Nghiên cứu đề xuất các biện pháp hoàn thiện hệ thống thủy lợi nội đồng phục vụ xây dựng nông thôn mới ở tỉnh hà tĩnh

BÌA CHÍNH
B

GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

B NƠNG NGHI P VÀ PTNT
I H C TH Y L I

---------------

THÀNH LONG

NGHIÊN C U
XU T CÁC BI N PHÁP HOÀN THI N H TH NG TH Y L I N I
NG PH C V XÂY D NG NÔNG THÔN M I T NH HÀ T NH

LU N V N TH C S

8 quy n

0986241156

Hà N i - 2014



BÌA LĨT
B

GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

B NƠNG NGHI P VÀ PTNT
I H C TH Y L I

---------------

THÀNH LONG

NGHIÊN C U
XU T CÁC BI N PHÁP HOÀN THI N H TH NG TH Y L I N I
NG PH C V XÂY D NG NÔNG THÔN M I T NH HÀ T NH

Chuyên nghành: K thu t tài nguyên n
Mã s : 60.58.02.12

c

LU N V N TH C S
Ng

ih

ng d n khoa h c: PGS.TS. Tr n Chí Trung

Hà N i - 2014

-1L IC M

N

Lu n v n Th c s “Nghiên c u đ xu t các gi i pháp khoa h c và cơng ngh
hồn thi n h th ng th y l i n i đ ng ph c v xây d ng nông thôn m i
Hà T nh” đ

c hoàn thành t i khoa K thu t tài nguyên n

Th y l i tháng 5 n m 2014 v i s h

c – tr

ng

t nh
ih c

ng d n c a PGS.TS Tr n Chí Trung, Vi n

Khoa h c Th y l i Vi t Nam.
Tác gi xin trân tr ng c m n th y giáo PGS.TS Tr n Trí Trung đã t n tình
h

ng d n trong su t quá trình nghiên c u th c hi n lu n v n.
Tác gi g i l i c m n sâu s c đ n các th y cô trong Khoa K thu t Tài nguyên

n

c, Khoa sau đ i h c tr

ng

i h c Th y l i đã giúp đ , t o đi u ki n thu n l i

cho tác gi trong quá trình h c t p, nghiên c u.
Tác gi xin trân tr ng c m n Công ty TNHH m t thành viên KTCTTL Xuân
Th y, đã t o đi u ki n thu n l i cho tác gi trong su t quá trình h c t p nghiên c u.
Xin trân tr ng c m n UBND t nh, UBND các huy n, phịng nơng nghi p & PTNT
các huy n, UBND các xã thu c t nh Hà T nh, đã nhi t tình giúp đ tác gi trong quá
trình nghiên c u.
Cu i cùng tác gi xin c m n gia đình, b n bè, đ ng nghi p đã đ ng viên giúp
đ tác gi r t nhi u trong quá trình h c t p nghiên c u.
Do th i gian và kinh nghi m còn h n ch , lu n v n khơng tránh kh i nh ng
thi u xót. Tác gi r t mong đ

c s đóng góp ý ki n t các th y cô và nh ng đ c

gi quan tâm đ n đ tài.
Hà n i, ngày 15 tháng 5 n m 2014
TÁC GI

Thành Long


-2B N CAM K T

Tên tác gi

:

H c viên cao h c

: L p 20Q21

Ng

: PGS.TS. Tr n Chí Trung

ih

ng d n khoa h c

Thành Long

Tên đ tài Lu n v n “Nghiên c u đ xu t các gi i pháp khoa h c và cơng
ngh hồn thi n h th ng th y l i n i đ ng ph c v xây d ng nông thôn m i
t nh Hà T nh”.
Tác gi xin cam đoan đ tài Lu n v n đ
đ

c thu th p t ngu n th c t , đ

n

c, đ

c làm d a trên các s li u, t li u

c công b trên báo cáo c a các c quan nhà

c đ ng t i trên các t p chí chuyên ngành, sách, báo… đ đ a ra m t s đ

xu t gi i pháp. Tác gi không sao chép b t k m t Lu n v n ho c m t đ tài nghiên
c u nào tr

c đó.
Hà n i, ngày 15 tháng 5 n m 2014
TÁC GI

Thành Long


-3-

M CL C
U ....................................................................................................................7

M

1. Tính c p thi t c a đ tài……………………………………………………………………………………7
2. M c đích nghiên c u ............................................................................................................ 9
3. Cách ti p c n và Ph
4.

it

ng và Ph m vi nghiên c u ...................................................................................... 10

5. K t qu đ t đ
CH

ng pháp nghiên c u .......................................................................... 9

c c a Lu n v n .......................................................................................... 10

NG I T NG QUAN CÁC K T QU NGHIÊN C U V XÂY D NG

H TH NG TH Y L I N I

NG...................................................................11

1.1.T ng quan k t qu nghiên c u v xây d ng h th ng th y l i n i đ ng

trên th

gi i.......................................................................................................................................... 11
1.2 T ng quan các k t qu nghiên c u v xây d ng h th ng th y l i n i đ ng
n

c ta. ................................................................................................................................... 14

CH

NGII ÁNH GIÁ TH C TR NG H TH NG TH Y L I N I
NG

2.1.Ph

T NH HÀ T NH .....................................................................................27
ng pháp đi u tra, đánh giá ........................................................................................ 27

2.2 Khái quát v đi u ki n t nhiên, kinh t xã h i và hi n tr ng th y l i

t nh Hà

T nh ........................................................................................................................................ 28
2.2.1 Khái quát v đi u ki n t nhiên, kinh t xã h i t nh Hà T nh ......................28
2.2.2 Hi n tr ng cơng trình th y l i c a t nh Hà T nh ..........................................28
2.3 Th c tr ng quy ho ch th y l i n i đ ng .......................................................................... 32
a) Hi n tr ng đ ng ru ng .......................................................................................32
b,Kho ng cách gi a các b vùng ...........................................................................33
c,H th ng kênh n i đ ng ....................................................................................34


-4c,S phù h p c a quy ho ch th y l i n i đ ng v i quy ho ch c s h t ng
k thu t khác ........................................................................................................40
e) Quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng ph c v chuy n đ i c c u cây tr ng,
phát tri n s n xu t ..................................................................................................40
f) Quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng cho các mơ hình cánh đ ng m u l n
...............................................................................................................................42
2.4 Th c tr ng cơng trình th y l i n i đ ng .......................................................................... 45
a) Khái quát v hi n tr ng cơng trình th y l i n i đ ng c a t nh Hà T nh ...........45
b) Th c tr ng cơng trình th y l i n i đ ng c a các xã đi u tra .............................47
2.5.Th c tr ng t ch c th c hi n xây d ng h th ng th y l i n i đ ng ......................... 57
2.6 Th c tr ng qu n lý h th ng th y l i n i đ ng ................................................................ 59
a) Khái qt v qu n lý cơng trình th y l i n i đ ng c a t nh Hà T nh ................59

b) Th c tr ng qu n lý cơng trình th y l i n i đ ng c a t nh Hà T nh ..................59
2.7. ánh giá th c tr ng xây d ng h th ng th y l i n i địng theo tiêu chí th y l i
xây d ng nông thôn m i ........................................................................................................ 61
CH

NGIII

TH Y L I N I

XU T CÁC GI I PHÁP HOÀN THI N H TH NG
NG PH C V XÂY D NG NÔNG THÔN M I C A

T NH HÀ T NH ......................................................................................................66
3.1 C s khoa h c th c hi n các gi i pháp hoàn thi n h th ng th y l i n i đ ng ............. 66
a) M t s khái ni m: ..............................................................................................66
b) Nh ng yêu c u th c hi n quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng .....................67
3.2

xu t các gi i pháp quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng .......................................... 68

3.2.1

xu t s đ h th ng th y l i n i đ ng ph c v mơ hình s n xu t thâm

canh lúa ..................................................................................................................68
a) Ph

ng án 1: B trí kênh t

i, kênh tiêu c p cu i cùng song song xen k tách

r i nhau ..................................................................................................................68


-5b) Ph

ng án 2: B trí kênh c đ nh c p cu i cùng t

i tiêu k t h p cho m i khu

ru ng ......................................................................................................................71
c,Ph

ng án 3: Hai khu ru ng b trí m t kênh c đ nh c p cu i cùng t

i tiêu k t

h p .........................................................................................................................75
3.2.3

xu t s đ h th ng th y l i ph c v mơ hình s n xu t cánh đ ng m u

l n ..........................................................................................................................77
3.3

xu t các gi i pháp thi t k , xây d ng cơng trình th y l i n i đ ng ........................... 80

3.3.1 Các gi i pháp thi t k , xây d ng kênh, m
3.3.2

ng n i đ ng .............................80

xu t các gi i pháp thi t k , xây d ng cơng trình trên kênh ...................84

a,C ng l y n

c đ u kênh t

b,Cơng trình đi u ti t n

i ..............................................................................84

c m t ru ng ...................................................................86

c,Cơng trình đi u ti t trên kênh .............................................................................86
d,Cơng trình đo n

c ............................................................................................87

e. Các cơng trình b o đ m an tồn cho kênh ........................................................89
f,Xi phông/c ng lu n .............................................................................................91
g,C u máng ............................................................................................................91
3.4

xu t gi i pháp qu n lý khai thác h th ng th y l i n i đ ng ..................................... 92

K T LU N VÀ KI N NGH ...................................................................................94
1.1K t lu n ............................................................................................................................. 94
1.2.Ki n ngh .......................................................................................................................... 96
PH L C PHI U I U TRA C

S

H T NG TH Y L I PH C V XÂY

D NG NÔNG THÔN M I ...................................................................................97
1.THÔNG TIN CHUNG ...................................................................................................... 97
1.1. i u ki n kinh t , xã h i, s n xu t nông nghi p..............................................97
1.2 K t qu th c hi n xây d ng nông thôn m i ....................................................97
1.3 K t qu th c hi n d n đi n đ i th a, các mơ hình chuy n đ i c c u cây
tr ng, ......................................................................................................................98


-6II. TH C TR NG XÂY D NG C S H T NG TH Y L I ....................................... 98
2.1 Hi n tr ng cơng trình th y l i..........................................................................98
2.2 Th c tr ng quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng ...........................................99
2.3

c đi m các lo i hình cơng trình th y l i trong xã ...............................101

2.4.K t qu xây d ng h th ng th y l i n i đ ng ...........................................102
a,K t qu th c hi n tiêu chí th y l i ....................................................................102
b,Các gi i pháp thi công xây d ng h th ng th y l i n i đ ng........................105
c) Các gi i pháp t ch c th c hi n xây d ng h th ng th y l i n i đ ng: .....105
2.5 Th c tr ng qu n lý khai thác h th ng th y l i n i đ ng .......................106
a). Th c tr ng đi u ti t, phân ph i n
b) Các công ngh k thu t t

c ...........................................................106

i ti t ki m n

c .................................................107

c) Th c tr ng t ch c qu n lý h th ng th y l i n i đ ng ...............................107
IV. KI N NGH CÁC GI I PHÁP HOÀN CH NH H TH NG TH Y L I
N I ÒNG ......................................................................................................................... 108


-7-

M

U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Trong nh ng n m g n đây, th c hi n đ
hi n đ i hóa nơng nghi p, nơng thôn, Nhà n

ng l i đ y nhanh công nghi p hóa,
c đã u tiên đ u t xây d ng m i và

nâng c p h th ng các cơng trình thu l i ph c v s n xu t nơng nghi p. Nh đó
thêm nhi u di n tích canh tác đ

ct

i, tiêu góp ph n t ng n ng su t, s n l

cây tr ng. K t qu t ng h p c a T ng c c Th y l i cho th y đ n n m 2011 c n

có g n 16 nghìn tr m b m n

c

c ph c v s n xu t nông nghi p trên đ a bàn xã, t ng

81% so v i n m 2001. Th c hi n ch tr
qua, h th ng kênh m

ng

ng kiên c hoá kênh m

ng do xã/HTX qu n lý đã đ

km, chi m 23,2% t ng chi u dài kênh m

ng, nh ng n m

c kiên c hóa trên 40 nghìn

ng (n m 2001 là 12,4%, n m 2006 là

18,8%).
Th c hi n Ngh quy t s 26 c a Trung

ng

dân, nơng thơn, hi n nay Chính ph đang tri n khai Ch

ng v nơng nghi p, nơng
ng trình MTQG xây d ng

nông thôn m i. Theo k t qu đi u tra c a C c Kinh t h p tác và Phát tri n nơng
thơn thì tính đ n n m 2012 c n

c đã có 2.436/5.855 xã đã phê duy t xong đ án

xây d ng nông thôn m i, đ t 42%. Theo báo cáo t ng k t c a C c kinh t h p tác
và PTNT (2010) vi c xây d ng c s h t ng nông thôn đã đ t đ

c nh ng k t qu

khích l . V xây d ng c s h t ng th y l i, m c đ ph c v c a các cơng trình th y
l i v c b n đáp ng đ
xã qu n lý đ

c yêu c u t

i, tiêu đ t kho ng 60-80%; t l kênh m

ng do

c kiên c hố cịn th p (đ t kho ng 20-30% so v i yêu c u). S xã đ t

tiêu chí này m i ch có kho ng 933 xã (chi m 16,01%). Trong đó cao nh t là vùng B c
Trung B (45%); Duyên h i Nam Trung B (25,8%);

ng b ng sông H ng (21%);

th p nh t là vùng BSCL (1,4%) và ông Nam B (3,1%). K t qu nghiên c u t ng
quan v ch

ng trình xây d ng NTM thí đi m 2 n m c a PGS.TS. Nguy n Sinh

Cúc (2011) cho th y đ i chi u v i các m c tiêu v thu l i trong Ch

ng trình m c

tiêu qu c gia v xây d ng NTM có 6.682 xã chi m 73,6% t ng s xã c n

c có h

th ng thu l i c b n đáp ng yêu c u s n xu t và dân sinh, trong đó xã đ ng b ng,


-8trung du đ t 85,4%, xã mi n núi đ t 67,6%, xã vùng cao đ t 53,9% và xã h i đ o
đ t g n 25,5%. K t qu đi u tra c a C c Kinh t h p tác và Phát tri n nông thôn
cho th y tính đ n n m 2012 vùng B c Trung b m i phê duy t xong đ án xây d ng
nông thôn m i đ t 43%, do v y mà nghiên c u các gi i pháp KHCN xây d ng c s
h t ng giao thông nông thôn và th y l i là c n thi t ph c v cho công tác l p quy
ho ch và đ án xây d ng nông thôn m i c a các t nh vùng B c Trung b . T ng h p
báo cáo t 28 t nh c a C c Kinh t h p tác và Phát tri n nông thôn (2011) cho th y
v xây d ng c s h t ng th y l i, m c đ ph c v c a các cơng trình th y l i v c
b n đáp ng đ
qu n lý đ

c yêu c u t

i, tiêu m i đ t kho ng 60-80%; t l kênh m

ng do xã

c kiên c hố cịn th p (đ t kho ng 20-30% so v i yêu c u). S xã đ t tiêu

chí v th y l i vùng B c Trung B m i đ t 45%.
Theo S Nông nghi p &PTNT t nh Hà T nh (2011), t nh Hà T nh đã có
233/235 xã phê duy t đ án quy ho ch nông thơn m i, 231 xã đã hồn thành xây
d ng đ án xây d ng nông thôn m i và đ án phát tri n s n xu t. 2 xã Gia Ph và
Thiên L c đ t 17/19 tiêu chí, 4 xã hồn thành 15 tiêu chí xây d ng nông thôn m i
là Tùng nh, Th ch Tân, Th ch Châu và C m Bình. Tuy nhiên đ n nay t l các xã
đ t tiêu chí th y l i xây d ng nông thôn m i còn r t th p (kho ng 5%). Nguyên
nhân ch y u các xã ch a đ t tiêu chí th y l i là các cơng trình th y l i n i đ ng cịn
ch a hồn ch nh, ch p vá hi u qu t

i tiêu ch đ ng cịn th p. Cơng tác quy

ho ch, xây d ng h th ng thu l i n i đ ng còn nhi u b t c p, thi u khoa h c,
kênh t

i tiêu k t h p là ph bi n, quy mô ru ng đ t khu t

hi u qu t

i manh mún d n đ n

i tiêu còn th p, ch a đ ng b v i quy ho ch giao thông n i đ ng,

không đáp ng cho vi c áp d ng c gi i hố s n xu t nơng nghi p c ng nh áp
d ng k thu t canh tác nông nghi p tiên ti n. Th c hi n xây d ng kiên c hóa kênh

m

ng cịn mang tính c c b , gi i quy t yêu c u tr

c m t ch a phù h p v i quy

ho ch xây d ng nông thôn m i, gi i pháp kiên c hóa kênh m
h p lý, hi u qu th p

nhi u đ a ph

ng ch a ph i là

ng.

Xây d ng c s h t ng th y l i là tiêu chí quan tr ng trong b tiêu chí qu c gia v
xây d ng nông thôn m i. C s h t ng th y l i là bi n pháp quan tr ng ph c v


-9phát tri n s n xu t, phát tri n kinh t - xã h i vùng nông thôn. Do v y mà c n
nghiên c u áp d ng các gi i pháp khoa h c công ngh v xây d ng h th ng th y
l i n i đ ng đ phát tri n s n xu t, phát tri n kinh t nông thôn ph c v xây d ng
nơng thơn m i.
2. M c đích nghiên c u
xu t đ c m t s gi i pháp khoa h c và cơng ngh hồn thi n h th ng th y l i
n i đ ng đ th c hi n tiêu chí th y l i trong xây d ng nông thôn m i

t nh Hà

T nh.

3. Cách ti p c n và Ph
*Cách ti p c n:

ng pháp nghiên c u

- Áp d ng quan đi m “trên xu ng-d

i lên” trong vi c đánh giá th c tr ng k t

qu xây d ng th y l i n i đ ng
- Áp d ng quan đi m phân tích nguyên nhân và k t qu đ đ a ra các gi i
pháp khoa h c công ngh xây d ng h th ng th y l i n i đ ng phù h p cho t nh Hà
T nh
- Áp d ng quan đi m b n v ng đ đ a ra các gi i pháp xây d ng và qu n lý h
th ng th y l i n i đ ng phù h p cho t nh Hà T nh
* Ph

ng pháp nghiên c u:
M t s ph

ng pháp nghiên c u đ

c áp d ng đ th c hi n các n i dung c a

Lu n v n là:
-

i u tra, thu th p thông tin h th ng th y l i n i đ ng qua các c p t nh,
huy n, xã; S d ng b ng h i, ph ng v n cán b chuyên môn th y l i

các

xã đi m đi u tra
- Kh o sát th c đ a cơng trình th y l i/h th ng kênh m

ng n i đ ng t i các

xã đi u tra
- Ph

ng pháp th ng kê đ x lý, phân tích các s li u thu th p

- Ph

ng pháp k th a các k t qu nghiên c u tr

c đây


- 10 -

4.

it

ng và Ph m vi nghiên c u
Lu n v n t p trung nghiên c u v h th ng th y l i n i đ ng, bao g m các

cơng trình th y l i nh đ c l p và h th ng kênh n i đ ng thu c h th ng c a công
ty nh ng do các xã qu n lý.

đi m thu c 3 huy n Th ch Hà,

i u tra, kh o sát h th ng th y l i n i đ ng 15 xã
c Th và H

ng Khê c a t nh Hà T nh.

5. K t qu đ t đ c c a Lu n v n
ánh giá th c tr ng h th ng th y l i n i đ ng
-

t nh Hà T nh (2013)

ánh giá k t qu th c hi n tiêu chí th y l i xây d ng nơng thôn m i c a
t nh Hà T nh (theo 3 ch tiêu: cơng trình đ m b o ch đ ng t
hóa kênh m

-

i tiêu, kiên c

ng, t ch c qu n lý hi u qu b n v ng)

xu t các gi i pháp ng d ng khoa h c công ngh đ xây d ng h th ng
th y l i n i đ ng ph c v xây d ng nông thôn m i c a t nh Hà T nh.


- 11 -

CH

NG I

T NG QUAN CÁC K T QU NGHIÊN C U V XÂY D NG H
TH NG TH Y L I N I

NG

1.1.T ng quan k t qu nghiên c u v xây d ng h th ng th y l i n i đ ng
trên th gi i
Vi c ng d ng khoa h c công ngh (KHCN) thu l i tiên ti n đ c bi t đ n
nh m t cu c cách m ng hi n đ i hoá thu l i. M t h th ng thu l i hi n đ i khi
đ m b o cung c p d ch v t
b ođ

i t t cho s n xu t nông nghi p, đ ng th i còn đ m

c các m c tiêu b o v môi tr

cách kinh t . T ch c Nông l

ng, phân ph i n

c an toàn và v n hành m t

ng Th gi i (FAO) đ nh ngh a v hi n đ i hóa h

th ng th y l i: “Hi n đ i hoá các h th ng th y l i là m t quá trình nâng c p v k
thu t và qu n lý cho các h th ng thu l i v i m c tiêu là c i thi n vi c s d ng các
ngu n nhân l c, n

ng

i s d ng n

c, kinh t và môi tr

ng c ng nh d ch v phân ph i n

ct i

c”. Theo Burt and Styles (1999), hi n đ i hóa h th ng th y l i là

m t quá trình thay đ i ph

ng th c phân ph i n

c, bao g m s thay đ i v th

ch , t ch c và công ngh nh m nâng cao hi u qu s d ng n

c. T nh ng đ nh

ngh a này cho th y hi n đ i hóa h th ng cơng trình th y l i khơng ch c n quan
tâm đ n nâng c p v m t cơng trình (ph n c ng) mà cịn c n c i thi n công tác qu n
lý v n hành (ph n m m).
Nhi u nghiên c u c a các n

c đã ch ra xu h

ng áp d ng KHCN hi n đa

hoá h th ng th y l i t p trung nâng cao vi c cung c p d ch v cho ng
đ i hoá các h th ng t

i có th đ

c xem là ho t đ ng nâng c p ho c c i thi n

n ng l c c a h th ng đ cung c p đ y đ yêu c u n
cho t

ng lai. Hi n đ i hoá c ng đ

k thu t h th ng t
n

i dân. Hi n

c hi n t i và đáp ng nhu c u

c xem là m t qúa trình c i thi n v qu n lý và

i v i m c tiêu c i thi n vi c s d ng ngu n l c nh lao đ ng,

c, kinh t và môi tr

ng và d ch v cung c p n

c n i đ ng. Quá trình này liên

quan đ n nh ng thay đ i v công ngh , t ch c và th ch . M c tiêu là c i thi n


- 12 d ch v t

i cho ng

i dân m c d u c i ti n v n hành kênh s là b

c quan tr ng

đ u tiên trong q trình hi n đ i hố, do v y thu t ng “hi n đ i hoá” đ c p không
ch v ph c h i nâng c p ho c chuy n giao cơng trình trong h th ng t

i mà còn

đ c p đ n s bi n đ i v qu n lý v n hành h th ng.
N m 2005, Tây Ban Nha đã ti n hành m t ch

ng trình qu c gia v nâng

c p và hi n đ i hoá h th ng thu l i (The Spanish Programme of Improvement and
Modernization of Traditional Irrigation Systems). N i dung c a ch
bao g m: (i) nâng c p h th ng chuy n n

ng trình này

c t kênh h thành h th ng đ

ng ng

nh m gi m thi u t n th t và t ng hi u qu phân ph i n

c; (ii) nâng c p h th ng

t

i nh gi t; (iii) nâng c p

i m t ru ng t t

i ng p thành t

i phun m a ho c t

và b sung các h ng m c công trình ph c v cơng tác qu n lý và đi u ti t n
c ng đi u ti t, các cơng trình đong đo n

c; (iv) áp d ng cơng ngh m i nh cơng

ngh t đ ng hố, h th ng thông tin đ a lý. Ch
d ng n

c: các

ng trình đã làm t ng hi u qu s

c lên 10% (t 60% lên 70%).
H th ng thu l i Beni Ebeid (Ai C p) đã đ

c hi n đ i hoá b ng các bi n

pháp: (i) c i ti n h th ng kênh nhánh và kênh n i đ ng và các cơng trình trên kênh,
(ii) s

d ng hình th c c a van t đ ng đi u khi n m c n

AVIS) nh m đáp ng k p th i yêu c u dùng n
th c t

i luân phiên sang hình th c t

c h l u (AVIO và

c c a nông dân, (iii) chuy n t hình

i liên t c nh m đáp ng yêu c u dùng n

m t cách linh ho t, (iv) hình thành các t ch c s d ng n

c

c (WUA), (v) t ch c

đào t o cho các nhân viên qu n lý h th ng. Vi c hi n đ i hoá đã mang l i hi u qu :
ti t ki m đ t (2% trên t ng di n tích canh tác) thơng qua vi c c i ti n h th ng phân
ph i n

c n i đ ng, t ng n ng su t nông nghi p t 5 đ n 30%.

Nh t B n, n

c công nghi p tiên ti n b c nh t trên th gi i hi n nay, đã kinh

qua nhi u giai đo n phát tri n nông nghi p v i c u trúc đ ng ru ng khác nhau. Vào
nh ng n m 1903 c a th i k Minh Tr , c i cách ru ng đ t đ

c ti n hành, ng

nông dân đ

c chia ru ng và sau đ i chi n th gi i th II v i s phát tri n c a c

gi i, các ch

ng trình ki n thi t l i đông ru ng đ

i

c ti n hành. Vi c d n ô đ i th a

di n ra thu t l i thông qua các d án ki n thi t l i đ ng ru ng. H th ng đ ng ru ng


- 13 này t o đi u ki n nâng cao c gi i hoá, nâng cao n ng xu t lao đ ng và s d ng đ t
đai. Ngày nay

Nh t di n tích m i ơ th a có đ

ng cho xe c gi i, và kênh t

i và

kênh tiêu riêng bi t r ng x p x 1 ha. Vi c d n ô đ i th a di n ra thu n l i thông
qua các d án ki n thi t l i đ ng ru ng. Vào th i k này m i cánh đ ng kích th
200mx600m có đ
tiêu thốt n
th

ng đ

ng n i đ ng cho xe c gi i 3-5 m, kênh t

c

i và kênh tiêu c p và

c tr c ti p cho các th a ru ng 30mx100m. Chi u dài th a ru ng

c xác đ nh sao cho vi c phân b và tiêu thoát n

đ ng đ u còn chi u r ng đ

c trên th a ru ng đ

c

c xác đinh trên c s di n tích c a h . Nh vi c ki n

thi t này ch ru ng th c hi n vi c t

i tiêu, canh tác trên th a ru ng c a h mà

không làm c n tr vi c canh tác trên các th a ru ng li n k .
Các n

c trong khu v c nh Trung Qu c,

ài Loan, Thái Lan, Malaysia,

Inđonesia đã và đang hi n đ i hoá h th ng thu l i n i đ ng theo h
hoá s n xu t nông nghi p, nông thôn.
l i đ ng ru ng các th a ru ng đ

ng hi n đ i

Trung Qu c thông qua các d án ki n thi t

c xây d ng l i có kích th

0,24 ha (80x30 m) và 0,20 ha (80x25 m). Các th a ru ng đ
v i h th ng kênh m t ru ng c p và thoát n

c 0,2 ha (100x20 m),
ct

i tiêu tách bi t

c cho m i th a. T n m 1990, Trung

Qu c đã ti n hành hi n đ i hoá hàng lo t h th ng thu l i v i m t s n i dung
chính nh : (i) kiên c hố kênh m
n

ng; (ii) xây d ng và nâng c p h th ng đi u ti t

c và các thi t b quan tr c; (iii) c i t t ch c qu n lý các h th ng.
Hàn Qu c m t trong nh ng m c tiêu g n đây c a ch

ng trình ki n thi t l i

đ ng ru ng là đa d ng hoá cây tr ng (Ru ng lúa mà cây tr ng c n đ
m t cách t
Các ch

c phát tri n

ng h p v i cây lúa) và h th ng canh tác lúa đ u t th p, hi u qu cao.

ng trình ki n thi t đ ng ru ng, t o đi u ki n c gi i hoá canh tác, hồn

thi n c c u vùng nơng thơn và h p lý hoá vi c qu n lý trang tr i thông qua các d
án nh đi u ch nh l i ru ng đ t, xây d ng đ
chu n thi t k đ ng ru ng đ
0.5 ha, chi u r ng đ
d ng đ

ng nông thôn, h th ng t

i tiêu. Tiêu

c áp d ng t n m 1980 đ n nay là di n tích th a 0.2-

ng 2.5-2.7 m. Trong 8 n m t 1971-1978, Hàn Qu c đã xây

c 68.797 c u (Hàn Qu c là đ t n

7.839km đê, kè, xây 24.140 h ch a n

c.

c có nhi u sơng su i), kiên c hóa
c bi t, vì khơng có qu b i th

ng đ t


- 14 và các tài s n khác nên vi c hi n đ t, tháo d cơng trình, cây c i, đ u do dân t giác
bàn b c, th a thu n, ghi cơng lao đóng góp và hy sinh c a các h cho phong trào
xây d ng làng m i.
Thái Lan h th ng kênh n i đ ng đ

c xây d ng cách nhau 400-500 m,

vng góc v i kênh d n, v i chi u dài 1-2 km. M t s cơng trình chia n
đi u ti t đ

c xây d ng, khơng có h th ng tiêu n

c, c ng

c m t ru ng. Vi c nâng cao

thâm canh đa d ng hoá cây tr ng địi h i hồn thi n h n công tác qu n lý phân ph i
n

c. N m 1970 ch

ng trình ki t thi t c ng c đ ng ru ng (land consolidation)

đ

c xâp nh p vào Thái Lan. Trong ch

ph i san l i ru ng. Cơng trình kênh t

ng trình phát tri n theo chi u r ng không

i, tiêu và đ

ng canh tác ch đ

c xây d ng

d c theo b c a th a ru ng sao cho vi c ti p xúc c a chúng v i b th a ru ng m t
cách thích h p. Trong ch

ng trình phát tri n theo chi u sâu, các công vi c đi u

ch nh ô th a liên quan đ n đi u ch nh v trí th a ru ng, san đ t, xây d ng kênh t

tiêu và đ
kênh t

ng canh tác đ
i, kênh tiêu và đ

Thái Lan d

i

c th c hi n sao cho m i th a ru ng đ u có ti p xúc v i
ng. Hi n nay ch

ng trình phát tri n theo chi u r ng

ng nh phù h p h n vì v n đ v n đ u t có h n.

1.2 T ng quan các k t qu nghiên c u v xây d ng h th ng th y l i n i đ ng
n c ta.
H th ng th y l i Vi t Nam đã tr i qua quá trình phát tri n lâu dài m c dù đã
đ tđ

c nh ng thành t u đáng k góp ph n nâng cao s n l

n m m t cách b n v ng và ch t l
đ

ng cu c s ng c a ng

ng l

ng th c hàng

i nông dân ngày càng

c c i thi n nh ng đi u đó khơng có ngh a là n n nơng nghi p c a n

c ta khơng

có nh ng h n ch . Theo nghiên c u c a các nhà chuyên môn, s n xu t nông nghi p
Vi t nam hi n nay v n t n t i hai v n đ c b n là (i) s n xu t nh l , manh mún
và (ii) các h th ng thu nông n i đ ng ch a đáp ng đ y đ nhu c u t
phù h p v i xu h

i tiêu và

ng hi n đ i hố, cơng nghi p hố nông nghi p.

Nguyên nhân s n xu t nh l , manh mún đ t đai th
v n đ , nh l ch s , đ a hình, t ng tr

ng xu t hi n t nhi u

ng dân s ,... và ph thu c vào nhi u y u t

nh chính sách qu n lý ru ng đ t, nhu c u s n xu t c a nông dân, m c đích s n


- 15 xu t, các d án qui ho ch thu nông n i đ ng và c s h t ng nơng thơn và th m
chí là do k th a (Bentley, 1987;

ồn Dỗn Tu n, 2005). Trong đó, nguyên nhân

ch y u v n là do quá trình phân chia ru ng đ t và chuy n đ i c c u s n xu t
n

c ta.
Các h th ng thu nông ch a phù h p v i xu h

nghi p hố nơng nghi p: H th ng thu l i n i đ ng

ng hi n đ i hố, cơng

các vùng hi n nay

trong

tình tr ng ho c là thi u (nh các t nh Nam B ) ho c y u (khu v c B c B ) và th m
chí

nhi u n i là v a thi u, v a y u do kênh m

làm nhi m v t

i tiêu k t h p, khơng có c ng đi u ti t, h th ng b lô, b th a

thi u, không đáp ng đ

c nhu c u gi và ng n n

đ i cây tr ng di n ra m nh m , cây rau màu đ
đi u ti t n

ng n i đ ng ch y u là kênh đ t,
c. Trong khi đó, vi c chuy n

c đ a xu ng ru ng lúa thay cây lúa.

c gi a vùng tr ng lúa và tr ng rau, ng

b ng n trên kênh c p n

c đ gi m thi u nh h

thu n trong q trình canh tác khi có ru ng c n t
và đ c bi t là không th th c hi n đ
su t s d ng đ t và s d ng n

i dân ph i dùng đ t đ p t m

ng nên th

ng gây ra nh ng mâu

i nh ng ru ng khác l i c n tiêu,

c các ch đ t

i t i u nh m nâng cao n ng

c.

Bên c nh đó, h u h t các nghiên c u v hi u qu ho t đ ng c a các h th ng
thu l i đ u nh t trí r ng, hi u qu ho t đ ng c a các h th ng th y l i nói chung và
các h th ng thu c s qu n lý c a các t ch c th y nông c s nói riêng ch a đ

c

phát huy đúng m c, có ph n suy gi m sau khốn 10. Theo báo cáo c a B Nơng
nghi p và PTNT thì trung bình các cơng trình th y l i m i phát huy đ
n ng l c thi t k và
ch ng h n nh

c 55-65%

các h th ng th y l i nh con s này th m chí ch là 30-50%,

huy n L c Yên t nh Yên Bái là 27%, v.v. (B NN & PTNT, 2006).

i u đó có ngh a là c n ti p t c ph i có nh ng nghiên c u c th h n trong quy
ho ch, nh m phát tri n nông nghi p nông thôn theo h

ng hi n đ i hóa, đ y m nh

áp d ng c gi i hóa trong s n xu t nơng nghi p.
ồn Dỗn Tu n (2003) nghiên c u s đ quy ho ch theo h
hóa th y l i n i đ ng

vùng

ng hi n đ i

ng B ng Sông H ng. M c đích làm cho h th ng

th y l i n i đ ng sau khi quy ho ch đáp ng nhu c u c b n v t

i tiêu và canh tác


- 16 đ c l p, không làm c n tr vi c canh tác trên các th a ru ng li n k ; tránh mâu
thu n trong vi c th c hi n t

i, tiêu cho cây tr ng c a c h th ng và t

i tiêu gi a

các vùng. K t qu nghiên c u 3 s đ quy ho ch nh sau:
(i) Quy ho ch h th ng th y l i theo h
canh lúa ch t l

ng hi n đ i hóa ph c v mơ hình thâm

ng cao và rau màu. Nghiên c u đ

c th c hi n trên khu ru ng

r ng 25 ha thu c xã Ngh a H ng, huy n Ngh a H ng, t nh Nam

nh. Khu đ t đ

c

quy ho ch thành 2 khu, khu đa canh (khu đ t 3 v ) và khu chuyên canh lúa (lúa đ c
s n, lúa cao s n), m i h đ u có 1 th a đa canh và 1 th a chuyên canh lúa, khu
ru ng đ

c chia làm nhi u lơ có kích th

làm nhi u th a ru ng có kích th

c bình qn (50x150)m, m i lô đ

c là (25x50)m. Kênh t

i, tiêuc p III đ

c chia
c b trí

tách bi t v ikho ng cách là 200m, kênh tiêu c p III đ

c b trí xen k cách

kênht

gi a v i kho ng cách

i c p III là 100m (b kênh t

100m, chuy n kênh tiêu thành kênh t

làm đ

i tiêu k t h p xen k

i xen k nhau) các kênh đ u có k t h p b

ng n i đ ng ph c v canh tác c gi i. M t khác vi c xây d ng thêm tr m

b m nh m m c đích đ ch đ ng t
th p ho c c n h th p m c n
và có th tiêu n
h nm cn

iđ

c cho cây tr ng ngay c khi th y tri u

c trong h th ng đ ph i i ho c b o d

c cho cây v đông ngay c khi m c n

ng h th ng

c trong toàn h th ng cao

c nhu c u.

Hình 1.1 S đ quy ho ch h th ng TLN ph c v mơ hình chuy n đ i s n
xu t NN vùng BSH (Ngu n. ồn Dỗn Tu n – 2003)

- 17 -

Hi u qu thông qua đánh giá 1 n m s n xu , v n đ u t 215,3 tri u đ ng
(g m v n NSNN thơng qua đ tài, v n đóng góp c a đ a ph

ng), s n xu t theo c

c u chuy n đ i 2 v lúa – 1chuy n đ i ho c 1 lúa – 2 v chuy n đ i thì ch sau 1
n m v n đ u t hồn tồn có th thu h i. Vi c t

i tiêu hoàn toàn ch đ ng cho

t ng th a ru ng trong vùng chuy n đ i kênh.
(ii) S đ quy ho ch h th ng th y l i n i đ ng theo h

ng hi n đ i hóa, ph c v

mơ hình thâm canh lúa k t h p nuôi tr ng th y s n – th y c m và VAC.Ph

ng

pháp nghiên c u d a trên c s t ng h p đánh giá m t s mơ hình s n xu t hi u
qu , t đó đ xu t ra mơ hình m u phù h p cho vùng
cho th y đ các h ch đ ng đi u ti t n
kênh tiêu đ

cc nđ

BSH. K t qu nghiên c u

c khi c n thi t thì h th ng kênh t

i,

c b trí l i m t cách riêng bi t, khi áp d ng mơ hình thâm

canh lúa k t h p nuôi tr ng th y s n và VAC m i ô ru ng c n có di n tích t i thi u
là (0,3-0,5)ha; đ i v i m i ô ru ng nh v y c n b trí (i) ao ni cá chi m 5/8 di n
tích, (ii) khu ch n ni và (iii) khu tr ng lúa.

Hình 1.2. S đ mơ hình thâm canh lúa-thu s n-VACcho vùng BSH(Ngu n:
ồn Doãn Tu n, 2003)


- 18 (iii) Quy ho ch h th ng th y l i ph c v mơ hình chuy n đ i t lúa sang nuôi
tr ng th y s n ven bi n t i xã Ninh H i, huy n Kim S n, t nh Ninh Bình. Trên c
s nghiên c u đánh giá th c tr ng h th ng th y l i n i đ ng ph c v NTTS c a
vùng, t đó đi u ch nh s đ quy ho ch th y l i n i đ ng phù h p ph c v NTTS
ven bi n vùng

BSH. Kích th

c ao áp d ng là (100-120)mx(40-50)m (b trí m i

ao có 20% di n tích ao l ng, 70% di n tích ao ni và 10% là di n tích ao x lý) và
h th ng kênh t
các kênh t
n

i tiêu đ

c b trí xen k và tách bi t hồn tồn, kho ng cách gi a

i là 200m, kho ng cách gi a các kênh tiêu là 200m. Khi c p n

c t sơng t

Khi tiêu thì n

c thì

i qua c ng đ n kênh c p II c p vào t ng ao nuôi qua kênh c p III.
c t trong các ao nuôi qua kênh tiêu c p III ch y ra kênh tiêu c p II

và ch y ra sơng tiêu (kênh tiêu chính) và ch y ra các c ng tiêu qua đê ra bi n.
Lê Sâm (2008) nghiên c u 4 s đ quy ho ch h th ng TLN
hình s n xu t cho các vùng sinh thái khác nhau c a
TLN

BSCL:(i)Quy ho ch h th ng

ph c v mơ hình s n xu t trên vùng sinh thái n

Sông H u – C n Th .Nghiên c u s đ quy ho ch TLN
c a nông tr

ph c v mô

c ng t t i nông tr

ng

m u trên khu ru ng 7ha

ng. Trong khu ru ng m i h có di n tích s n xu t là 2,5ha (50x500)m,

phân thành: 4.400m2 nuôi th y s n thâm canh, 4.400m2 canh tác rau màu thâm
canh, 12.200m2 đ t canh tác2 v lúa ( ông Xuân và Hè Thu) và 1 v nuôi th y s n
bán thâm canh, di n tích chi m đ t c a b ao (4.000m2) đ tr ng cây n qu . Trong
s đ thì kênh c p, kênh thốt b trí đ c l p nhau; kênh c p chính, kênh thốt chính
ch y d c theo khu ru ng (kho ng cách 500m, b r ng 3m đ k t h p giao thông n i
đ ng); kênh c p và thoát nhánh ch y d c 2 bên th a ru ng (kho ng cách gi a 2
kênh là 50m, l y n

c và thoát n

c b ng c ng h p ho c trịn có D = 20-40cm)


- 19 -

Hình 1.3 S đ h th ng TLN ph c v mơ hình canh tác t ng h p lúa –
màu – cây n qu - TS n
Khi c p n
cá), sau đó n

c ng t (Ngu n: Lê Sâm, 2008)

c ch o khu lúa –cá, n

ct m

ng trú ch y vào ru ng lúa (l y nh h n m c n

khi c p n

c cho khu ni th y s n thì n

m iđ an

c vào ao ni. Khi thốt n

xu ng m

c cho khu lúa-cá thì n

c max) và

ng n

c t ru ng ch y

c min) và thốt n

c ao ni b nhi m b n c n rút b t n

c trong ao ra kênh thốt và thay vào l

ng trú (ni

c t kênh c p ch y vào ao l ng sau đó

ng trú ra kênh tiêu (không nh h n m c n

khu nuôi th y s nkhi n
n

c t kênh c p ch y vào m

c cho

c (10-15)% l

ng

c m i t ao l ng. Hi u qu c a s


- 20 đ là t o c s cho vi c thâm canh t ng v , c gi i hóa đ ng ru ng, t ng n ng su t,
t ng thu nh p đ ng th i s d ng s d ng có hi u qu tài nguyên n
(ii) Quy ho ch h th ng TLN
Liêu, là vùng th

đi n hình cho vùng sinh thái n

c.
c l t i t nh B c

ng b nhi m m n vào mùa khơ, khơng có ngu n n

sung, nên ch s n xu t đ

c ng t b

c 1 v lúa mùa. Gi i pháp canh tác là chuy n đ i sang mơ

hình tr ng lúa, k t h p ni tơm.

Hình 1.4 S đ h th ng TLN c p, thốt n c cho mơ hình tơm – lúa vùng sinh thái n
l (Ngu n: Lê Sâm, 2008)

V th y l i c n nâng c p hoàn thi n h th ng kênh m

c

ng n i đ ng, c i t o

nâng c p m t s tuy n kênh c p I, II, III s n có đ ng th i m thêm m t s tuy n
kênh đ t o h
th

ng l y m n và tiêu thoát n

c cho khu v c.

đây kênh c p I

ng là các sông l n nên b trí c p thốt k t h p, b trí c p thoát riêng bi t cho

kênh c p II và đ c bi t là c p III; kênh tiêu thoát đ
ven các khu dân c đ c t ngu n n
(iii) S đ h th ng TLN

c p và thoát đ tiêu n

c th i, c ng nh ng n m a tràn vào khu nuôi.

ph c v mơ hình tơm-lúa cho vùng sinh thái n

t i xã Th nh Phú – huy n Cái N
b trí riêng bi t,trong tr

c b trí d c theo các d i đ t

c – t nh Cà Mau. H th ng c p thoát n

cl t i
cđ

c

ng h p m a l n c n tiêu thoát nhanhti n hành m c c ng
c trong ru ng lúa. Các thông s c b n c a s đ :

a. Ao ni: Ao hình vng ho c ch nh t (dài/r ng ≤1,5), di n tích 0,5-3ha,
đáy ao b ng ph ng, chi u sâu t 0,2-0,5m
b. B bao: Cao h n MNLN 0,3-0,4m, r ng B=2-3m, mái b m=1-1,5, trên

- 21 b tr ng cây n qu
c. M

ng trú xung quanh: M t m

i=0,001, mái m
d. M

ng r ng 2-4m, đ sâu 0,8-1,0m, đ d c

ng m=1, chi u sâu n

ng ph : Các m

c 0,7-1,3m

ng cách nhau 15-20m, m t m

sâu t m t ru ng 0,6-0,8m, đ d c i=0,001, mái m
e. C ng l y n

c và thốt n

ng r ng 1,5-2m, đ
ng m=1

c cho vng tôm: Kh u đ c ng c p t 0,3-

0,8m, c ng thốt có kh u đ t 0,5-0,7m, v t li u bê tơng ho c composite,
có 1 khe phai phía đ ng và 1 khe phai phía sơng, cánh c ng b ng g có 2

t ng đ thao tác thu n l i
f. Ao

m: dùng đ d

ng tơm và ch m sóc khi tơm m i th , có di n b ng

10-15% di n tích ao ni
g. Ao l ng: Có di n tích b ng 20-25% di n tích ao ni, dùng đ l ng ch t
c n b tr

c khi đ a n

c vào ao nuôi

h. B vùng: Cao h n MNLN 0,5m, m t r ng B=4-6m, m=1,5
K t qu nghiên c u c a mơ mơ hình giúp các nhà qu n lý xây d ng k ho ch
c p thoát n

c h p lý cho t ng khu v c, nh m phát tri n nông nghi p b n v ng,

t ng n ng su t, gi m chi phí đ u t và b o v môi tr

ng.

(iv) Quy ho ch mơ hình th y s n chun canh vùng sinh thái n

c m n t i xã V nh

H u t nh B c Liêu.Nghiên c u th c hi n trên di n tích ao thi t k m u là 1ha, v i

kích th

c (125x80)m; ao l ng 32mx76m (chi m 24% di n tích lơ), ao ch a n

ng t (chi m 12% di n tích lơ) m c n

c

c ch a t 1,4-1,5m; khu ao ni 68mx76m

(chi m 52% di n tích lơ); khu ao x lý n

c th i 16mx76m (chi m 12% di n tích

lơ), đáy th p h n ao ni 0,3m; b ao r ng 2,0m, cao h n đáy ao 2,0m, đ d c mái
m=1,5; c ng c p n

c t kênh c p vào ao l ng, t ao l ng qua ao ni; có 2 c ng

thốt, 1 c ng thốt t ao ni ra ao x lý n
thoát; c ng x đáy c a n m

c th i, 1 c ng thoát t ao x lý ra kênh

trung tâm ao nuôi n i t p trung các ch t th i c a tôm.

S đ c ng r t phù h p v i s h u ru ng đ t trong vùng, m i h có t 2-3,5ha,
đ

c chia thành t ng lơ có chi u dài kho ng 500m, r ng t 50-80m, do chi u dài

l n nên có th m i h chia làm nhi u ao nuôi. H th ng c p n

c d a trên c s c i