Nghị luận, phân tích bài thơ Tỏ Lòng

TỎ LÒNG
- Phạm Ngũ LãoPhạm Ngũ Lão là một danh tướng đời Trần, tuy xuất thân từ tầng lớp bình dân
song với tài cao chí lớn nên đã trở thành một tướng sĩ nổi tiếng thời Trần. ông có công
lớn trong hai cuộc kháng chiến chống quân Mông-Nguyên. “ Thuật Hoài” được ông viết
vào lúc cuộc kháng chiến thứ hai đã gần kết thúc, là một trong những bài thơ tiêu biểu
cho hào khí Đông A thể hiện khí thế hào hùng của quân đội nhà Trần và quan niệm
sống cao đẹp của người trai thời loạn.
Hình ảnh người trai thời loạn oai phong, đĩnh đạc, chính là vẻ đẹp tiêu biểu,
hoành tráng của con người thời đại Lý-Trần vẻ vang . Ngay từ câu mở đầu, nhà thơ đã
khẳng định đều ấy.
“Hoành sóc giang sơn kháp kỉ thu
Tam quân tì hổ khí thôn ngưu”
Hai câu thơ đầu, nhà thơ miêu tả hình ảnh người tráng sĩ đời Trần.”Hoành sóc” là cầm
ngang ngọn giáo, là một tư thế hiên ngang và thật kì vĩ. Tư thế gợi sự tung hoành, làm chủ
đất nước, áp đảo quân thù, bảo vệ đất nước. Tầm vóc ấy càng được nâng lên cao hơn khi
lồng vào không gian rộng lớn như đất trời, thời gian dài như vô tận. Từ hình ảnh trai đời
Trần lẫm liệt, nhà thơ nói đến đội quân Sát Thát-biểu tượng quốc dân thơi Trần với sức
mạnh so với hổ báo, khí thế “ át sao ngưu”. Đó như một lời khẳng định về sức mạnh
không gì địch nổi, khí thế lay chuyển cà đất trời, tạc nên tư thế kì vĩ của người trai được
đặt vào trong khí thế ngất trời của dân tộc. Hai câu thơ đầu là âm hưởng hào hùng của dân
tộc.
Nếu hai câu đầu nói về tầm vóc người tráng sĩ và khí thế cao ngất của quân đội bấy
giờ, thì hai câu thơ sau lại là lời tâm sự nói lên khát vọng của nhà thơ: lập công giúp vua,
giúp nước.
“ Nam nhi vị liễu công danh trái
Tu thính nhân gian thuyết Vũ Hầu”
Ở thời kì trung đại, nam nhi trưởng thành thì phải đem sức mình ra giúp vua, giúp nước.
Và trong lòng mỗi người trai, ai cũng muốn lập công lưu danh cả. Câu thơ khẳng định
trách nhiệm của kẻ làm trai là phải có trách nhiệm với non sông, đất nước.Nói chung, quan
niệm công danh là quan niệm của lẽ sống cao đẹp, không phải lập danh để mưu lợi cho
bản thân mà là khát vọng được đem sức mình ra cống hiến cho vua, cho nước .Nhưng với

nhà thơ, đó không còn là trách nhiệm mà được nâng cao lên và trờ thành một món “nợ”
với trời đất và buộc phải trả bằng mọi giá. Nều không thì sẽ:
“ Tu thính nhân gian thuyết Vũ Hầu”
Pham Ngũ Lão là một võ tướng vô cùng tài ba, nổi tiếng ở thời Trần. Ông đã giúp rất
nhiều cho đất nước trong cuộc kháng chiến chống quân Mông-Nguyên. Nhưng trong tâm
ông vẫn cảm thấy bao nhiêu đấy chưa là gì. Ông “thẹn” khi nghe người đời nói về Vũ Hầu
tức Khổng Minh Gia Cát Lượng. Không phải vì ông tự ti, tự xem thường mình. Một phần,
ông thẹn vì mình chưa có được tài trí như Khổng Minh, thẹn vì còn nhiều thiếu sót, nhưng
không vì điều này mà làm ông mặc càm. Chưa được thì làm cho được, cố gắng khi nào
được mới thôi. Điều này cho thấy quan niệm tiến bộ trong ông. Thế nhưng, cái “thẹn” mà
khiến lời thơ bỗng trở nên chậm lại, lắng xuống là cái “thẹn “ về sự trung thành, một lòng


một dạ với vua với nước. Khổng Minh có quan điểm “ Cúi mình tận tuỵ, đến chết mới
thôi”. Và Phạm Ngũ Lão chỉ nói là “kháp kỉ thu”. Sự chênh lệch giữa một đời người và vài
năm là một khoảng cách lớn, đó chính là “nỗi thẹn” của ông, “thẹn” vì chưa hết mình với
vua với nước như Khổng Minh trung thành phục sự Lưu Bị đến tận lúc chết. Đồng thời,
hai câu cuối còn toát lên ý chí kiên quyết của ông, sẽ hết lòng vì nước vì dân tới giọt máu
cuối cùng. Có những cái “thẹn” vì sai lầm, thiếu sót, nhưng cũng có cái “thẹn” trước
những cái đẹp ,nhân cách cao quí lại đưa con người ta lên cao hơn.Cái “thẹn” là một nhân
cách cao quí của Phạm Ngũ Lão. Trong lịch sử Việt Nam, đã có không ít bậc thầy văn
chương cũng có chung nỗi “thẹn” đó. Như Cao Bá Quát, người được nhân dân phong là
“Thần siêu-thánh quát” có câu:
“ Thập tải quân giao cầu cố kiếm
Nhất sinh đê thủ bái mai hoa”
Giống như Phạm Ngũ Lão, Cao Bá Quát chỉ cúi đầu trước những cái đẹp, trước những
nhân cách cao quí. Không vì danh lợi mà khom lưng quì gối trước những cái hèn hạ, thấp
kém làm mất đi phẩm chất cao quí của mình.
Trở lại với bài thơ “Thuật Hoài”, câu thơ cuối cùng như một lời thề của nhà thơ:
Suốt đời trung thành vớivua, với nước, một loàng một dạ, quyết không đổi thay. Bài thơ

“Đi thi tự vịnh” của Nguyễn Công Trứ có viết:
“ Đã mang tiếng ở trong trời đất
Phải có danh gì với núi sông”
Trong câu thơ, chủ thể trữ tình là kẻ làm trai trong xả hội phong kiến, bật lên vai trò, vị thế
của một đấng nam nhi trong cuộc sống, vũ trụ. Chúng ta cũng vậy, sinh ra trên đời, ta phải
có khao khát, chí hướng ngày càng phát triển, tiến bộ. Sống thì phải cống hiến, góp sức
xây dựng đất nước ngày một phồn vinh, thịnh vượng.
“Thuật Hoài” là một bài thơ đường luật, ngắn gọn nhưng rất súc tích, khắc hoạ hình
ảnh vẻ đẹp người tráng sĩ mang lý tưởng sống cao đẹp, khí thế của thời đại. Sử dụng biện
pháp phóng đại: “tam quân tì hổ”, “khí thôn ngưu”. Bài thơ bày tỏ hùng tâm tráng khí và
ước mơ hoài bão dược cống hiến sức lực, tài trí cho đất nước của một đấng nam nhi lúc
bấy giờ. Ngoài ra, sau khi đọc bài thơ, ta thấy được cách sống và lối suy nghĩ tiến bộ,tích
cực của Phạm Ngũ Lão: muốn sống xứng đáng với danh nghĩa anh hùng dân tộc,xem việc
lập công giúp vua là một món nợ mà phải trả cho kì được. Đó là sực cống hiến không vì
danh lợi, một lời khẳng định âm hưởng hùng mạnh của hào khì Đông A.
Phạm Ngũ Lão là một tướng sĩ tài ba nhưng cũng là một nghệ sĩ có trái tim nhạy
cảm. “Thuật Hoài”cho ta thấy rõ về hào khí Đông A,sức mạnh của một anh hùng và quân
đội hùng mạnh của nhà Trần. Qua bài thơ, nhà thơ đã gửi gắm nỗi lòng của mình vào đó,
những suy nghĩ trăn trở về việc lập công. Bài thơ rất súc tích qua việc lựa chọn những chi
tiết có sức gợi hình, gợi cảm lớn để bày tỏ tấm lòng yêu nước của tác giả. Điều đó cho
thấy nhân cách cao đpẹ của Phạm Ngũ Lão. Bài thơ cho thấy nhận thức rõ ràng về trách
nhiệm của một đấng nam nhi đối với vận mệnh đất nước. Sau khi đọc bài thơ, mỗi người
chúng ta hãy tự soi mình vào đó, ta sẽ nhận ra lẽ sống cao đẹp mà mình cần hướng đến sao
cho xứng đáng với truyền thống hào hùng của dân tộc./.