NGHIÊN CỨU NHỮNG THAY ĐỔI VỀ CHỨC NĂNG THẤT TRÁI BẰNG SIÊU ÂM DOPPLER TIM Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƢỜNG TYP 2

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y - DƢỢC

----------------

TRẦN NINH

TRẦN NINH

NGHIÊN CỨU
NGHIÊN CỨU

NHỮNG THAY ĐỔI VỀ CHỨC NĂNG THẤT TRÁI

NHỮNG THAY ĐỔI VỀ CHỨC NĂNG THẤT TRÁI

BẰNG SIÊU ÂM DOPPLER TIM Ở BỆNH NHÂN

BẰNG SIÊU ÂM DOPPLER TIM Ở BỆNH NHÂN

ĐÁI THÁO ĐƢỜNG TYP 2

ĐÁI THÁO ĐƢỜNG TYP 2

CHUYÊN NGÀNH: NỘI KHOA
Mã số: 60.72.20

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC
HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. Trịnh Xuân Tráng

Thái Nguyên - 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Thái Nguyên - 2009



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




CÁC TỪ VIẾT TẮT

LỜI CẢM ƠN
BCT-ĐTĐ

: Bệnh cơ tim-Đái tháo đường

BMI

: Body Mass Index-Chỉ số khối cơ thể

CO

: Cung lượng tim

Đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới Đảng uỷ, Ban Giám hiệu, Phòng

CT

: Cholesterol total-Cholesterol toàn phần

Đào tạo Sau Đại học và bộ môn Nội Trường Đại học Y-Dược Thái Nguyên đã

Dd

: Đường kính thất trái cuối tâm trương

tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu.

ĐMC

: Động mạch chủ

ĐMP

: Động mạch phổi

người thầy đã hết lòng dạy dỗ, dìu dắt, trực tiếp hướng dẫn và luôn tạo mọi

Ds

: Đường kính thất trái cuối tâm thu

điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành luận văn.

ĐTĐ

: Đái tháo đường

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc, phòng Kế hoạch hợp tổng,

EF%

: Ejection fraction- Phân số tống máu

tập thể các bác sĩ, y tá khoa Nội tiết -Hô hấp, khoa Thăm dò chức năng Bệnh

FS%

: Phân số co ngắn cơ

viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt

HDL-C

: High density lipoprotein Cholesterol- Cholesterol tỉ trọng cao

quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

IVSd

: Bề dày vách liên thất tâm trương

IVSs

: Bề dày vách liên thất tâm thu

hóa gia đình Việt Nam nơi tôi đang làm việc đã tạo mọi điều kiền thuận lợi

LDL-C

: Low density lipoprotein Cholesterol- Cholesterol tỷ trọng thấp

cho tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu.

LVPWd

: Bề dày thành sau thất trái tâm trương

LVPWs

: Bề dày thành sau thất trái tâm thu

NMCT

: Nhồi máu cơ tim

NPTĐH

: Nghiệm pháp tăng đường huyết

SV

: Thể tích tống máu

TG

: Triglycerid

THA

: Tăng huyết áp

Vd

: Thể tích thất trái cuối tâm trương

Vs

: Thể tích thất trái cuối tâm thu

WHO

: Tổ chức y tế thế giới

Để giúp tôi h oàn thành khóa học và luận văn tốt nghiệp cao học này, đã
có nhiều người giúp đỡ , hỗ trợ tôi rất nhiều .

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS, TS. Trịnh Xuân Tráng

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban thường trực Trung ương Hội kế hoạch

Đặc biệt tôi xin tỏ lòng biết ơn tới gia đình, các đồng nghiệp và bạn bè

đã cổ vũ, động viên và hỗ trợ tôi trong suốt thời gian qua.
Thái Nguyên, tháng 12 năm 2009
Tác giả
Trần - Ninh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




4.1 Đặc điểm chung của các nhóm nghiên cứu ………………...

MỤC LỤC
Trang
Lời cảm ơn
Các từ viết tắt
Mục lục
Danh muc bảng
Mục lục biểu đồ

4.2. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng c ủa các nhóm nghiên
cứu ……………………………………………………………...

49

4.3. Bàn luận về các thông số siêu âm tim … ...………………...

53

4.4 Kết quả các thông số siêu âm tim …………………………..

47

4.5. Tổn thương van 2 lá và van động mạch chủ ………………

49

Kết luận: ……………………………………………………….

58

Khuyến nghị: ………………………………………………….

59

Chƣơng 1: Đặt vấn đê ………………………………………...

1

Chƣơng 2: Tổng quan ………………………………………...

4

1.1. Đại cương về đái tháo đường ……………………………...

4

1.2. Cơ chế bệnh sinh của đái tháo đường type 2 ………………

10

Mẫu bệnh án nghiên cƣ́u

1.3. Cơ chế bệnh sinh bệnh suy tim ở bệnh nhân đái tháo đường

10

Danh sách bệnh nhân nghiên cứu

Tài liệu tham khảo

1.4 Các nghiên cứu về thay đổi chức năng tim ở bệnh nhân đái
tháo đường ……………………………………………………...

16

1.5. Ứng dụng của siêu âm Doppler tim trong đánh giá chức
năng tim ………………………………………………………...

18

Chƣơng 3: Đối tƣợng và phƣơng pháp nghiên cứu …………

24

2.1. Đối tượng nghiên cứu ……………………………………...

24

2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu …………………………

26

2.3. Phương pháp nghiên cứu …………………………………..

26

2.4. Các chỉ tiêu nghiên cứu ……………………………………

26

2.5. Kỹ thuật thu thập số liệu ……………………………… .......

27

Chƣơng 3. Kết quả nghiên cứu ………………………………

33

3.1 Đặc điểm chung của các nhóm nghiên cứu ………………...

33

3.2. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng c ủa các nhóm nghiên
cứu ……………………………………………………………...

34

3.3. Kết quả các thông số siêu âm …………………………… ...

38

Chƣơng 4: Bàn luận …………………………………………..

47

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



48

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




DANH MỤC BẢNG
STT

19.

Tên bảng
Bảng 1.1: Tỷ lệ mắc bệnh ĐTĐ ở một số nơi trên thế giới

2.

Bảng 1.2: Số liệu thông báo của một số quốc gia về tỷ lệ bệnh

5

5

3.

Bảng 1.3: Tiêu chuẩn chẩn đoán ĐTĐ…………………….

7

4.

Bảng 1.4: Tiêu chuẩn chẩn đoán ĐTĐ typ 1 và typ 2 …….

9

5.

Bảng 2.1: Bảng xếp loại BMI ..............................................

28

6.

Bảng 2.2 Chẩn đoán mức độ tăng huyết áp theo JNC VI

29

7.

Bảng 2.3 Phân độ suy tim theo NYHA ……………………

29

8.

Bảng 3.1: Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu …….

33

9.

Bảng 3.2: Đặc điểm về giới, của các nhóm nghiên cứu ….

33

10.

Bảng 3.3: Đặc điểm lâm sàng của đối tượng nghiên cứu

34

11.

Bảng 3.4: Đặc điểm lâm sàng của nhóm đái tháo đường

34

12.

Bảng 3.5: Đặc điểm của chỉ số BMI của các nhóm nghiên cứu
………………………………………………………...

14.

15.

Bảng 3.9: So sánh những biến đổi về sinh hóa của nhóm ĐTĐ

37

17.

Bảng 3.10: Đặc điểm các thông số đánh giá chức năng tâm
38

Bảng 3.11: Đặc điểm các thông số đánh giá chức năng tâm



39

43

Bảng 3.19: So sánh tỷ lệ tổn thương van 2 lá và van ĐMC
44

Bảng 3.20: Mức độ tổn thương van 2 lá giữa nhóm ĐTĐ
đơn thuần và nhóm ĐTĐ có THA ………………………...

45

Bảng 3.21: Mức độ tổn thương van ĐMC giữa các nhóm
nghiên cứu …………………………………………………

46

Bảng 4.1: So sánh tỷ lệ ĐTĐ có THA với một số nghiên cứu
khác …………………………………………………..

30.

43

Bảng 3.18: So sánh tỷ lệ tổn thương van 2 lá và van ĐMC

giữa 2 nhóm bệnh nhân ĐTĐ có và không có THA ………

29.

42

Bảng 3.17: So sánh chức năng tâm trương thất trái ở 2 giới

giữa các nhóm nghiên cứu ………………………………...

36

16.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

25.

42

Bảng 3.16: So sánh tỉ lệ sóng E /A giảm gi ữa 2 giới bệnh

bệnh nhân ĐTĐ ……………………………………………

28.

36

thu thất trái ở nhóm ĐTĐ ………………………………….

24.

41

Bảng 3.15: So sánh tỉ lệ sóng E /A giảm gi ữa các nhóm

nhân ĐTĐ …………………………………………………

35

nghiên cứu ………………………………………….

18.

23.

41

Bảng 3.14: So sánh các thông số đánh giá chức năng tâm

nghiên cứu …………………………………………………

27.

Bảng 3.8: So sánh nh ững biến đổi về sinh hóa của các nhóm

thu thất trái ở các nhóm nghiên cứu ……………………….

22.

40

Bảng 3.13: So sánh các thông số đánh giá chức năng tấm

trương thất trái ở nhóm ĐTĐ ……………………………...

35

Bảng 3.7: Số lượng bệnh nhân có biểu hiện suy tim trên lâm
sàng của nhóm ĐTĐ ………………………………….

21.

26.

Bảng 3.6: Đặc điểm của chỉ số BMI của nhóm bệnh nhân
ĐTĐ ……………………………………………………….

20.

trương thất trái của các nhóm nghiên cứu …………………

ĐTĐ năm 1999 ………………………………………

13.

bệnh nhân ĐTĐ …………………………………………

Trang

1.

Bảng 3.12: So sách chức năng tâm thu thất trái giữa 2 giới ở

50

Bảng 4.2: So sánh tỷ lệ rối loạn lipid máu với một số nghiên
cứu khác …………………………………………

52

31.

Bảng 4.3: So sánh tỷ lệ E/A với tác giả khác ……………...

55

32.

Bảng 4.4: So sánh tỷ lệ tổn thương van tim với tác giả khác
……………………………………………………….

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



57


PHỤ LỤC BIỂU ĐỒ

ĐẶT VẤN ĐỀ

STT
Tên biểu đồ
1.
Biểu đồ 3.1: Tỷ lệ tổn thương van tim của các nhóm

Trang

nghiên cứu …………………………………………………

44

2.

3.

Đái tháo đường (ĐTĐ) là bệnh lý rối loạn chuyển hóa Glucid mạn tính
và là một bệnh thường gặp nhất trong các bệnh nội tiết. Đây là một trong 3
bệnh có tỷ lệ gia tăng nhanh nhất hiện nay (cùng với bệnh tim mạch, ung thư)

Biểu đồ 3.2: Số lượng các mức độ tổn thương van 2 lá của
nhóm ĐTĐ đơn thuần và có THA ………………………...

45

[2]. Theo thông báo của Hiệp hội Đái tháo đường Quốc tế (International

Biểu đồ 4.1: Tỉ lệ giới của nhóm đái tháo đường …………

49

Diabetes Federation-IDF): Năm 1994 cả thế giới có 110 triệu người mắc bệnh
đái tháo đường, năm 1995 có 135 triệu người mắc bệnh chiếm 4% dân số toàn
cầu, năm 2000 có 151 triệu người, năm 2006 con số này đã là 246 triệu người,
dự đoán năm 2010 có 246 triệu người mắc bệnh [2].
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (World Health Organization-WHO) vào
năm 2025 số bệnh nhân ĐTĐ trên toàn thế giới sẽ vào khoảng 300-330 triệu
người mắc bệnh ĐTĐ chiếm tỷ lệ 5,4% dân số toàn cầu. Còn theo Quỹ Đái
tháo đường thế giới (World Deabetes Fund-WBF) sẽ có từ 300-339 triệu

người [2].
Hiện nay, mặc dù có nhiều tiến bộ trong chẩn đoán, điều trị bệnh nhưng
tỷ lệ bệnh nhân ĐTĐ tử vong và tàn phế vẫn còn cao mà nguyên nhân hàng
đầu vẫn là các biến chứng về tim mạch (chiếm 40-70%) [2], [4], [10], [19].
Theo nghiên cứu Framingham ở Mỹ, tỷ lệ tử vong do bệnh lý tim mạch ở
bệnh nhân ĐTĐ cao gấp hai lần ở nam giới và gấp năm lần ở nữ giới người
không bị ĐTĐ [10], [19].
Trong các biến chứng về tim mạch của ĐTĐ thì suy tim là một biến
chứng thường gặp và là hậu quả cuối cùng của các biến chứng tim mạch. Suy
tim trong bệnh ĐTĐ có 2 nguyên nhân chính là do bệnh mạch vành và bệnh
cơ tim-ĐTĐ (Diabetic Cardiomyopathy) do cơ tim bị tổn thương trực tiếp bởi
các rối loạn chuyển hoá cũng như tổn thương vi mạch [10], [19]. Cũng theo
nghiên cứu Framingham, thậm trí sau khi đã loại trừ các bệnh lý của tim mạch
như: bệnh mạch vành, bệnh tim do thấp, và các yếu tố nguy cơ đến tim mạch

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




như: tăng huyết áp, béo phì, rối loạn lipid máu... thì tỷ lệ suy tim ở bệnh nhân

[44], [45], [48], . Các nghiên cứu này cho thấy ở bệnh nhân ĐTĐ thậm chí ở

ĐTĐ vẫn cao gấp 4-5 lần so với người không bị ĐTĐ [19].

cả giai đoạn rối loạn dung nạp glucose đã xuất hiện sớm tình trạng suy giảm

Suy tim ở bệnh nhân ĐTĐ được đặc trưng bởi tình trạng suy giảm chức

chức năng thất trái. Các thay đổi này có thể liên quan đến các yếu tố nguy cơ

năng tâm trương (Suy tim tâm trương) xuất hiện trong khi chức năng tâm thu

của bệnh tim mạch ở bệnh nhân ĐTĐ như tăng huyết áp, tuổi, thời gian bị

bình thường hoặc còn bù. Suy chức năng tâm trương ở bệnh nhân ĐTĐ xuất

bệnh, chỉ số khối cơ thể (BMI), các biến chứng vi mạch của ĐTĐ [10], [19].

hiện rất sớm, thậm chí ở cả bệnh nhân ĐTĐ giai đoạn chưa có triệu chứng.

Nhằm nghiên cứu sự thay đổi chức năng thất trái ở bệnh nhân ĐTĐ typ 2

Những thay đổi chức năng này không thể phát hiện được bằng các phương

chúng tôi đặt vấn đề thực hiện đề tài:

pháp khám thông thường. Trong trường hợp không kiểm soát được bệnh ĐTĐ
biến chứng suy chức năng tâm trương sẽ dẫn tới suy tim toàn bộ [10], [19].

“Nghiên cứu những thay đổi về chức năng thất trái bằng siêu âm
Doppler tim ở bệnh nhân đái tháo đƣờng typ 2”

Suy tim nói riêng cũng như các biến chứng về tim mạch của bệnh nhân ĐTĐ

Nhằm mục tiêu sau:

nói chung không những làm tăng thời gian nằm điều trị của bệnh nhân mà còn

Đánh giá chức năng thất trái bằng siêu âm Doppler tim ở bệnh

làm tăng chi phí cho việc điều trị bệnh, tăng gánh nặng cho bệnh nhân gia

nhân ĐTĐ typ 2.

đình và xã hội trong việc điều trị bệnh. Vì vậy việc phát hiện sớm và điều trị
kịp thời biến chứng suy tim ở bệnh nhân ĐTĐ (cụ thể là suy chức năng tâm
trương thất trái) có ý nghĩa rất quan trọng trong tiên lượng, điều trị bệnh nhân
ĐTĐ làm giảm biến chứng nguy hiểm, thời gian và chi phí điều trị cho bệnh
nhân.
Trước đây kỹ thuật thăm dò chức năng tim nói chung và thăm dò chức
năng thất trái nói riêng chủ yếu được thực hiện bằng các phương pháp thăm
dò có xâm nhập như thông tim, chụp phóng xạ hạt nhân buồng tim. Trong
những năm gần đây rất nhiều các phương tiện và phương pháp thăm khám
tiên tiến đã được ứng dụng vào lĩnh vực y học. Phương pháp đánh giá, thăm
dò chức năng tim bằng siêu âm đặc biệt là siêu âm-Doppler đã được ứng dụng
rộng rãi và thông dụng cho phép phát hiện sớm, chính xác những rối loạn
chức năng tim và các thay đổi huyết động trong bệnh lý tim mạch [5], [19],
[31], [32].
Việc ứng dụng siêu âm-Doppler tim để đánh giá chức năng thất trái ở
bệnh nhân ĐTĐ đã được nhiều nghiên cứu trên thế giới đề cập [19], [37],

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




vùng, quốc gia, dân tộc. Theo số liệu của Viện nghiên cứu ĐTĐ quốc tế thì tỷ
lệ bệnh ĐTĐ của một số khu vực như sau [2]:

Chƣơng 1
TỔNG QUAN
1.1. Đại cƣơng về đái tháo đƣờng

Bảng 1.1: Tỷ lệ mắc bệnh ĐTĐ ở một số khu vực trên thế giới

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thì đái tháo đường (ĐTĐ) “là một

Khu vực

Tỷ lệ ĐTĐ typ 1

Tỷ lệ ĐTĐ typ 2

Tổng cộng

hội chứng có đặc tính biểu hiện bằng tình trạng tăng glucose máu do hậu quả

Châu Phi

0,8%

0,7%

1,5%

của việc thiếu/hoặc mất hoàn toàn Insulin hoặc do liên quan đến sự suy yếu

Châu Á

0,14%

1,4%

1,5%

Châu Mỹ

0,3%

2,0%

2,3%

0,5%

3,1%

3,6%

0,6%

4,7%

5,3%

trong bài tiết và hoạt động của Insulin” [2], [4].
Ngày nay người ta cho rằng ĐTĐ là một rối loạn của hệ thống nội tiết;

Châu Đại dương

bệnh có thuộc tính là tăng glucose máu. Mức độ tăng glucose máu phụ thuộc

và Châu Âu

vào sự mất toàn bộ hay một phần khả năng bài tiết hoặc khả năng hoạt động

Khu vực Bắc Mỹ

của insulin hoặc cả hai [2], [4].
Năm 2003, các chuyên gia của “ Ủy ban chẩn đoán và phân loại bệnh

Tỷ lệ mắc bệnh ĐTĐ ở các quốc gia khác nhau cũng rất khác nhau phụ

ĐTĐ Mỹ” lại đưa ra một định nghĩa mới về ĐTĐ “ là một nhóm các bệnh

thuộc vào rất nhiều yếu tố như kinh tế, xã hội, tập quán ăn uống, sinh hoạt,

chuyển hóa có đặc điểm là tăng glucose máu, hậu quả của sự thiếu hụt bài tiết

hoạt động thể lực …[2], [4],[13],[14],[20].

insulin; khiếm khuyết trong hoạt động của insulin hoặc cả hai. Tăng glucsose

Bảng 1.2: Số liệu thông báo của một số quốc gia về tỷ lệ bệnh ĐTĐ

máu mạn tính thường kết hợp với sự hủy hoại, sự rối loạn chức năng và sự
suy yếu chức năng của nhiều cơ quan đặc biệt là mắt, thần kinh, tim và mạch

năm 1999
Quốc gia

Tỷ lệ ĐTĐ

Thái Lan

6,7 %

Hàn Quốc

4,0 %

Trung Quốc

2,0 %

Đài Loan

2,1 %

Hồng Công

4,0 %

Ấn Độ

4,0 %

Indonesia

1,3 %

Pakistan

3,0 %

máu [2].
Từ đó mặc dù ĐTĐ là một bệnh nội tiết nhưng biểu hiện của bệnh lại là
biểu hiện của những rối loạn chuyển hóa với các triệu chứng đặc trưng của
bệnh là tiểu nhiều, khát nhiều, sụt cân nhiều khó lý giải, tuy nhiên đôi khi
bệnh biểu hiện tương đối âm thầm, người bệnh chỉ tình cờ phát hiện ra khi đi
khám các bệnh lý khác [2].
1.1.1. Tình hình bệnh ĐTĐ
1.1.1.1. Tỷ lệ bệnh ĐTĐ trên thế giới.
Tỷ lệ bệnh ĐTĐ trên thế giới có sự khác biệt rất lớn giữa các vùng,
quốc gia tùy thuộc vào tập quán sinh hoạt và đời sống kinh tế xã hội của từng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Ngay trong một quốc gia các số liệu thống kê cũng có sự khác nhau
phụ thuộc vào áp dụng theo tiêu chuẩn chẩn đoán nào. Ở Mỹ theo khảo sát
năm 1993 về sức khỏe quốc gia (National Health Survey), tỷ lệ bệnh ĐTĐ cả
hai loại là 3,3% dân số, tuy nhiên khi áp dụng test dung nạp glucose thì tỷ lệ

- Đặc biệt có tới 64,9 % số người mắc bệnh ĐTĐ không được phát hiện
hoặc không được điều trị.
Và gần đây đã có rất nhiều các nghiên cứu khác đã được tiến hành tại
các địa phương cho các các quả tương tự [7], [8], [11], [16], [17], [18], [21].

ĐTĐ là 6,6% và tỷ lệ có rối loạn dung nạp glucose là 11,2% dân số [2], [4].
1.1.1.2. Tỷ lệ bệnh ĐTĐ ở Việt Nam.

1.1.2. Tiêu chuẩn chẩn đoán và phân loại ĐTĐ

Ở Việt Nam, vào những năm 1990 lần đầu tiên nghiên cứu dịch tễ

1.1.2.1. Tiêu chuẩn chẩn đoán

bệnh ĐTĐ được tổ chức một cách tương đối khoa học và đã đưa ra được các

Dưới đây là tiêu chuẩn chẩn đoán ĐTĐ của Tổ chức Y tế Thế (1999)

tỷ lệ tương đối chính xác ở các khu vực Hà Nội, Huế và TP. Hồ Chí Minh

giới dựa vào xét nghiệm nồng độ Glucose máu lúc đói và sử dụng test dung

trên các nghiên cứu ở độ tuổi 20-75 tuổi, cụ thể:

nạp glucose [2], [4].

Điều tra của Phan Sỹ Quốc và Lê Huy Liệu năm 1991 ở Hà Nội cho
thấy, tỷ lệ bệnh ĐTĐ là 1,1%, tỷ lệ rối loạn dung nạp Glucose là 1,6% ở độ
tuổi trên 15 tuổi. Trong đó tỷ lệ mắc bệnh ĐTĐ ở nội thành là 1,44% và ở
ngoại thành là 0,63% [2], [19].
Theo điều tra của Mai Thế Trạch và Diệp Thanh Bình năm 1993 tại
Thành phố Hồ Chí Minh thì tỷ lệ mắc bệnh ĐTĐ là 2,52±0,4% dân số [2],
[19].
Ở Huế năm 1996 điều tra của Trần Hữu Dàng và Lê Huy Liệu thấy tỷ
lệ mắc bệnh ĐTĐ là 0,96±0,14% dân số [2], [19].
Qua 3 cuộc điều tra nói trên ta thấy tỷ lệ mắc bệnh ĐTĐ có sự khác
nhau tùy thuộc vào điều kiện kinh tế, xã hội của từng vùng.
Năm 2001, Được sự giúp đỡ của các chuyên gia hàng đầu của WHO,
chúng ta tiến hành điều tra dịch tễ học bệnh ĐTĐ theo các qui chuẩn quốc tế
ở 4 thành phố lớn là Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí

Bảng 1.3: Tiêu chuẩn chẩn đoán ĐTĐ
Tiêu chuẩn

Máu toàn phần
Tĩnh mạch
Mao mạch

ĐTĐ
≥6,1 mmol/l

- Lúc đói
- Thời điểm 2 giờ sau
≥10 mmol/l
NP tăng đường huyết
Rối loạn dung nạp
glucose lúc đói-IGT
- Lúc đói (nếu đo)
<6,1 mmol/l

Huyết tương TM

≥6,1 mmol/l

≥7,0 mmol/l

≥11,1 mmol/l

≥11,1 mmol/l

<6,1 mmol/l

<7,0 mmol/l

và
và
- Thời điểm 2 giờ sau ≥6,7 mmol/l
NP tăng đường huyết
Suy giảm dung nạp
glucose lúc đói-IFG
- Lúc đói (nếu đo)

≥5,6 mmol/l

và
≥7,8 mmol/l

và
≥7,8 mmol/l

≥5,6 mmol/l

≥5,6 mmol/l

và
- Thời điểm 2 giờ sau <6,1 mmol/l
NP tăng đường huyết

và
<6,1 mmol/l

và
<7,0 mmol/l

Minh. Đối tượng điều tra là lứa tuổi 30-64 đã có kết quả như sau [2], [19]:
- Tỷ lệ bệnh ĐTĐ 4,0 %
- Tỷ lệ rối loạn dung nạp glucose 5,1 %

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




1.1.2.2. Phân loại ĐTĐ

Các tiêu chuẩn

Typ 1

Typ 2

Dưới 30 tuổi

Trên 30 tuổi

Không béo

Thường béo

Đột ngột, rầm rộ

Từ từ, ít biểu hiện

Tiểu nhiều, khát nước

Rõ

Không rõ

Ăn nhiều, sụt cân

Rõ

Không rõ

Thường có

Không

Biến chứng mạch máu

Biến chứng vi mạch

Mạch máu lớn

Insulin huyết tương

Rất thấp hoặc bằng 0

Bình thường hoặc cao

Có

Không

Bệnh ĐTĐ được chia làm nhiều loại, Có thể đưa ra một vài loại chính
Tuổi khởi phát bệnh

sau [2], [4]:
1. ĐTĐ typ 1: Tế bào Bêta bị hủy thường đưa đến thiếu insulin tuyệt đối
2. ĐTĐ typ 2: Kháng insulin kết hợp với thiếu insulin tương đối và
tuyệt đối hoặc giảm tiết insulin, loại này chia làm 2 loại nhỏ:

Thể trạng cơ thể
Đặc điểm khởi phát

+ ĐTĐ typ 2 không có béo
+ ĐTĐ typ 2 có béo
3. ĐTĐ đường do những tình trạng và hội chứng nhất định:
+ ĐTĐ do bệnh lý của tuyến tụy
+ ĐTĐ do những bệnh lý nội tiết khác: cường giáp, u tuyến yên…

Chiều hướng toan ceton

+ ĐTĐ do bất thường về insulin hoặc các receptor của nó.
+ ĐTĐ do các bệnh lý về gene.
+ ĐTĐ do thuốc hoặc các hóa chất khác
+ ĐTD do nguyên nhân nhiễm trùng
+ ĐTĐ qua trung gian miễn dịch (hiếm gặp)

Lệ thuộc insulin

4. ĐTĐ ở phụ nữ có thai (Gestational Diabetes)
Trong nội dung của nghiên cứu này chúng tôi chỉ đề cập đến ĐTĐ typ 2

Thụ thể insulin
Nồng độ glucagon huyết

1.1.2.3. Chẩn đoán ĐTĐ typ 1 và typ 2.

tương

Trước đây việc chẩn đoán ĐTĐ typ 1 và typ 2 chủ yếu dựa vào lứa tuổi
xuất hiện bệnh và các biểu hiện lâm sàng. Ngày nay với những hiểu biết ngày

Kháng thể kháng tiểu đảo

càng rõ về sinh học phân tử và sinh lý bệnh, việc chẩn đoán typ của bệnh

Liên quan đến kháng

ĐTĐ trở nên chính xác hơn. Fattorusso và Ritter đưa ra tiêu chuẩn chẩn đoán

nguyên HLA

Hiếm khi bị tổn thương Thường bị tổn thương
Tăng
Thường xuất hiện ngay
khi khởi bệnh
Có

Bình thường
Không có
Không

ĐTĐ typ 1 và typ 2 như sau [4]:
1.2. Cơ chế bệnh sinh của ĐTĐ typ 2
Bảng 1.4: Tiêu chuẩn chẩn đoán ĐTĐ typ 1 và typ 2

Cơ chế bệnh sinh của ĐTĐ nói chung và ĐTĐ typ 2 đã được nghiên cứu
và đưa ra từ rất sớm. Những năm trở lại đây cớ chế bệnh sinh của bệnh được

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




hiểu rõ ràng hơn. Trong ĐTĐ typ 2 có 2 yếu tố đóng vai trò quan trọng trong

Suy chức năng tâm trương ở bệnh nhân ĐTĐ đã được khẳng định qua

cơ chế bệnh sinh của ĐTĐ. Đó là sự kháng insulin và rối loạn sự bài tiết

những nghiên cứu lâm sàng và trong thực nghiệm. Điểm đặc trưng của suy

insulin, ngoài ra còn có vai trò của yếu tố gen và môi trường.

tim trên bệnh nhân ĐTĐ là suy chức năng tâm trương mặc dù chức năng tâm

Rối loạn bài tiết insulin: Ở người bình thường, khi đường máu tăng sẽ

thu vẫn còn bình thường hoặc hoặc hoạt động còn bù. Suy chức năng tâm

xuất hiện bài tiết insulin sớm và đủ để có thể kiểm soát nồng độ đường trong

trương (Suy tim tâm trương) biểu hiện bằng rối loạn chức năng đổ đầy thất

máu. Đối với bệnh nhân bị ĐTĐ, sự bài tiết insulin được kích thích muộn hơn

trái. Trong suy chức năng tâm trương, thất trái tăng độ cứng và không được

(không có pha sớm, pha muộn) [4].

đổ đầy máu trong thời kỳ tâm trương với một áp lực bình thường, làm giảm

Kháng insulin: Ở bệnh nhân ĐTĐ typ 2, insulin không có khả năng thực

thể tích máu ở cuối thời kỳ tâm trương. Do vậy để đảm bảo cung lượng tim,

hiện những tác động động của mình như ở những người bình thường. Khi tế

áp lực cuối tâm trương sẽ được tăng lên làm tăng áp lực nhĩ trái, gây ứ máu và

bào β không còn khả năng bài tiết insulin bù vào số lượng kháng insulin,

tăng áp lực trong vòng tuần hoàn phổi. Về lâu dài cũng sẽ gây suy chức năng

đường máu khi đói sẽ tăng và xuất hiện ĐTĐ. Kháng insulin chủ yếu có ở hai

thất phải [10], [19].

cơ quan là gan và cơ [2], [4], [22], [23].

Theo nghiên cứu của R.S. Vanssan dựa trên nhiều nghiên cứu về dịch tễ

Sự đề kháng insulin:

học suy tim từ năm 1975-1995 thì trong những người có biểu hiện suy tim ứ

+ Tăng sản xuất Glucose ở gan

trệ (Congestive heart falure) thì có tới 40% có chức năng tâm thu bình

+ Giảm thu nạp Glucose ở ngoại vi

thường. Đồng thời qua nghiên cứu những bệnh nhân suy tim do chức năng

+ Giảm thụ thể insulin ở các mô ngoại vi

tâm trương ở cuối giai đoạn nặng sẽ có suy giảm đồng thời cả chức năng tâm

Kháng insulin không chỉ đóng vai trò quan trọng trong cơ chế bệnh sinh

thu. Chính vì vậy người ta cho rằng trong suy tim, các rối loạn về chức năng

của ĐTĐ typ 2 mà còn là một trong số các yếu tố gây tăng huyết áp ở bệnh

tâm trương có thể xảy ra sớm hơn và chức năng tâm trương được coi là một

nhân ĐTĐ do kháng insulin có nồng độ cao trong máu dẫn đến tăng hoạt

yếu tố chẩn đoán sớm tình trạng suy tim [10], [19].

động của hệ thần kinh giao cảm gây tăng huyết áp [2], [4].

1.3.1. Bệnh mạch vành ở bệnh nhân ĐTĐ
1.3. Cơ chế bệnh sinh bệnh suy tim ở bệnh nhân ĐTĐ

Bệnh mạch vành là bệnh gây tử vong hàng đầu ở bệnh ĐTĐ, tỷ lệ bệnh

ĐTĐ được coi là một yếu tố nguy cơ của các lý bệnh tim mạch. Tỷ lệ mắc

nhân tử vong do bệnh mạch vành ở bệnh nhân ĐTĐ cao gấp 3 lần so với

bệnh và tử vong do bệnh tim mạch ở bệnh nhân ĐTĐ cao hơn rất nhiều so với

người mắc bệnh mạch vành không bị ĐTĐ. Ở Mỹ tỷ lệ bệnh nhân tử vong do

nhiều so với những người bình thường. Biến chứng tim mạch ở bệnh nhân

bệnh mạch vành chiếm 35% trên tổng số những bệnh nhân tử vong của bệnh

ĐTĐ chủ yếu là các bệnh lý: bệnh mạch vành, bệnh cơ tim-ĐTĐ (Diabetic

ĐTĐ so với 6% ở những người không bị ĐTĐ. Tỷ lệ bệnh nhân ĐTĐ mắc

Cardiomyopathy), bệnh tăng huyết áp (THA).

bệnh mạch vành cũng cao hơn gấp 2 lần (ở nam) và gấp 3 lần (ở nữ) so với
người không bị ĐTĐ [19]. Các tổn thương của mạch vành ở bệnh ĐTĐ bằng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




giải phẫu bệnh, chụp mạch vành thấy xảy ra ở nhiều nhánh hơn, lan tỏa hơn.

bộ của các biện pháp điều trị tái tưới máu (Reperfusion) trong nhồi máu cơ

Bệnh mạch vành ở bệnh nhân ĐTĐ ngoài các yếu tố nguy cơ giống bệnh

tim. Theo nghiên cứu TAMI (Thrombobolysis and Angioplasty in Myocardial

mạch vành ở những bệnh nhân không mắc ĐTĐ như: tăng huyết áp, hút thuốc

Infraction), tỷ lệ tử vong trong bệnh viện ở bệnh nhân nhồi máu cơ tim có

lá, rối loạn mỡ máu, béo phì, tuổi, giới còn có liên quan chặt chẽ với thời gian

ĐTĐ cao gấp 2 lần so với nhồi máu cơ tim không có ĐTĐ. Điều này được

mắc bệnh ĐTĐ, mức độ tăng glucose máu, tình trạng kháng insulin và các

giải thích bởi không những ổ nhồi máu cơ tim ở bệnh nhân ĐTĐ lan rộng hơn

biến chứng vi mạch khác [19], [47]. Nguy cơ mắc bệnh mạch vành tăng lên 8

mà còn do tỷ lệ suy tim, sốc tim xảy ra nhiều hơn, tỷ lệ nhồi máu tái phát ở

lần nếu bệnh nhân có biến chứng tổn thương vi mạch biểu hiện bằng có

bệnh nhân ĐTĐ cũng cao hơn [19].

Protein niệu [10], [19]

Suy tim, sốc tim ở bệnh nhân ở bệnh nhân ĐTĐ có nhồi máu cơ tim

1.3.1.1. Thiếu máu cơ tim cục bộ

xảy ra nhiều hơn bởi vì ở bệnh nhân nhồi máu cơ tim có ĐTĐ không những

Thiếu máu cơ tim cục bộ ở người ĐTĐ thường nặng, nhiều ổ do tổn

giảm phân số tống máu trên toàn bộ thất trái mà còn giảm cả phân số tống

thương lan tỏa của các nhánh động mạch vành. Một đặc điểm riêng biệt ở

máu của vùng không bị nhồi máu được phát hiện qua siêu âm tim ở bệnh nhân

bệnh nhân ĐTĐ là thiếu máu cơ tim thể không gây đau hay thiếu máu cơ tim

nhồi máu cơ tim có ĐTĐ mặc dù phân số tống máu còn bình thường hoặc chỉ

âm thầm. Theo nghiên cứu Frammingham, người ĐTĐ có tỷ lệ nhồi máu cơ

giảm nhẹ được cho là Bệnh cơ tim-ĐTĐ với suy chức năng tâm trương là

tim thầm lặng là 39%, cao hơn so với người không bị ĐTĐ là 22% [19], [33].

nguyên nhân gây ra [19], [42], [43].

Tại Bệnh viện Bạch Mai, từ tháng 1/1991 đến tháng 5/1995 có 130
bệnh nhân bị bệnh mạch vành trong đó có 46,6% bị ĐTĐ. Trong số 11 ca bị

1.3.2. Bệnh cơ tim-ĐTĐ (Diabetic Cardiomyopathy)

bệnh mạch vành không đau có 3 ca bị ĐTĐ chiếm 27,2% [19]. Do đó để phát

Bệnh cơ tim-ĐTĐ đã được phát hiện đầu tiên bởi Rubler năm 1972.

hiện bệnh mạch vành ở bệnh nhân ĐTĐ thì biện pháp tốt nhất là nghiệm pháp

Ông đã nghiên cứu giải phẫu bệnh của 4 bệnh nhân ĐTĐ có suy tim mà

gắng sức và điện tim Holter 24h [10]. Bằng nghiệm pháp gắng sức có thể thấy

không có bệnh mạch vành hay bệnh lý tim mạch nào khác, cả 4 bệnh nhân

25 bệnh nhân ĐTĐ typ 2 có kết quả dương tính mà trước đó không có biểu

đều không thấy tổn thương mạch vành do xơ vữa hay tắc mà chỉ có biểu hiện

hiện đau ngực. Cơ chế của thiếu máu và nhồi máu cơ tim không đau ở bệnh

dày, giãn và xơ cơ tim. Từ đó cho tới nay đã có rất nhiều nghiên cứu chứng

nhân ĐTĐ là do tổn thương hệ thần kinh tự động của tim, làm tổn thương

minh cho sự tồn tại của bệnh cơ tim ĐTĐ, bệnh này độc lập với bệnh mạch

đường dẫn truyền cảm giác đau từ tim [10], [19].

vành và được định nghĩa bằng rối loạn chức năng tâm trương [19], [42], [43].

1.3.1.2. Nhồi máu cơ tim.

1.3.2.1. Cơ chế bệnh sinh Bệnh cơ tim-ĐTĐ.

Qua nhiều nghiên cứu người ta nhận thấy rằng nhồi máu cơ tim ở bệnh

Có nhiều giả thiết về bệnh sinh của bệnh cơ tim ĐTĐ như bệnh vi mạch

nhân ĐTĐ xảy ra nhiều hơn, có nhiều biến chứng hơn [19], [36] [49], tỷ lệ tử

vành, giảm chức năng thần kinh tự động, do bản thân các rối loạn chuyển hóa

vong trong bệnh viện do nhồi máu cơ tim ở bệnh nhân ĐTĐ cao gấp 1,5-2 lần

tại tế bào cơ tim, tăng sinh tổ chức xơ.

so với nhồi máu cơ tim ở bệnh nhân không có ĐTĐ [19] mặc dù có nhiều tiến

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Hamby nghiên cứu giải phẫu bệnh cơ tim 3 bệnh nhân ĐTĐ có suy tim
cho thấy các động mạch vành ở thượng tâm mạc hoàn toàn bình thường, tuy

tương tế bào cơ tim, làm Ca++ tăng ái lực với throponin C làm cho các sợi
Actinmyosin khó rời nhau ra do đó làm giảm sự giãn nở của cơ tim.

nhiên ở các vi mạch có tăng sinh nội mạc và ngoại mạc với xơ hóa.

+ Giảm mật độ các Receptor β và α ở tế bào cơ tim phối hợp với giảm

Blumenthal và Zoneraich thấy có tổn thương tăng sinh nội mạc và hyalin hóa

nồng độ các cathecholamin trong máu bệnh nhân ĐTĐ, do đó giảm co bóp

ngoại mạch với lắng đọng PAS ở thành mạch. Những tổn thương này gặp ở

của cơ tim, giảm đáp ứng của cơ tim với các thuốc chủ vận α và β adrenergic.

72% bệnh nhân ĐTĐ so với 12% ở bệnh nhân không ĐTĐ [19]. Factor và

+ Rối loạn chuyển hóa carbonhydrate, lipid, lắng đọng glycogen, acid

Waller [19] thấy có dày màng đáy mao mạch kết hợp với các vi phình mạch

béo tự do và triglycerid ở cơ tim.

(microaneurysm) ở cơ tim bệnh nhân ĐTĐ.

1.3.2.3. Vai trò của Bệnh cơ tim-ĐTĐ trong suy tim ở bệnh nhân ĐTĐ.

Tăng huyết áp là một yếu tố nguy cơ phối hợp khác thúc đẩy sự tiến triển

Những thay đổi đã mô tả như tăng sinh tổ chức xơ ở cơ tim dẫn đến

của Bệnh cơ tim ĐTĐ. Factor và Van Hoeven nhận thấy hầu hết bệnh nhân ĐTĐ

làm tăng độ cứng của cơ tim, giảm sự đàn hồi của tâm thất. Hơn nữa những

chết vì suy tim đều có THA. Hơn nữa khi nghiên cứu tổn thương giải phẫu bệnh,

rối loạn vận chuyển Ca++ trong bào tương của tế bào cơ tim cũng dẫn đến tình

những tổn thương như tăng sinh tổ chức xơ và hoại tử tế bào cơ tim thấy rõ hơn

trạng ứ đọng Ca++ trong bào tương cơ tim làm giảm khả năng giãn chủ động

ở cơ tim người ĐTĐ có THA hơn là ĐTĐ đơn thuần [19], [34], [39].

của cơ tim. Hậu quả là làm rối loạn quá trình đổ đầy thất trái biểu hiện bằng

1.3.2.2. Các nghiên cứu thực nghiệm về bệnh cơ tim ĐTĐ

giảm độ giãn chủ động của thất trái trong thời kỳ tâm trương, gây nên suy

Để tìm rõ hơn về cơ chế bệnh sinh của Bệnh cơ tim ĐTĐ, nhiều tác giả
đã nghiên cứu thực nghiệm trên cơ tim của chuột và chó được gây ĐTĐ.
Những thay đổi về sinh hóa được mô tả như sau [19]:

chức năng tâm trương ở bệnh nhân ĐTĐ [19], [42], [43], [50].

1.3.3. Tăng huyết áp với Bệnh cơ tim-ĐTĐ
Tăng huyết áp rất phổ biến ở ĐTĐ. Những số liệu về dịch tễ học cho

- Giảm sợi tơ cơ Actomysin và Myosin ATPase gây nên giảm tốc độ co
ngắn cơ của các sợi cơ tim.

thấy tỷ lệ THA ở bệnh nhân ĐTĐ tăng cao gấp 1,5-2 lần so với quần thể
chung. Tỷ lệ THA ở ĐTĐ typ 2 là 40% (ở nam) và 53% (ở nữ). [1], [3], [6],

++

- Rối loạn chuyển hóa ion Canxi (Ca ) tại tế bào cơ tim:

[12], [15], [24], [26].

+ Giảm hoạt tính men Creatininkinase do đó giảm dự trữ từ ATP cần
thiết cho các bơm vận chuyển ion Canxi ở mạng nội cơ tương.
+ Giảm hoạt động bơm Ca

++

ĐTĐ tỷ lệ mắc bệnh và tử vong tim mạch ở người ĐTĐ có THA cao gấp 2

ATPase tại màng của mạng nội cơ tương,

giảm thu nhận Ca++ phụ thuộc Na+ vào mạng nội cơ tương. Những thay đổi
++

này làm giảm sự thu nhận Ca từ bào tương vào mạng nội cơ tương.
+ Giảm hoạt động bơm Ca ATPase tại màng tế bào cơ tim, giảm hoạt

++

+

+

tính gắn thụ động của màng tế bào với Ca , giảm hoạt tính bơm Na -K
++

ATPase (do đó giảm trao đổi Na -Ca ). Hậu quả là làm ứ đọng Ca

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

lần so với ĐTĐ không có THA [19], [46], [51].
THA làm tăng hậu gánh, dẫn tới dày thất trái, tăng khối lượng cơ thất
trái, gây rối loạn quá trình đổ đầy thất, làm tăng tỷ lệ nhồi máu cơ tim, đột tử,

++

+

THA làm gia tăng tỷ lệ tử vong và mắc bệnh tim mạch ở bệnh nhân

++

tại bào



loạn nhịp và suy tim ở bệnh nhân ĐTĐ [4], [19]. Venco cho rằng: Những rối

loạn chức năng tâm trương ở bệnh nhân ĐTĐ có THA nặng hơn là ĐTĐ hay
THA đơn thuần [19].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




với sự khác biệt có ý nghĩa của VE, VTIE, VTIA và IVRT giữa 2 typ. Chức
1.4. Các nghiên cứu về thay đổi chức năng tim ở bệnh nhân ĐTĐ

năng tâm trương cả 2 typ đều có liên quan với thời gian bị bệnh ĐTĐ và mức

1.4.1. Trên thế giới

độ nặng của bệnh.

Kể từ khi Rubler phát hiện ra bệnh cơ tim ĐTĐ tới nay, đã có nhiều

Trong những năm gần đây , siêu âm Doppler được ứng dụng như một sự

nghiên cứu trên thế giới sử dụng các phương pháp thăm dò khác nhau như:

lựa chọn hành đầu trong thăm dò chức năng tim , có rất nhiều nghiên cứu đã

Thông tim, siêu âm tim, chụp phóng xạ buồng tim… Tuy nhiên các phương

tìm hiểu chức năng tim trên bệnh nhân đái tháo đường , đặc biệt là chức năng

pháp thăm dò không xâm nhập được đánh giá là có hiệu quả hơn, đặc biệt là

thất trái [35], [37], [38], [41]. [48]…
Qua các nghiên cứu trên, chúng ta thấy có thể thấy là ở bệnh nhân ĐTĐ

siêu âm Doppler tim.
Năm 1975 [19], Ahmed sử dụng phương pháp điện tâm đồ để đo các

mặc dù không có THA hay bệnh mạch vành đều có rối loạn chức năng tâm

khoảng thời gian tâm thu (Systolic Time Intervals-STIs) ở bệnh nhân ĐTĐ

trương và những thay đổi này xuất hiện sớm hơn và rõ ràng hơn là rối loạn

không có THA, bệnh mạch vành cho thấy: Thời gian tống máu (Left

chức năng tâm thu và các tác giả đã cho rằng nhưng thay đổi chức năng tâm

Ventricular Ejection Time-LVET) ngắn lại, thời gian tiền tống máu (Pre-

trương ở bệnh nhân ĐTĐ là do bệnh cơ tim ĐTĐ gây nên. Tuy nhiên sự liên

ejection Period-PEP) kéo dài làm tăng tỷ lệ PEP/LVEP. Những thay đổi này

quan giữa các thay đổi chức năng tim với các dấu hiệu lâm sàng khác của

phản ánh sự giảm co bóp của cơ tim của cơ tim nguyên nhân do tăng độ cứng

ĐTĐ như thời gian bị bệnh, biến chứng vi mạch ở các nghiên cứu chưa có sự

của cơ tim.

thống nhất, có lẽ có sự khác nhau giữa các phương pháp nghiên cứu của các

Di Bonito [19] nhận thấy: Trên siêu âm Doppler, chức năng tâm thu
thất trái hoàn toàn bình thường, nhưng đường kính nhĩ trái, độ dày vách liên

tác giả khác nhau như cách đánh giá biến chứng vi mạch, phương pháp lấy
mẫu.

thất và chỉ số khối lượng cơ thất trái đều tăng so với nhóm chứng mặc dù
không có THA, Các thông số chức năng tâm trương như thời gian giãn đồng

1.4.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam

thể tích (IVRT), vận tốc đỉnh dòng nhĩ thu (VA) tăng, tỷ lệ VE/ VA giảm rõ rệt

Ở Việt Nam, kể từ khi phương pháp siêu âm Doppler tim được ứng dụng

so với nhóm chứng. Tác giả cũng không thấy có sự liên quan giữa chức năng

trong thăm dò chức năng nói chung và thăm khám tim mạch nói riêng, chẩn

tâm trương ở ĐTĐ typ 2 với thời gian bị bệnh hay các biến chứng vi mạch.

đoán các bệnh lý tim mạch đã có nghiên cứu của các tác giả trong nước về siêu

Astorri [19] đánh giá chức năng thất trái ở cả 2 typ của ĐTĐ có cả biến

âm Doppler tim trong thăm dò chức năng của các bệnh lý tim mạch cũng như

chứng vi mạch như tổn thương đáy mắt, biến chứng thận (Microalbumin

các bệnh lý nội khoa ảnh hưởng tới chức năng tim. Hơn nữa các hằng số sinh lý

niệu). Cả 2 typ đều giảm VE, tăng VA và giảm tỷ lệ VE/ VA. . Không những

về chức năng tim ở người bình thường cũng được xác lập [5] [31], [32].

vậy, VTIE cả 2 typ đều giảm so với nhóm chứng, tỷ lệ VTIE/ VTIA cũng giảm,

Trong các bệnh lý ĐTĐ, đã có nhiều nghiên cứu về các biến chứng tim

thời gian giãn đồng thể tích IVRT kéo dài rõ rệt. Khi so sánh giữa 2 typ ĐTĐ,

mạch của ĐTĐ mà chủ yếu là biến chứng mạch máu lớn như: Nguyễn Hải

Astorri nhận thấy chức năng tâm trương ở ĐTĐ typ 2 thay đổi rõ rệt hơn typ 1

Thủy sử dụng siêu âm Doppler phát hiện sớm các tổn thương xơ vữa động

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




mạch ở bệnh nhân ĐTĐ. Trần Đức Thọ và Đặng Tú Cầm nghiên cứu các yếu

* Đường kính trong thất trái bao gồm:

tố nguy cơ đối với bệnh mạch vành ở bệnh nhân ĐTĐ.

- Đường kính thất trái cuối thời kỳ tâm trương: Diametal Diastole-Dd
- Đường kính thất trái cuối kỳ tâm thu: Diametal Systole -Ds

1.5 Ứng dụng của Siêu âm Doppler tim trong đánh giá chức năng tim
Phần lớn sự suy giảm chức năng tim có nguồn gốc từ tim trái hay thất

* Độ dày thành tâm thất bao gồm:
- Độ dày vách liên thất-IVS

trái. Do vậy đánh giá chức năng tim chủ yếu là đánh giá chức năng thất trái.

- Độ dày vách liên thất tâm trương-IVSd

Tuy nhiên khi đánh giá chức năng tim phải xem xét tới sự vẹn toàn của hệ

- Độ dày vách liên thất tâm thu-IVSs

thống tim mạch cũng ảnh hưởng của các yếu tố tiền gánh, hậu gánh, nhịp tim

- Độ dày thành sau thất trái-LVPW

đối với chức năng tim [19], [35], [37], [38], [41], [44], [48].

- Độ dày thành sau thất trái tâm trương-LVPWd

Trước đây việc đánh giá chức năng thất trái chủ yếu dựa vào thăm dò

- Độ dày thành sau thất trái tâm thu-LVPWs

bằng các phương pháp thăm dò xâm nhập, phức tạp, như thông tim đo áp lực,

Thể tích thất trái: Được đo bằng 2 phương pháp:

chụp buồng tim. Những phương pháp thăm dò này đòi hỏi kỹ thuật phức tạp,

Trên siêu âm TM: Thể tích thất trái được tính từ đường kính thất trái theo

trang thiết bị đắt tiền, khó áp dụng rộng dãi. Vì vậy việc ứng dụng kỹ thuật

công thức Teichholz:

siêu âm Doppler tim là một biện pháp thăm dò không xâm nhâp, không gây

V=

nguy hiểm cho bệnh nhân và có thể ứng dụng rộng rãi. Kỹ thuật đầu tiên được

7
D3
2,4 + D

ứng dụng trong đánh giá chức năng tim là siêu âm kiểu TM (Time motion),

Trong đó D là đường kính thất trái đo ở thì tâm thu hoặc tâm trương, kết

ngày nay tất cả các loại hình của siêu âm như TM 2 chiều (2-D). Doppler

quả phụ thuộc vào sự chính xác của đường kính thất trái vì theo công thức

xung, Doppler liên tục, Doppler màu … đều được áp dụng để đánh giá chức

trên các sai số của đường kính thất trái sẽ lập phương lên khi chuyển sang thể

năng tim. Sự phối hợp các loại hình siêu âm giúp ta đánh giá chính xác sự

tích.

thay đổi hình thái, huyết động trong các bệnh lý, đóng góp đắc lực cho chẩn

Trên siêu âm 2-D thể tích thất trái có thể tính theo 3 cách:

đoán, điều trị và tiên lượng bệnh

- Tính thể tích thất trái như hình của một ellipse dài
- Tính thể tích thất trái bằng tổng thể tích của các hình nhỏ hơn có hình

1.5.1 Đánh giá chức năng tâm thu thất trái bằng siêu âm Doppler tim

thể và thể tích giống nhau theo quy tắc Simpson, đây là phương pháp

1.5.1.1. Các thông số đánh giá kích thước, thể tích và độ dày thất trái.

được nhiều người áp dụng vì tính chính xác cao [5].

Hiện nay, có nhiều kỹ thuật siêu âm để đánh giá hình thái và chức năng

thất trái như: Kỹ thuật siêu âm phối hợp siêu âm TM (Time Motion) và 2-D
(Two Dimension), siêu âm Doppler [5], [19], [31], [32].

- Tính thể tích thất trái bằng phương pháp kết hợp hình học coi thất trái
như hình trụ, hình nón hoặc hình trụ-chóp, hình trụ nửa ellipse.
1.5.1.2 Các thông số đánh giá chức năng tâm thu toàn bộ thất

Đánh giá chức năng tâm thu thất trái có các thông số sau:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




- Thông số ứng dụng nhất là phân số tống máu (Ejection fraction-EF%)

Thất trái nói riêng và thất phải nói chung có chức năng là hút (đổ đầy)

được tính bằng phân trăm của thể tích máu có ở thất trái sau thời kỳ tâm

và bơm (tống) máu. Chức năng tâm trương của thất trái có thể được định

trương được tống đi trong thời kỳ tâm thu theo công thức:

nghĩa như là sự đổ đầy thất trái một lượng máu thích hợp để tạo ra được một

EVd - EVs
SV
 100% =
 100%
Vd
Vd

cung lượng tim đáp ứng được với nhu cầu của cơ thể. Suy chức năng tâm

- Phân số co ngắn cơ - FS%, được tính theo công thức:

khả năng giãn nở của buồng thất trái do nguyên nhân tại cơ tim hay do chèn

EF% =

FS% =

trương thất trái có thể xảy ra đơn thuần do sự hạn chế đổ đầy thất trái, giảm
ép từ bên ngoài, trong khi đó chức năng tâm thu vẫn bình thường [19].

Dd - Ds
%
Dd

Chức năng tâm trương thất trái được biểu hiện qua 2 loại thông số khác

- Thể tích tống máu (Strocke volume-SV) theo công thức:
Sv (ml) = EVd – EVs

nhau đó là [5], [19], [31], [32], [45]:

- Đo độ giãn buồng thất trái (relaxation)

Hoặc có thể tính trên siêu âm Doppler theo dòng chảy quan van động
mạch chủ theo công thức:

- Tính đàn hồi thất (Compliance)
Trước đây các thông số này được thực hiện bằng các phương pháp

SV (ml) = VTI1 x Diện tích đường ra thất trái
(VTI1 là vận tốc của máu chảy qua van động mạch chủ bằng Doppler
xung)

thăm dò thâm nhập rất phức tạp nhưng hiện nay chúng được đánh giá qua siêu
âm Doppler thông qua đánh giá các thông số dòng chảy qua van 2 lá trong
thời kỳ tâm trương.

- Cung lượng tim và chỉ số tim: Có thể tính trên siêu âm TM, 2-D và
Doppler xung [5], [19], [31], [32].

Các thông số sau thường được dùng đ ể đánh giá chức năng tâm trương
cả thất trái: [5], [19]

Trên TM và 2-D được tính theo công thức

1.5.2.1. Tỷ lệ sóng E/A

CO (lít/phút) = Sv x nhịp tim (chu kỳ/phút)

Là chỉ số được dùng thường xuyên nhất để đánh giá chức năng tâm

Trên siêu âm Doppler được tính theo công thức

trương của thất trái. Khi cơ thất trái bị bệnh mạch vành tỷ lệ này cũng thay

CO (lít/phút) = VTI1 x Diện tích đường ra thất trái x Nhịp tim.

đổi [24].

Chỉ số tim (Cardiac index-CI) được tính theo bằng cung lượng tim chia
cho diện tích da cơ thể (Sbm):

Bình thường biên độ sóng E lớn hơn sóng A. Do đó tỷ lệ E/A>1. Khi
luồng máu vào thất trái bị giảm trừ ở giai đoạn đổ đầy sớm tâm trương sẽ làm

CO
CI(l/ph/m ) 
Sbm

biên độ sóng E giảm. Để bù trừ, nhĩ trái bóp mạnh hơn ở giai đoạn cuối tâm

2

trương làm biên độ sóng A tăng lên do đó tỷ lệ sóng E/A<1 [5], [19].
1.5.2.2. Kích thước nhĩ trái (LA)

1.5.2 Đánh giá chức năng tâm trƣơng bằng siêu âm Doppler

Khi có giảm đổ đầy tâm trương, nhĩ thu bù trừ, song vẫn có một lượng
máu ứ lại dần làm tăng kích thước nhĩ trái.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Nhĩ trái to ngay cả khi không có hở van hai lá hay loạn nhịp [5], [19].

+ Hở chủ nhẹ:

222±111 mm2

Bình thường đường kính nhĩ trái LA ≤ 35mm

+ Hở chủ trung bình:

322±104 mm2

+ Hở chủ nặng:

959±369 mm2

1.5.2.3. Ngoài ra cung lượng tim (CO) có giá trị trong đánh giá chức năng tâm
thu cũng được dùng để đánh giá chức năng tâm trương [5], [19], [31], [32].
1.5.3. Đánh giá mức độ tổn thƣơng van 2 lá và van ĐMC bằng siêu âm
Doppler
1.5.3.1. Đánh giá hở van 2 lá

Việc đánh giá mức độ hở van 2 lá dự vào dòng máu phụt ngược lại nhĩ
trái, người ta chia hở van 2 lá làm 4 độ. Theo Miyatake căn cứ vào chiều dài
của dòng máu phụt ngược để chia độ như sau [5]:
+ Độ 1:

<1,5 cm

+ Độ 2:

1,5-3,0 cm

+ Độ 3:

3-4,5 cm

+ Độ 4:

>4,5 cm

Chƣơng 2
ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1 Đối tƣợng nghiên cứu

Một số tác giả khác lại căn cứ vào diện tích của dòng máu phụt ngược
để đánh giá, như Spain để nghị: Hở van 2 lá nhẹ khi diện tích dòng máu phụt
2

2

2

2.1.1 Nhóm bệnh:
Gồm tất cả các bệnh nhân đã được chẩn đoán xác định là ĐTĐ typ 2

<4cm , trung bình khi diện tích 4-8 cm và >8 cm là hở nặng [5]. Trong

đang được điều trị nội trú tại Bệnh việ n Đa khoa Trung ương Thái Nguyên

nghiên cứu này chúng tôi áp dụng cách phân độ theo Miatake

trong thời gian từ tháng 12 năm 2008 đến tháng 10 năm 2009.

1.5.3.2. Đánh giá hở van ĐMC

2.1.2 Nhóm chứng:

Do Doppler sóng liên tục có khả năng đo được các dòng chảy tốc độ
cao nên Doppler sóng liên tục ghi được đầy đủ hở van ĐMC

, nhất là các

trường hợp hở nặng. Nhiều tác giả đã phân tích phổ hở này để xác định các
thông số đánh giá mức độ nặng nhẹ của hở van ĐMC. Trong nghiên cứu này
chúng tôi áp dụng cách phân chia mức độ hở van ĐMC theo Galassi A. R dựa

Gồm người khoẻ mạnh bình thường phù hợp với nhóm bệnh về số
lượng, tuổi và giới.
2.1.3 Tiêu chuẩn chọn mẫu bệnh nhân
Bệnh nhân được chọn vào nhóm bệnh cho nghiên cứu phải có đủ 2 tiêu
chuẩn sau:

trên diện tích của dòng máu phụt ngược lai thất trái như sau [5]:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




2.1.3.1. Bệnh nhân phải được chẩn đoán xác định là đái tháo đường theo tiêu

2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu

chuẩn chẩn đoán của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 1999, có 1 trong 2

- Địa điểm: Tại Bệnh viện Đa khoa trung ương Thái Nguyên

tiêu chí sau:

- Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 12 năm 2008 đến tháng 10 năm

(1) Có các triệu chứng của ĐTĐ (trên lâm sàng); mức glucose huyết

2009.

tương ở thời điểm bất kỳ ≥ 11,1 mmol/l.
(2) Mức Glucose huyết tương lúc đói ≥ 7,0 mmol/l.

2.1.3.2. Bệnh nhân phải được chẩn đoán là đái tháo đường typ 2 theo một số
tiêu chuẩn của WHO có vận dụng với điều kiện Việt Nam:
(1) Tuổi >40 tuổi.

2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu
2.3.1. Thiết kế nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu bệnh chứng.
2.3.2. Kỹ thuật chọn mẫu

(2) Triệu chứng lâm sàng không rầm rộ.

- Chọn cỡ mẫu có chủ đích.

(3) Thường có cơ địa béo phì.
(4) Không có biến chứng nhiễm toan Ceton.

2.3.3. Cỡ mẫu nghiên cứu

(5) Điều trị lâu dài có hiệu quả bằng chế độ ăn và/hoặc các thuốc viên
hạ đường huyết.

Chúng tôi chọn mẫu nghiên cứu có chủ đích chọn 2 nhóm nghiên cứu:
Nhóm bệnh và nhóm chứng với cỡ mẫu tối thiểu mỗi nhóm 30 người.

2.1.4. Tiêu chuẩn loại trừ
- Những bệnh nhân đang có biến chứng cấp tính của ĐTĐ như hôn mê
toan Ceton, hôn mê do tăng áp lực thẩm thấu.

2.4. Các chỉ tiêu nghiên cứu
2.4.1. Thông tin chung:

- Bệnh nhân có các bệnh lý tim mạch thực thể khác không phải do ĐTĐ

- Tuổi bệnh nhân

gây nên như: Bệnh lý van tim do thấp, bệnh lý màng ngoài tim, bệnh tim bẩm

- Giới

sinh, bệnh cơ tim.

- Dân tộc

- Bệnh nhân có tiền sử hoặc đang có nhồi máu cơ tim (dựa vào khai
thác tiền sử, lâm sàng, điện tim, xét nghiệm men tim), bệnh nhân đang bị tai
biến mạch máu não.

- Nghề nghiệp
2.4.2. Nhóm chỉ tiêu lâm sàng:
- Mạch

- Các bệnh lý nội khoa khác có ảnh hưởng đến chức năng của tim như:
bệnh Basedow, cushing, lupus, xơ gan, xơ cứng bì.

- Tăng huyết áp, mức độ tăng huyết áp.
- Tuổi bệnh ĐTĐ, tuổi bệnh THA

- Bệnh nhân trên điện tim có loạn nhịp tim, block nhánh trái.
- Có thai, tuổi già yếu (>70 tuổi).

- Có biểu hiện suy tim trên lâm sàng hay không? mức độ (dựa vào phân
độ suy tim theo NYHA)
- Thể trạng cơ thể tính theo chỉ số khối cơ thể-BMI.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




2.4.3. Nhóm chỉ tiêu cận lâm sàng:

Trong đó tỷ lệ E/A được dùng thường xuyên nhất [31], [32].

- Glucose máu lúc đói

2.4.4.3. Đánh giá tổn thương các van tim

- Các xét nghiệm lipid máu: cholesterol toàn phần, triglycerid, HDL - C,

- Hở và mức độ hở van 2 lá
- Hở và mức độ hở van động mạch chủ

LDL - C.
- Định lượng ure, creatinin máu
- XN nước tiểu toàn phần, định lượng protein niệu trong nước tiểu buổi

2.5. Kỹ thuật thu thập số liệu
Lựa chọn đối tượng dựa vào thăm khám lâm sàng và cận lâm sàng theo

sáng.
- Định lượng protid máu, albumin, globulin.

một mẫu bệnh án nghiên cứu riêng, chú ý đến các thông số sau:

- Điện tâm đồ lúc nghỉ, xét nghiệm men tim.

- Tuổi, giới của người bệnh.

2.4.4. Các chỉ số siêu âm tim (sử dụng phương pháp siêu âm TM, 2-D và
Doppler), thu thập các thông số sau:

- Thời gian bị bệnh ĐTĐ và THA (được tính từ khi được chẩn đoán xác
định là ĐTĐ typ 2 và THA tới thời điểm nghiên cứu-tính bằng năm).

2.4.4.1. Các thông số đánh giá chức năng tâm thu thất trái:

- Tính chỉ số khối của cơ thể (BMI-Body Mass Index) theo công thức:

- Đường kính thất trái cuối thời kỳ tâm trương (Dd)

BMI 

- Đường kính thất trái cuối thời kỳ tâm thu (Ds)
- Bề dày vách liên thất tâm trương (IVSd)

Trong đó:

- Bề dày vách liên thất tâm thu (IVSs)

W
h2

W: là khối lượng của cơ thể tính bằng Kg.
h: là chiều cao của cơ thể tính bằng m

- Độ dày thành sau thất trái tâm trương (LVPWd)
- Độ dày thành sau thất trái tâm thu (LVPWs)

- Đánh giá chỉ số BMI theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới đề
nghị cho khu vực Châu Á – Thái Bình Dương tháng 2/2000 như sau [4]:

- Thể tích thất trái tâm thu (EVs), tâm trương (EVd)
- Thể tích tống máu (SV=EVd-EVs)

Bảng 2.1: Bảng xếp loại BMI

- Phân số tống máu (EF)

Xếp loại

- Phân số co ngắn cơ (FS)

Gầy

Trong đó quan trọng nhất là các thông số: Thể tích tống máu - SV;

Bình thường

BMI
< 18,5
18,5 – 22,9

phân số tống máu - EF và phân số co ngắn cơ – FS [5].

Thừa cân

23 – 24,9

2.4.4.2. Các thông số đánh giá chức năng tâm trương thất trái

Béo phì độ 1

25 – 29,9

Béo phì độ 2

> 30

- Đường kính nhĩ trái - Left Auricle Diameter (LA)
- Tỷ lệ sóng E/A
- Cung lượng tim (CO)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




- Thăm khám lâm sàng một cách có hệ thống để:
+ Chẩn đoán loại trừ các bệnh tim mạch thực thể không phải do ĐTĐ
gây nên như: Bệnh van tim do thấp, bệnh tim bẩm sinh, bệnh màng ngoài tim,
bệnh cơ tim.

IV

Làm gì cũng khó chịu, lúc nghỉ có triệu chứng suy
tim hoặc ĐTN, hoạt động nào cũng tăng triệu chứng.

+ Loại trừ các bệnh nhân có bệnh lý mạch vành (qua hỏi bệnh, khám
lâm sàng, điện tim lúc nghỉ, xét nghiệm men tim).

+ Loại trừ các bệnh nội khoa khác có ảnh hưởng đến chức năng tim
như: Basedow, Cushing, Xơ gan, Lupus...

- Làm các xét nghiệm cần thiết:
+ Xét nghiệm cơ bản.

+ Chẩn đoán tăng huyết áp theo JNC VI (2003)

+ Định lượng đường máu khi đói

+ Chẩn đoán có hay không có suy tim trên lâm sàng, chẩn đoán mức

+ Định lượng Cholesterol toàn phần, Triglycerid, LDL-C, HDL-C.

độ suy tim theo phân độ của Hiệp hội tim mạch New York-NYHA [4]:
Bảng 2.2 Chẩn đoán mức độ tăng huyết áp theo JNC VI-2003
Mức độ

HA tâm thu-SBP

HA tâm trương-DBP

(mmHg)

(mmHg)

Bình thường

< 130

và

< 85

Bình thường cao

130-139

và/hoặc

85-89

THA, giai đoạn 1

140-159

hoặc

90-99

THA, giai đoạn 2

160-179

hoặc

100-109

THA, giai đoạn 3

≥ 180

hoặc

≥ 110

+ Định lượng Ure máu, creatinin máu, tính mức lọc cầu thận.
+ Định lượng Protein niệu buổi sáng.
+ Chụp X-quang tim phổi.
+ Làm điện tim lúc nghỉ tại Khoa Thăm dò chức năng-Bệnh viện Đa
khoa Trung ương Thái Nguyên.
2.3.5. Tiến hành làm siêu âm Doppler tim.

2.3.5.1. Địa điểm
Tiến hành siêu âm Doppler tim tại Khoa Thăm dò chức năng-Bệnh viện
Đa khoa Trung ương Thái Nguyên.

Bảng 2.3 Phân độ suy tim theo NYHA [4]
Độ

Biểu hiện

Máy siêu âm Doppler màu Enviorc Philips.

Thể lực không bị hạn chế, sinh hoạt bình thường (bt),
I

không gây mệt, trống ngực, khó thở hoặc đau thắt

III

2.3.5.3 Cách thức tiến hành siêu âm
Bệnh nhân được thông báo giải thích và nghỉ ngơi trước ít nhất 15 phút
trước khi làm siêu âm.

ngực (ĐTN)
II

2.3.5.2 Phương tiện

Thể lực bị hạn chế ít, dễ chịu lúc nghỉ, sinh hoạt bình
thường cũng gây mệt, trống ngực, khó thở hoặc ĐTN
Thể lực bị hạn chế rõ, sinh hoạt dưới mức bình

- Tư thế bệnh nhân: Nghiêng trái 900 so với mặt giường khi thăm dò
mặt cắt ức trái và nghiêng trái 30-400 khi thăm dò ở mỏm tim.
- Người làm siêu âm ngồi bên phải bệnh nhân.

thường cũng gây mệt, khó thở hoặc ĐTN

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




- Sử dụng siêu âm 2-D: Để thăm dò một số thay đổi hình thái của tim
như: tổn thương van tim, màng ngoài tim và dẫn hướng cho siêu âm M-mode,

Tất cả các số liệu nghiên cứu được xử lý trên máy tính theo chương
trình EPI-INFO 6.0

siêu âm Doppler.
- Siêu âm M-mode: để xác định các chỉ số hình thái và chức năng tim
khi đo các kích thước của tim trái như: đường kính, bề dày thành tim.
- Siêu âm Doppler xung: Thăm dò dòng chảy qua van 2 lá, dòng chảy
qua van động mạch chủ
2.3.5.4 Các thông số dùng cho nghiên cứu
Tên thông số

Giá trị bình thƣờng

- Đường kính thất trái cuối thời kỳ tâm trương (Dd)

:46±4mm

- Đường kính thất trái cuối thời kỳ tâm thu (Ds)

:30±3mm

- Thể tích thất trái cuối tâm trương (EVd)

:101±17ml

- Thể tích thất trái cuối tâm thu (EVs)

:37±9ml

- Phân số co rút cơ thất trái (FS%)

:34±6%

- Phân số tống máu thất trái (EF%)

:63±7%

Hình 1: Máy siêu âm Doppler màu Enviorc Philips.

- Thể tích tống máu (SV)
- Bề dày vách liên thất tâm trương (IVSd)

:1,5±1mm

- Bề dày vách liên thất tâm thu (IVSs)

:10±2mm

- Bề dày thành sau thất trái tâm trương (LVPWd)

:7±1mm

- Bề dày thành sau thất trái tâm thu (LVPWs)

:12±1mm

- Đường kính nhĩ trái (LA)

:≤35mm

- Tỷ lệ sóng E/A

: <1

- Cung lượng tim (CO)
- Hở và mức độ hở van hai lá

:Không

- Hở và mức độ hở van động mạch chủ

:Không
Hình 2: Siêu âm tim cho bệnh nhân .

2.6. Phƣơng pháp xử lý số liệu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




3.2 . Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của các nhóm nghiên cứu
Chƣơng 3
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

Bảng 3.3: Đặc điểm lâm sàng của đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm

3.1 . Đặc điểm chung của nhóm đối tƣợng nghiên cứu

Mạch

Bảng 3.1: Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm

HA tâm thu

Nhóm bệnh

Nhóm chứng

p

Tuổi trung bình

51,75±7,46

52,87±8,11

p>0,05

Thời gian bệnh ĐTĐ

3,03±2,02

Thời gian bệnh THA

2,62±0,91

HA tâm trương

Nhóm bệnh

Nhóm chứng

p

72,66±2,78

75,42±3,96

p>0,05

126,81±18,06

116,97±5,14

p<0,01

81,66±9,97

74,69±4,13

p<0,01

Nhận xét:
Không có sự khác biệt về mạch với p>0,05 nhưng có sự khác biệt có ý
nghĩa thống kê với p<0,01 của huyết áp tâm thu và huyết áp tâm trương giữa

Nhận xét:
Không có sự khác biệt về tuổi giữa nhóm bệnh và nhóm chứng

nhóm bệnh và nhóm chứng.

Bảng 3.2: Đặc điểm về giới, dân tộc của các nhóm nghiên cứu
Nhóm bệnh

Nhóm chứng

N

%

n

%

Nam

16

48,5

13

39,4

p>0,05

Nữ

17

51,5

20

60,6

p>0,05

Kinh

26

78,8

29

87,9

Thiểu số

7

21,2

4

12,1

Tổng

33

100%

33

100%

Giới

p
Bảng 3.4: Đặc điểm lâm sàng của nhóm đái tháo đường
ĐTĐ đơn thuần

ĐTĐ có THA

p

Mạch

72,52±2,49

73,12±2,29

p>0,05

Năm ĐTĐ

2,68±2,13

4,12±1,12

p<0,05

p>0,05

HA tâm thu

117,60±4,81

155,62±12,66

p>0,05

HA tâm trương

76,60±2,78

97,50±7,07

Nhận xét:

Nhận xét:
Không có sự khác biệt về mạch giữa các nhóm ĐTĐ với p>0,05.

Không có sự khác biệt về giới và dân tộc giữa nhóm bệnh và nhóm
chứng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Đặc điểm

Năm mắc bệnh ĐTĐ giữa nhóm bệnh nhân ĐTĐ đơn thuần và nhóm
ĐTĐ có THA có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p<0,05

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Bảng 3.5: Đặc điểm của chỉ số BMI của các nhóm nghiên cứu

Bảng 3.7: Số lượng bệnh nhân có biểu hiện suy tim trên lâm sàng của
nhóm ĐTĐ

Độ BMI

Nhóm bệnh

Nhóm chứng

n

%

n

%

Gầy

1

3,03

1

3,03

Bình thường

24

72,72

26

78,78

Thừa cân

6

18,18

5

Béo phì

2

6,06

Tổng

33

100%

ĐTĐ đơn thuần

ĐTĐ có THA

N=25

N=8

Đặc điểm
n

%

n

%

Suy tim độ I

1

3,7%

1

12,5%

15,15

Suy tim độ II

0

0%

0

0%

1

3,03

Suy tim độ III

0

0%

0

0%

33

100%

Suy im độ IV

0
1

0%

0

3,7%

1

0%
12,5%

Tổng

Nhận xét:
Trong nhóm đái tháo đường có 8 bệnh nhân thừa cân và béo phì chiếm
tỉ lệ 24,24%, trong nhóm chứng có 6 người thừa cần và béo phì chiếm tỉ lệ

Nhận xét:
Trong nhóm ĐTĐ có 2 bệnh nhân có biểu hiệ n suy tim trên lâm sàng
trong đó 1 bệnh nhân ĐTĐ đơn thuần, 1 bệnh nhân ĐTĐ có THA.

18,18%.
Bảng 3.6: Đặc điểm của chỉ số BMI của nhóm bệnh nhân ĐTĐ

Độ BMI

ĐTĐ đơn thuần

ĐTĐ co THA

Bảng 3.8: So sánh những biến đổi về sinh hóa của các nhóm nghiên cứu
Xét nghiệm

Nhóm bệnh

Nhóm chứng

n

%

n

%

p

n

%

n

%

Tăng TG

12

36,26%

5

15,15%

p<0,05

Gầy

1

4,0

-

-

Tăng CT

10

30,30%

3

9,09%

p<0,05

Bình thường

17

68,0

7

87,5

Giảm HDL-C

7

21,21%

4

12,12%

p>0,05

Thừa cân

5

20,0

1

12,5

Tăng LDL-C

7

21,21%

5

15,15%

p>0,05

Béo phì

2

8,0

-

Tổng

25

100%

8

Nhận xét:
100%

Tỷ lệ tăng triglyceride và cholesterol

máu giữa nhóm ĐTĐ và nhóm

chứng có sự khác biệt có ý nghĩa với p<0,05

Nhận xét:
Trong nhóm đái tháo đường đơn thuần có 5 bệnh nhân thừa cân và béo
phì chiếm tỉ lệ 24,0%, trong nhóm đái tháo đường có tăng huyết áp có 1 người

Tỷ lệ tăng LDL -C và giảm HDL -C giữa nhóm ĐTĐ và nhóm chứng
không có sự khác biệt có ý nghĩa với p>0,05

thừa cần chiếm tỉ lệ 12,5%.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




3.3 . Kết quả các thông số siêu âm tim
Bảng 3.9: So sánh những biến đổi về sinh hóa của nhóm ĐTĐ

3.3.1. Các thông số đánh giá chức năng tâm thu thất trái
Bảng 3.10: Đặc điểm các thông số đánh giá chức năng tâm thu thất trái ở

ĐTĐ đơn thuần

các nhóm nghiên cứu

ĐTĐ có THA

Xét nghiệm

p
n

%

n

%

Tăng TG

10

40

2

25

Tăng CT

5

20

2

25

Giảm HDL-C

5

20

2

25

Tăng LDL-C

6

24

1

12,5

p>0,05

Nhận xét:
Tỷ lệ rối loạn lipid máu nhóm bệnh nhân ĐTĐ đơn thuần và ĐTĐ có
THA không có sự khác biệt có ý nghĩa với p>0,05

Nhóm bệnh

Nhóm chứng

n=33

n=33

Dd

41,60±4,73

44,18±6,59

p<0,05

Ds

27,97±3,77

29,00±2,50

p>0,05

EVd

99,48±12,38

95,36±15,39

p<0,05

EVs

39,69±9,54

39,81±12,37

p>0,05

FS%

35,51±7,22

36,93±10,67

p>0,05

EF%

63,33±5,45

63,06±13,26

p>0,05

SV

60,33±6,36

59,54±5,95

p>0,05

IVSd

2,04±0,34

1,86±0.06

p>0,05

IVSs

12,09±1,44

12,27±2,30

p>0,05

LVPWd

8,45±1,50

8,87±1,57

p>0,05

LVPWs

12,24±1,58

12,51±2,04

p>0,05

Kích thƣớc

p

Nhận xét:
Hầu hết các thông số đều không có sự khác biệt chỉ có đường kính

thất

trái cuối tâm trươ ng, và thể tích thất trái cuối tâm trương của nhóm ĐTĐ có

sự khác biết với nhóm chứng có ý nghĩa thống kê với p<0,05.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Bảng 3.11: Đặc điểm các thông số đánh giá chức năng tâm thu thất trái ở

Bảng 3.12: So sách chức năng tâm thu thất trái giữa 2 giới ở bệnh nhân

nhóm ĐTĐ

ĐTĐ

ĐTĐ đơn thuần

ĐTĐ có THA

n=25

n=8

Nam ĐTĐ

Nữ ĐTĐ

(n =16 )

(n = 17)

Dd

42,24±4,79

39,62±4,20

p>0,05

Dd

43,75±4,46

39,58±4,15

p<0,05

Ds

28,80±3,56

25,37±3,62

p<0,05

Ds

29,25±3,75

26,76±3,49

p<0,05

EVd

98,80±12,63

101,62±12,10

p<0,05

EVd

100,31±13,22

98,70±11,89

p>0,05

EVs

39,72±9,64

39,62±7,30

p>0,05

EVs

40,00±8,12

39,41±9,16

p>0,05

FS%

35,80±5,74

34,62±3,20

p>0,05

FS%

35,68±5,43

35,35±5,17

p>0,05

EF%

63,12±5,86

64,00±4,20

p>0,05

EF%

62,87±4,41

63,76±6,39

p>0,05

SV

59,40±5,88

63,25±7,32

p<0,05

IVSd

1,96±0,34

2,12±0,34

p>0,05

IVSd

2,09±0,32

1,92±0,41

p>0,05

IVSs

11,93±1,56

12,23±1,34

p>0,05

IVSs

2,20±1,35

11,75±1,75

p>0,05

LVPWd

8,50±1,78

8,41±1,22

p>0,05

LVPWd

8,40±1,60

8,62±1,18

p>0,05

LVPWs

14,56±1,71

11,94±1,43

p>0,05

LVPWs

12,36±1,63

11,87±1,45

p>0,05

Kích thƣớc

Kích thƣớc

p

p

Nhận xét:
Giữa 2 giới nam và nữ của nhóm bệnh nhân ĐTĐ chúng tối thấy chỉ có

Nhận xét:
Có sự khác biệt có ý nghĩa giữa nhóm ĐTĐ đơn thuần và ĐTĐ cơ THA

2 chỉ số Ds, Dd là có sự khác biệt giữa 2 giới; giá trị trung bình của 2 chỉ số
này ở nam cao hơn ở nhóm nữ, toàn bộ các chỉ số khác không thấy có sự khác

ở các chỉ số: Ds, EVd, SV với p<0,05.
Các chỉ số khác chúng tôi thấy không có sự khác biệt giữa 2 nhóm với

biệt.

p>0,05.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Các chỉ số về tỷ lệ sóng E/A, CO không có sự khác biệ t
3.3.2. Các thông số đánh giá chức năng tâm trƣơng thất trái
Bảng 3.13: So sánh các thông số đánh giá chức năng tấm trương thất trái

Bảng 3.15: So sánh tỉ lệ sóng E/A giảm giữa các nhóm nghiên cứu

của các nhóm nghiên cứu
Nhóm bệnh

Nhóm chứng

n=33

n=33

34,09 ±4,39

30,33±3,83

p<0,05

Tỷ lệ E/A

1,07±0,18

1,32±0,14

p<0,05

CO

4,40±0,45

4,17±0,40

p>0,05

Kích thƣớc
LA

p

Tỷ lệ
Tỷ lệ E/A < 1

Nhóm bệnh

Nhóm chứng

n

%

n

%

15

45,45

6

18,18

P

p<0,05

Nhận xét:
Tỷ lệ số bệnh nhân có tỷ lệ sóng E/A<1 của nhóm bệnh thực sự cao

Nhận xét:
Đường kính nhĩ trái (LA) và tỉ lệ sóng E /A ở nghiên cứu này chúng tôi

hơn so với nhóm chứng. So sánh có ý nghĩa với p<0,05.

thấy có sự khác biệt giữa nhóm bệnh và nhóm chứng. LA của nhóm bệnh cao
hơn nhóm chứng, tỷ lệ song E/A ở nhóm bệnh thấp hơn nhóm chứng.
Bảng 3.16: So sánh tỉ lệ sóng E/A giảm giữa 2 giới bệnh nhân ĐTĐ

Chỉ số CO không thấy có sự khác biệt giữa 2 nhóm.
Bảng 3.14: So sánh các thông số đánh giá chức năng tâm trương thất trái

ĐTĐ có THA

n=25

n=8

Tỷ lệ

ở nhóm ĐTĐ
ĐTĐ đơn thuần

ĐTĐ có THA

n=25

n=8

LA

31,96±4,62

35,50±3,81

p<0,05

Tỷ lệ E/A

1,11±0,18

0,97±0,15

p>0,05

CO

4,32±0,38

4,63±0,59

p>0,05

Kích thƣớc

ĐTĐ đơn thuần

n

%

n

%

9

36,00

6

75,00

p

P
Tỷ lệ E/A < 1

p>0,05

Nhận xét:
Tỷ lệ số bệnh nhân có tỷ lệ sóng E/A<1 của nhóm bệnh nhân ĐTĐ đơn

thuần không có sự khác biệt có ý nghĩa với nhóm ĐĐ có THA với p>0,05.

Nhận xét:
Chỉ số đường kí nh nhĩ trái (LA) ở nhóm ĐTĐ đơn thuần lớn hơn nhóm
ĐTĐ có THA, sự khác biệt có ý nghĩa với p<0,05.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên