skkn xây DỰNG và vận DỤNG GIÁO án các LOẠI HÌNH HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG dạy học LỊCH sử

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI
TRƯỜNG THPT NGUYỄN HỮU CẢNH
Mã số: ...............

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

XÂY DỰNG VÀ VẬN DỤNG GIÁO ÁN
CÁC LOẠI HÌNH HOẠT ĐỘNG NGOẠI
KHÓA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
(Chương trình Lịch sử Việt Nam lớp 10 Ban cơ bản)

Người thực hiện: PHẠM THỊ HẠNH.
Lĩnh vực nghiên cứu:
- Quản lý giáo dục: ………...
- Phương pháp dạy học bộ môn: Lịch sử 
- Lĩnh vực khác: ....................................................... 

Có đính kèm: Các sản phẩm không thề hiện trong bản in SKKN
 Mô hình  Phần mềm  Phim ảnh  Hiện vật khác


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

Năm học: 2011-2012
SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC
I.THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN
1. Họ và tên : Phạm Thị Hạnh
2. Ngày tháng năm sinh : 01 tháng 05 năm 1979
3. Nam, nữ : Nữ

4. Địa chỉ : 114-tổ 16b – kp 2- Bình Đa – Biên Hòa – Đồng Nai.
5. Điện thoại : 0613834289 (CQ)
6. Email :
7. Chức vụ : Giáo viên
8. Đơn vị công tác : Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh
II.TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO
- Trình độ chuyên môn cao nhất : Cử nhân
- Năm nhận bằng : 2001
- Chuyên ngành đào tạo : Lịch Sử
III.KINH NGHIỆM KHOA HỌC
- Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: Giảng dạy môn Lịch Sử
- Số năm có kinh nghiệm:11
- Các sáng kiến kinh nghiệm đã có trong 5 năm gần đây:
+ Tìm hiểu nhật ký chiến tranh của Liệt sỹ Đặng Thùy Trâm…
+ Sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học Lịch Sử 10.
+ Hướng dẫn học sinh làm bài kiểm tra Lịch Sử.
+ Sưu tầm và ứng dụng một số trò chơi nhằm nâng cao chất lượng
bộ môn Lịch sử trong trường THPT.

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 2


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

XÂY DỰNG VÀ VẬN DỤNG GIÁO ÁN CÁC LOẠI HÌNH HOẠT ĐỘNG
NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ (Chương trình lịch sử Việt Nam lớp

10 ban cơ bản)...............................................................................................................4
V. TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................50

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 3


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

XÂY DỰNG VÀ VẬN DỤNG GIÁO ÁN CÁC LOẠI HÌNH
HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC
LỊCH SỬ (Chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 ban cơ bản)
I.

LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Trong chương trình dạy và học ở phổ thông thì môn lịch sử là một môn
học rất cần thiết trong quá trình giáo dục trí tuệ, lý tưởng chính trị, tình cảm,
đạo đức cho học sinh. Tuy nhiên theo quan điểm của nhiều người đây chỉ là
một môn xã hội có ít tiết dạy trong một tuần lại là một môn học phụ nên ít chú
trọng quan tâm.
Khoa học lịch sử là một môn khoa học đặc biệt vì cả người dạy và người
học đều không trực tiếp quan sát, trực tiếp được với sự kiện lịch sử. Các sự
kiện có khi cách đây quá xa khiến cho học sinh ở phổ thông thường cảm thấy
mơ hồ, khó hiểu dẫn đến chán nản không có hứng thú với môn lịch sử. Vì vậy
để dạy tốt môn này thì người giáo viên lịch sử cần tích cực bổ sung về mặt
kiến thức, đổi mới phương pháp dạy học, đầu tư về mặt cơ sở vật chất và

phương tiện dạy học. Từ đó dần dần nâng cao chất lượng dạy và học môn lịch
sử.
Ở nước ta, yêu cầu về đổi mới nội dung, phương pháp dạy học các môn
chung và nội dung, phương pháp dạy học lịch sử nói riêng đã được đặt ra một
cách cấp thiết cùng với xu hướng đổi mới giáo dục chung của thế giới. Đảng
đã chỉ rõ: “phải xác định lại mục tiêu, thiết kế lại chương trình, kế hoạch, nội
dung, phương pháp, giáo dục và đào tạo”1. Luật giáo dục cũng đã xác định:
“nhà trường đào tạo thế hệ trẻ theo hướng toàn diện và có năng lực chuyên
môn sâu, có ý thức và khả năng tự tạo việc làm trong nền kinh tế thị trường” 2
và phương pháp giáo dục phổ thông “phải phát huy tính tích cực chủ động,
sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học,môn học, bồi
dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức đã học vào
thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui,hứng thú học tập cho học
sinh”3
Thực trạng trong những năm gần đây cho thấy, chất lượng qua kiểm tra
đánh giá môn lịch sử ở phổ thông chưa cao. Nguyên nhân dẫn đến thực trạng
này là do phương pháp dạy học lịch sử còn lạc hậu chưa có sự đổi mới thật sự
để có tác dụng lôi kéo học sinh vào môn học. Bên cạnh đó các trường phổ
1

Văn kiện Hội nghị lần II, BCH trung ương khóa VIII, NXB CTQG, Hà Nội, 1997, tr 31.
Luật giáo dục, NXB CTQG, Hà Nội, 1999, tr 8.
3
Luật giáo dục, sđd, tr 8.
2

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 4

Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

thông chưa đầu tư đúng mức để nâng cao chất lượng giảng dạy cho môn lịch
sử. Trong đó có việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa ở trường phổ thông.
Hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử có tác động tích cực đối với
việc giáo dục và phát triển tư duy học sinh khi học lịch sử, giúp cho học sinh
tiếp thu kiến thức dễ dàng và đặc biệt gây hứng thú trong môn học. Không
những thế, hoạt động ngooại khóa còn có tác dụng giáo dục cho học sinh ý
thức, trách nhiệm, ý thức lao động và tinh thần tập thể.
Tuy nhiên, trong các trường phổ thông hiện nay hoạt động ngoại khóa
còn chưa được chú trọng, đặc biệt là hoạt động ngoại khóa trong bộ môn lịch
sử. Việc tổ chức các giờ học ngoại khóa còn hạn chế và nếu tổ chức thì cũng
chưa đạt yêu cầu mà một giờ học ngoại khóa cần đạt được.
Trước tình hình như vậy, là một giáo viên tôi thấy cần thiết phải tìm ra
một giải pháp hữu ích nhằm giúp học sinh ở phổ thông ngày một yêu thích
môn lịch sử. Chính vì vậy, tôi quyết định thực hiện sử dụng những giờ học
ngoại khóa cũng như việc tổ chức hoạt động đó. nhằm nâng cao hiệu quả
trong dạy học lịch sử.
Chúng ta thấy rằng trong giờ học chính khóa giáo viên có rất nhiều tài
liệu, tư liệu và giáo án để tham khảo. Nhưng để tổ chức hoạt động ngoại
khóa, giáo viên phổ thông chưa có bất cứ một tài liệu, giáo án để hướng dẫn
tổ chức một buổi học ngoại khóa cụ thể. Chính vì thế, hầu hết giáo viên ở phổ
thông đều cảm thấy lúng túng trong tổ chức. Đó cũng là một trong những
nguyên nhân dẫn đến các hoạt động ngoại khóa ít được tổ chức và áp dụng
trong dạy học lịch sử.

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 5


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh
II.

GVTH: Phạm Thị Hạnh

TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
1. Cơ sở lí luận

Sự kiện lịch sử phản ánh sự tồn tại của lịch sử trong toàn bộ quá trình phát
triển, biến đổi của nó. Sự kiện vừa là điểm xuất phát vừa là cơ sở của các
công trình nghiên cứu lịch sử. Không có sự kiện lịch sử thì không có bất kỳ
nột hành động nghiên cứu, giảng dạy lịch sử nào. Sự kiện lịch sử chính là
không khí của nhà sử học.
Trong hoạt động nghiên cứu, người nghiên cứu đi từ sự kiện cụ thể để đến
với kết luận khái quát. Đối với các lĩnh vực vật lý, hóa học, sinh học nhà
nghiên cứu có thể quan sát lại nhiều lần một sự kiện khoa học nào đó, trong
thực tế, trong phòng thí nghiệm. Riêng với sử học thì có điểm khác. Chúng ta
biết rằng, lịch sử nhân loại diễn biến không ngừng trên một phạm vi vô hạn
về thời gian, rộng lớn về không gian và mỗi sự kiện chỉ diễn ra một lần,
không lặp lại. Trong khi đó, khả năng và điều kiện của mỗi người hết sức hữu
hạn. Do đó các sử gia thường không trực tiếp tiếp xúc với hiện thực quá khứ.
Để tiếp cận được với các sự kiện các nhà nghiên cứu cần khai thác tư liệu và
hiện vật lịch sử.
Môn học lịch sử ở phổ thông được coi là môn học khó đối với học sinh
bởi đối tượng mà học sinh tiếp xúc đều nằm trong quá khứ cách đây có khi cả
ngàn năm. Chính vì vậy để học sinh hình dung và hình thành những khái niệm

và tri thức lịch sử là rất khó. Nếu chỉ học trên lớp thầy giảng, trò ghi chép thì
chưa đủ, cần để học sinh nhìn thấy lịch sử, tiếp xúc với lịch sử như vậy học
sinh mới thấy được người thật, việc thật, mới hiểu lịch sử và yêu thích lịch sử.
Những việc này có thể làm được nếu giáo viên ở các trường THPT tổ chức
những buổi học ngoại khóa cho học sinh tìm hiểu lịch sử.
Trong nhiều năm qua, môn lịch sử đang là một môn học “nóng”. Môn
học này nóng không phải là do nó được nhiều học sinh yêu thích và theo học
mà nó nóng bởi kết quả thi đại học môn lịch sử trở thành một đề tài được
nhiều phương tiện thông tin khai thác và trở thành nỗi bức xúc của xã hội.
Kết quả thi tuyển sinh đại học, cao đẳng năm 2005,2006, 2007, 2008 rất
thấp, hơn 80% thậm chí hơn 90 % dưới trung bình, cùng với nhiều bài viết
ngô nghê, xuyên tạc lịch sử đã làm xôn xao dư luận. Những con số về kết quả
thi đại học trong những năm qua khiến chúng ta đau lòng.
Những con số về điểm thi dưới trung bình chưa phải là tất cả nhưng nó
phản ánh sự giảm sút chất lượng bộ môn đang ở mức báo động. Thực trạng
này dấy lên nỗi trăn trở không yên lòng của những nhà giáo dục và những
thầy cô tâm huyết với nghề. Tuy nhiên, thực trạng trên đã giúp chúng ta nhìn
thẳng vào sự thật, tìm ra căn nguyên của vấn đề để có hướng khắc phục.
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 6


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

Không phải đã hết những học sinh yêu thích môn lịch sử, còn nhiều giáo viên
tâm huyết với sự nghiệp dạy chữ, dạy người. Chính vì vậy, nếu có phương
pháp giáo dục đúng đắn thì môn lịch sử vẫn có thể cứu vãn và phát triển để

thực hiện đúng chức năng của mình, giáo dục lòng yêu nước, tinh thần tự hào
dân tộc, giúp thế hệ trẻ có nhân sinh quan, thế giới quan rõ ràng.
2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài
2.1 Các hình thức tổ chức ngoại khoá và cách tiến hành
Có nhiều hình thức tổ chức ngoại khoá khác nhau, tùy thuộc ở mục đích
tổ chức, ở quy mô (số người tham dự), ở trình độ học sinh và thời gian tiến
hành. Hình thức tổ chức có thể mang tinh quần chúng đông đảo (cả khối lớp,
toàn trường), một tập thể nhỏ (từng lớp thậm chí một tổ học tập, những học
sinh khác lớp trên một địa bàn sinh sống) hay cá nhân.
- Nhìn chung các hình thức cơ bản sau đây của hoạt động ngoại khoá
lịch sử đều có thể đưa lại nhiều kết quả tốt đẹp và điều kiện thực thi cũng dễ
dàng đối với nhiều trường phổ thông. Các nhóm, tổ yêu thích tìm hiểu lịch sử
(dân tộc), bao gồm học sinh nhiều lớp khác nhau, hoạt động trong thời gian
tương đối lâu dài. Tổ nhóm được sự hướng dẫn của giáo viên, sự giúp đỡ, kết
hợp với các cơ quan và nhà khoa học.
- Những hoạt động ngoại khóa được tổ chức thường xuyên ở một lớp,
một tổ (đọc sách, làm đồ dùng trực quan, sưu tầm tài liệu lịch sử địa
phương…)
- Những hoạt động có quy mô lớn được tổ chức vào những ngày lễ lớn
(tham quan, cắm trại, dạ hội lịch sử…). Những hoạt động này có tác dụng
rông rãi đối với địa phương nên cần có sự chuẩn bị một các chu đáo, kỹ
lưỡng, có sự giúp đỡ và hỗ trợ của nhiều tổ chức cơ quan.
- Những công việc của từng cá nhân hay nhóm nhỏ (như đọc sách, trao
đổi, thảo luận, tiến hành tại nhà, ở tổ học tập.
- Những công tác công ích xã hội, (nói chuyện lịch sử, tham quan lễ hội
ở địa phương, làm công tác Trần Quốc Toản, xây dựng bảo tàng ở địa
phương…).
Việc thực hiện các hình thức tổ chức này phụ thuộc vào nhiều yếu tố và
điều kiện (hoàn cảnh địa phương, nhà trường, lớp học, khả năng của giáo
viên và học sinh, yêu cầu chính trị của các trường hay địa phương). Vai trò

của nhà trường rất quan trọng, nhưng việc phát huy tính tích cực, năng lực
chủ động, sáng tạo của học sinh là điều không thể thiếu được.
Nội dung của hoạt động ngoại khóa lịch sử xuất phát từ mục tiêu đào tạo,
thông qua nội dung và phương pháp dạy học. Vì vậy hình thức tổ chức và
cách tiến hành cũng không tách khỏi nội dung và phương pháp dạy học lịch
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 7


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

sử cũng như nó gắn liền với bài học nội khóa. Hoạt động ngoại khóa là một
hình thức tổ chức dạy học. Nó có tác dụng hỗ trợ bài nội khóa vì vậy khi lựa
chọn và tổ chức cần tuân thủ những nguyên tắc chủ yếu sau:
“Thứ nhất, nội dung công tác ngoại khóa phải nhằm vào việc thực hiện
mục tiêu đào tạo của cấp học. Thực hiện chức năng, nhiệm vụ của bộ môn
lịch sử ở từng trường phổ thông. Để thực hiện nguyên tắc này cần chú ý đến
đặc trưng của việc học tập lịch sử. Dựa trên cơ sở của các sự kiện chính trị cơ
bản, điển hình để tổ chức hoạt động ngoại khóa chứ không thể tùy tiện phạm
những biểu hiện sai lầm của việc vận dụng không đúng phương pháp lịch sử
và phương pháp logic.
Thứ hai, công tác ngoại khóa là một mặt, một bộ phận của việc học tập ở
trường phổ thông, vì vậy nó phải liên quan đến chương trình nội khóa, phù
hợp với đặc điểm lứa tuổi, trình độ học sinh mỗi lớp. Phải xây dựng chương
trình, kế hoạch tiến hành ngoại khóa với các hình thức thích hợp.
Thứ ba, các phương pháp dạy học được sử dụng trong bài nội khóa cũng
như trong hoạt động ngoại khóa cần đặc biệt chú ý đến việc sử dụng lời nói

và các loại tài liệu thành văn.
Thứ tư, tổ chức công tác ngoại khóa phải gọn nhẹ, tránh phô trương hình
thức. Nên phố hợp với các bộ môn khác để tiết kiệm về thời gian, công sức
mà chất lượng giáo dục lại cao. Ví dụ như phối hợp với giáo viên các bộ môn
văn, giáo dục công dân trong việc tổ chức các ngày lễ lớn trong năm của dân
tộc và địa phương. “Tính liên môn trong hoạt động ngoại khóa làm cho kết
quả của học sinh toàn diện hơn”4.
Có nhiều hình thức hoạt động ngoại khóa khác nhau, tùy thuộc ở mục
đích tổ chức, ở quy mô, trình độ học sinh và thời gian tiến hành. Ở trường
trung học phổ thông thường có các hình thức cơ bản sau:
2.2 Đọc sách.
1. Khái niệm:
Đọc sách là hình thức phổ biến có hiệu quả nhằm cung cấp thêm kiến
thức cho học sinh trong giờ nội khóa, song chủ yếu vẫn là hoạt động ngoại
khóa.
Đây là hình thức đơn giản, dễ làm song lại có hiệu quả cao về mặt giáo
dưỡng, giáo dục và phát triển.
Phân loại: Có hai hình thức đọc sách đưa lại hiệu quả tốt đó là: cá nhân tự
đọc và đọc chung ở lớp, ở tổ.

4

Hệ thống các phương pháp dạy học lịch sử ở THCS, Trịnh Đình Tùng(chủ biên)NXB ĐHSP.

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 8


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

Cá nhân tự đọc là hình thức phổ biến thuận lợi, quan tọng nhất trong hình
thức đọc sách ngoại khóa. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh tự đọc (ghi
chép, nêu vấn đề và giải quyết vấn đề)
Đọc chung ở lớp những quyển sách hiếm, những đoạn hay để gây hứng
thú và bổ sung, củng cố kiến thức. Thường trên lớp chỉ giới thiệu nội dung
sách, thảo luận, tranh luận những vấn đề có liên quan.
2. Mục đích, yêu cầu.
Đọc sách góp phần rèn luyện cho học sinh kỹ năng, thói quen, hứng thú
và phương pháp làm việc với sách.
Trong công việc này, cần khắc phục những quan niệm không đúng,
thường có những học sinh thích đọc tiểu thuyết kiếm hiệp hơn là đọc những
tài liệu lịch sử, tài liệu gốc; bị thu hút vào những tình tiết ly kỳ, hấp dẫn mà
không chú ý đên những kiến thức khoa học.
3. Cách tiến hành.
Trước tiên, giáo viên giúp học sinh lập danh mục sách cần đọc trong mỗi
khóa trình, trong năm học. Trong danh mục, nên có phần phân loại những
loại sách cần thiết phải đọc và những loại sách đọc thêm nếu có thời gian.
Tiếp đó để khơi dậy tính tích cực hứng thú, sự hiếu kỳ và lòng ham hiểu
biết cái mới của học sinh, giáo viên tóm tắt sơ lược nội dung một số cuốn
sách. Trong cách giới thiệu, đặc biệt có hiệu quả là dẫn ra một vài chi tiết,
những đoạn nhỏ hấp dẫn để kích thích học sinh tiếp tục tìm đọc.
Trong chương trình lịch sử trung học phổ thông, có thể tìm đọc các loại
sách sau đây:
- Về lịch sử thế giới cổ trung đại: học sinh cần đọc các quyển: “Lịch sử
thế giới cổ đại” và “Lịch sử thế giới trung đại”, (Nhà xuất bản Giáo dục – Hà
Nội). Đây là loại tài liệu khoa học, có tác dụng tốt trong việc bổ sung kiến
thức cho học sinh trong các bài nội khóa. Ngoài ra, học sinh có thể đọc các

tập sách thần thoại, cổ tích Việt Nam các nước khác như: “Iliat”, “Ôđixê”,
“Thần thoại Hy Lạp”, “Thần thoại Ấn Độ”…; Các sách nói về các cuộc đấu
tranh chống áp bức bóc lột của nô lệ, nông nô; những sách nói về đời sống
kinh tế của người nguyên thủy, của nô lệ, của giai cấp tư sản mới lên (trong:
“Hội chợ phù hoa”), sinh hoạt của các kỵ sĩ trung đại (trong “Aivanhô”)…
- Về lịch sử thế giới cận đại: Ngoài cuốn “Lịch sử thế giới cận đại” (nhà
xuất bản Giáo dục), giáo viện hướng dẫn học sinh đọc các cuốn sách về cuộc
đời và sự nghiệp của các vị lãnh tụ cách mạng như Các Mác, F.Enghen,
V.I.Lênin, những sách nói về phong trào công nhân và phong trào xã hội chủ
nghĩa thời cận đại như “Công xã Pari”…Tài liệu văn học thời kỳ này cũng là
một nguồn kiến thức phong phú, rất bổ ích cho học tập lịch sử. Một số tác
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 9


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

phẩm đã dịch ra tiếng Việt của các tác giả như: Vichto Huygô, Bandắc,
Đíchken. L.Tônxtôi…và văn học Công xã Pa-ri.
- Về phần lịch sử thế giới hiện đại, giáo viên hướng dẫn học sinh chọn
đọc các tác phẩm nói về đế quốc chủ nghĩa, sự xây dựng CNXH ở Liên Xô,
phong trào cách mạng ở các nước, cuộc chiến tranh thế giới thứ hai, cuộc
chiến tranh lạnh, những thành tựu khoa học kỹ thuật ngày nay…Các tác
phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, văn kiện Đảng trước 1945 cũng là một
nguồn tư liệu quan trọng của lịch sử thế giới hiện đại.
- Trong chương trình lịch sử Việt Nam thời kỳ dựng nước đến nay có rất
nhiều loại sách, không chỉ phù hợp với các bài nội khóa, mà còn có thể dùng

ngoại khóa. Khi lựa chọn giáo viên có thể hướng dẫn học sinh tập trung vào
các loại sau đây.
Thứ nhất, những tài liệu văn kiện Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh viết
về lịch sử dân tộc.
Thứ hai, những sách nghiên cứu hoặc phổ biến khoa học về lịch sử dân
tộc, giới thiệu những nét chung về sự phát triển của dân tộc hay một số nét
tiêu biểu về thành tích xây dựng và bảo vệ Tổ quốc như các loại sách về
những cuộc khởi nghĩa (Lam Sơn, Tây Sơn…) các chiến thắng (Điện Biên
Phủ, Đại thắng mùa xuân 1975…), các anh hùng dân tộc: Phan Đình Giót, Bế
Văn Đàn, Nguyễn Viết Xuân, Võ Thị Sáu…
Thứ ba, các hồi ký, ký sự cách mạng. Đây là một loại sách phản ánh các
sự kiện lịch sử mà thanh thiếu niên rất yêu thích.
Thứ tư, các tác phẩm văn học có liên quan đến lịch sử dân tộc, bao gồm
thơ văn yêu nước, cách mạng, các tác phẩm văn học hiện thực qua các thời
kỳ, những truyện ký, tiểu thuyết lịch sử như: “Quận He khởi nghĩa”, “Lửa
rừng đêm”, “Núi rừng Yên Thế”, “Những vì sao đất nước”, “Nghìn năm văn
hiến”…Cần lưu ý học sinh về tính khoa học và việc hư cấu (không phải
xuyên tạc, bóp méo lịch sử) trong một số quyển sách này khác với loại tiểu
thuyết võ hiệp lịch sử không có cơ sở khoa học. Hiệu quả việc tổ chức đọc
sách trong hoạt động ngoại khóa là điều rất quan trọng, cần quan tâm.
Giáo viên có thể tổ chức gặp gỡ tác giả sách, những nhà nghiên cứu để họ
trình bày cảm nghĩ quá trình biên soạn của mình, giới thiệu những vấn đề
hay, lý thú trong nội dung cuốn sách. Trong buổi gặp gỡ học sinh có thể phát
biểu ý kiến, nêu thắc mắc, trao đổi. Đây là hình thức có tác dụng giáo dục và
gây hứng thú đọc sách cho học sinh, song khó tổ chức. Hình thức phổ biến
nhất là học sinh tổ chức các buổi sinh hoạt với sựu giúp đỡ, chỉ đạo của giáo
viên. Ở đây các em trình bày những hiểu biết của mình về tác giả, về sách,
phát biểu cảm nghĩ, kể lại nội dung tóm tắt hoặc trích đọc, dẫn những đoạn
hay, những ý đẹp trong sách.
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 10


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

Giáo viên phải hướng dẫn học sinh ghi chép những điều quan trọng như:
Tên sách; tác giả; thời gian đọc; nội dung chủ yếu của cuốn sách theo từng
phần, từng chương, ghi chép những câu chú thích; những vấn đề rút ra khi
đọc sách: (những vấn đề liên quan đến bài học, vấn đề thích nhất, những thắc
mắc cần giải quyết, ý định sử dụng những kiến thức đã thu nhận được sau khi
đọc…) Những bước ghi chép này là bước chuẩn bị cho việc kể chuyện, nói
chuyện hay trao đổi thảo luận về sách. Có thể hướng dẫn họ sinh lập bảng ghi
chép tóm tắt quá trình và kết quả đọc sách.

Tên tác
giả

Tên sách

Thời gian đọc sách
Ngày Ngày kết
bắt đầu
thúc

Sự kiện cơ bản
trình bày trong

Những thu
hoạch sau khi

Đặc biệt giáo viên phải xây dựng cho học sinh nề nếp thói quen tránh tùy tiện
khi đọc sách ở nhà mà phải có chủ đích, có hiệu quả.
2.3 Kể chuyện lịch sử.
4. Khái niệm:
Kể chuyện là hình thức hoạt động ngoại khóa hấp dẫn, dễ làm và có
tác dụng giáo dục cao.
Có nhiều cách như kể lại nội dung một cuốn sách hay đã đọc, một câu
chuyện được tìm hiểu qua tài liệu, hay của chính người tham gia, chứng kiến
sự kiện tường thuật lại.
5. Yêu cầu:
Nội dung câu chuyện phải liên quan đến các sự kiện cơ bản trong bài
học, chính xác, tránh những chi tiết ly kỳ không có giá trị khoa học, không
phù hợp với yêu cầu học tập.
Kể chuyện phải làm cho người nghe xúc động, như được sống lại với sự
kiện ấy.
Kể chuyện khác với thông báo. Thông báo chỉ cung cấp cho người nghe
một số tri thức nhất định, ngắn gọn, khô khan, còn kể chuyện bao giờ cũng
phải có chủ đề và tình tiết. Ví như, khi thông báo về thời niên thiếu của Bác
Hồ, người ta chỉ nắm dược những nét chính (quê hương, gia đình, tên lúc bé).
Còn kể chuyện về thời niên thiếu của Bác với nhiều tình tiết sinh động nhằm
khôi phục bức tranh lịch sử quê hương Bác, gia đình và tuổi thơ của Bác…
Nội dung bài kể không chỉ có khối lượng sự kiện, tri thức được cung cấp,
mà còn bao gồm cả việc phân tích, nêu lên bản chất của sự vật, hiện tượng.
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 11

Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

Nếu tính logic của câu chuyện kể được xây dựng trên cơ sở những sự kiện, tri
thức chính xác thì nó có ý nghĩa giáo dục rất lớn.
6. Cách tiến hành:
Thông thường một câu chuyện kể bao gồm những yếu tố sau đây
- Giới thiệu vấn đề.
- Tình huống được đặt ra.
- Diễn biến sự kiện.
- Sự phát triển của tình tiết đến cao độ
- Câu chuyện kết thúc.
Một câu chuyện có bố cục như vậy mang kịch tính cao, dẫn dắt người
nghe qua các sự kiện, làm cho họ ngày càng hứng thú (kể cả căng thẳng và
suy nghĩ). Sự hứng thú của người nghe không phải chỉ vì được cung cấp
những tình tiết hay, hứng thú mà còn vì nội dung giáo dục của câu chuyện.
Hình thức kể chuyện lịch sử có hiệu quả giáo dục cao nhất là câu chuyện
của các chiến sĩ cách mạng lão thành, tiêu biểu là các anh hùng hay người
thân của những anh hùng, chiến sĩ. Gặp gỡ tiếp xúc với những “nhân chứng”
lịch sử, những người đã từng chứng kiến, tham dự sự kiện có tác dụng giáo
dục rất lớn đối với học sinh. Bằng phương pháp nêu gương những người
thực, việc thực chúng ta sẽ để lại trong tim học sinh những ấn tượng sâu
sắc,khơi dây xúc cảm lịch sử. Việc này có thể tổ chức khi có điều kiện thuận
lợi, song tốt nhất là vào các dịp lễ, kỷ niệm lịch sử.
2.4 Nói chuyện lịch sử.
Nói chuyện lịch sử có nội dung cao hơn kể chuyện lịch sử. Kể chuyện
chủ yếu là từ cụ thể nâng lên trình độ tư duy khái quát, ngược lại nói chuyện
lịch sử chủ yếu là từ tư duy khái quát, được minh họa, dẫn chứng bằng những

sự kiện cụ thể theo một chủ đề nào đấy.
Nói chuyện lịch sử phải có chủ đề rõ ràng, chủ đề phải phù hợp với nội
dung chương trình nội khóa, với nhiệm vụ chính trị trước mắt. Vì vậy nói
chuyện lịch sử không thể tổ chức thường xuyên và ở bất cứ nơi nào như kể
chuyện lịch sử. Nó thường được tổ chức nhân ngày kỷ niệm một sự kiện lịch
sử quan trọng, một danh nhân, lãnh tụ cách mạng…, những đợt sinh hoạt
chính trị bồi dưỡng về văn hóa, nghiên cứu lịch sử địa phương. Người nói
chuyện phải là người am hiểu sâu sắc về nội dung trình bày. Do đó, người nói
chuyện thường là giáo viên, cán bộ nghiên cứu, cán bộ giảng dạy ở các
trường đại học, cán bộ làm công tác tuyên huấn.

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 12


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

2.5 Trao đổi, thảo luận.
7. Định nghĩa:
Đây là hình thức ngoại khóa nhằm giúp học sinh bày tỏ ý kiến của mình
để củng cố kiến thứ khoa học, lòng tin khi đọc một cuốn sách, nghe kể
chuyện, nói chuyện lịch sử, hoặc suy nghĩ về một vấn đề lịch sử nào đó.
8. Yêu cầu:
Chủ đề nêu ra phải là những vấn đề cơ bản có tính chất tổng hợp, khái
quát, những vấn đề mà nhiều người quan tâm, có liên quan đến cuộc sống
hiện tại.
Trong quá trình trao đổi, giáo viên cần động viên học sinh giải quyết vấn

đề theo suy nghĩ độc lập của mình, đồng thời cũng khiêm tốn học tập và tôn
trọng ý kiến của bạn. Giáo viên theo dõi, kịp thời bổ sung những thiếu sót,
uốn nắn các lệch lạc. Khi kết thúc thảo luận có nhận xét, đánh giá, rút kinh
nghiệm.
Ngoài ra còn có một số hình thức trao đổi thảo luận có tính chất gián tiếp
nhưng nội dung lại phong phú, da dạng hơn như: tổ chức các hộp thư trao đổi
trên các báo tường của trường, hoặc các tờ báo nội bộ dành cho học sinh
trong trường. Tại đây các em học sinh có thể tự do đưa ra ý kiến của mình
bằng cách viết bài đăng báo. Hình thức này còn kích thích các em có khả
năng nghiên cứu khoa học và những vấn đề thời sự, xã hội.
9. Cách tiến hành:
Có rất nhiều cách tiến hành trao đổi thảo luận. Trước hết, có thể tổ
chức trao đổi thảo luận trong phạm vi lớp. Đối với học sinh trung học phổ
thông, những cuộc trao đổi thảo luận không chỉ để ghi nhớ nội dung một vấn
đề, mà chủ yếu là khơi dậy những suy nghĩ độc lập của các em.
2.6 Tham quan lịch sử.
10. Vai trò:
“Tham quan lịch sử là một hình thức giữ vị trí quan trọng trong dạy học
lịch sử ở trường phổ thông. Những dấu vết của quá khứ, những vật trưng bày
trong bảo tàng không chỉ cụ thể hoa kiến thức của học sinh, mà còn để lại ấn
tượng mạnh mẽ nâng cao hứng thú học tập và rèn luyện khả năng quan sát,
phân tích của các em”5.
11. Phân loại:
Hiện nay có thể tổ chức hai loại tham quan chủ yếu:

5

Nguyễn Thị Côi, các hình thức dạy học lịch ở trường THCS, NXBGD năm 1999 trang 29.

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 13


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

- Thứ nhất, những cuộc tham quan phục vụ trực tiếp nội dung bài học nội
khóa, có thể là bài giảng trong bảo tàng hoặc trên thực địa.
- Thứ hai, những cuộc tham quan có tính chất như một hoạt động ngoại
khóa.
Sự phân chia này chỉ có tính chất tương đối vì hai loại tham quan này
thường được tiến hành xen nhau. Bài dạy thực địa cũng có phần tham quan.
Các cuộc tham quan ngoại khóa đều nhằm mục đích củng cố, bổ sung kiến
thức đã học.
Tham quan lịch sử có thể tiến hành ở những địa điểm sau:
- Ở bảo tàng.
- Ở nơi xảy ra sự kiện lịch sử.
- Tại một di tích lịch sử.
- Một cuộc hành quân lần theo dấu vết người xưa.
Ở đây chúng tôi chỉ đi phân tích tham quan lịch sử có tính chất một hoạt
động ngoại khóa.
Trong tình hình hiện nay thì đây là hình thức đang được các trường
THPT sử dụng nhiều nhất. Hoạt động này có thể tổ chức vào đầu năm hoặc
nhân dịp kỷ niệm các ngày lễ như ngày thành lập quân đội nhân dân Việt
Nam (22- 12) ngày thành lập Đảng (3-2), kỷ niệm ngày sinh của Bác (19-5)
…
12.Phương pháp tiến hành:
♦ Vào đầu năm học, giáo viên lịch sử đề xuất với nhà trường kế hoạch đi

tham quan bảo tàng, nhà truyền thống (ở trung ương, địa phương), hoặc các
di tích lịch sử ( như Văn Miếu Trấn Biên, Đình Tân Lân..,)
♦ Tiếp đó, giáo viên liên hệ trước với bảo tàng hoặc nơi có di tích; gặp
gỡ với trao đổi với cán bộ hướng dẫn, phụ trách bảo tàng, di tích, trình bày rõ
mục đích yêu cầu của buổi tham quan để cùng có kế hoạch phối hợp, tạo điều
kiện cho hoạt động đạt kết quả. Mặc dù buổi tham quan ngoại khóa không
gắn với nội dung chương trình của bài học lịch sử, song vẫn có tác dụng chủ
yếu, trực tiếp đến việc bổ sung kiến thức của học sinh. Vì vậy trong kế hoạch
tham quan, giáo viên cần xác định rõ những hiện vật, tài liệu nên tập trung,
tìm hiểu, phù hợp với mục đích, yêu cầu đề ra.
♦ Để thu được kết quả cao, giáo viên cần phổ biến rõ cho học sinh mục
đích, yêu cầu của buổi tham quan. Đây là một trong các yếu tố đưa đến sự
thành công của hình thức hoạt động này. Bởi lẽ nếu giáo viên tổ chức không
chặt chẽ thì với số lượng học sinh khá đông, giáo viên sẽ khó quản lý, hướng
dẫn các em chấp hành nội quy bảo tàng hoặc di tích. Một trong những yêu
cầu quan trọng đối với học sinh trong khi tham quan là cần ghi chép những
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 14


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

số liệu, tài liệu do người thuyết minh cung cấp hoặc các ghi chú ở các tư liệu
được trình bày.
♦ Giáo viên cần dự kiến thời gian cho buổi tham quan. Thông thường,
thời gian tham quan được giới hạn trong khoảng 2 - 3 giờ là phù hợp với sức
khỏe và trình độ, cũng như nhận thức của học sinh trung học phổ thông.

♦ Kết quả của buổi tham quan được đánh giá thông qua việc giáo viên
cho học sinh thảo luận hoặc viết các bài thu hoạch. Vì thế giáo viên cần đưa
ra những bài tập và yêu cầu cho học sinh hoàn thành.
Tổ chức tham quan học tập ở bảo tàng, di tích lịch sử.
Đối với hình thức này, nội dung chủ yếu là nhằm củng cố kiến thức đã
học hoặc nhằm chuẩn bị cho việc học bài mới. Ví dụ, giáo viên tổ chức cho
học sinh lớp 10 đi thăm quan Bảo tàng lịch sử Việt Nam trước hoặc sau khi
học chương I “Việt Nam từ thời Nguyên thuỷ đến thế kỷ X”. Đây là dịp để
giúp hoạ sinh có điều kiện trực tiếp quan sát, tìm hiểu các loại tài liệu, hiện
vật liên quan đến bài học, giúp các em cụ thể hoá kiến thức và tạo những biểu
tượng chân thực, chính xác. Do đó trong buổi tham quan, giáo viên cần tập
trung vào những loại hiện vật có liên quan đến chương trình bài đã học (hoặc
sẽ học). “Việc tạo cho học sinh những biểu tượng cụ thể, sống động về các sự
kiện trên sẽ góp phần khắc phục việc “hiện đại hóa” lịch sử”6
Buổi tham quan cũng phải tuân thủ những yêu cầu và quy định như hình
thức tham quan trên, những nội dung chủ yếu ở đây nhằm huớng vào chương
trình học, do vậy đồi hỏi giáo viên và và học sinh phải làm việc nhiều hơn về
mặt chuyên môn lịch sử, đi sâu tìm hiểu những hiện vật trưng bày theo mục
đích tham quan. Để đạt kết quả tốt, giáo viên nên kết hợp với cán bộ hướng
dẫn ở bảo tàng, di tích để việc trưng bày, bổ sung kiế thức phù hợp với yêu
cầu và trình độ nhận thức của học sinh; trên cơ sở đó, giáo viên gợi ý, dẫn dắt
học sinh nắm vững những vấn đề quan trọng.
Kết thúc buổi tham quan học tại bảo tàng, di tích lịch sử giáo viên cần
tiến hành kiểm tra, đánh giá nhận thức của học sinh. Nếu là buổi tham quan
học tập nhằm củng cố kiến thức đã học, giáo viên nên giao cho học sinh bài
tập dưới dạng câu hỏi khái quát, tổng hợp và cho các em trao đổi hoặc viết
thu hoạch. Nếu là buổi thăm quan học tập để chuẩn bị kiến thức cho bài học
mới, thì giáo viên nên đặt cho học sinh những câu hỏi có tính chất bài tập
nhận thức.
Hoạt động tham quan học tập ngoại khoá vừa có tác dụng củng cố sâu sắc

và bồi dưỡng, mở rộng kiến thức cho học sinh, đồng thời vừa có tác dụng
giáo dục những tư tưởng tình cảm tốt đẹp cho các em. Vì vậy giáo viên nên
có gắng thực hiện trong điều kiện cho phép.
6

Đổi mới việc dạy học lịch sử lấy học sinh làm trung tâm, Hội giáo dục lịch sử ĐHSP- ĐHQG Hà Nội, 1996.

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 15


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

Những yêu cầu sư phạm:
Để tiến hành hai loại tham quan lịch sử đã nêu trên có hiệu quả, giáo viên
cần tuân thủ những yêu cầu sư phạm sau đây:
- Xác định rõ yêu cầu, chủ đề cuộc tham quan.
- Chuẩn bị chu đáo: địa điểm, kế hoạch tiến hành, thái độ của học sinh,
phương pháp…Nếu giáo viên là người hướng dẫn, thì phải tìm hiểu nắm
vững trước những hiện vật, đồ trưng bày, hay di tích lịch sử, để chuẩn bị nội
dung trình bày. Nếu người hướng dẫn cuộc tham quan là cán bộ bảo tàng,
hoặc người phụ trách di tích thì giáo viên phải trao đổi trước về mục đích và
yêu cầu tham quan, những điều cần thiết đối với học sinh…Trong cả hai
trường hợp trên giáo viên đều rất quan trọng.
- Trong phương pháp tiến hành, giáo viên cần phát huy tính chủ động,
tích cực, sáng tạo, trí thông minh để gây hứng thú học tập cho học sinh.
- Để tổ chức tốt quá trình tham quan, giáo viên cần tránh những việc làm

có tính hình thức, chỉ xem lướt qua mà không chú ý quan sát, tìm hiểu những
điều cần thiết. Mỗi buổi tham quan đều có kế hoạch chủ đề nhất định. Vì vậy
sau khi quan sát về bảo tàng hay nơi diễn ra sự kiện lịch sử, cần tập trung vào
một số vấn đề vào nhu cầu bài học. Sau buổi tham quan cần tổ chức một buổi
thảo luận những vấn đề có liên quan đến nội dung bài học hoặc mục đích đã
đề ra…
2.7 Dạ hội lịch sử.
13. Khái quát:
“Dạ hội lịch sử là một hoạt động ngoại khoá có tính chất tổng hợp, thu
hút tất cả các học sinh trong lớp và ngoài trường tham dự”7.
Lực lượng tham gia dạ hội lịch sử thường gồm hai nhóm: một số ít học
sinh tham gia biểu diễn và đông đảo học sinh khác là khán giả. Đối với cả hai
nhóm, dạ hội lịch sử có tác dụng củng cố, làm sâu sắc, phong phú thêm
những tri thức khoa học và nghệ thuật, khơi dậy những xúc cảm làm cơ sở để
giáo dục tình cảm, bồi dưỡng óc thẩm mỹ, gây hứng thú học tập trong bộ
môn trong học sinh…
Chủ đề dạ hội lịch sử rất phong phú:
- Chủ đề về lịch sử địa phương là một nội dung khá hấp dẫn trong dạ hội
lịch sử, như: “Quê hương – quá khứ và hiện tại”, “Những anh hùng chiến sĩ
quê ta”, “Thiếu niên quê ta”…
- Chủ đề lịch sử dân tộc (hoặc kết hợp lịch sử dân tộc với lịch sử địa
phương), như: “Văn hoá Hùng Vương”, “Bác Hồ với thanh thiếu nhiên quê
ta”, “Điện Biên Phủ chấn động địa cầu”…
7

Nguyễn Thị Côi, các hình thức dạy học lịch ở trường THCS, sdd, trang 33.

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 16

Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

Các vấn đề mang tính thời sự trên thế giới và trong nước như: đấu tranh
giữ gìn hoà bình thế giới, giữ gìn môi trường, phòng chống HIV – AIDS…
14. Yêu cầu:
Để tiến hành những buổi dạ hội lịch sử theo những chủ đề trên đây đạt
hiệu quả cao, giáo viên phải thực hiện các yêu cầu sau:
Thứ nhất, dạ hội phải mang mục đích giáo dưỡng, giáo dục và phát triển
rõ rệt. Thông qua dạ hội lịch sử, học sinh phải được bồi dưỡng lòng tin đối
với cách mạng, với quần chúng nhân dân; thắt chặt hơn tình đoàn kết và củng
cố thái độ học tập đúng, rèn luyện năng lực nhận thức và hành động ủa các
em.
Thứ hai, dạ hội lịch sử cần thu hút đông đảo học sinh tham gia; phải phát
huy năng lực độc lập, tích cực chủ động và tinh thần tập thể của các em.
Thứ ba, cần có kế hoạch chuẩn bị công phu. Ngay từ đầu năm học, giáo
viên cần xây dựng kế hoạch, tranh thủ ý kiến, sự ủng hộ của các giáo viên bộ
môn khác, của Hội đồng nhà trường và tổ chức Đoàn. Việc phân công lựa
chọn học sinh không làm ảnh hưởng đến sự học tập của học sinh và các công
việc khác.
Thứ tư, linh hoạt và đa dạng hoá hình thức tổ chức. Tái tạo “bức tranh
lịch sử”, “khơi dậy không khí lịch sử” là yêu cầu quan trọng của dạ hội. Vì
vậy ngoài các tiết mục văn nghệ, giáo viên nên tổ chức triển lãm, tạo khung
cảnh lịch sử nhằm gây hứng thú cho người tham dự, làm sao cho họ cảm thấy
như mình đang sống hoặc được tham gia, chứng kiến sự kiện đã xảy ra. Triển
lãm gồm tranh ảnh, áp phích minh hoạ, sách báo, các hiện vật hay mô hình
phục chế… được trưng bày ở một góc hội trường hay trên đường vào hội

trường hoặc hai bên sân khấu.
Ý nghĩa của buổi dạ hội sẽ tăng lên nhiều nếu trong buổi dạ hội có sự
tham dự của “nhân chứng” xảy ra sự kiện, những anh hùng chiến sĩ cách
mạng, người thân trong gia đình nhân vật lịch sử.
15. phương pháp tiến hành:
Để tiến hành dạ hội lịch sử, giáo viên phải thực hiện các công việc sau:
- Trên cơ sở chủ đề đã chọn, giáo viên cần xây dựng kế hoạch dạ hội. Kế
hoạch dạ hội cần dựa vào kế hoạch chung và điều kiện của nhà trường, và
năng lực của học sinh, và yêu cầu chính trị của địa phương…
- Trong kế hoạch, giáo viên phải chỉ rõ thời gian, địa điểm tiến hành, nội
dung dạ hội, thành phần tham gia, khách mời, những tranh ảnh, hiện vật cần
triển lãm…trong đó quan trọng nhất là nội dung chương trình.

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 17


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

- Nội dung chủ yếu của dạ hội lich sử là hoạt động văn nghệ, trò chơi và
múa hát tập thể. Song việc tổ chức của giáo viên cần linh hoạt, đa dạng tuỳ
vào chủ đề, điều kiện của nhà trường và học sinh.
- Trên cơ sở nội dung chương trình, giáo viên phân công học sinh chuẩn
bị và tạo điều kiện cho các em luyện tập.
- Tiến hành dạ hội theo chương trình đã vạch ra.
Việc tổ chức tốt các buổi dạ hội của giáo viên không chỉ có tác dụng đối
với học sinh trong trường, mà còn gây ảnh hưởng lớn tới nhân dân địa

phương. Nó là một biện pháp có hiệu quả để gắn nhà trường với xã hội.
2.8 Tìm hiểu lịch sử địa phương.
16.Khái quát
“Tổ chức tìm hiểu lịch sử ở địa phương ở trường phổ thông nói chung và
trường THPT nói riêng, góp phần rèn luyện cho học sinh tập dượt nghiên
cứu, quan sát trực tiếp sinh động cuộc sống xung quanh. Nó không chỉ nhằm
nâng cao chất lượng kiến thức lịch sử mà còn thật sự gắn các em với đời sống
xã hội. Để đạt được hiệu quả như mong muốn, chúng ta cần phải quan tâm
tới phương pháp tham gia và tổ chức nghiên cứu của học sinh”8.
Trong các hình thức hoạt động ngoại khóa ở trường phổ thông, có một số
hình thức được tổ chức theo đúng chương trình quy định, được tiến hành với
tất cả học sinh nên nó mang tính quần chúng, phổ cập. Tuy nhiên, có một số
hoạt động chỉ dành riêng cho những học sinh có hứng thú, có năng khiếu về
môn lịch sử, hoặc mang tính chất nâng cao khả năng học và hành.
Để tổ chức tốt hoạt động này, giáo viên cần chọn những học sinh yêu
thích nghiên cứu lịch sử địa phương và thành lập một tổ nghiên cứu (chú ý
tập hợp những con em những gia đình am hiểu các vấn đề của lịch sử, địa lý,
những gia đình kháng chiến, có công với cách mạng, con em liệt sĩ…) Nội
dung nghiên cứu của tổ là các vấn đề về kinh tế, cuộc đấu tranh cách mạng,
sự nghiệp giáo dục, văn hóa…của địa phương mình. Để đáp cầu phạm vi
nghiên cứu rộng lớn, tổ lịch sử địa phương nên chọn tất cả các học sinh khá ở
tất cả các lớp, tập trung những nhóm nhỏ gồm học sinh học cùng một thôn,
xã. Nhiệm vụ của nhóm là phát hiện, đề xuất vấn đề cho giáo viên nghiên cứu
hoặc tổ chức cho nhóm, tổ hoặc lớp nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của giáo
viên.
Muốn có được những tài liệu lịch sư địa phương chính xác, đáp ứng nhu
cầu giảng dạy và nhu cầu giáo dục ở nhà trường phổ thông, điều quan trọng
đối với giáo viên là phải có phương pháp nghiên cứu đúng, khoa học và làm
tốt những công tác tổ chức nghiên cứu.
8

Lịch sử địa phương, Trương Hữu Quýnh- PhanNgọc Liên, NXBGD, 1989

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 18


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

17.Xác định mục đích của công việc.
Muốn xác định đúng mục đích, chúng ta cần căn cứ vào mục tiêu,
phương thức đào tạo của nhà trường, nguyên lý giáo dục của Đảng và yêu
cầu, nội dung của chủ đề nghiên cứu. Vấn đề cơ bản, mục đích tìm hiểu lịch
sử địa phương phải thể hiện được tác dụng đối với học tập rèn luyện trong
thực tế cho học sinh và phục mục tiêu kinh tế - xã hội của địa phương.
Công tác chuẩn bị bao gồm việc thành lập ban chỉ đạo điều hành công
việc, tổ chức các nhóm, xác định địa phương đến nghiên cứu và chuẩn bị về
mặt tư tưởng chuyên môn cho học sinh.
Triển khai công việc tại địa phương.
- Trước hết, phải nghe báo cáo của địa phương để giúp họ sinh hiểu rõ
tình hình các mặt và biết cách ứng xử đúng đắn trước các mối quan hệ phức
tạp trong quá trình sưu tầm tài liệu, tiếp xúc với nhân dân. Ở đây học sinh
nghe hai báo cáo: báo cáo chung và báo cáo của những người am hiểu sâu sắc
tình hình địa phương qua các thời kỳ lịch sử để nhằm phục vụ cho chủ đề
nghiên cứu. Những buổi nghe báo cáo về nội dung chủ đề nghiên cứu cần
được chuẩn bị chu đáo cho cả người báo cáo lẫn người tham gia. Học sinh
cần ghi chép, tham dự đông đủ với thái độ nghiêm túc.

- Thứ hai, tổ chức sưu tầm tư liệu. Đây là công việc chủ yếu của học
sinh, do đó giáo viên phải tổ chức chặt chẽ. Có hai cách phân công các nhóm
sưu tầm tư liệu. Cách thứ nhất, là bố trí theo vấn đề sưu tầm. Để công việc
tiến hành có hiệu quả, giáo viên có thể chia mỗi nhóm phụ trách một vấn đề
chuyên môn hoặc một giai đoạn. Cách thứ hai, là tổ chức các nhóm sưu tầm
tài liệu theo khu vực địa lý (thôn xã). Ban chỉ đạo cần xác định các thời điểm
sơ kết, đánh gia kết quả và giao nhiệm vụ cho các nhóm trong giai đoạn tiếp
theo. Có nhiều nguồn tài liệu lịch sử địa phương cần được sưu tầm:
+ Tài liệu thành văn hay sử liệu viết, bao gồm các loại địa phương chí,
văn bia, thần tích, gia phả…Đây là loại tư liệu rất quý, có giá trị giúp cho
việc làm sáng tỏ các vấn đề quan trọng về lịch sử của từng địa phương. Song
khi sử dụng, giáo viên cần phải phân loại cẩn thận, cụ thể và có thái độ, cách
xử lý đúng.
+ Tài liệu hiện vật hay tài liệu vật chất bao gồm các di vật khảo cổ,
những công trình kiến trúc, nghệ thuật, các di tích lịch sử, cách mạng ở địa
phương. Đây là loại tài liệu giá trị chân thực có thể giúp chúng ta hình dung
rõ được lịch sử quá khứ, góp phần xác minh những sự kiện thu thập từ những
nguồn khác.
+ Tài liệu dân tộc học là loại tài liệu miêu tả một cách sinh động nền văn
hóa vật chất, tinh thần và sinh hoạt xã hội (phong tục tập quán, quan hệ xã
hội, cách sinh hoạt…)
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 19


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

+ Tài liệu ngôn ngữ học là một trong những nguồn tư liệu không thể thiếu
được đối với việc nghiên cứu lịch sử dân tộ nói chung và lịch sử địa phương
nói riêng. Hai loại tài liệu này phổ biến nhất là phương ngôn và địa danh. Địa
danh xác định địa điểm và nguồn gốc xuất hiện các nguồn cư dân,sự phát
triển địa bàn cư trú có liên quan đến nghề nghiệp của cư dân, đến quan hệ
giai cấp, chế độ xã hội, sở hữu ruộng đất thời phong kiến ở từng địa
phương... Còn phương ngôn là tiếng nói của cư dân một địa phương, nằm
trong tiếng nói chung của dân tộc nhưng có sắc thái riêng do điều kiện lịch sử
tạo lên. Dựa vào phương ngôn chúng ta có thể làm sáng tỏ gốc của những
người nói phương ngôn đó, thời gian họ đền địa phương, ảnh hưởng của họ
đến nhóm người xung quanh…
+ Tài liệu truyền miệng là nguồn tư liệu vô cùng phong phú, như truyện
cổ tích, ca dao, tục ngữ, hò vè, truyện kể của các cụ già, của các cán bộ cách
mạng. Loại tài liệu này có tác dụng rất lớn trong việc nghiên cứu, biên soạn
giảng dạy lịch sử địa phương. Song sử liệu truyền miệng nhiều nhược điểm,
thường thiếu chính xác, khoa học, vì vậy khi sử dụng cần chọn lọc kỹ càng.
- Tổ chức, vận động nhân dân tham gia trong quá trình sưu tầm tài liệu.
ban chỉ đạo cần tranh thủ sự giúp đỡ của cơ quan Đảng, chính quyền, các tổ
chức văn hóa, đoàn thể quần chúng địa phương. Để từ đó thâm nhập vào
quần chúng, vận động quần chúng tham gia cung cấp tài liệu. Giáo viên có
thể tổ chức cho học sinh tham gia một số hoạt động công ích ở địa phương
như: giúp đỡ những gia đình thương binh, liệt sĩ, người già cô đơn, chăm sóc
nghĩa trang liệt sĩ.
Mỗi nguồn tài liệu lịch sử địa phương đều có vị trí, ý nghĩa nhất định.
Học sinh sưu tầm, sắp xếp, song giáo viên lịch sử là người xử lý, đối chiếu và
xác minh để lựa họn phần xác thực nhất. Vì vậy đòi hỏi giáo viên phải có
trình độ chuyên môn sâu rộng, trình độ văn hóa chung phong phú và nắm
chắc phương pháp luận bộ môn.
18.Các bước tiến hành:
- Thành lập ban chỉ đạo chung của trường, chia học sinh ra từng tổ công

tác theo vấn đề sưu tầm hay điều kiện địa lý; chuẩn bị tư tưởng chuyên môn,
phương pháp nghiên cứu cho học sinh.
- Xây dựng đề cương lịch sử địa phương (hay bài giảng trên lớp tại thực
địa) phù hợp với điều kiện dạy học và điều kiện cụ thể của nhà trường, phối
hợp chặt chẽ với đại phương.
- Sắp xếp các tài liệu đã chỉnh lý, xác minh theo những phần, chủ đề của
đề cương.
- Thông qua đề cương với lãnh đạo nhà trường và lãnh đạo địa phương.
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 20


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

- Sửa chữa, lấy ý kiến đóng góp của quần chúng.
- Tranh thủ giúp đỡ của các cơ quan khoa học, chuyên môn để hoàn thành
bài viết.
- Sau khi được các cơ quan chức năng duyệt nội dung, giáo viên có thể
đưa bản viết vào bài học nội khóa. Trong quá trình đó, giáo viên tiếp tục hoàn
chỉnh các bài giảng hay tài liệu nghiên cứu.
2.9 Trò chơi lịch sử.
19.Khái quát
Ngoài những hình thức ngoại khóa có tính chất phổ biến và cần thiết nêu
trên có thể sử dụng một hình thức nữa mang lại tính khả quan cao như trò
chơi lịch sử. Đây là hình thức ngoại khóa gọn nhẹ, dễ tổ chức mà hấp dẫn
học sinh. Đây không chỉ là một việc giải trí, mà đòi hỏi người tham dự phải
phát huy năng lực tư duy, trí thông minh để giải quyết các vấn đề đặt ra. Nếu

trò chơi không đòi hỏi sự nỗ lực, không đòi hỏi sự hoạt động tích cực của tư
duy thì trò chơi đó chưa đạt yêu cầu.
Ở đây cần phân biệt trò chơi lịch sử với việc thi tìm hiểu lịch sử. Trò chơi
lịch sử không đòi hỏi học sinh phải hiểu biết sâu rộng, chuẩn bị lâu và kỹ, mà
phải dựa vào vốn hiểu biết sẵn có của người tham dự, sự thông minh nhanh
trí và tiến hành dưới các hình thức vui chơi. Hình thức này phải phù hợp với
sự sôi nổi của tuổi trẻ và có ý nghĩa giáo dục.
20.Yêu cầu:
- Trò chơi phải có mục đích giáo dục rõ rệt, có nội dung phong phú, với
nhiều hình thức thích hợp phát huy được sự ham hiểu biết, giàu trí tưởng
tượng, biết suy luận, nhanh trí, khéo tay, sôi nổi nhưng không ồn ào, tư duy
sâu sắc nhưng không quá trầm lặng…
- Trò chơi phải thu hút đông đảo học sinh tham gia.
- Trong trò chơi, người làm chủ là học sinh, song giáo viên có vai trò rất
quan trọng; vừa là người hướng dẫn, tổ chức trò chơi, vừa là người tham gia
khéo léo dẫn dắt các em đạt kết quả tốt.
Có nhiều loại trò chơi lịch sử: “thi đố kiến thức về lịch sử”, “ô chữ”, “ô
số”, “súc sắc”, “lập niên biểu”, “trò chơi mật mã”.
Tóm lại, những hình thức trong hoạt động ngoại khóa rất đa dạng. Giáo
viên trong quá trình giảng dạy có thể tùy vào đặc trưng từng bài, từng giai
đoạn để chọn những hình thức phù hợp. Điều này rất quan trọng nó liên quan
đến sự thành công hay thất bại trong hoạt động ngoại khóa bởi nếu như hình
thức không phù hợp thì khi áp dụng vào một buổi ngoại khóa sẽ không tránh
khỏi những sai sót. Không những không gây hứng thú được cho học sinh mà
còn khiến cho bài học ngoại khóa khô khan, chán nản…
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 21

Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

2.10.1.GIÁO ÁN NGOẠI KHÓA SỐ 1
THĂM QUAN BẢO TÀNG LỊCH SỬ VIỆT NAM
(Sử dụng trong chương I – P1Việt Nam từ thời nguyên thủy – thế kỷ
X)
I. Mục đích.
Sau khi thực hiện hoạt động ngoại khóa học sinh đạt được:
1. Về kiến thức:
- Thông qua những hiện vật, tranh ảnh, mô hình được trưng bày
trong bảo tang, học sinh hiểu được người nguyên thủy đã có mặt ở
nước ta từ bao giờ và sinh sống như thế nào. Các giai đoạn phát triển
của xã hội nguyên thủy về công cụ lao động, hoạt động kinh tế, tổ chức
xã hội, đời sống vật chất và tinh thần của người nguyên thủy.
- Hiểu được sự hình thành và phát triển của các quốc gia cổ đại trên
đất nước Việt Nam. Trong đó đi sâu tìm hiểu quốc gia Chăm pa cổ
thông qua hiện vật được trưng bày trong bảo tàng.
- Khắc sâu được tình hình kinh tế xã hội thời kỳ Bắc thuộc, sự tàn
bạo và hà khắc trong chính sách đô hộ của các triều đại phong kiến
phương Bắc và các cuộc đấu tranh mạnh mẽ của nhân dân ta trong các
thế kỷ I đến thế kỷ IX. Trong đó có những cuộc kháng chiến tiêu biểu:
Hai bà Trưng, Lý Bí, chiến thắng Bạch Đằng.
- Thông qua việc tìm hiểu những hiện vật liên quan đến các triều
đại Việt Nam từ thế kỷ X đến thế kỷ XIX, học sinh hình dung được quá
trình hình thành và phát triển của nhà nước phong kiến Việt Nam sau
khi thoát khỏi phong kiến phương Bắc đô hộ.
2. Về tư tưởng, tình cảm.
- Giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, tự hào về lịch sử lâu đời

của dân tộc ta, ý thức được vị trí của lao động và trách nhiệm với lao
động xây dựng quê hương đất nước.
- Giáo dục tinh thần đấu tranh bền bỉ chống đồng hóa giành độc lập
dân tộc của nhân dân ta.
- Bồi dưỡng ý thức độc lập dân tộc, bảo vệ sự thống nhất nước nhà,
niềm tự hào dân tộc và ý thức học tập, lao động sang tạo trong xây
dựng đất nước và tôn trọng những thành tựu quý giá của nền văn hóa
Việt Nam.
3. Về kỹ năng.
-Rèn luyện kỹ năng tổ chức, quản lý và hoạt động nhóm cho học sinh.

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 22


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

-Rèn luyện khả năng nghe, ghi chép, phân tích và so sánh các hiện
vật…
-Nâng cao khả năng liên hệ kiến thức đã học trong sách vở với thực
tế.
II. Nội dung của buổi ngoại khóa.
- Khắc sâu lại những kiến thức đã học về lịch sử Việt Nam thời kỳ
nguyên thủy.
- Tìm hiều về những anh hùng dân tộc gắn liền với những cuộc đấu
tranh oanh liệt giành độc lập trong thời kỳ Bắc thuộc.
- Giới thiệu khái quát cho học sinh về các triều đai Việt Nam với

những nét nổi bật nhất, điển hình nhất theo trình tự thời gian từ thế kỷ
X đến thế kỷ XIX.
III. Hình thức tổ chức.
- Giáo án được tổ chức dưới hình thức tham quan bảo tàng. Địa
điểm là bảo tàng lịch sử Việt Nam.
- Thông qua việc hướng dẫn các em tham quan các hiện vật, mô
hình được trưng bày trong bảo tàng, giáo viên sẽ củng cố và khắc sâu
những kiến thức đa học trong chương trình từ nguyên thủy đến thế kỷ
IX và giới thiệu khái quát về những kiến thức học sinh sắp phải học để
học sinh tìm hiểu trước.
IV. Giáo viên cần chú ý:
1. Lập kế hoạch thăm quan, định ngày giờ cụ thể và thông báo với
lớp thực hiện ngoại khóa để các em học sinh chuẩn bị. Giáo viên cần
phổ biến rõ cho học sinh mục đích, yêu cầu của buổi tham quan. Đây là
một trong các yếu tố đưa đến sự thành công của hình thức hoạt động
này. Bởi lẽ nếu giáo viên tổ chức không chặt chẽ thì với số lượng học
sinh khá đông, giáo viên sẽ khó quản lý, hướng dẫn các em chấp hành
nội quy bảo tàng hoặc di tích. Một trong những yêu cầu quan trọng giáo
viên cần thông báo cho học sinh khi tham quan, là cần ghi chép những
số liệu, tài liệu do người thuyết minh hay giáo viên cung cấp hoặc các
ghi chú ở các tư liệu được trình bày.
2. Giáo viên cần liên hệ trước với bảo tàng để bảo tàng hỗ trợ buổi
thăm quan. Bên cạnh đó cần tìm hiểu trước bảo tàng trưng bày những
hiện vật gì với nội dung gì, để chọn lọc những gian trưng bày và hiện
vật cần thiết, phù hợp với nội dung của buổi ngoại khóa.
3. Giáo viên yêu cầu học sinh chuẩn bị kiến thức cho buổi ngoại
khóa. Trong đó, cần ôn kỹ lại những kiến thức đã học cụ thể là kiến
thức trong phần lịch sử Việt Nam từ nguyên thủy đến thế kỷ IX. Và yêu
cầu học sinh đọc trước về quá trình hình thành, phát triển của nhà nước
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 23


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

phong kiến Việt Nam. Trong đó cần tìm hiểu trước về những triều đại
trong lịch sử Việt Nam từ Ngô, Đinh – Tiền Lê, Lý, Trần – Hồ, Lê –
Mạc, Trịnh – Nguyễn, Tây Sơn, Nguyễn.
4. Về khâu tổ chức: Giáo viên cần chuẩn bị tốt thì buổi ngoại khóa
mới diễn ra tốt đẹp. Trước khi đi giáo viên cần gặp lớp phổ biến về
những nội quy bắt buộc của buổi ngoại khóa để học sinh hiểu rõ.
Sau đó giáo viên chia lớp thành các nhóm khác nhau. Mỗi nhóm có
một nhóm trưởng và các nhóm sẽ tự quản lý lẫn nhau trong suốt thời
gian diễn ra buổi thăm quan. Khi đó giáo viên chỉ quản lý lớp thông
qua lớp trưởng và các nhóm trưởng.
5. Về kiến thức, nội dung:
Đây là khâu rất quan trọng nó quyết định thành công của buổi ngoại
khóa. Trong buổi ngoại khóa đó học sinh thu được những gì là phụ
thuộc phần lớn vào giáo viên tổ chức buổi ngoại khóa đó.
Trong các buổi buổi ngoại khóa thăm quan bảo tang, giáo viên
thường nhờ hướng dẫn viên của bảo tàng thuyết trình cho học sinh về
những hiện vật trong bảo tàng. Chính điều này đã khiến cho những buổi
ngoại khóa tổ chức không mấy thành công. Những hướng dẫn viên
thường chuyên sâu về nghiệp vụ, và họ được đào tạo để hướng dẫn
khách thăm quan nói chung. Do đó họ không nhận biết được học sinh
khi tới đây học là cần biết cái gì, những gì cần nhấn mạnh và khắc sâu
cho học sinh tìm hiểu, cái gì chỉ cần giới thiệu sơ qua. Trong khi đó,

đôi khi học sinh nghe thuyết minh có những điều thắc mắc thường
không dám hỏi. Tất cả những điều hạn chế trên giáo viên đều có thể
khắc phục khi tự mình chuẩn bị thật tốt về kiến thức cho buổi ngoại
khóa. Giáo viên sẽ vừa là hướng dẫn viên, vừa là cô giáo trong giờ
giảng bài. Điều này sẽ giúp học sinh có thể lĩnh hội được những kiến
thức trọng tâm mà giáo viên muốn truyền đạt.
V.
Hoạt động thăm quan bảo tàng.
A. Khi đến bảo tàng giáo viên cần giới thiệu đôi nét về bảo tàng
cho học sinh nắm được những điều cần thiết.
- Bảo tàng được thành lập từ năm 1979 cho đến nay đã được 31
năm. Tính đến năm 2009 bảo tàng đã sưu tầm được một số lượng cổ vật
lớn gồm 31.956 hiện vật. Cổ vật thu nhận về bảo tàng rất đa dạng về
chất liệu, phong phú về loại hình, có nhiều hiện vật quý hiếm, độc bản
phản ánh khá rõ nét nhiều mặt của cuộc sống trong quá khứ. Không chỉ
thuộc lịch sử văn hóa Việt Nam mà còn nhiều nền văn hóa trên thế giới.
Những hiện vật này không chỉ thu nhận từ đất liền, trong di chỉ khảo cổ
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 24


Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh

GVTH: Phạm Thị Hạnh

học, từ lòng sông, lòng suối, trong nhà dân, trên đường phố…mà còn
có cả hiện vật lấy từ đáy biển sâu.
- Những hiện vật trong bảo tàng thể hiện được sức sáng tạo vĩ đại
của những thế hệ tiền nhân cũng như tiềm năng dồi dào của các sản

phẩm văn hóa từ xa xưa.
Bảo tàng chia làm rất nhiều khu vực thăm quan, tuy nhiên đoàn thăm
quan chỉ tập trung vào những gian trưng bày sau:
1. Thời tiền sử.
2. Thời sơ sử - Hùng vương dựng nước.
3. Thời Bắc thuộc, đấu tranh giành lại độc lập.
4. Thời Ngô, Đinh, Tiền Lê, Lý.
5. Thời Trần – Hồ.
6. Văn hóa Chăm pa.
7. Thời Lê sơ – Mạc, Lê – Trịnh và tiền Nguyễn.
8. Thời Tây Sơn.
9. Thời Nguyễn.
B. Tiến hành thăm quan qua những gian trưng bày có nội dung
sau:
1. Thời tiền sử.
- Trưng bày những mô hình, hiện vật, bản đồ một số di tích thời đã
cũ đá mới ở Việt Nam.
- Giáo viên giới thiệu cho học sinh Việt Nam là nơi xuất hiện con
người từ rất sớm. Ngày nay còn tìm thấy những dấu tích của con người
thời nguyên thủy ở Núi Đọ (Thanh Hóa), hang Lạng Nắc (Lạng Sơn),
hang Hùm (Yên Bái), Khe Tong (Quảng Bình), Cồn Sò Điệp (Thanh
Hóa), Núi Voi (Thanh Hóa)…Giáo viên kết hợp chỉ trên bản đồ và hình
ảnh để học sinh hình dung.
PV: Giáo viên yêu cầu học sinh nhớ lại bài học và cho biết tại sao
người nguyên thủy lại cư trú trong những mái đá? Công cụ sản xuất của họ
là gì?
Sau đó giới thiệu cho học sinh những công cụ bằng đá cho học sinh
tìm hiểu.
2. Thời Hùng Vương.
- Giáo viên giúp học sinh nhớ lại thời đại Hùng Vương tương ứng

với thời đại kim khí, cách đây khoảng 4000 – 2000 năm ở đất nước
Việt Nam hình thành nền văn minh sông Hồng ở Bắc Bộ và Bắc Trung
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 25