Tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Chu Văn An thành phố Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ HIỀN

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG
DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG
THPT CHU VĂN AN - THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2016


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ HIỀN

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG
DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG
THPT CHU VĂN AN - THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: LL & PPDH Bộ môn Lý luận chính trị
Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: T.S Nguyễn Thị Hường

THÁI NGUYÊN - 2016

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của tôi dưới
sự hướng dẫn của T.S Nguyễn Thị Hường và các tài liệu sử dụng trong đề
tài là có thật.
Thái nguyên, tháng 9 năm 2016
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Hiền

i


LỜI CẢM ƠN
Được sự giúp đỡ của thầy cô giáo khoa Giáo dục chính trị trường Đại
học sư phạm Thái Nguyên, đặc biệt được sự giúp đỡ tận tình của người
hướng dẫn khoa học - T.S Nguyễn Thị Hường đã giúp em hoàn thành đề tài
luận văn tốt nghiệp này.
Là học viên khi làm quen với công tác nghiên cứu khoa học, với trình
độ nhận thức và năng lực còn hạn chế nên luận văn không tránh khỏi sai sót.
Kính mong được sự đóng góp ý kiến giúp đỡ, phê bình của các thầy cô giáo
và các bạn đọc để đề luận văn được hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!
Thái nguyên, tháng 9 năm 2016
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Hiền

ii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................... iv
DANH MỤC BẢNG ........................................................................................ v
DANH MỤC BIỂU ĐỒ .................................................................................. vi
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................ 3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 4
4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 4
5. Đóng góp của đề tài....................................................................................... 4
6. Kết cấu của đề tài .......................................................................................... 5
Chương 1. HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VÀ VAI TRÒ CỦA HOẠT
ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG TỔ CHỨC DẠY HỌC Ở
THPT HIỆN NAY .......................................................................... 6
1.1. Tổng quan đề tài nghiên cứu ...................................................................... 6
1.1.1. Các công trình nước ngoài nghiên cứu về hoạt động ngoại khóa và vai
trò của hoạt động ngoại khóa ............................................................................ 6
1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước đề cập đến hoạt động ngoại khóa
và tổ chức ngoại khóa ở phổ thông hiện nay .................................................... 7
1.2. Hoạt động ngoại khóa và các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa .... 9
1.2.1. Hoạt động ngoại khóa ............................................................................. 9
1.2.2. Các hình thức tổ chức ngoại khóa và quy trình tổ chức các hoạt động
ngoại khóa ....................................................................................................... 13

iii

1.3. Vai trò của HĐNK và sự cần thiết đổi mới phương pháp tổ chức các hoạt
động ngoại khóa trong dạy học môn GDCD ở THPT hiện nay...................... 21
1.3.1. Vai trò của các hoạt động ngoại khóa trong nhà trường phổ thông ...... 21
1.3.2. Sự cần thiết của đổi mới phương pháp tổ chức các hoạt động ngoại
khóa trong dạy học môn GDCD ở THPT hiện nay......................................... 26
Kết luận chương 1 ........................................................................................... 33
Chương 2. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG NGOẠI
KHÓA TRONG DẠY HỌC MÔN GDCD Ở TRƯỜNG THPT CHU
VĂN AN, TP THÁI NGUYÊN..................................................................... 34
2.1. Những kết quả đạt được trong tổ chức các hoạt động ngoại khóa trong
dạy học môn GDCD ở trường THPT Chu Văn An, TP Thái Nguyên ............ 34
2.1.1. Sơ lược về trường THPT Chu Văn An, TP Thái Nguyên..................... 34
2.1.2. Những kết quả đạt được trong tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy
học GDCD ở trường THPT Chu Văn An, TP Thái Nguyên ........................... 36
2.1.3. Nguyên nhân của những kết quả đã đạt được trong tổ chức hoạt động
ngoại khóa cho HS trường THPT Chu Văn An, TP Thái Nguyên ................. 53
2.2. Những tồn tại trong tổ chức thực hiện các hoạt động ngoại khóa môn
GDCD cho HS trường THPT Chu Văn An, TP Thái Nguyên ........................ 55
2.2.1. Những hạn chế cần khắc phục trong tổ chức hoạt động ngoại khóa .... 55
2.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế trong tổ chức hoạt động ngoại khóa ở
trường THPT Chu Văn - Thái Nguyên ........................................................... 57
Kết luận chương 2 ........................................................................................... 60
Chương 3. PHƯƠNG HƯỚNG CƠ BẢN VÀ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC
CÁC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA NHẰM NÂNG CAO
HIỆU QUẢ GIÁO DỤC TRONG DẠY HỌC MÔN GDCD Ở
TRƯỜNG THPT CHU VĂN AN - TP THÁI NGUYÊN .......... 61
3.1. Một số phương hướng cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động
ngoại khóa cho HS trường THPT Chu Văn An, TP Thái Nguyên ................. 61

iv


3.1.1. Đổi mới các hoạt động ngoại khóa phải đảm bảo các nguyên tắc trong
tổ chức các hoạt động ngoài giờ lên lớp ......................................................... 61
3.1.2. Xây dựng và tổ chức các hoạt động ngoại khóa phải gắn liền với đổi
mới chương trình, sách giáo khoa sau 2015.................................................... 66
3.1.3. Đổi mới các hoạt động ngoại khóa phải hướng tới việc hình thành những
năng lực cần thiết cho HS THPT trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa ........... 67
3.2. Biện pháp nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học
môn GDCD ở trường THPT Chu Văn An - TPTN ......................................... 69
3.2.1. Nâng cao nhận thức của HS và các lực lượng giáo dục về vai trò của
hoạt động ngoại khóa ...................................................................................... 69
3.2.2. Đa dạng hóa các hình thức tổ chức ngoại khóa trong dạy học môn
GDCD ở THPT ............................................................................................... 70
3.2.3. Tăng cường vai trò của các tổ chức đoàn thể trong tổ chức các hoạt
động ngoại khóa .............................................................................................. 74
3.2.4. Tăng cường công tác thi đua, khen thưởng tạo động lực thúc đẩy hiệu
quả hoạt động .................................................................................................. 75
3.3. Thực nghiệm sư phạm .............................................................................. 76
3.3.1. Mục đích, nguyên tắc, nội dung, phương pháp và quy trình TN .......... 76
3.3.2. Tiêu chí và cách đánh giá; kết quả thực nghiệm .................................. 77
3.3.3. Quy trình thực hiện ............................................................................... 78
Kết luận chương 3 ........................................................................................... 95
KẾT LUẬN .................................................................................................... 96
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 98
PHỤ LỤC

v

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Từ viết tắt

Từ đầy đủ

GDCD

: Giáo dục công dân

GV

: Giáo viên

HĐNK

: Hoạt động ngoại khóa

HS

: Học sinh

THPT

: Trung học phổ thông

TN

: Thực nghiệm

TP

: Thành phố

iv


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1 Nhận thức của HS về vai trò của hoạt động ngoại khóa ................. 41
Bảng 2.2 Nhận thức của HS về mục tiêu hoạt động ngoại khóa .................... 42
Bảng 2.3. Mức độ tham gia của HS đối với các nội dung H .......................... 42
Bảng 2.4. Mức độ HS yêu thích và cho ý kiến về hiệu quả của các hình thức
tổ chức H ......................................................................................... 43
Bảng 2.5 Thực trạng nhận thức của GV về tầm quan trọng của hoạt động
ngoại khóa ....................................................................................... 44
Bảng 2.6 Đánh giá của GV về các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa
cho HS THPT .................................................................................. 45
Bảng 2.7. Thực trạng nhận thức của GV về mức độ quan trọng của các nội
dung hoạt động ngoại khóa ............................................................. 46
Bảng 2.8 Đánh giá của GV về mức độ sử dụng và hiệu quả của các hình thức
tổ chức hoạt động ngoại khóa ......................................................... 47
Bảng 2.9 Đánh giá của GV về mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện
pháp quản lí hoạt động ngoại khóa ................................................. 48
Bảng 2.10 Đánh giá của BGH về tầm quan trọng của hoạt động ngoại khóa 49
Bảng 2.11. Đánh giá của BGH về kết quả thực hiện chức năng quản lí các
hoạt động ngoại khóa ...................................................................... 50
Bảng 2.12 Đánh giá của BGH về hiệu quả của hoạt động ngoại khóa ........... 52
Bảng 3.1: Kết quả kiểm tra 1 tiết của lớp TN và lớp đối chứng trường THPT
Chu Văn An .................................................................................... 91
Bảng 3.2: Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp TN và lớp đối chứng trường THPT Chu

Văn An ............................................................................................ 92

v


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1: Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp TN và lớp đối chứng trường THPT
Chu Văn An .................................................................................... 91
Biểu đồ 2.2: Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp TN và lớp đối chứng trường THPT
Chu Văn An .................................................................................... 93

vi


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Lịch sử nhân loại đã bước sang một kỷ nguyên mới- kỷ nguyên của
thông tin, của tri thức. Thực tiễn ngày nay cho thấy, thông tin, tri thức đã và
đang trở thành tài sản vô giá, là quyền lực tối ưu của nhiều quốc gia, dân tộc.
Cũng chính vì vậy mà nhiều nước trên thế giới đã đẩy mạnh việc đổi mới và
cách tân giáo dục, trong đó, tập trung vào giáo dục phổ thông và trọng điểm là
cải cách nội dung, chương trình, sách giáo khoa để nâng cao chất lượng giáo
dục, xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng những đòi hỏi và xu thế
của thời đại.
Trong nhiều năm, giáo dục phổ thông ở Việt Nam vẫn phổ biến cách dạy
truyền thụ thông tin một chiều, thụ động, tình trạng chung vẫn là “thầy đọc trò chép”, hầu như không phát huy được khả năng tư duy độc lập, sáng tạo của
HS. Sự thách thức của nguy cơ tụt hậu trên đường tiến vào thời kỳ mới bằng
cạnh tranh trí tuệ đang đặt ra yêu cầu đòi hỏi chúng ta càng phải tiếp tục đẩy
mạnh đổi mới giáo dục , trong đó có sự đổi mới căn bản về phương pháp dạy
và học.

Nhận thức được việc đổi mới phương pháp giảng dạy và học tập là một
trong những vấn đề bức thiết hiện nay ở nước ta, Đảng, Nhà nước ta đã đưa ra
nhiều nghị quyết, chỉ thị nhằm thúc đẩy việc đổi mới PPDH ở tất cả các cấp
học, bậc học. Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định
trong Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII (1 - 1993), Nghị quyết Trung ương 2
khóa VIII (12 - 1996), được thể chế hóa trong Luật Giáo dục (12 - 1998), được
cụ thể hóa trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc biệt là chỉ thị số
15 (4 - 1999), Nghị Quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, Nghị quyết TƯ
8, khóa XI..

1


Trong Nghị quyết số 29 Hội Nghị lần thứ 8 của BCH Trung ương khóa
XI của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo chỉ rõ: “Cần
tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát
huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người
học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung
dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập
nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu
trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội,
ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và
truyền thông trong dạy và học” [2, tr.18]. Mục tiêu của đổi mới là: Tạo chuyển
biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục và đào tạo; đáp ứng
ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng bảo vệ tổ quốc và nhu cầu học tập của
nhân dân. Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt
nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân. Xây dựng nền giáo dục
mở, thực học, TN, quản lý tốt, có cơ cấu và phương thức giáo dục hợp lý, đảm
bảo các điều kiện nâng cao chất lượng, chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ, xã hội và
hội nhập quốc tế hệ thống giáo dục và đào tạo, giữ vững định hướng xã hội chủ

nghĩa và bản sắc dân tộc. Phấn đấu đến năm 2030 nền giáo dục Việt Nam đạt
trình độ tiên tiến trong khu vực. Nhất là với giáo dục phổ thông trung học, tập
trung phát triển thể chất, trí tuệ, hình thành phẩm chất năng lực công dân, phát
triển và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho HS, nâng cao chất
lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối
sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức và
thực tiên, phát triển kỹ năng sáng tạo, tự học, học tập suốt đời”.
Quán triệt sâu sắc quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ về đổi mới căn bản,
toàn diện nền giáo dục của Đảng, Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông
tổng thể của Bộ giáo dục và đào tạo, cũng khẳng định: “cần tiếp tục đổi mới
mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại phát huy tính tích cực

2


chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức của người học, đổi mới phương pháp
thi kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục và đào tạo đảm bảo trung thực, khách
quan. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để
người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển
từ chủ yếu học trên lớp sang hình thức tổ chức học tập đa dạng, chú ý các hoạt
động xã hội, hoạt động ngoại khóa, nghiên cứu khoa học” [18, tr .9].
Như vậy, với những yêu cầu về mục tiêu của đổi mới giáo dục và đào tạo
thì tổ chức các hoạt động ngoại khóa, các hoạt động ngoài giờ lên lớp, các hoạt
động trải nghiệm sáng tạo một cách hiệu quả là đòi hỏi bức thiết trong giáo dục
phổ thông hiện nay.
Trên thực tế, trong nhiều năm liền, hoạt động ngoại khóa ở các trường
THPT phổ thông trên địa bàn TP Thái Nguyên nói chung, tổ chức hoạt động
ngoại khóa ở trường THPT Chu Văn An, thành phố Thái Nguyên nói riêng
chưa được quan tâm đầu tư đúng mức, hình thức tổ chức hoạt động còn đơn
điệu, công tác kiểm tra thi đua, khen thưởng chưa kịp thời, hoạt động còn nặng

về hình thức chưa mang lại hiệu quả thực sự cho quá trình giáo dục - đào tạo
trong nhà trường. Vì vậy, nhằm đưa ra một quan điểm đầy đủ, đúng đắn về tác
động của hoạt động ngoại khóa tới nhận thức và hành vi của các em HS, tìm ra
những giải pháp tổ chức các hoạt động ngoại khóa phù hợp, hữu ích thu hút
đông đảo sự tham gia của HS với niềm ham mê, tự nguyện, thực sự phát huy
được tính sáng tạo, góp phần hình thành các kỹ năng cần thiết trong học tập,
trong cuộc sống, tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài “Tổ chức hoạt động ngoại
khóa trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Chu Văn An thành phố Thái Nguyên” làm đề tài luận văn của mình.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa cho HS
trường THPT Chu Văn An - TP Thái Nguyên hiện nay, chỉ rõ những hạn chế

3


và đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả tổ chức các hoạt động ngoại
khóa môn GDCD tại trường THPT Chu Văn An trong thời gian tới.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài nhằm thực hiện những nhiệm vụ chủ yếu sau đây:
- Làm rõ những vấn đề mang tính lý luận chung về hoạt động ngoại
khóa và vai trò của tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học nói chung, dạy
học môn GDCD nói riêng ở THPT hiện nay.
- Tìm hiểu thực tiễn việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa môn GDCD
ở trường THPT Chu Văn An - TP Thái Nguyên. Từ đó, đưa ra giải pháp chủ
yếu nhằm nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động ngoại khóa cho HS THPT Chu
Văn An - TP Thái Nguyên trong giai đoạn tới.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học môn GDCD ở THPT

hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa cho HS
trường THPT Chu Văn An - TP Thái Nguyên hiện nay.
4. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng kết hợp với các
phương pháp cụ thể như phương pháp điều tra, quan sát, so sánh, phân tích,
tổng hợp, thống kê xã hội học,TN sư phạm.
5. Đóng góp của đề tài
Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức các hoạt động ngoại
khóa môn GDCD ở THPT hiện nay.
Nghiên cứu thực trạng việc tổ chức hoạt động ngoại khóa môn GDCD ở
trường THPT Chu Văn An - TP Thái Nguyên.
4


Đề ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả, chất lượng cho hoạt
động ngoại khóa môn GDCD ở trường THPT Chu Văn An - TP Thái Nguyên.
Góp phần vào đổi mới phương pháp dạy học bộ môn GDCD và phát huy
tính chủ động, sáng tạo của HS.
Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho sinh viên chuyên ngành
GDCD và GV giảng dạy trực tiếp bộ môn.
6. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, đề tài gồm có
3 chương, 8 tiết.

5


Chương 1.

HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VÀ VAI TRÒ CỦA HOẠT ĐỘNG
NGOẠI KHÓA TRONG TỔ CHỨC DẠY HỌC Ở THPT HIỆN NAY
1.1. Tổng quan đề tài nghiên cứu
Hoạt động ngoại khóa là một hình thức dạy học có thể giúp HS có kết
quả cai hơn trong học tập, góp phần hoàn thiện nhân cách cho các em. Chính vì
vậy mà hoạt động ngoại khóa đã được chú trọng nghiên cứu và thực hiện ở
nhiều nước trên thế giới.
1.1.1. Các công trình nước ngoài nghiên cứu về hoạt động ngoại khóa và vai
trò của hoạt động ngoại khóa
Trong lịch sử giáo dục hoạt động ngoại khóa đã xuất hiện từ lâu, vào thế
kỉ XVI thời kì phục hung, Rabơle (Francois Rabelais (1494 - 1553)) một nhà tư
tưởng người Pháp đã có sáng kiến tổ chức các hình thức giáo dục Ngoài giờ lên
lớp như ngoài việc ở lớp còn có các buổi tham quan nhà xưởng, các cửa hàng.
Ông nhấn mạnh “Việc giáo dục phải bao hàm cả nội dung trí dục, thể chất,
thẩm mỹ…” đặc biệt mỗi tháng một lần, Thầy và trò về sống ở nông thôn một
ngày [28, tr.986].
Nhà cải cách giáo dục tiên phong vĩ đại của Ai Cập Isma’il AL - Qab
bani (1898 - 1963) đã đưa chủ nghĩa thực dụng do John Dewey - người Mỹ
khởi xướng đến với nhân dân Ai Cập và áp dụng nó rất thành công đó là: “Sử
dụng phương pháp giảng dạy theo nguyên tắc “ Học đi đôi với hành”, tăng khả
năng quan sát, nhận thức, phân tích và đánh giá. Phương pháp này đi ngược
với phương pháp truyền thống “ Đọc, viết nghe và đọc” phát triển tinh thần tự
do, khuyến khích dân chủ , tự định hướng và tôn trọng lẫn nhau, nuôi dưỡng
khả năng sáng tạo” [15, tr.1001].

6


Nhà giáo dục Xô Viết lỗi lạc đầu thế kỉ XX A.S Macarencô (1888 1939) đã bàn về tầm quan trọng về hoạt động ngoại khóa. Ông phát biểu: “tôi
kiên trì nói rằng các vấn đề giáo dục, phương pháp giáo dục không thể hạn chế

trong các vấn đề giảng dạy. Lại càng không thể để cho quá trình giáo dục chỉ
thực hiện trên lớp học, mà đáng ra phải là trên mỗi mét vuông của đất nước
chúng ta…” nghĩa là “Trong bất cứ hoàn cảnh nào cũng không được quan
niệm rằng công tác giáo dục chỉ được tiến hành trong lớp” [1, tr.225]. Trong
thực tiễn công tác của mình Macarencô đã tổ chức các hoạt động bên ngoài lớp
học trên cơ sở hoàn toàn tự nguyện, các em có thể xin ra khỏi tổ bất cứ lúc nào
nhưng các tổ phải kỉ luật trong quá trình hoạt động.
1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước đề cập đến hoạt động ngoại
khóa và tổ chức ngoại khóa ở phổ thông hiện nay
Chủ tịch Hồ Chí Minh trong nhiều bài phát biểu đã nhẫn mạnh “Học
phải đi đôi với hành”, chú ý giáo dục nhiều mặt cho HS đó là trí, đức, thể,
mỹ, lao động. Trong thư gửi Hội nghị cán bộ phụ trách nhi đồng toàn quốc,
Bác viết “Trong lúc học cũng cần làm cho các cháu vui, trong lúc vui cũng
cần làm cho các cháu học. Ở trong trường, trong xã hội các cháu đều vui ,
đều học” [24, tr.11]. Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam từ năm 2001
đến 2010 đã nêu rõ quan điểm giáo dục của Đảng ta: “Phát triển con người
toàn diện trên các mặt tình cảm, trí tuệ tinh thần và thể chất là lí tưởng của sự
phát triển xã hội mà chúng ta từng bước tiến tới” [31].
Ngoài ra, còn một số đề tài nghiên cứu về điểm mới dạy học GDCD và
tổ chức các HĐNK môn GDCD hiện nay, cụ thể:
- Công trình nghiên cứu “Vận dụng quan điểm tích hợp trong việc phát
triển chương trình giáo dục ở Việt Nam sau 2015” của tác giả Cao Thị Thặng
đã tổng quan các vấn đề lí luận và thực tiễn về xu thế tích hợp trong chương

7


trình giáo dục một số nước trên thế giới. Phân tích thực trạng việc vận dụng
quan điểm dạy và học tích hợp trong chương trình giáo dục Việt Nam. Đề xuất
giải pháp vận dụng quan điểm tiếp cận tích hợp vào việc phát triển chương

trình phổ thông Việt Nam trong tương lai sau 2015.
- Bên cạnh đó, còn có một số công trình khác như: “Một số định hướng
về dạy học tích hợp” của Cao Văn Sâm (2006), Nxb Giáo dục; “Đào tạo - Dạy
học theo quan điểm tích hợp: Chúng ta đang ở đâu?” của Hoàng Thị Tuyết
(2012), Nxb Giáo dục...cũng đã làm rõ cơ sở lý luận chung về phương pháp dạy
học tích hợp nhằm đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THPT hiện nay.
- PSG.TS Nguyễn Phúc Chỉnh có công trình“Hình thành năng lực dạy
học tích hợp cho GV THPT” là đề tài KHCN cấp Bộ B2010 -TN03 - 30TĐ
trong công trình này, tác giả đã nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn, nghiên
cứu biên soạn tài liệu dạy học tích hợp một số môn học (Vật lý, Sinh học, Địa
lý...) ở trường THPT.
- Luận văn “Giáo dục kỹ năng sống cho HS THPT thông qua hoạt động
ngoài giờ lên lớp” của Tiến sĩ giáo dục Phan Thanh Vân - trường Đại học Sư
phạm - Đại học Thái Nguyên.
- Luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Thị Thảo “Tác động của hoạt động
ngoại khóa đến tính tích cực học tập của HS THPT” nghiên cứu tại trường
THPT Châu Văn Liêm - TP Cần Thơ do PGS.TS Hoàng Bá Thịnh Đại học
quốc gia Hà Nội đã đề cập tới tác động tích cực từ hoạt động ngoại khóa tạo sự
say mê, hứng thú cho HS trải nghiệm khám phá và trang bị cho mình những kĩ
năng xử lí các tình huống trong thực tiễn giáo dục và vận dụng trong đời sống
xã hội.
- Đề tài “Giáo dục giá trị sống cho HS THPT hiện nay trong dạy học
môn GDCD” của giảng viên hướng dẫn: PGS.TS Lê Thị Thanh Thúy với sự
thực hiện của sinh viên Nguyễn Thị Phượng lớp K61A - Trường Đại học Sư
phạm Hà Nội đã đề cập đến “giá trị sống” là một bộ phận quan trọng cấu thành
8


nhân cách con người. Việc giáo dục giá trị sống cho HS THPT có thể được tiến
hành thông qua các con đường hoạt động ngoại khóa được xem là 1 cách thức

có hiệu quả. Đề tài khoa học đã được thực hiện tại trường THPT Chuyên Quốc học Huế.
Dạy học tích hợp ở THCS và THPT (2014) của Bộ giáo dục và đào tạo,
NXBĐHSP. Tài liệu này đã xây dựng chi tiết 3 nội dung về vấn đề chung, cách
tổ chức và cách quản lí hiệu quả dạy học tích hợp.
Tuy nhiên chưa có đề tài nào đáp ứng được và cũng chưa có đề tài nào tập
trung nghiên cứu về “Nâng cao hiệu quả tổ chức các hoạt động ngoại khóa trong
dạy học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Chu Văn An - TP. Thái Nguyên”.
1.2. Hoạt động ngoại khóa và các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa
1.2.1. Hoạt động ngoại khóa
1.2.1.1. Quan niệm về hoạt động ngoại khóa và tổ chức các hoạt động
ngoại khóa
Hoạt động ngoại khóa là những hoạt động giáo dục được tổ chức ngoài
giờ học các môn văn hoá và là hoạt động tiếp nối hoạt động dạy học trên lớp.
Nó có quan hệ chặt chẽ với hoạt động dạy học và các hoạt động giáo dục trong
nhà trường THPT, nhằm tạo môi trường để người học có cơ hội gắn lý thuyết
với thực hành, thống nhất giữa nhận thức với hành động và trải nghiệm hành vi
ứng xử của mình. Hoạt động ngoại khóa hay còn gọi là hoạt động giáo dục
ngoài giờ lên lớp ở trường THPT góp phần quan trọng vào sự hình thành và
phát triển các kỹ năng, hành vi, giáo dục tình cảm, niềm tin cho người học,
giúp người học hình thành và phát triển kỹ năng sống để thích ứng với môi
trường sống luôn luôn biến đổi, tạo cơ sở cho sự phát triển nhân cách HS một
cách toàn diện đáp ứng với yêu cầu của xã hội.
Cơ cấu của hoạt động ngoại khóa được xác định theo mục tiêu giáo dục
của cấp học và tính đến đặc điểm lứa tuổi của từng khối lớp đồng thời phải đáp
ứng được nhu cầu phát triển của xã hội về nhân cách người học. Hoạt động

9


ngoại khóa không giới hạn về không gian và thời gian hoạt động, phong phú về

nội dung và đa dạng về hình thức tổ chức. Vì vậy cơ cấu tổ chức hoạt động
cũng có cấu trúc linh hoạt và sáng tạo, được tích hợp nhiều nội dung giáo dục
và có tính mềm dẻo, theo hướng phát huy vai trò tích cực chủ động sáng tạo
của người học.
Các hoạt động ngoại khóa nhằm thực hiện các mặt giáo dục trong nhà
trường, do đó nội dung hoạt động giáo dục được tập trung vào các nội dung cơ
bản sau đây: Hoạt động gắn liền với nội dung văn hoá trong nhà trường, hoạt động
thể dục, thể thao, văn nghệ, nghệ thuật, các hoạt động xã hội - chính trị, lao động
nghề nghiệp, các vấn đề về tình bạn, tình yêu, hôn nhân, gia đình, các vấn đề về
giữ gìn phát huy các giá trị bản sắc văn hóa dân tộc, phòng chống các tệ nạn xã
hội, các vấn đề về vai trò của thanh niên trong xây dựng đất nước ở thời kỳ CNH,
HĐH, các vấn đề về hoà bình hữu nghị, giáo dục hướng nghiệp, vv...
1.2.1.2. Mục tiêu của hoạt động ngoại khóa
Luật giáo dục 2005 nước ta quy định: “Mục tiêu của giáo dục là đào tạo
con người Việt Nam phát triển toàn diện đạo đức, có tri thức, sức khỏe, thẩm
mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã
hội, hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân,
đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” [26, tr.24]. Nghị
quyết số 29 lần thứ 8 của Ban chấp hành Trung ương khóa XI của Đảng về
“Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo” cũng chỉ rõ: “phát huy tính
tích cực, chủ động sáng tạo và vận dụng tri thức, kỹ năng của người học bằng
phương pháp kết hợp học chính khóa với học ngoại khóa” [2].
Như vậy, HĐNK là một trong những hoạt động giáo dục quan trọng ở
trường phổ thông. Hoạt động này có ý nghĩa hỗ trợ cho giáo dục chính khóa,
góp phần phát triển và hoàn thiện nhân cách, bồi dưỡng năng khiếu và tài năng
sáng tạo của HS kích thích thiên hướng của HS về mặt hoạt động nào đó có thể
hứng thú học tập chính khóa.

10

Xét về tổng thể, hoạt động ngoại khóa nhằm thực hiện các mục tiêu cơ
bản sau:
- Mục tiêu về tri thức: Giúp HS THPT có tri thức hiểu biết về các giá trị
truyền thống của dân tộc cũng như những giá trị tốt đẹp của nhân loại; củng cố,
mở rộng kiến thức đã học trên lớp; có ý thức về quyền và trách nhiệm đối với
bản thân, gia đình, nhà trường và xã hội; có ý thức về định hướng nghề nghiệp,
lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực của cá nhân và yêu cầu phát triển
ngành nghề trong xã hội.
- Mục tiêu về kỹ năng: Tiếp tục rèn luyện các kĩ năng cơ bản đã được hình
thành từ THCS, trên cơ sở đó phát triển một số năng lực chủ yếu như: Năng lực
tự hoàn thiện, khả năng thích ứng, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề,
kỹ năng kiên định, năng lực hoạt động chính trị - xã hội, năng lực tổ chức quản
lí, năng lực hợp tác nhằm giúp HS sống một cách an toàn, khoẻ mạnh, thích ứng
với cuộc sống không ngừng biến đổi.
- Mục tiêu về thái độ: Biết tỏ thái độ trước những vấn đề của cuộc sống,
biết chịu trách nhiệm về hành vi của bản thân; đấu tranh tích cực với những
biểu hiện sai trái của bản thân và của người khác (để tự hoàn thiện mình); biết
cảm thụ và đánh giá cái đẹp trong cuộc sống.
Ngoài ra, hoạt động ngoại khóa còn góp phần phát triển các năng lực cơ
bản, cần thiết cho HS như: năng lực tư duy như tư duy lôgic, tư duy trừu tượng
và đặc biệt là năng lực tư duy sáng tạo cho HS.
Từ những mục tiêu ấy có thể thấy, HĐNK là một trong những hình thức
tổ chức dạy học không thể thiếu ở các trường THPT hiện nay.
1.2.1.3. Đặc điểm của hoạt động ngoại khóa
Hoạt động ngoại khóa là hoạt động của người học, do người học, vì
người học, được tổ chức theo mục tiêu, nội dung, chương trình dưới sự hướng
dẫn của GV chủ nhiệm lớp hay các nhà sư phạm. Bản chất của hoạt động này là
thông qua tổ chức các loại hình hoạt động, các mối quan hệ nhiều mặt, nhằm
giúp người học chuyển hoá một cách tự giác tri thức thành niềm tin, kiến thức

11


thành hành động, biến yêu cầu của nhà trường, của nhà sư phạm thành chương
trình hành động của tập thể lớp HS và của cá nhân HS, biến quá trình giáo dục
thành quá trình tự giáo dục. Tạo cơ hội cho HS thể nghiệm tri thức, thái độ,
quan điểm và hành vi ứng xử của mình trong một môi trường an toàn, thân
thiện có định hướng giáo dục. Hoạt động ngoại khóa có những đặc điểm sau:
Thứ nhất, HĐNK rất phong phú và đa dạng thể hiện qua các hoạt động
xã hội: văn nghệ, thể dục thể thao, tham quan, lao động, nghiên cứu khoa học,
… nhờ đó các kiến thức tiếp thu được ở trên lớp có cơ hội được củng có, khắc
sâu, áp dụng và mở rộng thêm trên thực tế.
Thứ hai, HĐNK góp phần giáo dục tính tổ chức, tính kế hoạt, tinh thần
làm chủ và hợp tác trên cơ sở những hoạt động thực tế. Ngoại khóa được thực
hiện cơ bản dựa trên sự tự nguyên, tự giác của HS cộng với sự giúp đỡ thích
hợp của GV sẽ động viên HS nỗ lực hết mình giải quyết vấn đề đặt ra.
Thứ ba, HĐNK làm cho quá trình dạy bộ môn (môn GDCD) thêm phong
phú, đa dạng, làm cho việc học tập của HS thêm hứng thú, sinh động tạo cho
HS lòng hăng say yêu công việc, đó là điều kiện để phát triển năng lực sẵn có
của HS, HS hiểu vấn đề và tranh luận với bạn bè trong sự cân nhắc kĩ càng.
Chính vì thế HĐNK góp phần đắc lực trong việc phát triển trí lực và khả năng
sáng tạo, tinh thần tập thể của HS.
Thứ tư, vì điều kiện thời gian, trong chương trình chính khóa GV có
những phần không thể giới thiệu hết được. Những phần này nếu được bổ sung
ở HĐNK thì kiến thức của HS sẽ được mở rộng, khắc sâu thêm.
Thứ năm, HĐNK có tác dụng quan trọng trong việc bổ sung các kỹ năng
và kinh nghiệm sống cho HS, điều mà hầu hết các trường THPT hiện nay đều
quan tâm. Qua HĐNK HS được rèn một số kỹ năng như: Tập nghiên cứu một
vấn đề, thuyết trình trình bày trước đám đông, tập sử dụng những dụng cụ, thiết

bị thường gặp trong đời sống, những máy móc từ đơn giản đến hiện đại. Từ đó
HS bước đầu có ý thức về nghề nghiệp mà HS đã chọn trong tương lai.

12


Thứ sáu, HĐNK cũng có vai trò rất quan trọng đối với GV để gần gũi
với HS, nắm vững khả năng tâm lí của HS. Từ đó GV có thể tìm phương pháp
dạy học thích hợp để hiệu quả giảng dạy của bộ môn học sẽ cao hơn, tạo hứng
thú cho HS tích cực tham gia khám phá và trải nghiệm cùng GV.
1.2.2. Các hình thức tổ chức ngoại khóa và quy trình tổ chức các hoạt động
ngoại khóa
1.2.2.1. Các hình thức tổ chức ngoại khóa
Hoạt động ngoại khoá là một trong bốn hình thức dạy học trong nhà
trường phổ thông hiện nay. Hoạt động ngoại khoá có vai trò vô cùng quan
trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trên tất cả các mặt. Chính vì có
vai trò quan trọng nên hoạt động ngoại khóa cũng được tổ chức dưới nhiều hình
thức đa dạng, phong phú:
1. HĐNK qua dạy học tích hợp.
2. HĐNK tổ chức cuộc thi.
3. HĐNK thiết kế kịch bản, diễn đàn.
4. HĐNK tổ chức cho học sinh trải nghiệm tham quan sản xuất hàng hóa.
5. HĐNK hoạt động nhóm.
Trên thực tế, chương trình hoạt động giáo dục ngoại khóa ở các trường
THPT thường tập trung vào 6 vấn đề lớn, đó là:
1. Lẽ sống của thanh niên trong giai đoạn CNH, HĐH đất nước.
2. Tình bạn, tình yêu và gia đình.
3. Nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
4. Truyền thống dân tộc và truyền thống cách mạng, bảo vệ di sản văn hoá.
5. Thanh niên với vấn đề lập thân, lập nghiệp.

6. Những vấn đề có tính thời đại như: bệnh tật, đói nghèo, giáo dục và
phát triển, dân số, sức khoẻ sinh sản vị thành niên, môi trường, hoà bình, hợp
tác giữa các dân tộc, tệ nạn xã hội, quyền con người, quyền trẻ em.

13


Chương trình được cấu trúc thành 10 chủ đề hoạt động tương ứng với 9
tháng của năm học và thời gian hoạt động hè. Đó là các chủ đề:
Tháng 9 tập trung vào chủ điểm: Thanh niên học tập, rèn luyện vì sự
nghiệp CNH, HĐH đất nước.
Tháng 10 với chủ điểm: Thanh niên với tình bạn, tình yêu và gia đình.
Tháng 11 là chủ điểm: Thanh niên với truyền thống hiếu học và tôn sư
trọng đạo.
Tháng 12 là chủ điểm: Thanh niên với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ
Tổ quốc.
Tháng1 là chủ điểm: Thanh niên với việc giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc.
Tháng 2 là chủ điểm: Thanh niên với lý tưởng Cách mạng.
Tháng 3 là chủ điểm; Thanh niên với vấn đề lập nghiệp.
Tháng 4 là chủ điểm: Thanh niên với hoà bình, hữu nghị và hợp tác.
Tháng 5 là chủ điểm: Thanh niên với Bác Hồ.
Tháng 6, 7, 8 (hè): Mùa hè tình nguyện vì cuộc sống cộng đông (bao
gồm tất cả các vấn đề giao thông, xã hội, môi trường, phòng chống tệ nạn xã
hội, văn hoá, thể dục thể thao vv...)
Phương pháp tổ chức các hoạt động ngoại khóa vì vậy cũng rất đa dạng
và phong phú, có sự phối hợp giữa phương pháp giáo dục với phương pháp
dạy học. Những phương pháp tổ chức các HĐNK thường là:
Phương pháp thảo luận
Thảo luận là một dạng tương tác nhóm đặc biệt mà trong đó các thành
viên cùng giải quyết một vấn đề cùng quan tâm nhằm đạt tới một sự hiểu biết

chung. Thảo luận tạo ra một môi trường an toàn cho HS kiểm chứng ý kiến của
mình, có cơ hội để làm quen với nhau, để hiểu nhau hơn. Khác với dạy học,
thảo luận trong HĐNK là dựa vào trao đổi ý kiến giữa các em HS với nhau về
một chủ đề nào đó.

14


Phương pháp đóng vai
Đóng vai rất có tác dụng trong việc phát triển "kỹ năng giao tiếp" của
HS. Đóng vai là phương pháp thực hành của HS trong một số tình huống ứng
xử cụ thể nào đó trên cơ sở óc tưởng tượng và ý nghĩa sáng tạo của các em. Nó
mang đến cho HS cơ hội luyện tập kỹ năng trong một môi trường được đảm
bảo. Đóng vai thường không có kịch bản cho trước, mà HS tự xây dựng trong
quá trình hoạt động.
Phương pháp giải quyết vấn đề
Thường được vận dụng khi HS phải phân tích, xem xét và đề xuất những
giải pháp trước một hiện tượng, sự việc nảy sinh trong quá trình hoạt động.
Giải quyết vấn đề giúp HS có cách nhìn toàn diện hơn trước các hiện tượng, sự
việc nẩy sinh trong hoạt động, trong cuộc sống hàng ngày.
Phương pháp giao nhiệm vụ
Đây là phương pháp thường được dùng trong nhóm các phương pháp giáo
dục. Giao nhiệm vụ là đặt HS vào vị trí nhất định buộc các em phải thực hiện trách
nhiệm cá nhân. Giao nhiệm vụ cũng là tạo cơ hội để HS thể hiện khả năng của mình
là dịp để các em được rèn luyện nhằm tích luỹ kinh nghiệm cho bản thân.
Trong việc tổ chức HĐNK, giao nhiệm vụ cho đội ngũ cán bộ lớp sẽ tạo
nên thế chủ động cho các em khi điều hành hoạt động. Điều đó sẽ giúp phát
huy được tính tích cực, sáng tạo, khả năng ứng đáp trong mọi tình huống của
HS. Cán bộ lớp sẽ chủ động hơn trong việc phân công nhiệm vụ cho từng tổ,
nhóm, cá nhân với phương châm "lôi cuốn tất cả mọi thành viên trong lớp" vào

việc tổ chức thực hiện hoạt động.
Vì thế, muốn giao nhiệm vụ có kết quả, GV cần hình dung được những
việc phải làm, gợi ý cho HS và yêu cầu các em phải hoàn thành tốt. Khi giao
nhiệm vụ, cố gắng đảm bảo phù hợp với đặc điểm lứa tuổi, với khả năng của
các em; không yêu cầu quá mức gây lo lắng, hoang mang trong HS. Điều quan
trọng hơn cả là giao nhiệm vụ phải đi liền với đôn đốc nhắc nhở và kiểm tra.

15