ĐỊNH TỘI ĐỐI VỚI TỘI PHẠM CÓ ĐỒNG PHẠM TRONG MỘT SỐ VỤ ÁN GIẾT NGƯỜI

nh t i đ i v i t i ph m có đ ng ph m trong m t s v án gi t ng
Tr

i

Ths. Tr n V n Tín
ng khoa Ki m sát hình s

Ph n m đ u
1. Tính c p thi t c a đ tài
Lý lu n và th c ti n v đ nh t i đ i v i các v án gi t ng i ( i u 93
BLHS) và c ý gây th ng tích ( i u 104 BLHS) trên th c t n y sinh r t
nhi u v n đ ph c t p và gây ra không ít nh m l n. N m 2012, Phân hi u
Tr ng đào t o, b i d ng nghi p v ki m sát t i thành ph H Chí Minh đã
xây d ng ch ng trình b i d ng chuyên sâu: “Th c hành quy n công t và
ki m sát đi u tra, ki m sát xét x đ i v i các v án gi t ng i và c ý gây
th ng tích”, ch ng trình đã đ c Vi n ki m sát nhân dân t i cao thông qua
và đ a vào th c hi n, b i d ng cho cán b , Ki m sát viên toàn Ngành.
Tuy nhiên, quá trình tri n khai th c hi n công tác b i d ng đ i v i
các v án gi t ng i và c ý gây th ng tích xu t hi n m t s v ng m c
nh t đ nh và c n đ c gi i quy t nhanh chóng, đ c bi t là các v án gi t
ng i có liên quan đ n đ ng ph m. ây là các tr ng h p đ ng ph m phát
sinh do quá trình gi i quy t mâu thu n gi a các đ i t ng thu c các b ng,
nhóm, các t ch c khác nhau. Do tính ch t ph c t p c a v án mà vi c xác
đ nh có hay không có đ ng ph m đ i v i các tr ng h p này gây khó kh n
cho các c quan ti n hành t t ng trên th c t .
Ngoài ra, vi c xác đ nh t cách đ ng ph m, trách nhi m hình s đ i v i
đ ng ph m c ng làm n y sinh nhi u v n đ nh : xác đ nh sai trách nhi m
hình s , không truy c u trách nhi m hình s đ i v i ng i ph m t i,…d n
đ n các tr ng h p b l t t i ph m ho c oan, sai trong t t ng hình s .
Gi t ng i là m t trong nh ng lo i t i ph m nguy hi m v i khung hình

ph t cao nh t đ c các nhà làm lu t xây d ng là t hình, trong khi đó, đ i v i
các tr ng h p đ ng ph m, t t c nh ng ng i đ ng ph m v nguyên t c s
b truy c u trách nhi m hình s
cùng m t t i danh. i u này có ngh a là,
vi c xác đ nh có hay không có đ ng ph m là m t trong nh ng yêu c u quan

1


tr ng khi gi i quy t các v án hình s , đ c bi t là đ i v i các v án gi t
ng i.
Th c t trên cho th y, vi c nghiên c u các v n đ có liên quan đ n
đ ng ph m, đ c bi t là v n đ đ nh t i đ i v i v án có đ ng ph m trong t i
gi t ng i là m t trong nh ng v ng m c r t khó gi i quy t, làm nh h ng
đ n công tác đ nh t i danh c ng nh xác đ nh trách nhi m hình s đ i v i
ng i ph m t i.Vì nh ng lý do đó, chúng tôi ch n đ tài “ nh t i đ i v i t i
ph m có đ ng ph m trong m t s v án gi t ng i” làm chuyên đ nghiên
c u khoa h c cho mình.
2. Tình hình nghiên c u
ng ph m hay đ nh t i không ph i là v n đ m i trong khoa h c pháp
lý hình s , có r t nhi u công trình nghiên c u, các bài vi t khoa h c đ ng trên
các t p chí đ c p đ n n i dung này. M c dù v y, các công trình nghiên c u
này ch y u ti p c n góc đ khái quát nh t nh ng v n đ lý lu n chung v
đ ng ph m ho c đ nh t i danh đ i v i t ng t i ph m c th nh : “ ng ph m
trong lu t hình s Vi t Nam” c a tác gi Tr n Quang Ti p; “ ng ph m và
m t s v n đ th c ti n xét x ” c a tác gi oàn V n H ng; “M t s tr ng
h p v t quá trong đ ng ph m t i c ý gây th ng tích” c a tác gi Quách
Thành Vinh; “Trao đ i v v n đ đ nh t i danh” c a tác gi Hoàng Qu ng
L c; “ nh t i danh đ i v i nhi u t i ph m theo B lu t hình s n m 1999”
c a tác gi Lê C m…Ch a có công trình nghiên c u nào đ c p đ n vi c đ nh

t i đ i v i t i ph m có đ ng ph m.
3. M c đích nghiên c u
D a trên các k t qu nghiên c u v lý lu n đ i v i các t i ph m có
đ ng ph m c ng nh trên c s phân tích m t s v án gi t ng i có đ ng
ph m c th làm sáng t nh ng v ng m c trong quá trình đ nh t i đ i v i
các t i ph m có đ ng ph m trong các v án gi t ng i s góp ph n nâng cao
nh n th c c a các ch th có th m quy n, giúp ho t đ ng đ nh t i đ c chính
xác, đúng theo quy đ nh c a pháp lu t.
4. Nhi m v nghiên c u
V i m c đích đã đ
hi n các nhi m v sau:
2

c xác đ nh, đ hoàn thi n đ tài c n thi t ph i th c


- Phân tích các v n đ lý lu n v đ ng ph m, v khái ni m, các d u
hi u đ c tr ng c a đ ng ph m c ng nh các hình th c c a đ ng ph m.
- Nghiên c u, phân tích các quy đ nh c a pháp lu t đ i v i các tr ng
h p đ ng ph m c th c a t i gi t ng i và trách nhi m hình s đ i v i h .
- Trên c s nghiên c u, phân tích m t s v án gi t ng i đi n hình
trong th c ti n th i gian g n đây đ làm rõ nh ng khó kh n, v ng m c mà
các c quan ti n hành t t ng g p ph i trên th c t , t đó đ xu t ph ng
h ng gi i quy t.
5. ụ ngh a khoa h c và th c ti n
Ý ngh a khoa h c: K t qu nghiên c u c a đ tài s góp ph n hoàn
thi n lý lu n v đ nh t i đ i v i t i ph m gi t ng i trong tr ng h p có đ ng
ph m trên c s phân tích các quy đ nh c a pháp lu t hình s có liên quan.
Ý ngh a th c ti n: Bên c nh vi c hoàn thi n v m t lý lu n, v i vi c
v n d ng, phân tích các v án c th và rút ra nh ng v ng m c th ng g p

trong quá trình gi i quy t các v án đ ng ph m trong t i gi t ng i, đ tài
c ng có ý ngh a nh m t ngu n tài li u tham kh o, nghiên c u, ph c v cho
công tác đ u tranh, phòng ch ng t i ph m c a các c quan ti n hành t t ng
trên th c t .
6. K t c u đ tài
ch

Ngoài ph n m đ u, m c l c, k t lu n, đ tài đ
ng:
Ch

c k t c u g m 3

ng 1: Lý lu n chung v đ nh t i đ i v i t i ph m có đ ng ph m

Ch ng 2: Xác đ nh đ ng ph m trong m t s tr
gi t ng i

ng h p c th c a t i

Ch ng 3: M t s v n đ th c ti n khi đ nh t i đ i v i các tr
đ ng ph m t i gi t ng i

3

ng h p


Ch

ng 1

Lụ LU N CHUNG
V

NH T I

I V I T I PH M Cị

NG PH M

nh t i là vi c xác đ nh và ghi nh n v m t pháp lý hình s s phù
h p gi a các d u hi u c a hành vi nguy hi m cho xã h i đã th c hi n trong
th c t v i các d u hi u đ c mô t trong c u thành t i ph m c a B lu t
hình s .
nh t i danh đ i v i t i ph m đ c th c hi n có đ ng ph m là s
đánh giá v m t pháp lý hình s hành vi nguy hi m cho xã h i đ c th c hi n
b i nhi u ng i c ý cùng th c hi n m t t i ph m, xác đ nh s phù h p gi a
các hành vi nguy hi m đã th c hi n trên th c t v i các qui đ nh v đ ng
ph m và t i ph m c th đ c qui đ nh trong B lu t hình s .
đ nh t i danh đ i v i t i ph m có đ ng ph m thì tr
ph i n m v ng m t s v n đ lý lu n chung v đ ng ph m

c h t chúng ta

1.1. Khái ni m và các d u hi u c a đ ng ph m
1.1.1. Khái ni m
Theo quy đ nh c a i u 20 B lu t hình s :
“1.
ng ph m là tr

m t t i ph m.

ng h p có hai ng

2. Ng i t ch c, ng
nh ng ng i đ ng ph m.

i th c hành, ng

i tr lên c ý cùng th c hi n

i xúi gi c, ng

i giúp s c đ u là

Ng

i th c hành là ng

i tr c ti p th c hi n t i ph m.

Ng

i t ch c là ng

i ch m u, c m đ u, ch huy vi c th c hi n t i

Ng
t i ph m.

i xúi gi c là ng

i kích đ ng, d d thúc đ y ng

ph m.

4

i khác th c hi n


Ng i giúp s c là ng
vi c th c hi n t i ph m.

i t o nh ng đi u ki n tinh th n ho c v t ch t cho

3. Ph m t i có t ch c là hình th c đ ng ph m có s câu k t ch t ch
gi a nh ng ng i cùng th c hi n t i ph m”.

Nh v y, xét v s l ng thì đ ng ph m là hình th c th c hi n t i
ph m ph i có ít nh t hai ng i tr lên cùng tham gia, nh ng không ph i c có
hai ng i tr lên cùng th c hi n m t t i ph m là đ ng ph m.
ng ph m có
nh ng d u hi u riêng c a nó. Mu n xác đ nh đ c m t v án có đ ng ph m
hay không thì ph i ch ng minh đ c có hay không s hi n di n c a t t c
nh ng d u hi u đó.
1.1.2. Các d u hi u đ c tr ng c a đ ng ph m
- Các d u hi u đ c tr ng thu c m t khách quan c a đ ng ph m
D u hi u th nh t, đ ng ph m đòi h i ph i có s cùng tham gia c a hai
ng i tr lên vào vi c th c hi n t i ph m và nh ng ng i tham gia th c hi n

t i ph m ph i có đ đi u ki n c a ch th t i ph m, t c là ph i đ tu i ch u
trách nhi m hình s và có n ng l c trách nhi m hình s . N u h không có có
hai đi u ki n này ho c thi u m t trong hai đi u ki n này thì v n đ đ ng
ph m s không đ t ra đ i v i h . D u hi u ch th đ c bi t không đòi h i ph i
có t t c nh ng ng i đ ng ph m mà ch đòi h i m t lo i ng i đ ng
ph m là ng i th c hành.
D u hi u th hai, nh ng ng i đ ng ph m ph i cùng th c hi n t i
ph m (c ý). i u này có ngh a nh ng ng i này ph i tham gia th c hi n t i
ph m b ng m t trong b n hành vi sau:
+ Hành vi th c hi n t i ph m: th c hi n hành vi đ c mô t trong c u
thành t i ph m. Ng i có hành vi này đ c g i là ng i th c hành.
+ Hành vi t ch c th c hi n t i ph m: t ch c th c hi n hành vi đ c
mô t trong c u thành t i ph m. Ng i có hành vi này đ c g i là ng i t
ch c.
+ Hành vi xúi gi c ng i khác th c hi n t i ph m: xúi gi c ng i khác
th c hi n hành vi đ c mô t trong c u thành t i ph m. Ng i có hành vi này
đ c g i là ng i xúi gi c.
5


+ Hành vi giúp s c ng i khác th c hi n t i ph m: giúp s c cho ng i
khác th c hi n hành vi đ c mô t trong c u thành t i ph m. Ng i có hành
vi này đ c g i là ng i giúp s c.
Trong m t v đ ng ph m có th có đ b n lo i hành vi (t ch c, th c
hành, giúp s c, xúi gi c) nh ng c ng có th ch có m t ho c m t s lo i hành
vi. Ng i đ ng ph m có th tham gia m t ho c nhi u lo i hành vi khác nhau,
h có th tham gia t i ph m t đ u ho c có th tham gia khi t i ph m đã x y
ra nh ng ch a k t thúc.
B ng nh ng hành vi c th nh v y, nh ng ng i tham gia vào v
đ ng ph m đ u có hành vi nguy hi m cho xã h i. Nh ng hành vi đó đ c

th c hi n trong m i liên k t th ng nh t v i nhau, hành vi c a m i ng i đ u
là đi u ki n h tr cho ho t đ ng chung. Có th t t c nh ng ng i đ ng
ph m đ u cùng tr c ti p th c hi n t i ph m và t ng h p nh ng hành vi c a h
t o thành hành vi ph m t i có đ nh ng d u hi u c a c u thành t i ph m nh t
đ nh. Nh ng c ng có th ch có m t ho c m t s ng i tr c ti p th c hi n t i
ph m, còn nh ng ng i khác ch có hành vi góp ph n vào vi c th c hi n t i
ph m.
H u qu c a t i ph m là k t qu chung do ho t đ ng c a t t c nh ng
ng i tham gia vào vi c th c hi n t i ph m đ a l i. Gi a hành vi c a m i
ng i và h u qu c a t i ph m đ u có quan h nhân qu , trong đó hành vi c a
ng i th c hành có quan h nhân qu tr c ti p v i h u qu c a t i ph m, còn
hành vi c a nh ng ng i khác (t ch c, giúp s c, xúi gi c) thông qua hành vi
c a ng i th c hành mà gây ra h u qu (t c là hành vi c a nh ng ng i này
có quan h nhân qu gián ti p v i h u qu c a t i ph m).
- Các d u hi u đ c tr ng thu c m t ch quan c a đ ng ph m
ng ph m đòi h i nh ng ng i cùng th c hi n t i ph m đ u có l i c
ý. Ngoài ra, đ i v i nh ng t i có d u hi u m c đích ph m t i là d u hi u b t
bu c, đ ng ph m đòi h i nh ng ng i cùng th c hi n ph i có cùng m c đích
ph m t i đó.
Khi th c hi n hành vi, nh ng ng i đ ng ph m không ch c ý v hành
vi c a mình mà còn bi t và mong mu n s c ý tham gia c a nh ng ng i

6


đ ng ph m khác. L i c ý trong đ ng ph m đ
di n:

c th hi n trên hai ph

ng

V lý trí, m i ng i đ u bi t hành vi c a mình là nguy hi m cho xã h i
và đ u bi t ng i khác c ng có hành vi nguy hi m cho xã h i cùng v i mình.
N u ch bi t mình có hành vi nguy hi m cho xã h i mà không bi t ng i khác
c ng có hành vi nguy hi m cho xã h i cùng v i mình thì ch a th a mãn d u
hi u l i c ý trong đ ng ph m và do v y ch a ph i là đ ng ph m.
M i ng i đ ng ph m còn th y tr c h u qu nguy hi m cho xã h i
c a mình c ng nh h u qu chung c a t i ph m mà h tham gia th c hi n.
V ý chí, nh ng ng i đ ng ph m cùng mong mu n có ho t đ ng
chung, cùng mong mu n ho c có ý th c đ m c cho h u qu phát sinh.
Nh ng tr ng h p không mong mu n có s liên k t hành vi đ cùng gây ra
h u qu nguy hi m cho xã h i là nh ng tr ng h p ph m t i riêng l . C ng là
ph m t i riêng l khi các h u qu mà nh ng ng i có hành vi nguy hi m cho
xã h i mong mu n không đ ng nh t v i nhau.
Ngoài hai d u hi u khách quan và ch quan b t bu c đã nêu, đ i v i
nh ng t i ph m mà d u hi u c u thành t i ph m có y u t b t bu c là m c
đích thì đ ng ph m còn đòi h i thêm d u hi u là « có cùng m c đích » (Ví d :
đ i v i các t i trong ch ng XI B lu t hình s , mu n xác đ nh đ ng ph m
thì ph i ch ng minh có cùng m c đích ch ng chính quy n).
c coi là cùng
m c đích khi nh ng ng i tham gia đ u có chung m c đích đ c ph n ánh
trong c u thành t i ph m ho c bi t rõ và ti p nh n m c đích đó.
N u không th a mãn nh ng d u hi u cùng m c đích s không có đ ng
ph m. Trong tr ng h p này, nh ng ng i tham gia s ch u trách nhi m hình
s đ c l p v i nhau. Ví d : A và B bàn b c v i nhau th c hi n hành vi gi t C.
A nh m m c đích ch ng chính quy n, đ nh t i danh cho hành vi gi t ng i
c a A là t i Kh ng b ; B không nh m m c đích ch ng chính quy n mà nh m
m c đích cá nhân, v i đ ng c t thù, đ nh t i danh đ i v i hành vi gi t ng i
c a B là t i Gi t ng i.

1.2. Các hình th c đ ng ph m
Khoa h c Lu t hình s c n c vào nh ng d u hi u khách quan và ch
quan c a đ ng ph m đ phân bi t các hình th c đ ng ph m khác nhau.
7


- C n c vào d u hi u ch quan, đ ng ph m đ c phân thành hai lo i:
đ ng ph m không có thông m u tr c và đ ng ph m có thông m u tr c.
ng ph m không có thông m u tr c là hình th c đ ng ph m trong
đó không có s th a thu n bàn b c tr c gi a nh ng ng i đ ng ph m ho c
có th a thu n nh ng không đáng k .
ây là tr ng h p nh ng ng i đ ng ph m nh t trí v i nhau hi n
tr ng và b t tay ngay vào vi c th c hi n t i ph m ho c là tr ng h p đ ng
ph m đ c hình thành khi có ng i đang th c hi n t i ph m. So v i hình
th c đ ng ph m có thông m u tr c thì hình th c đ ng ph m không có thông
m u tr c ít nguy hi m h n vì nh ng ng i đ ng ph m ch a có th i gian bàn
b c k ho ch ph i h p hành đ ng v i nhau.
ng ph m có thông m u tr c là hình th c đ ng ph m trong đó
nh ng ng i đ ng ph m đã có s th a thu n bàn b c tr c v i nhau v t i
ph m cùng th c hi n.
Do có s th a thu n bàn b c tr c nh v y nên gi a nh ng ng i đ ng
ph m có m i quan h ch t ch h n nên lo i đ ng ph m này nói chung nguy
hi m h n lo i đ ng ph m không có thông m u tr c.
- C n c theo d u hi u khách quan, đ ng ph m đ
lo i: đ ng ph m gi n đ n và đ ng ph m ph c t p.

c chia thành hai

ng ph m gi n đ n là hình th c đ ng ph m trong đó nh ng ng i
cùng tham gia vào v ph m t i đ u có vai trò là ng i th c hành. ây là

tr ng h p đ ng ph m trong đó t t c nh ng ng i đ ng ph m đ u tham gia
th c hi n hành vi ph m t i đ c mô t trong c u thành t i ph m. Do h đ u
là nh ng ng i th c hành nên nh ng ng i đ ng ph m trong đ ng ph m gi n
đ n đ c g i là nh ng ng i đ ng th c hành.
ng ph m gi n đ n có nh ng đ c đi m sau: s liên k t v m t ch
quan không đáng k , không có s bàn b c tr c gi a nh ng ng i đ ng
ph m, không có s phân công vai trò gi a nh ng ng i đ ng ph m.
ng ph m ph c t p là hình th c đ ng ph m trong đó có m t hay m t
s ng i tham gia gi vai trò là ng i th c hành, còn nh ng ng i đ ng
ph m khác gi vai trò là ng i t ch c, xúi gi c, ng i giúp s c.
8


ây là tr ng h p đ ng ph m trong đó không ch có ng i th c hi n
hành vi đ c mô t trong c u thành t i ph m mà còn có ng i th c hi n hành
vi t ch c, xúi gi c ho c giúp s c vi c th c hi n hành vi đ c mô t trong
c u thành t i ph m.
Hình th c đ ng ph m này có nh ng đ c đi m sau: có s bàn b c tr c
gi a nh ng ng i đ ng ph m, có s phân công vai trò gi a h , có s liên k t
v m t ch quan nh ng ch a ch t ch , b n v ng.
- Ph m t i có t ch c
Theo kho n 3 i u 20 B lu t hình s thì: “Ph m t i có t ch c là
tr ng h p đ ng ph m có s câu k t ch t ch gi a nh ng ng i cùng th c
hi n t i ph m.”
V b n ch t, ph m t i có t ch c là m t d ng đ c bi t c a đ ng ph m.
Tuy nhiên, nó l i đ c quy đ nh riêng trong m t kho n đ c l p c a i u 20
b i tính ch t, m c đ nguy hi m cho xã h i c a nó cao h n nh ng hình th c
khác, do v y v n đ trách nhi m hình s đ i v i tr ng h p này c ng nghiêm
kh c h n h n các hình th c đ ng ph m khác.
c đi m có s câu k t ch t ch c a ph m t i có t ch c v a th hi n

đ c đi m c a d u hi u ch quan v a th hi n đ c đi m c a d u hi u khách
quan; v a th hi n m c đ liên k t v m t ch quan v a th hi n m c đ phân
hóa vai trò, nhi m v c th v m t khách quan c a nh ng ng i đ ng ph m.
Trong đ ng ph m có t ch c, gi a nh ng ng i đ ng ph m v a có s liên k t
ch t ch v i nhau v a có s phân hóa vai trò, phân công nhi m v t ng đ i
rõ r t, c th . T đó có th rút ra m t s đ c đi m riêng c a tr ng h p ph m
t i có t ch c nh sau:
Th nh t, nhóm ph m t i đ c hình thành v i ph ng h ng ho t
đ ng có tính lâu dài, b n v ng. Trong nhóm t n t i quan h ch huy – ph c
tùng. M i ng i đ ng ph m đ u ch u s đi u khi n chung th ng nh t, đ u coi
và s d ng t ch c ph m t i nh là công c s c m nh trong ho t đ ng ph m
t i c a mình.
Th hai, trong ho t đ ng, nhóm ph m t i có s chu n b chu đáo, đ y
đ v m i m t cho vi c th c hi n c ng nh cho vi c che gi u t i ph m v i
ph ng pháp, th đo n th ng tinh vi, x o quy t, ...
9


Chính vì v y, tr ng h p ph m t i có t ch c có kh n ng ph m t i
liên t c, nhi u l n, gây ra nh ng h u qu l n, r t l n ho c đ c bi t l n.
Ch
XỄC
TR
2.1. Tr

NH

ng 2

NG PH M TRONG M T S

NG H P C TH C A T I GI T NG
ng h p m c đích gi t ng

I

i không rõ ràng

Trong th c ti n, đ c bi t là các tr ng h p gi t ng i có đ ng ph m,
m c đích “gi t ng i” đ c di n đ t theo cách mà các đ ng ph m đ u hi u
đ c ch không có s bàn b c, th ng nh t rõ ràng là ph i « gi t ng i ».
Cách di n đ t đó có th b ng ký hi u, l i nói trong đó dùng ti ng lóng, ngôn
ng chung c a nhóm nh « x », « cho bi t tay », « nói chuy n », « d y cho
m t bài h c », … Nh ng tr ng h p này các đ ng ph m có s cùng c ý th c
hi n hành vi ph m t i, ch p nh n h u qu x y ra và hoàn toàn có kh n ng
th y tr c tính nguy hi m c a hành vi và h u qu có th x y ra. S bàn b c,
th ng nh t th c hi n hành vi ph m t i có th t c th i và r t nhanh ho c trong
th i gian lâu h n tu thu c vào tình hu ng th c t . Trong nh ng tr ng h p
này, nh ng ng i tham gia th c hi n t i ph m mà tr c đó có nh n th c đ c
ho c ti p nh n đ c m c đích thì ph i đ c xem là đ ng ph m c a t i gi t
ng i n u có h u qu ch t ng i x y ra. Trên th c t , cho dù vi c bàn b c,
kêu g i, phát đ ng hành vi không nêu ra m c đích « gi t ng i » nh ng theo
« thông l » c nhóm đ u hi u đ c đó là hành vi gi t ng i và có ý th c b
m c cho h u qu x y ra thì vi c đ nh t i gi t ng i đ i v i c nhóm là h p lý.
V n đ m c đ th c hi n hành vi ph m t i, vai trò, tính tích c c khi tham gia
vào v ph m t i c a t ng thành viên trong nhóm không làm thay đ i t i danh
đ i v i thành viên đó mà ch có giá tr trong vi c quy t đ nh hình ph t, ngh a
là các đ ng ph m s b xét x theo cùng m t t i danh, cùng m t đi u kho n
theo quy đ nh c a B lu t hình s . T t nhiên, đây chúng ta đang nói đ n
tr ng h p t t c các đ ng ph m đ u có n ng l c và tu i ch u trách nhi m

hình s theo quy đ nh.
Chúng ta cùng xem xét v án th c t d

10

i đây :


êm 18/8/2014, Tr n Qu c Long (tên g i khác: en, 19 tu i), Nguy n
c Qu c (tên g i khác: Heo, 25 tu i), Võ V n L c (21 tu i) và Nguy n S n
Rô (tên g i khác: Canh, 21 tu i) cùng quê t nh Th a Thiên Hu , t m trú
huy n Bình Chánh đ n nhà Qu c đ ng s 12, khu ph 8, ph ng Bình
H ng Hoà, qu n Bình Tân, TP.HCM đ nh u. Sau đó Rô đi b sang quán
nh u đ i di n đ mua thêm r u. T i đây Rô th y m t nhóm thanh niên g m:
Nguy n Xuân Thành (26 tu i), Tr n Hùng (28 tu i) và Nguy n T n Vinh (22
tu i, cùng quê t nh Qu ng Nam, t m trú huy n Bình Chánh) đang ng i nh u
có nói chuy n l n ti ng.
Khi mua r u v , Rô nói v i các b n nh u là nhóm c a Vinh nói x u
mình. Nghe v y, nhóm Long ch y sang g p Vinh đ “nói chuy n”. Khi nhóm
c a Vinh d t xe ra kh i quán thì b t ng Rô, Long, và L c xông vào dùng tay
chân đ m đá túi b i. Lúc này Qu c đ ng trong nhà th y v y li n ch p l y 1
con dao ch y ra chém nhóm đ i th khi n Thành b th ng đ u. Không
buông tha, nhóm c a Qu c truy sát Vinh, Hùng khi n c hai b ch y. Khi đ n
cu i h m 130 (đ ng s 12) Vinh té ngã và b Qu c dùng dao chém liên ti p.
Lúc này đ i t ng Long rút dao b m có s n trong ng i đâm nhi u nhát vào
Vinh cho đ n khi n n nhân g c t i ch .
Sau khi thoát đ c, Hùng và Thành có g i đi n vào s c a Vinh nh ng
không th y nghe máy nên c hai ra v .
n sáng ngày hôm sau ng i dân
phát hi n Vinh n m b t đ ng khu đ t tr ng cu i h m nên trình báo công an.

N n nhân Vinh t vong do b đâm nhi u nhát, gây th ng tim, ph i ….
Trong v án trên, Tr n Qu c Long, Nguy n c Qu c, Võ V n L c và
Nguy n S n Rô là đ ng ph m v t i « Gi t ng i ». M c dù m c đích ph m
t i ban đ u c a c nhóm nêu ra và th ng nh t là « nói chuy n » nh ng xét
trong hoàn c nh, tình hu ng c th này, theo logic thì « nói chuy n » đ c t t
c thành viên hi u là đánh nhau và h u qu x y ra t i đâu thì ch u t i đó. M c
đích c a c nhóm còn đ c ch ng minh qua hành vi ngay sau đó là «xông
vào dùng tay chân đ m đá túi b i », « ch p l y 1 con dao ch y ra chém nhóm
đ i th », « truy sát », « dùng dao chém liên ti p », « rút dao b m có s n trong
ng i đâm nhi u nhát vào Vinh cho đ n khi n n nhân g c t i ch ». Hành vi
khách quan đã ch ng minh cho ý th c ch quan m t cách thuy t ph c nh t so
v i m i l i khai và b ng ch ng khác. Vi c đ nh t i và xét x theo h ng này
11


là đúng ng i đúng t i, đáp ng đ c yêu c u đ u tranh phòng ch ng t i
ph m, đ c bi t là t i ph m gi t ng i có t ch c ngày càng gia t ng trong xã
h i.

12


2.2. Tr

ng h p có hành vi thái quá c a ng

i th c hành

Ng i th c hành là ng i tr c ti p th c hi n t i ph m. Tr c ti p th c
hi n t i ph m là tr c ti p có hành vi thu c m t khách quan c a c u thành t i

ph m nh : tr c ti p c m dao chém n n nhân, c m súng b n n n nhân, bóp c
n n nhân đ n ch t ... Ng i th c hành là ng i có vai trò quy t đ nh vi c th c
hi n t i ph m, vì h là ng i tr c ti p th c hi n t i ph m. Dù là đ ng ph m
gi n đ n hay ph m t i có t ch c thì bao gi c ng có ng i th c hành. N u
không có ng i th c hành thì t i ph m ch d ng l i giai đo n chu n b
ph m t i, m c đích t i ph m không đ c th c hi n; h u qu v t ch t c a t i
ph m ch a x y ra và trách nhi m hình s đ i v i nh ng ng i đ ng ph m
khác s đ c xem xét theo quy đ nh t i i u 17 B lu t hình s (ch chu n b
ph m m t t i r t nghiêm tr ng ho c đ c bi t nghiêm tr ng m i b truy c u
trách nhi m hình s ). Trách nhi m hình s c a nh ng ng i đ ng ph m khác
rõ ràng ph thu c vào hành vi c a c a ng i th c hành.
Th c ti n xét x cho th y, không ph i bao gi ng i th c hành c ng
th c hi n đúng nh ng hành vi do các đ ng ph m khác đ t ra, có tr ng h p
ng i th c hành t ý không th c hi n t i ph m ho c t ý n a ch ng ch m d t
vi c th c hi n t i ph m, nh ng th c t c ng không ít tr ng h p ng i th c
hành t ý th c hi n nh ng hành vi v t quá yêu c u c a các đ ng ph m khác
đ t ra. Khoa h c lu t hình s g i là hành vi thái quá c a ng i th c hành
trong v án có đ ng ph m. Lu t hình s c a nhi u n c ghi rõ ch đ nh “thái
quá” c a ng i th c hành trong B lu t hình s ho c trong các v n b n lu t
hình s . n c ta ch đ nh này ch a đ c ghi trong B lu t hình s , nh ng
v lý lu n c ng nh th c ti n xét x đ u th a nh n ch đ nh này khi c n ph i
xem xét đ n trách nhi m hình s c a ng i th c hành c ng nh nh ng ng i
đ ng ph m khác trong m t v án có đ ng ph m. Hi n nay, đa s ý ki n cho
r ng khi B lu t hình s c a n c ta đ c s a đ i b sung m t cách c n b n,
c n quy đ nh ch đ nh “ hành vi thái quá c a ng i th c hành” cùng v i ch
đ nh đ ng ph m đã đ c quy đ nh t i i u 17 B lu t hình s hi n hành.
V lý lu n c ng nh th c ti n xét x đã kh ng đ nh, hành vi thái quá
c a ng i th c hành trong v án có đ ng ph m và h u qu do hành vi thái
quá đó gây ra ch ng i th c hành ph i ch u trách nhi m hình s còn nh ng
ng i đ ng ph m khác không ph i ch u v vi c “thái quá” đó. Nh v y, khi

13


nghiên c u tình tr ng lo i tr trách nhi m hình s c a nh ng ng i đ ng
ph m khác đ i v i hành vi thái quá c a ng i th c hành chúng ta ph i nghiên
c u n i dung c a s “thái quá” mà ng i th c hành đã gây ra, t đó xác đ nh
trách nhi m hình s c a ng i th c hành v hành vi thái quá đó mà lo i tr
trách nhi m hình s đ i v i nh ng ng i đ ng ph m khác.
Hành vi thái quá c a ng i th c hành là vi c ng i th c hành t ý th c
hi n hành vi ph m t i mà nh ng ng i đ ng ph m khác không mong mu n.
Hay nói cách khác là trong nh ng hành vi ph m t i c a ng i th c hành có
nh ng hành vi mà nh ng ng i đ ng ph m khác không có ý đ nh th c hi n.
Ví d : Tr n Quang A, Nguy n V n C, Bùi Qu c T, Bùi Qu c L vì thua
b c nên Bùi Qu c T bàn b c v i đ ng b n v nhà mình do m c a T đ bu c
m c a T ph i đ a chìa khoá t m l y ti n ti p t c đi đánh b c, c b n đ ng
ý. Vì T và L là anh em và là con c a bà M, nên chúng giao cho A và C tr c
ti p th c hi n. Tr c khi đi c b n th ng nh t ch do bà M đ bà đ a chìa
khoá t ch không đ c làm b t c đi u gì gây đau đ n cho bà. T và L còn
nói: “N u má tao có sao chúng mày đ ng có trách!”. Sau khi đã bàn b c
th ng nh t, vào lúc n a đêm A và C l n vào nhà bà M, l i d ng lúc bà M
đang ng , A dùng tay ch n vào c bà M, còn C do : “Chìa khoá t đ
đâu
không đ a đây chúng tao gi t !”. B t n công b t ng , bà M không k p tr tay
bu c ph i đ a chùm chìa khoá cho C. Trong lúc C đang m t đ l c soát tìm
ti n, thì A dùng m t qu chanh nhét vào mi ng bà M và l y kh n b t mi ng bà
M l i, nh ng vì bà M giãy gi a làm qu chanh trong mi ng b t ra, đ ng th i
bà M kêu c u. S b l , A v t bà M xu ng ng i lên b ng bà, r i dùng tay bóp
c bà cho đ n khi bà M không còn giãy gi a n a y m i b tay ra. C th y A
hành đ ng nh v y h i: “Sao mày làm nh v y?” thì A tr l i: “Bà y ch x u
thôi không ch t đâu mà s !”. Cùng lúc này C đã l c t l y đ c b c ti n c a

bà M r i c hai b ch y ra đi m h n v i T và L. Th y A và C đ n, T h i ngay:
“Má tao có sao không?”, c A và C đ u tr l i không vi c gì h t. T b o L v
nhà xem tình hình còn T, A và C ti p t c đi đánh b c. Khi L v nhà th y má
mình b t đ ng đã đ a đi b nh vi n c p c u, nh ng bà M đã ch t. Trong ví d
này, ngay t khi bàn b c t i ph m, chúng th ng nh t ch làm cho bà M s đ
bà đ a chìa khoá t , nh ng trong khi th c hi n t i ph m A đã có hành vi thái
quá làm cho bà M b ch t, vì v y ch có A b truy c u trách nhi m hình s v
14


2 t i gi t ng i và c p tài s n, còn C, T, L ch b truy c u trách nhi m hình
s v T i c p tài s n.
Thái quá v s l ng hành vi là tr ng h p ng i th c hành trong v
án có đ ng ph m th c hi n hành vi thái quá mà hành vi đó cùng tính ch t v i
hành vi t i ph m mà nh ng ng i đ ng ph m khác có ý đ nh th c hi n. V lý
lu n c ng nh th c ti n xét x lo i thái quá này r t khó xác đ nh cho nên
không ít tr ng h p rõ ràng là ng i th c hành trong v án có đ ng ph m có
hành vi thái quá nh ng nh ng ng i đ ng ph m khác v n b truy c u trách
nhi m hình s v hành vi thái quá đó. Do đó đ xác đ nh hành vi c a ng i
th c hành đã thái quá hay ch a c n ph i nghiên c u nó nh ng m c đ khác
nhau.
Th nh t, hành vi thái quá c a ng i th c hành trong v án có đ ng
ph m đã c u thành m t t i ph m khác và t i ph m này có hành vi khách quan
gi ng v i t i ph m mà nh ng ng i đ ng ph m khác có ý đ nh th c hi n.
Ví d 1: Do có thù t c v i ng V n Hoà nên Tr n Tu n Anh, Ph m
Qu c B o và Nguy n H ng Cang bàn b c tìm Hoà đ đánh cho Hoà m t tr n.
Khi g p Hoà, c ba tên lao vào dùng chân tay đ m đá cho t i khi Hoà ngã
g c. Th y v y, B o và Cang nói thôi th là đ đ ng đánh n a không thì nó
ch t m t, r i B o và Cang b đi. Nh ng Anh v n l i ti p t c dùng gót chân
thúc m nh vào hai m ng s n và đ p lên ng c Hoà cho t i khi Hoà b t t nh

m i thôi. H u qu là Hoà b ch t. K t qu giám đ nh k t lu n Hoà b ch t là
do b v lách, ch y máu trong, ph i xung huy t m t máu c p. V i hành vi t i
ph m nh trên Toà án c p s th m và phúc th m đ u k t án c ba tên Anh,
B o và Cang v t i gi t ng i. Sau khi b n án có hi u l c pháp lu t Chánh án
Toà án nhân dân t i cao đã kháng ngh theo th t c giám đ c th m và U ban
th m phán Toà án nhân dân t i cao đã quy t đ nh ch k t án Tr n Tu n Anh
v t i gi t ng i còn Ph m Qu c B o và Nguy n H ng Cang không b k t án
v t i gi t ng i mà ch b k t án v t i có ý gây th ng tích vì xác đ nh hành
vi c a Tr n Tu n Anh là hành vi thái quá nên B o và Cang không ph i ch u
v h u qu do hành vi thái quá c a Tu n Anh gây ra. Trong ví d này, hành vi
thái quá c a ng i th c hành đã c u thành t i ph m khác - t i gi t ng i nh ng hành vi này cùng tính ch t v i hành vi c a nh ng ng i đ ng ph m
khác (cùng đ m đá, cùng xâm ph m đ n tính m ng, s c kho c a con ng i).
15


Ví d 2: Tr ng Quang Tu n, V Minh Hùng và Hoàng Công V n bàn
b c đ n nhà c u ru t c a V n đ c p. V n không tr c ti p th c hi n mà giao
cho Tu n và Hùng ch đ c trói ch nhà đ uy hi p l y tài s n ch không
đ c gây án m ng. Vì s b n Hùng làm u. Nên tr c khi đi, V n đã ki m tra
và gi l i hai dao g m mà b n Hùng đ nh mang theo. Trên đ ng đ n nhà c u
c a V n đ c p, Hùng và Tu n t ý v nhà Hùng l y m t kh u súng ng n
mà Hùng đã chu n b t tr c, vì chúng cho r ng không có v khí thì không
th làm gì đ c. T i n i, Hùng và Tu n dùng súng uy hi p b t trói ch nhà,
r i l c soát tài s n. Trong khi b n chúng đang l c soát thì ch nhà t c i đ c
trói, kêu c u, Hùng đã dùng súng b n ch t ch nhà. Trong tr ng h p này
hành vi c a Hùng c ng là hành vi nh m th c hi n t i c p mà c V n đã bàn
b c t tr c, nh ng V n đã có nh ng hành đ ng tích c c nh m h n ch ng n
ch n h u qu nên V n không ph i ch u trách nhi m hình s v t i gi t ng i
do Hùng và Tu n gây nên.
Th hai, đ i v i các v án ph m t i có t ch c, trong quá trình th c

hi n t i ph m, ng i th c hành có nhi u hành vi nh m đ t đ c m c đích c a
đ ng ph m, trong đó có hành vi đ c nh ng ng i đ ng ph m khác bi t
tr c và đ ng tình, nh ng c ng có nh ng hành vi không đ c nh ng ng i
đ ng ph m khác bi t tr c, không mong mu n h u qu c a nh ng hành vi đó
x y ra, nh ng có thái đ b m c, mu n ra sao thì ra. V y v n đ trách nhi m
hình s đ i v i nh ng ng i đ ng ph m khác nh th nào khi ng i th c
hành có nh ng hành vi gây ra h u qu mà h không bi t, không mong mu n ?
c
bt
gi
ch

Ví d : A,B và C ch bàn b c v i nhau v vi c đ n uy hi p ch nhà đ
p tài s n. Khi đi chúng có mang theo dao g m, dây trói, gi và chanh đ
mi ng. T i n i, A và B trói ch nhà, nhét chanh vào mi ng ch nhà ,l y
bu c l i và giao cho C canh gi . Th y gi b t mi ng ch nhà tu t ra, C s
nhà kêu c u, nên đã bóp c làm ch nhà b ch t ng t.

V tr ng h p này, có ý ki n cho r ng hành vi bóp c ch nhà c a C là
hành vi thái quá nên C ph m t i gi t ng i và c p t i s n còn A và B không
ch u trách nhi m v hành vi và h u qu do hành vi thái quá c a C nên ch
ph m t i c p tài s n.
Nh ng ý ki n th hai l i cho r ng, tuy A, B và C không bàn b c v i
nhau t tr c v vi c gi t ng i, nh ng A và B b m c cho C hành đ ng,
16


không quan tâm đ n h u qu do hành vi c a C gây ra mi n là c p đ c tài
s n; vi c C bóp c ch nhà c ng là nh m cho đ ng b n th c hi n trót l t vi c
l y tài s n mà c A và B đ u mong mu n. Do đó cái ch t c a ch nhà do C

tr c ti p gây ra nh ng ph i bu c c A và B cùng ph i ch u trách nhi m hình
s .
Chúng tôi đ ng tình v i ý ki n th hai.
V hành vi thái quá c a ng i th c hành v lý lu n c ng nh th c ti n
còn có nhi u cách đánh giá khác nhau, nh ng qua th c ti n xét x đã cho th y
n u nh ng ng i đ ng ph m đ cho ng i th c hành hoàn toàn t do hành
đ ng nh m đ t đ c m c đích c a đ ng ph m, thì hành vi c a ng i th c
hành không đ c coi là hành vi thái quá và nh ng ng i đ ng ph m khác
ph i ch u trách nhi m hình s v m i hành vi c a ng i th c hành gây ra.
Tuy nhiên, khi xem xét hành vi c a ng i th c hành đ c t do hành
đ ng đ đ t đ c m c đích chung c a đ ng ph m c n ph i chú ý m t đi m là:
Hành vi đó ph i là d u hi u c a c u thành t i ph m mà t i ph m đó đã đ c
nh ng ng i đ ng ph m khác bàn b c th ng nh t. Nh tr ng h p ví d đã
nêu trên, hành vi bóp c ch nhà c a C c ng là hành vi v l c - d u hi u c a
t i c p tài s n, thì nh ng ng i đ ng ph m khác m i ph i ch u trách nhi m
hình s . N u hành vi đó l i là d u hi u c u thành m t t i đ c l p khác thì
hành vi đó l i đ c coi là thái quá và nh ng ng i đ ng ph m khác không
ph i ch u trách nhi m hình s . Trong tr ng h p ví d trên, gi thi t C không
bóp c ch nhà ch t mà l i hi p dâm ch nhà thì hành vi di p dâm c a C là
hành vi thái quá và A, B không ph i ch u trách nhi m hình s v t i hi p dâm
mà C th c hi n.
Th c ti n xét x c ng có nh ng tr ng h p n u ch c n c vào hành
đ ng ho c l i nói c a nh ng ng i đ ng ph m khác (ch m u, t ch c, xúi
gi c, giúp s c) thì v hình th c th y h có ý th c b m c nên đã bu c nh ng
ng i này ph i ch u trách nhi m v h u qu mà ng i th c hành gây ra,
nh ng c n c vào n i dung hành đ ng và l i nói c a h thì h không có ý
th c b m c cho h u qu do ng i th c hành gây ra, vì n u b m c cho h u
qu x y ra thì h không đ t đ c m c đích ph m t i.
Ví d : Nguy n Ti n Nê là đ i phó đ i đi u tra Công an huy n Yên L p,
t nh Phú Th và T ng Vi t Quang là đi u tra viên đ c phân công đi u tra v

17


án mà Hà V n Toàn là ng i tiêu th tài s n do ng ì khác t i ph m mà có,
trong qúa trình đi u tra, m c dù có c n c đ xác đ nh r ng Toàn đã tiêu th
17 cái mày b m b tr m c p ch không ph i ch có 4 cái nh Toàn th a nh n,
nên ph i ra l nh b t giam Toàn đ ti p t c làm rõ hành vi t i ph m c a Toàn.
Toàn đ c giam chung v i m t s ph m nhân trong đó có Bùi Xuân Ph ng
là tên đã có nhi u ti n án ti n s đ c các ph m nhân khác m nh danh là đ u
g u trong bu ng giam. Quang đã nhi u l n l y l i khai c a Toàn nh ng Toàn
m t m c không nh n, Nê và Quang nói v i Ph ng ph i đánh cho Toàn m t
tr n thì nó m i khai đúng s th t.
l y lòng cán b đi u tra và c ng vì s
không đánh Toàn thì s không đ c yên nên Ph ng đã t ch c cho các ph m
nhân cùng bu ng đánh đ p Toàn r t dã man làm cho Toàn b ng t x u ph i
đ a đi c p c u và b ch t. Khi xem xét trách nhi m c a Nguy n Ti n Nê và
T ng Vi t Quang có ý ki n cho r ng, m c dù Quang và Nê không có ý đ nh
t c đo t tính m ng c a Toàn t tr c, nh ng đã có ý th c b m c cho h u
qu x y ra không có bi n pháp ng n ch n và vi c Ph ng cùng các ph m
nhân khác đánh ch t Toàn là do câu nói c a Quang và Nê “ đánh cho nó m t
tr n đ nó khai ra s th t”. Do đó, Nê và Quang ph i ch u trách nhi m hình s
v t i gi t ng i v i vai trò xúi gi c. Tuy nhiên, nghiên c u k n i dung l i
nói c a Nê và Quang chúng ta th y, n u Nê và Quang đ m c cho b n
Ph ng đánh ch t anh Toàn thì v th c t không đ t đ c m c đích là làm
cho Toàn khai ra s th t, còn v pháp lý nói đánh cho m t tr n đ nó khai ra
ch không ph i đánh cho m t tr n cho nó bi t th nào là tù t i, ho c mày c
đánh cho nó m t tr n mu n ra sao thì ra. Vì th trong tr ng h p này vi c b n
Ph ng đánh quá tay làm anh Toàn b ch t là ngoài m c đích c a Nê và
Quang, và hành vi c a Ph ng và đ ng b n là hành vi thái quá c a ng i
th c hành nên nh ng ng i đ ng ph m khác không ph i ch u trách nhi m

hình s . Tuy nhiên hành vi c a Nê và Quang nói đánh cho nó m t tr n c ng
t c là mong mu n cho Toàn b th ng tích ho c b t n h i đ n s c kho , nên
hành vi c a Nê và Quang ph i b truy c u trách nhi m hình s v t i c ý gây
th ng tích theo kho n 3 i u 109 B lu t hình s vì có tình ti t gây h u qu
ch t ng i.
V n đ lo i tr trách nhi m hình s đ i v i nh ng ng i đ ng ph m
khác (không ph i là ng i th c hành) trong v án có đ ng ph m không ch có
liên quan đ n hành vi thái quá c a ng i th c hành mà còn liên quan đ n
18


nhi u ch đ nh khác nh : T ý n a ch ng ch m d t vi c ph m t i, v n đ l i,
các đi u ki n c a đ ng ph m và ph m t i có t ch c.v.v... Nh ng hành vi
thái quá c a ng i th c hành là c n c r t quan tr ng đ lo i tr trách nhi m
hình s đ i v i nh ng ng i đ ng ph m khác.
2.3. V n đ xác đ nh trách nhi m hình s c a nh ng ng
ph m khác trong v án gi t ng i

i đ ng

Ng i xúi gi c là ng i kích đ ng, d d , thúc đ y ng i khác th c
hi n t i ph m. Hành vi kích đ ng, d d , thúc đ y ng i khác th c hi n t i
ph m ch đ c coi là ng i đ ng ph m trong v án có t ch c, khi hành vi
xúi gi c có liên quan tr c ti p đ n toàn b ho t đ ng t i ph m c a nh ng
ng i đ ng ph m khác và ng i th c hi n t i ph m tr c khi b xúi gi c ch a
có ý đ nh t i ph m, vì có ng i khác xúi gi c nên h m i n y sinh ý đ nh
ph m t i. N u vi c xúi gi c không liên quan tr c ti p đ n ho t đ ng ph m t i
c a nh ng ng i đ ng ph m khác và ng i th c hi n t i ph m đã có s n ý
đ nh ph m t i, thì không ph i là ng i xúi gi c trong v án có đ ng ph m.
Ví d : Lê Ti n D đi th m đ ng th y hai t p thanh niên đang đu i đánh

nhau, D li n hô: đánh b m chúng nó đi ! nh ng không nói ai đánh ai và
c ng ch hô nh v y r i thôi. Sau đó hai t p thành niên v n đu i đánh nhau
d n đ n m t thanh niên b đâm ch t. Hành vi c a D tuy có v xúi gi c ng i
khác, nh ng khi D có hành vi xúi gi c thì ý đ nh ph m t i c a hai t p thanh
niên đã có s n t tr c nên hành vi xúi gi c c a D không có ý ngh a gì đ n
vi c ph m t i c a hai t p thanh niên này, dù D có hô hay không hô câu "đánh
b m nó đi" thì c ng không làm thay đ i ý đ nh ph m t i c a s thanh niên
này, nên không th coi D là ng i xúi gi c đ c.
Ng i xúi gi c là ng i ph m t i gi u m t, dân gian th ng g i là k
"ném đã gi u tay". Tuy nhiên, n u xúi gi c tr em d i 14 tu i, ng i không
có n ng l c trách nhi m hình s th c hi n t i ph m, thì hành vi xúi gi c đ c
coi là hành vi th c hành thông qua hành vi c a ng i không ch u trách nhi m
hình s . Trong tr ng h p này, ng i không ph i ch u trách nhi m hình s
tr thành công c đ ng i xúi gi c th c hi n t i ph m. N u xúi gi c tr em
t 14 tu i đ n d i 18 tu i ph m t i thì ng i xúi gi c còn ph i ch u tình ti t
t ng n ng trách nhi m hình s "xúi gi c ng i ch a thành niên ph m t i"
(đi m n kho n 1 i u 48 B lu t hình s ).
19


Trong tr ng h p ng i xúi gi c l i là ng i t ch c và cùng th c hi n
t i ph m, thì h tr thành ng i t ch c và n u xúi ng i ch a thành niên
ph m t i thì h còn ph i ch u tình ti t t ng n ng" xúi gi c ng i ch a thành
niên ph m t i".
Hành vi xúi gi c ph i c th , t c là ng i xúi gi c ph i nh m vào t i
ph m và ng i ph m t i c th n u ch có l i nói có tính ch t thông báo ho c
g i ý chung chung thì không ph i là ng i xúi gi c và không ph i ch u trách
nhi m hình s v hành vi ph m t i c a ng i th c hi n t i ph m.
Ng i giúp s c là ng i t o đi u nh ng đi u ki n tinh th n ho c v t
ch t cho vi c th c hi n t i ph m. Trong m t v án có đ ng ph m, vai trò c a

ng i giúp s c c ng r t quan tr ng, n u không có ng i giúp s c thì ng i
th c hi n t i ph m s g p khó kh n. Ng i giúp s c có th giúp b ng l i
khuyên, l i ch d n; cung c p ph ng ti n t i ph m ho c kh c ph c nh ng tr
ng i cho vi c th c hi n t i ph m; h a che gi u ng i ph m t i, ph ng ti n,
xoá d u v t, h a tiêu th tài s n do t i ph m mà có...
Hành vi t o nh ng đi u ki n v tinh th n th ng đ c bi u hi n nh :
H a h n s che gi u ho c h a ban phát cho ng i ph m t i m t l i ích tinh
th n nào đó nh : h a g con, h a đ b t, th ng c p, t ng l ng cho ng i
ph m t i, bày v cho ng i ph m t i cách th c th c hi n t i ph m nh : nói
cho ng i ph m t i bi t ng i b hai hay đi v đ ng nào đ ng i ph m t i
ph c đánh...
Hành vi t o đi u ki n v t ch t cho vi c th c hi n t i ph m là hành vi
cung c p ph ng ti n t i ph m nh : cung c p dao, súng, côn g , xe máy, xe ô
tô... đ ng i ph m t i th c hi n t i ph m.
Dù t o đi u ki n tinh th n hay v t ch t cho vi c th c hi n t i ph m thì
hành vi đó c ng ch t o đi u ki n d dàng cho vi c th c hi n t i ph m ch
ng i giúp s c không tr c ti p th c hi n t i ph m.
Hành vi t o đi u ki n cho vi c th c hi n t i ph m cu ng i giúp s c
c ng có th là hành vi c a ng i t ch c, nh ng khác v i ng i t ch c,
ng i giúp s c không ph i là ng i ch m u. c m đ u, ch huy mà ch có vai
trò th y u trong v án đ ng ph m. N u các tình ti t khác nh nhau thì ng i

20


giúp s c bao gi c ng đ
ph m khác.
2.4. Tr

c áp d ng hình ph t nh h n nh ng ng

i đ ng

ng h p ph m t i có t ch c

Ph m t i có t ch c khác v i t ch c ph m t i. B lu t hình s n c ta
không có quy đ nh truy c u trách nhi m hình s đ i v i m t t ch c (pháp
nhân), vì v y, không có khái ni m t ch c ph m t i trong lu t hình s Vi t
Nam, m c dù trong xã h i v n có th có m t t ch c ph m t i d i hình th c
“b ng, đ ng” do m t s ng i thành l p ho c có s c u k t đ ho t đ ng
ph m t i… Tuy nhiên, khi truy c u trách nhi m hình s đ i v i hành vi ph m
t i c a các t ch c này thì ch truy c u t ng cá nhân trong t ch c đó.
Ví d : Trong v án N m Cam là m t t ch c ho t đ ng theo ki u “xã
h i đen” do Tr ng V n Cam (N m Cam) c m đ u th c hi n nhi u hành
vi ph m t i trong m t th i gian dài trên đ a bàn thành ph H Chí Minh
và m t s đ a ph ng khác, nh ng c quan ti n hành t t ng ch truy c u
trách nhi m hình s t ng cá nhân trong t ch c “N m Cam” ch không
truy c u “t ch c N m Cam”.
Hi n nay, c ng có ý ki n cho r ng, B lu t hình s n c ta c n quy
đ nh vi c truy c u trách nhi m hình s đ i v i “nhóm t i ph m có t ch c” đ
tr ng tr m t s đ i t ng thành l p ho c tham gia nhóm t i ph m có t ch c
đ th c hi n m t s t i đ c bi t nguy hi m nh : kh ng b , gi t ng i, r a
ti n, buôn bán ng i, s n xu t, mua bán trái phép ch t ma tuý… Tuy nhiên,
theo chúng tôi, c n cân nh c k v n đ này.
Ph m t i có t ch c khác v i ng i t ch c trong v án có đ ng ph m,
vì ng i t ch c là ng i ch m u, c m đ u ch huy vi c th c hi n t i ph m,
nói lên vai trò, nhi m v c a m t ng i trong m t v án có đ ng ph m, còn
ph m t i có t ch c l i nói lên quy mô c a tính ch t, m c đ nguy hi m mà
t i ph m đó đã x y ra. T t nhiên ph m t i có t ch c bao gi c ng có ng i
t ch c (ng i c m đ u), nh ng không ph i ch có ng i t ch c m i b áp

d ng tình ti t t ng n ng này mà t t c nh ng ng i tham gia đ u b coi là
ph m t i có t ch c.
Th c ti n áp d ng tình ti t t ng n ng này cho th y, do ch a th y h t
tính ch t và m c đ nguy hi m c a hành vi do ng i t ch c th c hi n, nên
21


m t s Toà án th ng quy t đ nh m c hình ph t đ i v i ng i th c hành cao
h n ng i t ch c vì cho r ng, ng i t ch c không tr c ti p th c hi n t i
ph m, không tr c ti p gây ra thi t h i.
Ví d : Tr n V n K, inh V n H, V Xuân T và Ph m Thanh B do Tr n
V n K c m đ u đã bàn b c, chu n b dao g m, giây th ng, qu chanh, gi b t
mi ng đén nhà ch Bùi Th Ng c Dung đ c p tài s n. Tr c khi đi, K phân
công H và T c m dao g m, giây th ng, qu chanh, gi b t mi ng vào nhà
kh ng ch ch D, còn B ngoài canh gác. Sau khi c p đ c tài s n, K s
đón c b n t i quán bia. Th c hi n k ho ch trên, inh V n H, V Xuân T
đ t nh p vào nhà ch D, H dùng dao g m kh ng ch ch D, còn T l c soát tài
s n l y đi 2.000 USD, 2 l ng vàng, 60 tri u đ ng ti n Vi t Nam và m t s
n trang khác, trong khi l c soát đ l y tài s n, l i d ng lúc H không chú ý,
ch D đã l y đ c chi c kéo đ
m t bàn đâm H 1 nhát r i b ch y kêu
“c p ! c p !” th y H b đâm, T l y dao c a H đu i theo ch D đâm ch
Dung nhi u nhát vào vai, vào s n làm ch D g c ngã và b ch t trên đ ng đi
c p c u. Khi xét x v án này, c Toà án c p s th m và Toà án c p phúc
th m đ u k t án V Xuân T t hình v t i gi t ng i và 8 n m tù v t i c p
tài s n, vì cho r ng T là tên th ác, tr c ti p đâm ch t ch D còn Tr n V n K
tuy v i vai trò c m đ u nh ng không tr c ti p gây ra cái ch t cho ch D nên
Toà án ch ph t Tr n V n K 10 n m tù v t i gi t ng i và 5 n m tù v t i
c p, t ng h p hình ph t bu c K ph i ch p hành hình ph t chung là 15 n m
tù. Vi c quy t đ nh hình ph t nh trên c a Toà án c p s th m và Toà án c p

phúc th m rõ ràng là không đúng v i vai trò c a K trong v án, là tên c m
đ u, ch huy.
Khi quy t đ nh hình ph t đ i v i tr

ng h p ph m t i có t ch c, c n

chú ý:
- Dù v i vai trò nào (ng i t ch c, ng i th c hành, ng i xúi gi c
hay ng i giúp s c) thì t t c nh ng ng i trong v án đ u b áp d ng tình
ti t t ng n ng là "ph m t i có t ch c". Tuy nhiên, m c đ t ng n ng nhi u
hay ít đ i v i t ng ng i còn tu thu c vào vai trò c a h trong v án nh đã
phân tích trên.
i v i v án có nhi u ng i tham gia và b k t án v nhi u t i khác
nhau thì c n phân bi t, t i ph m nào là tr ng h p ph m t i có t ch c, t i
22


ph m nào ch là đ ng ph m thông th ng không thu c tr ng h p ph m t i
có t ch c; b cáo nào ph m t i thu c tr ng h p “ph m t i có t ch c” thì
m i b áp d ng tình ti t t ng n ng “ph m t i có t ch c”.
M c đ t ng n ng trách nhi m hình s c a tình ti t này ph thu c vào
vai trò c a t ng ng i tham gia vào t i ph m và quy mô c a v án. Ng i
ch m u, c m đ u, ch huy vi c th c hi n t i ph m (ng i t ch c) m c đ
t ng n ng nhi u h n ng i giúp s c trong v án. Vì v y, khi quy t đ nh hình
ph t, m c hình ph t c a ng i t ch c nh t thi t không th th p h n ng i
th c hành, ng i xúi gi c ho c ng i giúp s c n u các tình ti t khác c a v
án nh nhau.
Ph m t i có t ch c có nh ng đ c đi m sau: gi a nh ng ng i đ ng
ph m có s bàn b c tr c v k ho ch th c hi n t i ph m đ y đ và t m ;
trong t ch c t n t i quan h ch huy – ph c tùng, đ ng th i có s phân công

vai trò th c hi n t i ph m khác nhau gi a nh ng ng i đ ng ph m c th và
ch t ch ; có s liên k t v m t ch quan b n v ng, tr c khi ph m t i th ng
đã hình thành m t t ch c nh t đ nh c a nh ng ng i đ ng ph m; nhóm
ph m t i đ c hình thành v i ph ng h ng ho t đ ng có tính lâu dài, bên
v ng; m i ng i đ ng ph m đ u ch u s đi u khi n chung th ng nh t, đ u coi
và s d ng t ch c ph m t i nh là công c s c m nh trong ho t đ ng ph m
t i c a mình.
Ph m t i có t ch c có các hình th c bi u hi n trong th c t nh sau:
Các b ng nhóm ph m t i chuyên nghi p, t ch c chính tr , đ ng phái đ i l p
có ng i ch huy c m đ u nh các b ng c p, các t ch c ph n đ ng; Nh ng
ng i ph m t i đã cùng nhau ph m t i nhi u l n theo k ho ch th ng nh t
tr c hay theo nh ng quy c có s n t tr c m c dù h không cùng t n t i
trong m t t ch c; Cùng nhau l n đ u ph m t i ho c ph m t i m t l n duy
nh t nh ng đã th c hi n t i ph m theo m t k ho ch đ c tính toán r t rõ
ràng, k càng, t m và chu đáo v m i m t.
Xét v án th c t sau:
Lúc 23 gi ngày 11/3/2014, Nguy n V n C ng (23 tu i, ng t i p
Ninh Hi p, xã Bàu N ng, huy n D ng Minh Châu) và nhóm b n u ng r u
t i quán nh u Ph
êm xã Bàu N ng. Trong lúc nh u, Lu n có nh n tin
nh n trên m ng Zalo v i Phan Qu c An (ng xã Hi p Tân, huy n Hòa Thành)
23


v i n i dung “An pê đê d nh t Th o Wind”. Sau đó, An nh n tin l i và
thách th c Lu n ra quán F6 - c 24h đ nói chuy n. Lu n r C ng, C ng r
thêm Duy và Võ Minh H i đi đ n quán F6 đ đánh nhau thì t t c đ ng ý.
Khi đi C ng mang theo 2 chi c đ a đ c vót nh n, C ng c m m t
cây, đ a cho H i 1 cây. Sau đó c b n đi u khi n xe môtô đi đ n quán F6.
Lúc này, Nhân th y b n C ng l y xe đi nên ch y xe đu i theo h i đi đâu,

đ c Duy cho bi t đ n quán F6 đánh nhau, nh ng lúc đó do Nhân không đ i
nón b o hi m nên Nhân và Lâm quay v quán Ph êm nh u ti p.
Khi nhóm c a Lu n đ n quán F6, Lu n đi n tho i cho An và g p An t i
quán. Lu n dùng tay đánh An thì đ c anh Võ V n Hoàng Minh cùng m t
nhân viên quán tên Phú can ng n. Th y v y, C ng và H i c m hai chi c đ a
vót nh n ch y vào đâm trúng l ng anh Minh, anh Phú và b đánh tr . H i
ch y vào b p c a quán l y hai con dao cùng C ng đu i chém nh ng ng i
trong quán F6 thì b nh ng ng i khách t i quán ch ng tr t t n i l u vào
ng i, nên c b n l y xe ch y v quán nh u Ph êm.
T c gi n vì b t t n c l u, nhóm C ng đã mang theo 6 con dao đ n
quán F6 tr thù. Lúc này t i quán có m t s nhân viên g m Võ V n Hoàng
Minh, Hu nh V n Phú, Mai Kim Loan, Ph m Th Th m, Tr ng V n
Th ng và Nguy n Anh Ph ng; cùng m t s th c khách đang ng i t i quán,
trong đó có Phan Qu c An đang đ ng t i quán đ tính ti n. Khi đó nhóm c a
C ng c m dao đu i chém nh ng ng i có m t trong quán lo n x , h u qu
m t khách hàng tên ng Hà Nhi ng i g n đó đã b C ng ra tay chém ch t.
Sau đó, H n còn dùng dao chém thêm hai cái vào ng i anh Nhi.
Vi n KSND t nh Tây Ninh truy t Nguy n V n C ng cùng các đ ng
ph m Lâm Hoàng Nhân, V n Thanh Tu n, Phan Hoàng Lâm, Nguy n V n
Lu n, Lê Nguy n Khánh Duy, Nguy n Hoài H n, Nguy n Thanh Tân, Tr n
Duy Phi V và Nguy n H i Hoàng v t i gi t ng i là phù h p v i yêu c u
c a công tác đ u tranh phòng ch ng t i ph m và phù h p v i lý lu n c a lu t
hình s . M c dù khi c nhóm bàn b c đi đánh nhau và sau đó không ph i t t
c các đ ng ph m đ u có hành vi tr c ti p gây ra cái ch t cho các n n nhân
nh ng t t c các thành viên trong nhóm đ u xác đ nh m c đích là s có th
gi t ng i, có ý th c ch p nh n h u qu x y ra nên c nhóm ph m t i gi t
ng i.
24

Tuy nhiên, trong th c ti n, trong nh ng tr ng h p t ng t , các c
quan ti n hành t t ng l i xác đ nh t i danh riêng cho t ng b cáo tùy theo
hành vi và h u qu tr c ti p do hành vi đó gây ra. Theo đó, s có b cáo ph m
t i « gi t ng i », m t s b cáo ph m t i « C ý gây th ng tích », ... i u
này là không phù h p v i lý lu n, nguyên t c đ nh t i trong tr ng h p đ ng
ph m và do đó, không đáp ng đ c yêu c u c a công tác đ u tranh phòng
ch ng t i ph m.
Ví d : Nh Báo CATP đã đ a tin v b ng côn đ dùng mã t u chém
ch t ng i P16QGV, hai đ i t ng có liên quan là Ph m Trung Hi u (SN
1988, ng P15QGV) và Phan Tu n Minh (SN 1991, ng t i đ a ph ng) đã b
CAQ Gò V p b t gi . n sáng 25-11-2008, CAQ Gò V p b t ti p
Ng c
Trác (SN 1993, ng t i đ a ph ng, k tr c ti p c m dao chém ch t Nguy n
Anh Tài) cùng n m tên đ ng b n khác là Nguy n ình Trí (bi t danh Trí
móm, SN 1994, ng P17GV), Nguy n Hoàng Minh (bi t danh Minh chùa, SN
1986), Hu nh Duy C ng (bi t danh Hí mèo, SN 1989), Ph m Thanh Tân
(SN 1991), Hu nh S (SN 1992, cùng ng t i đ a ph ng) ...
Chúng khai nh n m t tu n tr c khi cu c “thanh tr ng” x y ra, Nguy n
B o Thùy (SN 1994) và Hoàng Khánh Dung (SN 1994), hai cô b n gái trong
nhóm đã b
Th Thu Y n (SN 1992) và Nguy n Th Thùy Trang (SN
1993), b n c a H ng khàn, ch y ra ch n đ ng tát vào m t. Nghe thu t l i,
Ph m Trung Hi u (bi t danh Hi u “b đ i”) n i nóng đã đi tìm g p các thành
viên c a nhóm H ng khàn và đe d a n i trong ba ngày n u nhóm H ng khàn
không ch u đ a Y n, Trang đ n g p Thùy và Dung xin l i thì c nhóm s b
tr ng tr . Và th m k ch đã x y ra đúng nh l i báo tr c c a Hi u. S xu t
hi n c a các tên côn đ t i ti m bi-da làm cho c dãy ph ph i rùng mình
khi p s . B n chúng trên tay c m dao Thái Lan và mã t u xông vào ti m bida chém lo n x .
Sau khi chém ch t Tài, Trác l i dùng mã t u chém m t thanh niên b
th ng vai. M t s tên khác thì ti p t c truy đu i các thành viên c a nhóm

H ng khàn vào t n nhà dân, dùng mã t u chém v c a toilet đ th uy. Tân và
Minh Trí cùng đ ng b n xông vào nh ng ch a k p chém ng i thì nh n đ c
l nh “rút quân”. Sau đó, chúng lên xe t u thoát, giao l i s mã t u và dao cho
m t ng i b n c a tên Thanh b p đem gi u t i ti m Internet
c Thi n
25