SANG KIENNAM.DA OAI.doc

MỘT SỐ KINH NGHIỆM SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
ĐỂ PHÁT TRIỂN TƯ DUY HỌC SINH
A./ ĐẶT VẤN ĐỀ.
Xuất phát từ mục tiêu giáo dục của cấp học nói chung và môn học lòch sử nói riêng là xây dựng
thế hệ trẻ thành lớp người có tri thức mang bản sắc dân tộc Việt Nam, bồi đắp truyền thống yêu
nước, lòng tự hào dân tộc. Đây là nhiệm vụ đặt ra với các giáo viên nói chung và giáo viên dạy
bộ môn lòch sử nói riêng. Việc cải tiến đổi mới phương pháp dạy bộ môn lòch sử ở trường PT
nhằm phát huy tính tích cực chủ động trong học tập lónh hội tri thức của học sinh biến quá trình
dạy học thành quá trình tự học của học sinh đòi hỏi các giáo viên phải phối hợp tốt các phương
pháp dạy học. Trong đó phương pháp dạy học nêu vấn đề đóng vai trò chủ đạo mà hệ thống câu
hỏi quyết đònh sự thành công của phương pháp này. Nó thúc đẩy tính tích cực trong học tập, lónh
hội tri thức lòch sử, vận dụng kiến thức đó vào cuộc sống, đònh hướng cho học sinh trong quá trình
học tập. Đồng thời giúp cho học sinh biết đánh giá, nhìn nhận sự kiện lòch sử một cách đúng đắn.
Xác đònh được tầm quan trọng của bộ môn lòch sử, đồng thời thấy được mục tiêu quan trọng của
việc sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lòch sử nên trong quá trình nghiên cứu giảng dạy
môn lòch sử cấp hai tôi luôn tìm tòi cải tiến áp dụng và đã đạt được một số thành công nhất
đònh. Sau đây là một số kinh nghiệm trong vấn đề xây dựng hệ thống câu hỏi để phát huy tính
tích cực học tập của học sinh.
B./ MỘT SỐ KINH NGHIỆM VỀ SỬ DỤNG CÂU HỎI ĐỂ PHÁT TRIỂN TƯ DUY CHO
HỌC SINH.
1.>Nêu câu hỏi đầu giờ học:
* Mục đích:
Vào đầu giờ học giáo viên có thể hoặc không nêu câu hỏi kiểm tra kiến thức cũ. Trước khi
cung cấp kiến thức bài cho học sinh tôi thường hay nêu câu hỏi đònh hướng nhận thức cho học
sinh.
* Tác dụng.
Thứ nhất : Xác đònh rõ nhiệm vụ của học sinh trong giờ học.
Thứ hai: Hướng cho học sinh vào kiến thức trọng tâm, huy động cao nhất các hoạt động của
các giác quan của học sinh trong quá trình học tập: nghe, nhìn kết hợp với tư duy có đònh
hướng.

*Yêu cầu:
Khi đặt câu hỏi không cần học sinh trả lời ngay mà chỉ khi giáo viên đã cung cấp cho các em
đầy đủ các sự kiện mới trả lời được.
+Ví dụ: Khi dạy bài “Thời nguyên thuỷ trên đất nước ta” (SGK lòch sử lớp 6) có thể nêu câu
hỏi “cuộc sống của người tối cổ như thế nào ?”. Sau khi học xong quay trở lại yêu cầu học
sinh trả lời câu hỏi trên. Muốn trả lời được câu hỏi này học sinh phải theo dõi bài giảng, lựa
chọn sự kiện. Đó chính là điều kiện quan trọng để tư duy học sinh phát triển.
2.Xác đònh mối quan hệ giữa câu hỏi với các sự kiện hiện tượng trong bài.
Để có hiệu qua trong dạy học lòch sử phát triển năng lực tư duy của học sinh p[hải sử dụng
đồng bộ các phương pháp đó là xác lập mối quan hệ giữa câu hỏi và các sự kiện, hiện tượng
trong bài.
+Ví dụ: Khi dạy bài: “Cuộc khàng chiến chống xâm lược Tống 1075 – 1077” (SGK lòch sử
7). Tôi đặt câu hỏi lớn: “Nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống quan xâm lược
Tống” và “Những nét độc đáo trong cách đánh giặc của Lý Thường Kiệt?”. Trả lời hia câu
hỏi này, học sinh sẽ nắm chắc kiến thức lên bảng để học sinh quan sát.
1.Nguyên nhân 2.Cách đánh giặc
thắng lợi của độc đáo của
cuộc kháng Lý Thường Kiệt ?.
chiến chống
quân xâm lược
Tống.
Quan sát câu hỏi và hệ thống kiến thức trong bảng nêu trên học sinh tự tìm ra câu trả lời, tìm
ra mối quan hệ giữa chúng. Các em có thể lựa chọn kiến thức nêu trên để trả lời câu hỏi thứ
nhất: “nguyên nhân thắng lợi?” song không phải cả 9 kiến thức trên đều Trả lời được cho câu
hỏi thứ hai “ Cách đánh giặc độc đáo của Lý thường Kiệt ?”.
Cách lập bảng như vậy là cách sử dụng câu hỏi sẽ có hiệu quả không chỉ nắm kiến thức mà
còn có tác dụng rèn kó năng, kó xảo phát triển tư duy cho học sinh. Đây còn là biện phápgiúp
học sinh nhớ ngay sự kiện cơ bản ngay trên lớp đồng thời kích thích tính tích cực học tập của
học sinh.
3.Xây dựng hệ thống câu hỏi trên lớp.

Ngoài câu hỏi có tính chất xuyên suốt toàn bài mà tôi nêu ngay từ đầu giờ học, trong suốt
quá trình giảng dạy tôi đã đặt nhiều câu hỏi có tích chất nhận thức kiến thức. Một hệ thống
câu hỏi tốt nêu ra trong quá trình giảng dạy phải phù hợp với khả năng của học sinh, kích
thích phát triển tư duy, đồng thời tạo ra mối liên hệ bên trong của học sinh, giữa học sinh với
giáo viên. Câu hỏi phải có sự chuẩn bò từ khi soạn, giáo viên phải có dự kiến nêu ra vào lúc
nào, học sinh sẽ trả lời ra sao? Đáp án như thế nào? Khi câu hỏi đặt ra bắt buộc học sinh
phải suy nghó kích thích lòng ham hiểu biết, trí thông minh sáng tạo của học sinh.
Câu hỏi về nguyên nhân phát sinh các sự kiện hiện tượng lòch sử , mà thương gọi là câu hỏi.
Về nguyên nhân sâu xa hay nguyên nhân trực tiếp hoặc bối cảnh lòch sử của sự kiện.
VD: Nguyên nhân bùng nổ cuộc cách mạng tư sản Anh?
Nguyên nhân dẫn tới chiến tranh thế giới thứ hai?
Loại câu hỏi này giúp học sinh khi xem xét bất cứ sự kiện nào cũng phải đặt trong hoàn cảnh
lòch sử cụ thể. Tìm ra nguyên nhân làm nảy sinh sự kiện đó.
*Loại câu hỏi về quá trình diễn biến, phát sinh của sự kiện, hiện tượng lòch sử.
VD: Trình bày diễn biến chiến dòch biên giới (Lòch sử 9 tập hai).
Sự phát triển của thủ công nghiệp, thương nghiệp nước ta thế kỷ 15 (Lòch sử 7).
Đây là loại câu hỏi ít phải suy luận song đòi hỏi phải có trí nhớ, phái biết nhiều sự kiện, đòa
danh. Để giúp học sinh phát triển trí nhớ cần phân chia câu hỏi thành nhiều câu hỏi nhỏ,
đồng thời lập các liên biểu, mối liên hệ giữa các sự kiện.
*Loại câu hỏi nêu đặc trưng của các hiện tượng lòch sử bao gồm sự đánh giá và thái độ của
học sinh với các sự kiện hiện tựơng lòch sử đó.
VD: Lòch sử 8 có bài về cách mạng tư sản Pháp.
Có thể nêu câu hỏi:Tại sao nói cách mạng tư sản Pháp 1789 là cách mạng tư sản triệt để? Nó
có hạn chế gì?
Những loại câu hỏi này khó với học sinh đòi hỏi các em phải bày tỏ thái độ của mình đối với
sự kiện hiện tượng lòch sử. Thường học sinh rất ngại trả lời loại câu hỏi này nên tôi thường
kiên trì đưa ra những câu hỏi gợi mở.
*Loại câu hỏi tìm hiểu kết qủa, nguyên nhân dẫn đến kết quả ý nghóa lòch sử của nó.
VD: Nêu nguyên nhân thắng lợi cuộc kháng chiến chống xâm lược Tống?
Loại câu hỏi này không khó đối với học sinh, các em có thể dựa vào SGK để trả lời, song

cần phải hướng dẫn học sinh thoát ly SGK trả lời bằng ngôn ngữ.
Loại câu hỏi đối chiếu so sánh giữa sự kiện hiện tượng lòch sử này với sự kiện lòch sử khác
cùng loại. Đây cũng là loại câu hỏi khó đối với học sinh.
Ưu điểm của loại câu hỏi này giúp học sinh củng cố ôn tập kiến thức cũ vừa tiếp nhận kiến
thức mới.
Tóm lại:
Các loại câu hỏi trên tạo thành một hệ thống câu hỏi hoàn chỉnh từ phát hiện đến gợi mở và
nâng cao giúp học sinh trong quá trình học tập lòch sử phát hiện ra nguyên nhân, diễn biến,
kết quả ý nghóa của một sự kiện hay quá trình lòch sử. Những câu hỏi đó không chỉ cho các
em biết sự kiện mà đi sâu hiểu bản chất của sự kiện, nó không chỉ đòi hỏi học sinh nhớ sự
kiện mà phải suy nghó nhận thức sâu sắc bản chất của sự kiện lòch sử.
C./ MẤY ĐIỂM LƯU Ý ĐỂ SỬ DỤNG TỐT HỆ THỐNG CÂU HỎI.
1.Đối với thầy:
Câu hỏi đặt ra phải vừa sức, đúng đối tượng. Câu hỏi không mang tính chất đánh đố, máy
móc mà phải gợi mở cho các em những suy nghó về những vấn đề đang nghiên cứu gây được
hứng thú trí tò mò để các em tìm tòi.
Mỗi giờ học không nên có quá nhiều câu hỏi vụn vặt câu hỏi của bài pohải tạo thành hệ
thống hoàn chỉnh có mối quan hệ logic chặt chẽ làm nổi bật chủ đề nội dung tư tưởng của
bài.
Cần triệt để khai thác nội dung các câu hỏi trong SGK để lựa chọn nội dung, phương pháp
thích hợp cho từng bài cụ thể. Sử dụng câu hỏi trong SGK kết hợp với câu hỏi được sáng tạo
trong quá trình soạn giảng của giáo viên phải đảm bảo tính khoa học, tính tư tưởng đồng thời
phát huy được tư duy, rèn luyện các kỹ năng, học tập của học sinh .
2. Đối với trò:
Đọc kỹ bài nhận dạng câu hỏi, tìm hiểu nội dung và yêu cầu đặt ra cần phải giải quyết.
Vận dụng kiến thức, sưu tầm tài liệu để làm cơ sở cho việc suy nghó và giải quyết vấn đề nêu
ra trong câu hỏi.
Tự kiểm tra đối chiếu lại câu trả lời có đúng và chính xác không. Có thể thảo luận cách trả
lời câu hỏi trong quá trình trả lời phải cố gắng thoát ly SGK.
Giáo viên nên khuyết khích học sinh tham gia trả lời câu hỏi dưới nhiều hình thức như: khen

ngợi, đánh giá cho điểm.
D./ THIẾT KẾ MỘT BÀI SOẠN MẪU:
BỐI CẢNH TRONG NƯỚC VÀ TRÊN THẾ GIỚI SAU CHIẾM TRANH THẾ
GIỚI THỨ NHẤT.
I>MỤC ĐÍCH YÊU CẦU:
Giới thiệu một số nét mới trong đời sống kinh tế xã hội nước ta và trong phong trào cách
mạng thế giới sau chiến tranh thế giới thư nhất, nhằm giúp học sinh hiểu một cách khái quát
những điều kiện của phong trào giải phóng dân tộc trong giai đoạn này.
Tập cho học sinh biết phân tích các số liệu để nhận xét về một tình hình hoặc nhận thức một sự
biến đổi.
Chú ý bồi dưỡng cho học sinh thông cảm với cảnh bò áp bức bóc lột của nhân dân ta nhất là nông
dân và công nhân trong thời gian này.
II>Chuẩn bò:
Bản đồ Việt Nam.
Một số số liệu về kinh tế công nghiệp và nông nghiệp.
Tài liệu tham khảo: Lòch sử Việt Nam từ 1919-1929.
III>Lên lớp
1.Ổn đònh tổ chức:
2.Bài mới:
BỐI CẢNH TRONG NƯỚC VÀ TRÊN THẾ GIỚI
SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT.
PHƯƠNG PHÁP NỘI DUNG
-Tại sao sau chiến tranh thế giới thư nhất
thực dân Pháp đẩy mạnh khai thác bóc lột
nước ta?
Chính sách khai thác bóc lột của Pháp về
kinh tế nông nghiệp?
1.Đế quốc Pháp đẩy mạnh khai thác bóc
lột.
a/Lý do:

Sau chiến tranh nền kinh tế bò tàn phá
nặng nề tài nguyên kiệt quệ. Việt Nam là
thuộc đòa quan trọng của chúng nên Pháp
ra sức bóc lột để khôi phục nền kinh tế ở
chính quốc.
b/Nội dung khai thác.
-Nông nghiệp: cướp ruộng đất lập đòn
điền càfê, cao su.
-GV cho học sinh quan sát các số liệu về
kinh tế nông nghiệp.
-Thủ đoạn khai thác bóc lột của thực dân
Pháp về sự khai thác bóc lột của thực dân
Pháp trong công nghiệp.
-Chỉ trên bản đồ một số đòa điểm mà Pháp
đầu tư xây dựng nhà máy.
-Qua các số liệu về kinh tế công nghiệp,
nông nghiệp mà Pháp khai thác em có nhận
xét gì về mức độ đầu tư khai thác của thực
dân Pháp ? (mức độ khai thác ngày càng
tăng).
-Ngoài thủ đoạn bóc lột về công nghiệp,
nông nghiệp TDP còn đẩy mạnh khai thác
về những mặt nào ?
-GV trích một số đoạn trong bài Á tế á ca để
minh hoạ về chính sách thu thuế của thực
dân Pháp.
-GV giảng thêm về thuế đinh, thuế muối,
thuế thuốc phiện.
-Em có nhận xét gì về chính sách khai thác
bóc lột về các mặt của TD Pháp?

(Nặng về khai thác bóc lột, nhẹ về mở mang
đặc biệt là không mở mang công nghiệp
nặng).
Tại sao Pháp lại nặng về bóc lột, nhẹ về mở
mang?
(Tận dụng nguồn nhân công, nguồn tài
nguyên sẵn có của nước ta. Nhẹ về mở
mang để kìm hãm nền kinh tế trong nước).
Cuộc khai thác bóc lột của thực dân Pháp đã
làm kinh tế ở nước có biến đổi gì?
-Do chính sách khai thác bóc lột của thực
dân Pháp về kinh tế nên đã làm cho xã hội
Việt Nam có sự phân hoá sâu sắc.
-Giai cấp công nhân phát triển như thế nào
sau chiến tranh thế giới thứ nhất?
-Vì sao giai cấp công nhân tăng nhanh về số
lượng?
(Do cuộc khai thác bóc lột của thực dân
Pháp, sự kinh doanh của tư sản Việt Nam.
Dân mất ruộng đất phải đi kiếm sống trong
các hầm mỏ đồn điền).
-Đời sống của công nhân như thế nào?
-Vơ vét lúa gạo ở thôn quê để xuất khẩu.
-Công nghiệp:
-Đẩy mạnh chiếm đoạt khai thác hầm mỏ
(than) để xuất khẩu.
-Đầu tư xây dựng một số ngành công
nghiệp nhẹ, xay xát, rượu…
-Thuế : là nguồn bóc lột chủ yếu của thực
dân Pháp. Có nhiều loại thuế khác nhau

đặc biệt là thuế muối, rượu, thuế đinh,
thuế thuốc phiện.
Do chính sách khai thác bóc lột của thực
dân Pháp nền kinh tế công nghiệp của
nước ta có phát triển một bước nhưng kinh
tế nông nghiệp vẫn lạc hậu phụ thuộc vào
Pháp.
2.Những biến đổi trong đời sống xã hội:
a>Giai cấp công nhân.
-Tăng nhanh vế số lượng trước chiến tranh
10 vạn. Sau chiến tranh hơn 22 vạn.
-Đời sống công nhân rất cực khổ: lương
thấp, giá sinh hoạt cao, bò đánh đập giam
cầm, điều kiện vệ sinh thiếu thốn, ngày
làm việc căng thẳng (12-16 giờ).
b>Giai cấp nông dân: