Thái, Hoa, Hán, Xa Phó, (trong đó dân tộc Hmông chiếm tỷ lệ cao

Nguyễn Thiện và CS, (1996) [42] cho biết: Thời gian cai sữa lợn ở
nước ta thường là 60 ngày, số lợn con cai sữa trên lứa là một chỉ tiêu kinh tế

nhất 41,78%). Trình độ văn hoá có nhiều mặt hạn chế, từ năm 2003 đến
2005 trình độ dân trí và xã hội phát triển khá ổn định.

kỹ thuật rất quan trọng quyết định năng suất của nghề chăn nuôi lợn. Nó

Hiện nay huyện đã có chủ trương xây dựng một số dự án phát triển

phụ thuộc vào khả năng tiết sữa của lợn mẹ, kỹ thuật chăn nuôi lợn con theo

chăn nuôi vì Mường Khương có ưu thế về đồi núi, nhiều đồng cỏ tạo điều

mẹ, cũng như khả năng hạn chế các yếu tố bệnh tật cho lợn con.

kiện cho chăn nuôi. Về chăn nuôi lợn đã có những tiến bộ đáng kể, nhân

Trong một ổ lợn, số lượng con sinh ra nhiều nhưng phải đảm bảo cho
sự phát triển bình thường của lợn con, người ta chỉ để lại một số con nhất
định để nuôi vì tỷ lệ nuôi sống càng cao thì càng tốt.
1.2. VÀI NÉT VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI HUYỆN MƢỜNG
KHƢƠNG - NƠI HÌNH THÀNH NÊN GIỐNG LỢN MƢỜNG KHƢƠNG

dân đã có ý thức được việc tích luỹ, phát triển kinh tế hộ từ chăn nuôi lợn,
giống lợn nuôi chủ yếu là giống lợn địa phương. Mà điển hình là giống lợn
Mường Khương đã được công nhận là giống lợn quốc gia, có tầm vóc to,
chịu đựng kham khổ, có sức chống chịu bệnh tật tốt, phù hợp với điều kiện

Huyện Mường Khương là một huyện vùng cao biên giới của tỉnh Lào

tự nhiên, khí hậu và tập quán chăn nuôi lâu đời ở địa phương. Trong đó

Cai. Phía Bắc giáp Trung Quốc, phía Đông giáp huyện Si Ma Cai và huyện

giống lợn này chủ yếu tập trung nhiều ở 3 xã là: Cao Sơn, La Pán Tẩn, Tả

Bắc Hà, phía Tây và Nam giáp huyện bảo Thắng, cách tỉnh lỵ Lào Cai 65 km.

Thàng. Đây là khu vực nằm sâu trong nội địa, giao thông đi lại khó khăn,

Thời tiết mang tính ôn đới và nhiệt đới, nhiệt độ trung bình là 22,80 C.

đồng bào ở đây chỉ đem lợn con giống đi bán, mà không mua giống từ vùng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




29

30

thấp về nên lợn ở đây có độ thuần cao, (Tổng quan về huyện Mường

Lợn Mường Khương có hai ưu điểm cơ bản, một là thích nghi tốt với

Khương, 2006) [50]. Dưới đây là bản đồ của huyện Mường Khương minh

thời tiết khắc nghiệt, hai là có thịt thơm ngon. Nhược điểm chính của chúng là

hoạ cho những điều mô tả trên.

đẻ ít con và chậm lớn trong điều kiện chăn nuôi thả rông, (Lê Đình Cường và
CTV, 2004) [5].
1.3. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƢỚC VÀ NGOÀI NƢỚC

1.3.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nƣớc
Chăn nuôi lợn là một trong những ngành quan trọng trong sản xuất
nông nghiệp. Ở các nước tiên tiến tỷ trọng ngành chăn nuôi chiếm 50% tỷ
trọng ngành nông nghiệp. Sản phẩm thịt lợn là nguồn cung cấp thịt lớn nhất
hiện nay trên thế giới. So với các loại thịt khác, thịt lợn vẫn chiếm vị trí
hàng đầu ở hầu hết các nước trên thế giới (trừ một số nước do ảnh hưởng đạo

giáo hoặc điều kiện phát triển chăn nuôi khác phát triển hơn). Nhu cầu tiêu thụ
thịt lợn ngày càng cao không chỉ về số lượng mà cả chất lượng. Nước có mức
tiêu thụ thịt lợn bình quân trên đầu người trong năm thấp nhất là Ấn Độ (do
ảnh hưởng tôn giáo) chỉ có 0,5kg/người, trong khi đó nước có mức tiêu thụ thịt
lợn cao nhất đạt 66,2 kg/người/năm là Đan Mạch và 50,9 kg/người/năm là Ba
Hình 1.1: Bản đồ vị trí địa lý huyện Mƣờng Khƣơng
Cũng theo Trần Văn Phùng và CS, (2004) [33]: Xét về nguồn gốc và
phân bố, thì lợn Mường Khương có nguồn gốc ở Mường Khương tỉnh Lào

Lan. Bình quân ở 26 nước tiêu thụ thịt nhiều trên thế giới, thịt lợn vẫn chiếm
tỷ lệ cao nhất 24,3 kg/người/năm. Mức tiêu thụ thịt bò 19,12 kg/người/năm và
thịt gà 12 kg/người /năm. Rõ ràng nhu cầu thịt lợn vẫn là nhu cầu lớn nhất
hiện nay trên thế giới.

Cai. Đây là vùng rừng núi, phần lớn là đồi chọc không có cây to, ruộng đất

Trong các năm qua ngành chăn nuôi lợn ở các nước trên thế giới tăng

ít chia thành các lô, khoảnh nhỏ ở các khe núi hay thung lũng hẹp, khí hậu

lên đáng kể. Số đầu lợn của năm 1995 là 900480 nghìn con. Trong đó số

lạnh. Các đặc điểm khí hậu này cùng với tập quán chăn nuôi của đồng bào

đầu lợn không đồng đều giữa các Châu lục, Châu Á có số đầu lợn cao

nơi đây đã ảnh hưởng đến những đặc điểm của giống lợn Mường Khương.

nhất:506975 nghìn con, Châu Âu 167615 nghìn con, Bắc và Trung Mỹ

Đến nay lợn Mường Khương không chỉ có ở Lào Cai mà còn phân bố dọc

69197 nghìn con. Nam Mỹ (Mỹ la tinh) 55889 nghìn con, Châu Phi 21541

theo tỉnh Yên Bái và Phú Thọ đây là một dấu hiệu về sự phát triển của lợn

nghìn con và ít nhất là Châu Đại Dương 4815 nghìn con, (Nguyễn Thiện và

Mường Khương.

CS, 1998) [45].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




31

32

Do điều kiện kinh tế, kỹ thuật của từng vùng có khác nhau, nên sự

nước cũng như làm tươi máu giống lợn Đại Bạch hiện có. Đã có nhiều công

phân bố và phát triển các giống lợn cũng khác nhau. Những nước công

trình nghiên cứu lai kinh tế giữa các giống lợn như: Ỉ x Móng Cái, Đại Bạch

nghiệp phát triển, hầu hết lợn của họ là các giống cao sản (Yorkshire,

x Móng Cái, Đại Bạch x Ỉ.

Landrace, Duroc, Hampshire, Berkshire, Pietrain…), các nước đang phát

Trước sức ép của nhu cầu đời sống, chúng ta đã có nhiều chủ trương

triển phổ biến là các giống lợn địa phương có năng suất thấp, nhất là các

phát triển chăn nuôi lợn theo quan điểm chạy theo số lượng mà chưa chú ý

nước vùng Châu Á và Châu Phi, (Lê Thanh Hải và CS, 1997) [16].

đúng mức tới việc khai thác và bảo vệ quỹ gen các giống lợn nội. Hiện nay

1.3.2. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc

theo báo cáo của chương trình lưu giữ quỹ gen vật nuôi Việt Nam (allat gia

Trong mấy thập niên gần đây tình hình nghiên cứu về chăn nuôi lợn

súc, gia cầm Việt Nam, 2004) [2], có 5 giống lợn nội của ta đã bị tiệt chủng

đã thu được những thành tựu đáng kể đặc biệt là công tác giống. Đã tiến

như dòng Ỉ mỡ Nam Định, giống lợn Lang Việt Hùng, xã Sơn Vi, huyện

hành điều tra cơ bản ở từng khu vực và cả nước. Kết quả của những cuộc

Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ. Giống lợn Lang Hồng Hà Bắc, giống lợn trắng

điều tra đã góp phần vẽ nên bức tranh về hiện trạng chăn nuôi lợn trong

Phú Khánh, giống lợn Cỏ Nghệ An.

nước để các nhà chiến lược về chăn nuôi lợn hoạch định kế hoạch, biện
pháp cải tạo và nâng cao năng suất đàn lợn nội.

Với nguy cơ biến mất của các giống gia súc, gia cầm nội, năm 1989
Bộ khoa học và công nghệ đã chính thức thực hiện: “Đề án bảo tồn nguồn

Trước năm 1964 nghiên cứu điều tra các giống lợn đã xếp giống lợn

gen vật nuôi Việt Nam”. Từ đó đến nay, các bộ khoa học và các cơ quan tổ

Mường Khương có vai trò đứng thứ 3 sau lợn Ỉ và lợn Móng Cái làm nền

chức có liên quan đã làm được nhiều việc từ kiểm kê quỹ gen vật nuôi, phát

lai kinh tế ở miền Bắc.

hiện một số giống mới, xây dựng hệ thống lưu giữ quỹ gen, xuất bản 4 đầu

Năm 1964, nhà nước và tỉnh xây dựng trại giống lợn Bát Xát nhằm
nhân giống lợn Mường Khương cung cấp lợn giống trong vùng. Sau chiến
tranh biên giới xảy ra (1979) trại bị phá hoại và các tư liệu cũng bị thất lạc.

Năm 1997, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Lào Cai đã
điều tra nghiên cứu, kết luận giống lợn này phân bố chủ yếu ở 3 xã: Cao
Sơn, Tả thàng, La pán Tẩn.

nguồn gen vật nuôi bản địa.
Theo Lê Viết Ly (1999) [27] cho biết: hiện nay đề án bảo tồn nguồn
gen vật nuôi Việt Nam đã và đang triển khai tốt chương trình lưu giữ quỹ
gen một số giống có nguy cơ biến mất là lợn Mẹo ở Nghệ An, lợn Sóc ở
Buôn Mê Thuột và triển khai nhiều biện pháp đồng bộ để bảo vệ, giữ gìn

Từ năm 1999, Viện Chăn nuôi phối hợp với Trung tâm Khuyến nông
tỉnh nghiên cứu và bảo tồn quỹ gen tại xã Mường Khương và Nấm Lư
huyện Mương Khương.
Năm 1982 đến nay nhiều cơ sở giống phía Nam và phía Bắc đã nhập
giống Yorkshire từ Nhật, Mỹ, Anh, Canada nhằm cải tạo đàn lợn nội trong
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

sách và tạp chí chuyên đề, đề xuất các chủ trương và biện pháp bảo vệ



khai thác nguồn gen đã phát hiện được. Riêng với lợn Mường Khương,
chương trình đã đề xuất đưa vào danh mục giống lợn quý của quốc gia và
cấm xuất khẩu ra nước ngoài. Ở Hà Giang, sở Nông nghiệp đã thành lập trại
giống lưu giữ quỹ gen lợn Mường Khương.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

33

34
cũng đẻ trên dưới 20 con, kỷ lục là 27 con. Một lợn Móng Cái khác cũng ở

1.3.2.1. Đặc điểm một số giống lợn Việt Nam
Các giống lợn nội Việt Nam rất phong phú, có trên 60 giống khác

Quảng Ninh qua 3 năm nuôi đẻ 2 lứa/năm và mỗi lứa 17 - 18 con, kỷ lục là

nhau và chúng được phân bố khắp các vùng của nước ta, tại mỗi vùng có

24 con. So với lợn Thái Hồ của Trung Quốc kỷ lục 32 con/lứa thì lợn Móng

những giống đặc trưng của riêng nó. Trong đó phổ biến nhất là các giống:

Cái của ta cũng chẳng kém lợn Thái Hồ là mấy.

Móng Cái, Ỉ, Lang Hồng nuôi ở vùng đồng bằng là chủ yếu, còn các giống

Tóm lại: Lợn Móng Cái có ngoại hình đồng nhất, thành thục sớm, đẻ

lợn miền núi phổ biến là: lợn Cỏ, lợn Mẹo, lợn Mường Khương, lợn Táp

nhiều con, nuôi con khéo. Có nhiều mặt cải tiến hơn lợn Ỉ, có tầm vóc to

Ná, lợn Vân Pa.

hơn và dài mình hơn. Có khả năng đẻ 10 con/ổ, khả năng tiết sữa đạt và

* Giống lợn Móng Cái

vượt chỉ tiêu 30 kg, khả năng tiêu hoá và sử dụng thức ăn thô xanh tốt. Lợn

Lợn Móng Cái có tính di truyền tương đối ổn định, sự biến dị không

Móng Cái có nhược điểm như tầm vóc còn nhỏ, thể chất yếu, lưng võng,

lớn lắm, nhất là màu lông rất thống nhất. Tất cả đầu lợn đen, giữa trán có

bụng sệ, chân đi bàn, tăng trọng chậm, mình ngắn, ngực mỏng. Do vậy,

một điểm trắng, tất cả đều có cổ khoang chia lợn ra 2 phần. Có 2 loại hình.
Loại Móng Cái xương to, và loại Móng Cái xương nhỏ. Loại xương nhỏ có
tầm vóc nhỏ, đầu nhỏ, mõm hơi dài và thẳng, chân nhỏ đi bàn, lưng hơi
võng. Loại hình xương to thì ngược lại, đầu to, mõm dài vừa phải và bè,
trán có nếp nhăn, tai to ngang, chân to, tầm vóc trung bình, có 12 vú trở lên,
thể chất yếu, (Nguyễn Khánh Quắc và CS, 1995) [35].
Theo Vũ Kính Trực, (1995) [52]: Lợn Móng Cái nuôi ở Tràng Bạch

phương hướng là tăng cường công tác chon lọc và nhân thuần để nâng cao
tầm vóc, cải tạo các nhược điểm của lợn mẹ, cho lai tạo với các giống lợn
ngoại để nâng cao tầm vóc.
* Giống lợn Ỉ
Các tác giả Đỗ Xuân Tăng và CS (1994) [37], Nguyễn Khánh Quắc
và CS, (1995) [35] cho biết: Giống lợn Ỉ được nuôi phổ biến ở đồng bằng
châu thổ sông Hồng, là một trong những giống lợn được nhân dân ta chọn
lọc, nhân giống và nuôi dưỡng từ lâu.

qua 95 lứa đẻ từ năm 1987 - 1991 cho thấy: Trung bình số con sơ sinh đẻ ra

Về nguồn gốc: Chưa có một tài liệu nào xác định một cách chính xác,

còn sống là 11,64 con, lúc 30 ngày tuổi là 8,65 con, lúc 60 ngày tuổi 8,51

đầy đủ và khoa học. Nhưng qua một số đặc điểm chủ yếu là địa bàn phân bố

con. Những số liệu trên cho thấy rõ tính đẻ sai con của lợn Móng Cái (chắc

của lợn Ỉ, nhiều ý kiến nhận định rằng: Lợn Ỉ bắt nguồn từ Nam Định (cũ)

chắn nhờ cùng 1 cơ chế di truyền có được từ giống lợn Trung Quốc). Sở dĩ

tức là Hà Nam ngày nay, do lợn Ỉ ở đây thuần chưa bị pha tạp.

số lượng con 1 tháng tuổi và 2 tháng tuổi thấp là do chăm sóc nuôi dưỡng

Hiện nay, có thể do khả năng tăng khối lượng thấp, tỷ lệ mỡ cao và

kém. Như vậy lợn Móng Cái Việt Nam phải có được giá trị như một nguồn

sức sinh sản thấp hơn so với giống Móng Cái, dẫn đến hiệu quả nuôi giống

dự trữ gen, về tính sinh sản cao bằng nhân thuần chủng một cách có hệ

lợn này không cao. Vì lý do đó giống lợn Ỉ bị giống Móng Cái chiếm chỗ và

thống, có thể pha thêm máu những lợn giống Thái Hồ của Trung Quốc nhất

số lượng lợn Ỉ bị giảm nhanh và hiện tại có nguy cơ bị mất trong sản xuất.

là giống Mai Sơn để kế thừa và phát triển tính cao sản của nó. Tác giả cho

Thực tế giống lợn Ỉ chỉ tồn tại với một số lượng ít ở Thanh Hoá và một vài

biết có một lợn Móng Cái ở Quảng Uyên, Quảng Ninh, trong 5 năm lứa nào

vùng khác, nhưng với độ thuần chủng không cao.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




35

36

Đặc điểm ngoại hình: Toàn thân có lông đen tuyền, đầu nhỏ thô,
mõm ngắn cong, bụng sệ, có 10 vú, chân yếu, lợn có hướng sản xuất mỡ.

là: tỷ lệ thịt móc hàm đạt 65 - 68%, tỷ lệ mỡ chiếm khoảng 35 - 37, tỷ lệ
nạc là 36 - 40%.
* Giống lợn Mẹo

Lợn ỉ có 2 nhóm là Ỉ pha và Ỉ mỡ.
Đặc điểm sinh trưởng phát dục: Lợn Ỉ lúc 2 tháng tuổi đạt 5,0 kg,

Về nguồn gốc: Giống lợn này được nuôi nhiều ỏ vùng núi cao nơi
có đồng bào người Hmông sinh sống, số lượng được phân bố nhiều ở

lúc trưởng thành đạt 85 kg.
Khả năng sinh sản: Lợn Ỉ khả năng thành thục về tính sớm, con cái 3 - 4
tháng tuổi đã có biểu hiện động dục, chu kỳ động dục là 19 - 21 ngày, thời
gian động dục là 3 - 4 ngày, thời gian chửa 110 - 115 ngày, lợn nái có thể

vùng núi Nghệ An, Hà Tĩnh, ngoài ra giống lợn Mẹo còn được nuôi ở
Lào Cai, Yên Bái.
Về Ngoại hình: Lợn Mẹo được chia là 3 nhóm: Nhóm lợn đen có 6
điểm trắng, đầu to, mặt hơi gẫy, tai to tròn hơi ngả về phía trước, cổ to và

đẻ 9 - 11 con/ổ, tỷ lệ nuôi sống đạt cao 90 - 92%.
* Giống lợn Lang Hồng

ngăn, ngực nở và sâu, lưng thẳng, mông nở, gốc tai to và dài, bụng gọn.

Đây là giống lợn nổi tiếng ở vùng Bắc Ninh, thuộc nhóm còn có lợn

Nhìn chung, lợn nhóm này có ngoại hình phát triển tương đối cân đối, tầm

Lang Lạng Sơn, Thái Bình, Thái Nguyên... nhóm lợn Lang này có pha máu
lợn Móng Cái với lợn địa phương, lông da lang từng nhóm trên mình,

vóc to, lông da thưa, chúng thuộc loại hình xương to.
- Nhóm lợn màu đen tuyền, đầu nhỏ và ngắn, cổ nhỏ mảnh, vai, ngực,

mông kém phát triển, bộ xương nhỏ, thể chất yếu.

không ổn định như lợn Móng Cái.
Ngoại hình: Lợn Lang Hồng có ngoại hình tương tự giống lợn Móng
Cái, đầu to vừa phải, mõm bé và dài, tai to cúp về phía trước, cổ ngắn, lưng
võng, bụng to, xệ nên hai hàng vú thường xuyên quyết đất.

- Nhóm lợn Mẹo lang ngoại hình tương tự như nhóm lợn đen tuyền,
chỉ khác là màu lông lang trắng đen.
Khả năng sinh sản: Lợn thành thục sớm, lợn đực 5 tháng tuổi có thể

Màu sắc lông giống như lợn Móng Cái, màu đen, ở giữa trán có điểm

nhảy, lợn cái thành thục muộn vào khoảng 8 -9 tháng tuổi. Chu kỳ động dục

trắng hình tam giác, giữa tai và cổ một dải trắng cắt ngang kéo dài từ bụng

là 18 - 21ngày, thời gian động dục 2 - 4 ngày. Lợn thường đẻ một năm 1

đến chân, lưng và mông có màu đen kéo dài đến khấu đuôi và đùi không

lứa, khoảng từ 5 - 10 con/lứa, tỷ lệ nuôi sống thấp 60 - 70%.

giống yên ngựa như ở giống Móng Cái.

Khả năng sản xuất: Khối lượng trưởng thành con đực đạt 140 kg,con

Đặc điểm sản xuất có thua kém so với lợn Móng Cái nhưng không

cái đạt 130 kg. Tỷ lệ móc hàm 65 - 80%, tỷ lệ thịt nạc 45 - 65%, tỷ lệ mỡ

đáng kể. Nái sinh sản có 10 - 12 vú trở lên, đẻ 10 con/ổ, khối lượng sơ sinh

là15 - 25%. Tăng khối lượng trung bình từ 250 - 300g/ngày. Giống lợn này

0,435 kg/con, 2 tháng tuổi 5,88 - 6,1 kg. Lợn nuôi thịt 10 tháng tuổi đạt 58 - 59

chủ yếu được nuôi để khai thác thịt trong vùng có kinh tế và điều kiện chăn

kg, tỷ lệ mỡ 41% với tiêu tốn 5,8 - 6,1 kg thức ăn hỗn hợp cho 1kg tăng trọng.

nuôi chưa tốt, (Nguyễn Thiện và CS, 2005) [47].

Nguyễn Thiện và CS, (2005) [47] cho biết, do giống lợn Lang Hồng là loại
hướng mỡ nên thường được giết thịt khi khối lượng còn nhỏ, khoảng 55 - 60
kg (10 - 12 thang tuổi). Chất lượng thịt xẻ tương đương giống lợn Móng Cái

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



So với giống lợn Mường Khương thì lợn Mẹo sinh trưởng, phát dục
tốt hơn, khối lượng sơ sinh của lợn Mẹo là: 0,4 - 0,6 kg, cai sữa 2 tháng tuổi
6 - 7 kg, 12 tháng tuổi 55 kg, lúc 16 - 18 tháng tuổi 100 - 120 kg. Tuổi động

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

37

38

dục là 6 - 7 tháng tuổi, chu kỳ động dục là 27 - 30 ngày, thời gian động dục

đời trong điều kiện khí hậu đất đai ở tỉnh Cao Bằng và một số tỉnh lân cận

4 - 5 ngày, thời gian mang thai 116 - 120 ngày, số con/lứa 6 - 8 con. Lợn

thuộc vùng núi phía Bắc Việt Nam. Giống lợn này có nguồn gốc từ một

Mẹo có tầm vóc to lớn, phát triển cân đối, sức sống cao, ăn tạp, dễ nuôi. Có

giống lợn địa phương nhưng do điều kiện địa lý đồi núi cao hiểm trở, việc

một số nhược điểm là xương to, da dày, lông thô, số lượng vú ít, thành thục

thông thương có nhiều hạn chế, người chăn nuôi ở vùng núi này chỉ giao dịch

muộn, (Nguyễn Khánh Quắc và CS, 1995) [35].

mua bán tại chợ Táp Ná. Chính vì vậy, giống lợn nội này dần dần được nhân
dân đặt tên là Táp Ná.

* Giống lợn Vân Pa
Được sự hỗ trợ của chương trình bảo tồn gen vật nuôi thuộc Viện

Lợn Táp Ná có màu sắc rất đặc trưng: Lông và da màu đen, ngoại

chăn nuôi Quốc gia Hà Nội, năm 2001, Trường Trung học Nông nghiệp và

trừ 6 điểm trắng ở trán, 4 cẳng chân và chóp đuôi, khác với lợn Móng Cái

PTNT Quảng Trị đã tiến hành nuôi và bảo tồn giống lợn Vân Pa. Theo

là không có dải yên ngựa màu trắng vắt qua vai. Lợn cái Táp Ná thường

phương thức nuôi thả rông, với tổng đàn lợn giống gồm 30 con, trong đó có

có 8 - 12 vú, số con sơ sinh sống mỗi lứa từ 4 đến 13 con, nhưng trên 80%

25 con lợn nái, 5 con lợn đực, con giống được mua từ các đồng bào dân tộc

số ổ đạt từ 6 - 9 con/lứa. Số con khi cai sữa mỗi lứa của lợn Táp Ná thấp,

ở vùng miền núi Hướng Hoá và Đakrông. Qua 4 năm thực hiện mô hình

chỉ đạt trung bình là 6,83 con và biến động trong phạm vi từ 3 - 1 con.

nuôi bảo tồn cho thấy: Sau một năm, trọng lượng lợn bố mẹ nặng 35 kg và

Khả năng sinh sản lợn Táp Ná không tốt bằng giống Móng Cái, chỉ tương

bắt đầu đẻ con, bình quân mỗi năm một con lợn nái sinh được 2 lứa, 1 lứa

đương với một số lợn nội khác như lợn Cỏ, Mẹo, Ỉ hay Mường Khương.

có từ 6 - 8 con.

Lợn có tuổi đẻ lứa đầu là 13,6 tháng, giá trị này thấp hơn lợn Mẹo nhưng

Giống lợn Vân Pa có 2 loại, một là giống lợn màu đen, đầu hơi to, mõm

cao hơn lợn Móng Cái. Tốc độ sinh trưởng của lợn Táp Ná nằm trong

nhọn, tai nhỏ thân hình ngắn, trong lượng lợn trưởng thành khoảng 30 - 35 kg.

khoảng trung bình của giống lợn nội Việt Nam. Khối lượng trưởng thành

Hai là giống lợn khi nhỏ có sọc thưa vàng, lớn lên chuyển thành màu tro hơi

đạt khoảng 100 kg trong điều kiện nuôi của các nông hộ trung bình và đạt

ánh vàng. Đây có thể là giống lợn đen được phối với lợn rừng hình thành

120 kg ở các hộ nuôi tốt.

con giống này, đầu nhỏ thanh, mõm nhọn, cơ thể cân đối, bụng gọn trọng

Hiện nay nguồn gen giống lợn Táp Ná được nuôi thử nghiệm tạo các

lượng trưởng thành 40kg. Lợn Vân Pa sinh sản kém: Khối lượng sơ sinh

tổ hợp lai với giống Móng Cái. Các nhóm lợn lai F1 (Táp ná x Móng Cái) và

250 - 300g/con, tuổi phối giống lần đầu 7 - 8 tháng tuổi, 1,5 lứa/năm, khối

F1 (Móng Cái x Táp Ná) đang được thử nghiệm vỗ béo để khảo sát khả

lượng lúc 12 tháng tuổi đạt 30 - 35kg, thịt có mùi vị thơm ngon, ít mỡ chủ

năng tăng khối lượng và chất lượng thịt xẻ tại Cao Bằng. Tỷ lệ móc hàm

yếu được sử dụng làm thuốc, thực phẩm đặc sản và nuôi tại vùng đồi núi,

cao 79,06%, tỷ lệ thịt xẻ cũng khá cao 64,68% so với giống lợn nội ở nước

(Trần Văn Đo, 2004) [8].

ta, tỷ lệ nạc đạt không cao chỉ đạt 32,90% và tỷ lệ mỡ đạt 46,82%. Khi thử

* Giống lợn Táp Ná

nghiệm luộc thịt thân và thịt 3 chỉ để đánh giá mùi vị của thịt có mùi vị

Nguyễn Văn Đức, Giang Hồng Tuyến, Đoàn Công Tuân, (2002) [9]
cho biết lợn Táp Ná là một giống lợn nội được hình thành và phát triển từ lâu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



thơm, ngon, mềm tương tự như thịt lợn Móng Cái, (Nguyễn Thiện và CS,
2005) [47].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

39

40

1.3.2.2. Một số đặc điểm giống và kết quả nghiên cứu về lợn Mường Khương
Là một trong những giống lợn nội to nhất của Việt Nam. Khối lượng
trưởng thành con đực và con cái tương ứng là 150 kg và 132 kg.

Về khả năng sinh sản: Lợn Mường Khương là giống lợn thành thục
muộn. Tuổi động dục của lợn cái khoảng 200 - 300 ngày, tuổi đẻ lứa đầu
khoảng 12 tháng, thời gian động dục 5 - 7 ngày, thời gian chửa 115 ngày.

Nguồn gốc: Lợn chủ yếu ở huyện Mường Khương và tập trung nhiều

Số con sơ sinh và số con cai sữa thấp khoảng 5 - 7 con/lứa, khối lượng sơ

nhất ở một số vùng như: Cao Sơn, La Pán Tẩn, Tả Thàng, Nậm Chảy... và

sinh 0,6 kg/con, số lứa đẻ bình quân chỉ đạt từ 1,2 - 1,3 lứa/năm (Trần Văn

một số ít ở huyện Bát Xát tỉnh Lào Cai.

Phùng và CS, 2004) [35].

Về đặc điểm ngoại hình: Lợn Mường Khương có thân hình vững
chắc, thô, lông đại đa số là màu đen, có một số ít lông màu nâu, trên nền có
những đốm trắng xuất hiện ở trán và 4 chân (từ móng đến đốt xương bàn).
Lông gáy có con dài 5 - 6 cm, da thô dầy cứng, đầu to vừa phải và dài, mõm
thẳng. Trên trán có nếp nhăn thường chạy dọc theo chiều dài sóng mũi dài

Đây là giống lợn có hướng mỡ, nạc, nuôi nhiều ở vùng Mường
Khương, Bát Xát. Lợn khung xương to, mình lép, tai to và rủ che kín mắt. Lợn
thành thục muộn sinh sản kém, 8 con/ổ, khối lượng sơ sinh 0,547 kg/con, khối
lượng 2 tháng tuổi 6,39 kg/con, giết thịt lúc 10 tháng tuổi đạt 75 kg, tỷ lệ
mỡ 42 - 43%. Tiêu tốn 6,5 - 6,7kg thức ăn hỗn hợp cho 1kg tăng trọng. Lợn
thích nghi ở vùng cao nơi các đồng bào dân tộc sinh sống với điều kiện

khoảng 5 - 8 cm. Tai to hơi choãi ngang hoặc có thiên hướng về phía trước,

chăn nuôi còn khó khăn và lạc hậu, nên giống lợn này không phổ biến trong

có con tai to, mềm hơi cúp xuống. Thân dài, hẹp ngang, bụng thon gọn, rất

sản xuất.

thích nghi với việc chăn thả, bốn chân cao to, tương đối vững chắc, chân

Nhận xét chung: Lợn Mường Khương có nhược điểm là thân mình

không đi bàn, móng gọn, không có vết nứt, nếu nhìn nghiêng thì có dáng

lép, thành thục muộn, số vú ít, khả năng sinh sản thấp. Nhưng lợn Mường

tiền thấp hậu cao.

Khương cũng có nhiều ưu điểm như ngoại hình thuộc loại trường mình,

Về đặc điểm sinh trưởng: Lợn Mường Khương sinh trưởng chậm, từ
4 - 6 tháng tuổi sinh trưởng nhanh. Nhưng giai đoạn từ 7 - 9 tháng tuổi sinh

trưởng chậm lại, từ 10 - 14 tháng tuổi sinh trưởng bình thường, từ 18 tháng
tuổi sinh trưởng rất chậm và giảm dần đến 36 tháng tuổi. Nguyễn Thiện và

lưng thẳng, bụng gọn, 4 chân chắc chắn, khả năng ăn thức ăn thô xanh cao,
chịu đựng kham khổ tốt, phẩm chất thịt thơm ngon. Lợn nuôi phù hợp với
nơi có điều kiện kinh tế khó khăn, phương thức chăn nuôi lạc hậu, đó là
những đặc tính gen quý hiếm cần được gìn giữ và bảo tồn.
Vậy để khắc phục những mặt hạn chế của giống lợn này chúng ta có

CS, 2005 [47] cho rằng lợn Mường Khương lúc 12 tháng tuổi có khối lượng

thể nâng cao khả năng sản xuất của nó bằng nhiều biện pháp như: quản lý,

trung bình là 70 - 80 kg, nếu được nuôi tốt có thể đạt 90 kg, tăng khối lượng

chăm sóc, chọn lọc, lai tạo… Ngoài ra biện pháp tác động thức ăn cũng là

trung bình là 300 - 340 g/ngày. Tỷ lệ móc hàm 74 - 80%, tỷ lệ thịt xẻ 66 - 74%,

một trong những biện pháp làm tăng khả năng sản xuất thịt của lợn mà vẫn

tỷ lệ mỡ 33 - 42%, tỷ lệ thịt nạc 40 - 44% lợn có xu hướng nhiều nạc hơn so

giữ được phẩm chất thịt thơm ngon. Vì thế bước đầu chúng tôi nghiên cứu

với các giống lợn nội khác. Khối lượng giết mổ to nhưng tỷ lệ nạc không

biện pháp tác động thức ăn cho lợn Mường Khương nhằm tìm hiểu về khả

thấp và đặc biệt là mầu thịt đỏ sẫm.

năng sản xuất thịt của giống lợn này ra sao dưới sự thay đổi phương thức
chăn nuôi của địa phương.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên