Quá trình thực hiện chủ trương hợp tác hóa nông nghiệp ở tỉnh thanh hóa từ năm 1958 đến năm 1960

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
______________________________

NGUYỄN THỊ LÊ

QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN CHỦ TRƢƠNG
HỢP TÁC HÓA NÔNG NGHIỆP Ở TỈNH THANH HÓA
TỪ NĂM 1958 ĐẾN NĂM 1960

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Hà Nội, 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
______________________________

NGUYỄN THỊ LÊ

QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN CHỦ TRƢƠNG
HỢP TÁC HÓA NÔNG NGHIỆP Ở TỈNH THANH HÓA
TỪ NĂM 1958 ĐẾN NĂM 1960

Chuyên ngành: Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam
Mã số: 60 22 03 15

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Thị Quỳnh Nga

Hà Nội, 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi, không sao
chép của ai. Luận văn được hoàn thành dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Lê Thị
Quỳnh Nga. Các tài liệu, số liệu sử dụng trong luận văn là trung thực, đảm bảo tính
khách quan, khoa học và có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng.
Hà Nội, Tháng 1 năm 2015
Học viên

Nguyễn Thị Lê

i


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy cô trong Khoa Lịch sử Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn – Đại học Quốc gia Hà Nội, gia
đình, bạn bè – những người luôn động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi hoàn thành luận
văn này.
Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Cục Lưu trữ Văn phòng Trung ương Đảng, Trung
tâm lưu trữ Quốc gia III, phòng lưu trữ Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa, phòng lưu
trữ Ủy ban nhân dân tỉnh Thanh Hóa, Thư viện Quốc gia Việt Nam đã tạo điều kiện
thuận lợi cho tôi được khai thác và sử dụng nguồn tư liệu để hoàn thành luận văn
tốt nghiệp.
Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới TS. Lê Thị Quỳnh Nga,
người đã nhiệt tình định hướng, hướng dẫn và chỉ bảo tôi trong quá trình hoàn
thành luận văn.

Hà Nội, Tháng 1 năm 2015
Học viên

Nguyễn Thị Lê

ii


MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................1
Chƣơng 1: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH CHỦ TRƢƠNG HỢP TÁC
HÓA NÔNG NGHIỆP CỦA TRUNG ƢƠNG ĐẢNGError! Bookmark not defined.
1.1. Chính sách khôi phục kinh tế nông nghiệp, hoàn thành cải cách
ruộng đất và từng bƣớc xây dựng hợp tác hóa nông nghiệp.Error! Bookmark not defined.
1.2. Chủ trƣơng của Đảng về hợp tác hóa, xây dựng chế độ sở hữu tập
thể trong những năm 1958-1960 ............................. Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chƣơng 1 .................................................... Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 2: THANH HÓA THỰC HIỆN CHỦ TRƢƠNG HỢP TÁC HÓA
NÔNG NGHIỆP TRONG NHỮNG NĂM 1958-1960Error! Bookmark not defined.
2.1. Thanh Hóa thực hiện chính sách nông nghiệp và bƣớc đầu xây
dựng HTX trƣớc năm 1958 ..................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Thực hiện chính sách nông nghiệp trong kháng chiến chống PhápError! Bookmark
2.1.2. Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa lãnh đạo khôi phục kinh tế nông nghiệp,
từng bước tiến tới đổi công, vần công, hợp tác xã nông nghiệp (19541957) ................................................................... Error! Bookmark not defined.

2.2. Thực hiện chủ trƣơng hợp tác hóa nông nghiệp ở Thanh Hóa trong
những năm 1958-1960 ............................................. Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Chủ trương phát triển tổ đổi công tiến lên xây dựng các HTX từ bậc
thấp đến bậc cao ................................................. Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Quá trình chỉ đạo thực hiện ...................... Error! Bookmark not defined.

Chƣơng 3: NHẬN XÉT CHUNG VÀ KINH NGHIỆM LỊCH SỬError! Bookmark not defin
3.1. Một số nhận xét chung ..................................... Error! Bookmark not defined.

3.1.1. Từ tư duy từng bước đến tiến nhanh sang con đường hợp tác hóa
trong nông nghiệp ............................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Thanh Hóa đã tập trung phát triển nhanh hợp tác hóa trong nông nghiệpError! Bookmar
3.2. Một số kinh nghiệm lịch sử .............................. Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Xây dựng HTX phải tôn trọng quy luật hình thành của xã hội mớiError! Bookmark
3.2.2. Cần phát huy tính tích cực của mô hình HTX trong những điều kiện
lịch sử cụ thể ....................................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN .................................................................. Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................5
PHỤ LỤC ..................................................................... Error! Bookmark not defined.
iii


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BCH

: Ban chấp hành

CNXH : Chủ nghĩa xã hội
CTQG : Chính trị quốc gia
Hn

: Hà Nội

HTX

: Hợp tác xã

HSLT

: Hồ sơ lưu trữ

Nxb

: Nhà xuất bản

TCN

: Thủ công nghiệp

UBHC : Ủy ban hành chính
UBND : Ủy ban nhân dân
XHCN : Xã hội chủ nghĩa

iv


LỜI MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Thực hiện chủ trương của Đảng về xây dựng CNXH ở miền Bắc từng bước
đưa nông dân đi vào con đường làm ăn tập thể thông qua việc phát triển các mô
hình HTX, trong những năm 1958-1960, Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa đã lãnh đạo nhân
dân thực hiện quá trình cải tạo xã hội chủ nghĩa ở địa phương, xây dựng các mô
hình HTX từng bước đưa nông dân vào con đường làm ăn tập thể. Cuộc vận động
phát triển mô hình hợp tác hóa đã được triển khai rộng khắp trong toàn tỉnh và được
nhân dân tham gia đã tạo nên một diện mạo mới về quan hệ sản suất, chuyển từ mô
hình làm ăn cá thể sang mô hình hợp tác hóa làm ăn tập thể. Bên cạnh những thành

tích đạt được phong trào hợp tác hóa cũng đã nổi lên một số những nhân tố bất cập.
Nghiên cứu chủ trương phát triển nông nghiệp nói chung và thực hiện hợp
tác hóa nói riêng giai đoạn 1958-1960 không chỉ có ý nghĩa về mặt lịch sử mà còn
có giá trị thực tiễn to lớn. Nhìn lại quá trình thực hiện chủ trương hợp tác hóa nông
nghiệp của Đảng ở tỉnh Thanh Hóa không chỉ cho chúng ta tái hiện lại kinh tế nông
nghiệp mà còn thấy được đường lối, chính sách của Trung ương Đảng và Đảng bộ,
chính quyền Thanh Hóa trong quá trình lãnh đạo công cuộc khôi phục kinh tế sau
khi hòa bình lập lại ở miền Bắc và tiếp tục cuộc kháng chiến chống Mỹ xâm lược.
Những tổng kết và đánh giá sẽ góp phần vào việc hoạch định chính sách phát triển
kinh tế nông nghiệp của Thanh Hóa nói riêng và cả nước nói chung trong thời kỳ
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước hiện nay.
Với những lý do đó, tôi chọn đề tài Quá trình thực hiện chủ trƣơng hợp
tác hóa nông nghiệp ở tỉnh Thanh Hóa từ năm 1958 đến năm 1960 làm đề tài
cho luận văn của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Nghiên cứu về phong trào hợp tác hóa ở miền Bắc nước ta trong những năm
kháng chiến chống Mỹ có các công trình nghiên cứu như:
Chử Văn Lâm – Nguyễn Thái Huyền (1992), Hợp tác hóa nông nghiệp Việt
Nam – lịch sử - vấn đề - triển vọng, Nxb Sự thật, Hà Nội đã nêu lên những chủ
trương, chính sách của Đảng nhằm phát triển phong trào hợp tác hóa, tập thể hóa
1


nông nghiệp ở miền Bắc, quá trình tiến hành tập thể hóa nông nghiệp ở miền Bắc,
những hạn chế và bất ổn của mô hình tập thể hóa nông nghiệp ở các địa phương trên
cơ sở đó chỉ ra nguyên nhân dẫn đến hạn chế của phong trào hợp tác hóa. Ngoài ra
công trình còn cho thấy những ý kiến khác nhau trong Đảng về vấn đề hợp tác hóa.
Tác phẩm Nông nghiệp Việt Nam (1945 – 1995) do Nxb Thống kê xuất bản
năm 1995 của tác giả Nguyễn Sinh Cúc đã nghiên cứu về nền kinh tế nông nghiệp
của Việt Nam trong suốt 50 năm, trong đó có thời kỳ hợp tác hóa nông nghiệp ở

miền Bắc (1958 – 1975). Tác gỉả đã nêu lên được những chủ trương của Đảng về
phát triển phong trào hợp tác hóa nông nghiệp và những nguyên nhân khiến cho
phong trào hợp tác bị suy yếu và tan vỡ.
Tác giả Hồ Văn Vĩnh – Nguyễn Quốc Thái (2005), Mô hình phát triển HTX
nông nghiệp ở Việt Nam, Nxb Nông nghiệp, đã bàn về mô hình phát triển HTX
nông nghiệp ở nước ta trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, trong đó nêu lên những
chủ trương của Đảng về xây dựng HTX nông nghiệp, quá trình thành lập các HTX
nông nghiệp ở miền Bắc và những yếu kém của phong trào HTX.
Tác giả Đinh Thu Cúc, Quá trình từng bước củng cố và hoàn thiện quan hệ
sản xuất nông nghiệp ở miền Bắc nước ta, Tạp chí Nghiên cứu lịch sử số 175 và
Bước đầu tìm hiểu về quá trình hình thành tư tưởng làm chủ tập thể của người nông
dân Việt Nam đăng trên tạp chí Nghiên cứu Lịch sử số 167 (1976) đã bàn về quyền
sở hữu tư liệu sản xuất trong HTX bậc thấp, HTX bậc cao, những thay đổi trong
quan hệ sản xuất, ý thức lao động trong xây dựng HTX, cách tổ chức và quản lý
HTX; công tác phân phối và dân chủ trong HTX, những mặt hạn chế yếu kém trong
tư tưởng của nông dân về tập thể và con đường hợp tác hóa.
Trần Đức Cường (1979), Quá trình chuyển HTX sản xuất nông nghiệp từ bậc
thấp lên bậc cao ở miền Bắc Việt Nam, Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử số 187 đã bàn
về quá trình cải tạo nông nghiệp theo hình thức HTX bậc thấp, quá trình chuyển
HTX nông nghiệp từ bậc thấp lên bậc cao, những bất cập trong quá trình thực hiện.
Nguyễn Đình Lê (1999), Biến đổi cơ cấu giai cấp xã hội miền Bắc thời kỳ
1954 – 1975, Nxb VHTT đã nghiên cứu quá trình biến đổi cơ cấu giai cấp xã hội

2


miền Bắc. Qua đó phản ánh về quá trình xây dựng và phát triển phong trào HTX,
tập thể hóa ở miền Bắc.
Nhìn chung, các công trình này đã nêu lên chủ trương của Đảng trong phát
triển HTX ở miền Bắc, quá trình xây dựng các HTX ở miền Bắc, những hạn chế và

yếu kém trong phong trào HTX thời kỳ này.
Bên cạnh những công trình nghiên cứu chung về phong trào HTX, ở Việt
Nam còn có các công trình nghiên cứu về phong trào HTX tại các địa phương như:
Đảng bộ Hà Nội lãnh đạo, tổ chức hợp tác hóa nông nghiệp (1954-1975), tác giả
Lại Phương Thảo, Luận văn thạc sỹ, 1996; Đảng bộ Thái Bình lãnh đạo xây dựng
và phát triển HTX (1958-1975), Tác gải Phạm Thị Kim Lan, Luận văn Thạc sỹ,
2006; Sự chỉ đạo đổi mới quản lý HTX nông nghiệp của Đảng bộ tỉnh Vĩnh Phú từ
năm 1968 đến năm 1986, Tác giả Nguyễn Quỳnh Phương, Luận văn Thạc sỹ, 2012;
Đảng bộ Hà Nội lãnh đạo phát triển sản xuất nông nghiệp (1954-1960), Tác giả
Nguyễn Thị Thùy Dung, Luận văn Thạc sỹ, 2012. Các công trình đã đề cập vấn đề
tập thể hóa ở miền Bắc, về phát triển các loại hình HTX trong phong trào tập thể
hóa ở miền Bắc.
Nghiên cứu về nông nghiệp Thanh Hóa có các công trình: tác giả Nguyễn
Văn Tri, Quá trình đổi mới nông nghiệp và nông thôn Thanh Hóa, Nxb Thanh Hóa,
1993; BCH hội nông dân tỉnh Thanh Hóa, Lịch sử phong trào nông dân và Hội
nông dân Thanh Hóa 1930-1992, Nxb CTQG, 1993; Tỉnh ủy Thanh Hóa, Lịch sử
Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa, tập 1 (1930-1954), tập 2, 1999-2000…
Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có một công trình nào mô tả cụ thể về sự lãnh đạo
của Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa trong việc xây dựng và phát triển phong trào hợp tác hóa.
Những kết quả của những công trình nghiên cứu trên đây đã cung cấp cho tôi những
kiến thức về phong trào hợp tác hóa, tập thể hóa nông thôn miền Bắc trong những năm
chống Mỹ. Đó là những cơ sở quan trọng giúp tôi hoàn thành luận văn này.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu:
Nghiên cứu đề tài: “Quá thực hiện trình chủ trương hợp tác hóa nông nghiệp
ở tỉnh Thanh Hóa từ năm 1958 đến năm 1960” nhằm tìm hiểu một cách hệ thống về
3


sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng bộ và chính quyền tỉnh Thanh Hóa trong khôi phục và

phát triển kinh tế nông nghiệp, từng bước tiến hành cải tạo xã hội chủ nghĩa đối với
nông nghiệp. Từ đó đánh giá những thành tựu và hạn chế của Đảng bộ Thanh Hóa
trong quá trình lãnh đạo, phát triển nông nghiệp và góp phần làm rõ thêm quá trình
thực thi đường lối chính sách về nông nghiệp, nông thôn của Đảng trong lịch sử.
*Nhiệm vụ nghiên cứu:
Nghiên cứu đề tài: “Quá trình thực hiện chủ trương hợp tác hóa nông nghiệp ở
tỉnh Thanh Hóa từ năm 1958 đến năm 1960” hướng đến giải quyết những nhiệm vụ:
- Thu thập tài liệu, thống kê, phân tích và phê phán
- Trình bày bối cảnh lịch sử đất nước và Thanh Hóa trước năm 1958
- Hệ thống hóa đường lối, chủ trương, chính sách tập thể hóa của Trung
ương Đảng
- Trình bày hiện thực hóa đường lối của Trung ương tại địa phương Thanh
Hóa giai đoạn 1958 – 1960 để rút ra nhận xét và kinh nghiệm lịch sử.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu:
- Chủ trương của Trung ương Đảng và quá trình thực thi hợp tác hóa nông
nghiệp tại tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 1958 – 1960.
* Phạm vi nghiên cứu:
- Chủ trương của Trung ương Đảng về tập thể hóa, hợp tác hóa.
- Sự lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa trong việc xây dựng các HTX
trong những năm 1958 - 1960.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu và nguồn tƣ liệu
Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu lịch sử như phương pháp lô
gic, phương pháp phân tích tổng hợp và phương pháp thống kê.
Nguồn tài liệu sử dụng khi làm luận văn bao gồm:
- Nhóm tài liệu lưu trữ của Văn phòng Trung ương Đảng, Trung tâm lưu trữ
Quốc gia III, Ủy ban nhân dân tỉnh Thanh Hóa, Văn phòng tỉnh ủy tỉnh Thanh Hóa,
Chi cục lưu trữ Thanh Hóa.
- Các văn kiện của Đảng Cộng sản Việt Nam bàn về vấn đề tập thể hóa, HTX.
4

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.

Báo cáo công tác năm 1954 của Ủy ban kháng chiến tỉnh Thanh Hóa, Hồ sơ
số 06, phông Ủy ban kháng chiến hành chính Liên khu IV, Trung tâm lưu trữ
Quốc gia III.

2.

Báo cáo tổng kết công tác chỉnh đốn chi bộ 6 xã cải cách ruộng đất ở Liên khu
IV, phông ủy ban cải cách ruộng đất Trung ương, Đơn vị bảo quản số 265,
Lưu trữ văn phòng Trung ương Đảng.

3.

Báo cáo ủy ban kháng chiến hành chính Liên khu IV về tình hình của Liên khu
IV năm 1953, Hồ sơ số 5, phông ủy ban kháng chiến hành chính Liên khu IV,
Trung tâm lưu trữ Quốc gia III.

4.

BCH Hội nông dân tỉnh Thanh Hóa (1993), Lịch sử phong trào nông dân và
hội nông dân Thanh Hóa 1930-1992, Nxb CTQG, H.

5.

BCH Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa (1958), Dự thảo quyết nghị nhận định tình hình

6 tháng đầu năm và chương trình công tác quý III-1958), HSLT Chi cục Văn
thư Lưu trữ tỉnh Thanh Hóa.

6.

BCH Đảng bô ̣ tỉnh Thanh Hóa , Báo cáo Tổng kết phong

trào hợp tác hóa

nông nghiê ̣p 6 tháng đầu năm – 1959, HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa .
7.

BCH Đảng bộ Tỉnh Thanh Hóa (9-2010), Lịch sử Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa
(1954-1975), Nxb Thanh Hóa, Thanh Hóa.

8.

BCH Nông hô ̣i tin̉ h Thanh Hóa , Số 04 BC/NH (29/1/1958), Báo cáo tình hình
đổ i công sản xuấ t tháng 1 năm 1958, HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa .

9.

BCH Nông hô ̣i tỉnh Thanh Hóa , dự thảo Báo cáo về tình hình đổ i công và hợp
tác xã sản xuất nông nghiệp tỉnh Thanh Hóa

(1958), HSLT Văn phòng Tin
̉ h

ủy Thanh Hóa.
10. BCH Nông hô ̣i tin̉ h Thanh Hóa , Báo cáo Quá trình phát triển và nguyên nhân

biế n đổ i trong phong trào đổ i công hợp tác xã Quảng Khê

, huyê ̣n Quảng

Xương, HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa .
11. BCH Tin̉ h Đảng bô ̣ Thanh Hóa , Ban Công tác nông thôn , Số 4/NT/TH, Tình
hình, nhiê ̣m vụ, phong trào hợp tác xã 6 tháng đầu năm 1960, Văn phòng Tỉnh
ủy Thanh Hóa.

5


12. BCH Tỉnh Đảng bô ̣ Thanh Hóa, Số 71 CT/TU, Chỉ thị (v/v Đẩy mạnh hơn nữa
phong trào hợp tác hóa nông nghiê ̣p , nhằ m tiế n lên hoàn thành căn bản , toàn
diê ̣n và vững chắ c , tạo điều kiện cho việc thực hiện kế hoạch

5 năm lầ n thứ

nhấ t 1961-1965), HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa .
13. BCH Tin̉ h Đảng bô ̣ Thanh Hóa , Dự t hảo Nhiệm vụ kế hoạch năm 1960 của
tỉnh Thanh Hóa (Trình tỉnh ủy, UBHC và Hội đồ ng nhân dân xét duyê ̣t , HSLT
Văn phòng Tin̉ h ủy Thanh Hóa .
14. BCH Tỉnh Đảng bô ̣ Thanh Hóa , Báo cáo tình hình phong trào hợp tác hóa
trong tỉnh (1959), HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa .
15. BCH Tin̉ h Đảng bô ̣ Thanh Hóa , số 23, CT/TU (21/5/1959), Chỉ thị bổ sung
chỉ thị 15 về tăng cường lãnh đạo , củng cố và phát triển phong trào hợp tác
hóa nông nghiệp, HSLT Văn phòng Tin
̉ h ủy Thanh Hóa.
16. BCH Tin̉ h Đảng bô ̣ Thanh Hóa , số 29 Qn/TU (9/1959), Quyế t nghi ̣ hợp tác
hóa nông nghiệp toàn tỉnh từ ngày 10 đến ngày 13/8/1959, HSLT Văn phòng

Tỉnh ủy Thanh Hóa.
17. BCH Tỉnh Đảng bô ̣ Thanh Hóa , Số 684 TC/NN (13/2/1959), Ban giả i thích
chính sách thuế nông nghiệp đối với hợp tác xã

, HSLT Văn phòng Tin
̉ h ủy

Thanh Hóa.
18. BCH Tỉnh Đảng bô ̣ Thanh Hóa

(10/10/1958), Kế hoạch và thời gian phát

động thực hiê ̣n vụ chiêm vượt bực năm 1959, HSLT Văn phòng Tin
̉ h ủy Thanh
Hóa.
19. BCH Tin̉ h Đảng bô ̣ Thanh Hóa , Ban Công tác nông thôn , Số 8 KH/NT, Kế
hoạch v/v tổ chưc, phát triển, củng cố phong trào đổi công, hợp tác xã trước gặt
mùa và làm vụ chiêm vượt bậc – 1958), HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa.
20. BCH Tin̉ h Đảng bô ̣ Thanh Hóa , số 01 NQ/TU (17/1/1959), Nghị quyết Nhận
đi ̣nh phong trào hợp tác hóa ở nông thôn và những chủ trương công tác để
đẩy mạnh phong trào tiế n lên, HSLT Văn phòng Tin
̉ h ủy Thanh Hóa.
21. BCH Tin̉ h Đảng b ộ Thanh Hóa , Số 23 NQ/TU (30/7/1959), Nghị quyết Hội
nghị thường vụ Tỉnh ủy ngày 28/7/1959, HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa.

6


22. BCH Đảng bộ huyện Nga Sơn (1996), Lịch sử Đảng bộ huyện Nga Sơn, Tập I
(1945-1975), Nxb CTQG, H.

23. Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh ủy Thanh Hóa (1980), Thanh Hóa học tập
và làm theo lời Bác Hồ dạy, Nxb Thanh Hóa, Thanh Hóa.
24. Ban Nghiên cứu và biên soạn lịch sử Thanh Hóa (1998), Niên biểu lịch sử
Thanh Hóa (từ nguyên thủy đến 1975, Nxb Thanh Hóa, Thanh Hóa.
25. Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Thanh Hóa (1998), Bác Hồ với Thanh Hóa, Thanh
Hóa làm theo lời Bác Hồ dạy, Nxb Lao động, Hn.
26. Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Thanh Hóa (2007), Bác Hồ với Thanh Hóa, Nxb
Thanh Hóa, Thanh Hóa.
27. Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Thanh Hóa (1991), Thanh Hóa lịch sử kháng chiến
chống Mỹ cứu nước (1954-1975), Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Thanh Hóa.
28. Hoàng Văn Bình (1997), Đảng lãnh đạo kinh tế nông nghiệp Việt Nam trong
thời kỳ 1945-1954, Luận án tiến sỹ trường DHKHXH&NV.
29. Trần Ngọc Bút (2002), Chính sách nông nghiệp nông thôn Việt Nam nửa cuối
thế kỳ XX và một số định hướng đến năm 2000, Nxb CTQG, Hn
30. Dương Quốc Cẩm (1963), Kinh tế tập thể HTX và kinh tế phụ gia đình xã viên,
Nxb Sự thật, H.
31. Phùng Quốc Chí (2010), Phát triển HTX trong quá trình công nghiệp hóa đến
năm 2020 ở Việt Nam, LA TS Viện Chiến lược phát triển.
32. Trường Chinh (1961), Tiến lên dưới lá cờ của Đảng, Nxb Sự thật, H.
33. Chủ tịch Hồ Chí Minh với nhân dân Thanh Hóa, Thanh Hóa làm theo lời dạy
của Người, (2007), Nxb Thanh Hóa, Thanh Hóa.
34. Đinh Thu Cúc, Bước đầu tìm hiểu về quá trình hình thành và phát triển tư
tưởng làm chủ tập thể của người nông dân Việt Nam, Tạp chí Nghiên cứu Lịch
sử (số 167).
35. Đinh Thu Cúc (1977), Quá trình từng bước củng cố và hoàn thiện quan hệ sản
xuất xã hội chủ nghĩa trong các HTX nông nghiệp ở miền Bắc nước ta, Tạp
chí Nghiên cứu Lịch sử (số 175)
36. Nguyễn Sinh Cúc (1995), Nông nghiệp Việt Nam 1945 – 1995, Nxb Thống kê.
7

37. Trần Đức Cường (1979), Nhìn lại quá trình chuyển HTX sản xuất nông nghiệp từ
bậc thấp lên bậc cao ở miền Bắc nước ta, Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử (Số 187).
38. Lê Duẩn (1965), Xây dựng tư tưởng làm chủ tập thể trên lập trường giai cấp
vô sản, Nxb Sự thật.
39. Lê Duẩn (1975), Dưới lá cở vẻ vang của Đảng vì độc lập, tự do, vì CNXH tiến
lên giành những thắng lợi mới, Nxb Sự thật, H.
40. Phạm Ngọc Dũng (2011), Quan điểm kinh tế và chính trị về thời kỳ quá độ lên
CNXH trong một số tác phẩm kinh điển Mác – Lê nin, Nxb CTQG, Hn.
41. Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa (1985), Văn kiện đại hội Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa,
Nxb Thanh Hóa, Thanh Hóa.
42. Đảng cộng sản Việt Nam (1998), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 2, Nxb CTQG, H.
43. Đảng cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 12 (1951), Nxb
CTQG, H.
44. Đảng cộng sản Việt Nam (2002), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 16 (1955), Nxb
CTQG, H.
45. Đảng cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 17 (1956), Nxb
CTQG, H.
46. Đảng cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 18 (1957), Nxb
CTQG, H.
47. Đảng cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 19 (1958), Nxb
CTQG, H.
48. Đảng cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 20 (1959), Nxb
CTQG, H.
49. Đảng cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 21 (1960), Nxb
CTQG, H.
50. Đảng cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 22 (1961), Nxb
CTQG, H.
51. Đảng Lao động Việt Nam, Chỉ thị số 165-CT-TU của Ban bí thư Trung ương
Đảng về chính sách đối với thương binh, bệnh binh và gia đình liệt sỹ trong

phong trào hợp tác hóa nông nghiệp, Ủy ban hành chính tỉnh Thanh Hóa ấn
hành, lưu phòng Địa chí - thư viện tỉnh Thanh Hóa.
8


52. Đảng Lao đô ̣ng Viê ̣t Nam, BCH Trung ương, Số 221-CT/TW (18/8/1960), Chỉ
thị v /v căn bản hoàn thành hợp tác hóa nông nghiê ̣p và đẩy mạnh sản xuấ t
nông nghiê ̣p trong mùa thu, HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa .
53. Đoàn cải cách ruộng đất Thanh Hóa, Báo cáo tổng kết cải cách ruộng đất đợt
III Thanh Hóa, DVBQ 295, Lưu trữ Văn phòng Trung ương Đảng.
54. Đoàn cải cách ruộng đất Thanh Hóa, Đánh giá đúng thành tích nhận rõ đặc
điểm và tình hình mới, quyết tâm khác phục sai lầm, thây suốt đường lối chính
sách của Đảng ở nông thôn để đẩy mạnh cải cách ruộng đất đợt 5 thắng lợi
(Dự thảo báo cáo tổng kết cải cách ruộng đất đợt 4). ĐVBQ 585, Lưu trữ Văn
phòng Trung ương Đảng.
55. Học viện CTQG Hồ Chí Minh-Viện Lịch sử Đảng (2003), Lịch sử kháng chiến
chống Pháp của quân và dân Liên khu IV (1945 – 1954), Nxb CTQG, H.
56. Hồ Chí Minh: Toàn tập (2000), tập 5 (1947 – 1949), Nxb CTQG, H.
57. Hồ sơ tổng kết cải cách ruộng đất tỉnh Thanh Hóa, Hồ sơ 84, Lưu trữ Ủy ban
nhân dân tỉnh Thanh Hóa
58. Hồ sơ tổng kết cải cách ruộng đất tỉnh Thanh Hóa, Hồ sơ số 84, phông UBHC
tỉnh, lưu trữ UBND tỉnh Thanh Hóa.
59. Kế hoạch và báo cáo công tác chỉnh đốn chính quyền qua phát động quần
chúng đợt 4-1954, Hồ sơ 09, phông Ủy ban hành chính tỉnh, Ủy ban nhân dân
tỉnh Thanh Hóa.
60. Lâm Quang Huyên (2007), Vấn đề ruộng đất ở Việt Nam, Nxb KHXH, Hn.
61. Phạm Thị Kim Lan (2006), Đảng bộ tỉnh Thái Bình lãnh đạo xây dựng và phát
triển HTX (1958 – 1975), LV.Ths ĐH KHXH&NV.
62. Chử Văn Lâm (CB) (2006), Sở hữu tập thể và kinh tế tập thể trong nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, NXb CTQG, H.

63. Chử Văn Lâm, Nguyễn Thái Nguyên, Phùng Hữu Phú (1992), Hợp tác hóa
nông nghiệp Việt Nam: Lịch sử, vấn đề, triển vọng, Nxb Sự thật, H.
64. Nguyễn Đình Lê (1999), Biến đổi cơ cấu xã hội miền Bắc thời kỳ 1954 – 1975,
Nxb Văn hóa thông tin, H.

9


65. Liên hiê ̣p hơ ̣p tác x ã thủ công nghiệp Việt Nam , Ban vâ ̣n đô ̣ng Thanh Hóa , Số
362 VĐ/TH, Sơ kế t tình hình quản lý HX TCN thời gian 4 tháng (Từ tháng 1
đến tháng 4 năm 1960), HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa .
66. Liên hơ ̣p tác xã mua bán Thanh Hóa , Bản bá o cáo Thành tích thu đua thực
hiê ̣n kế hoạch nhà nước năm 1958 của ngành hợp tác xã mua bán tỉnh Thanh
Hóa, HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa .
67. Lê Minh (1957), Phong trào HTX mua bán đang tiến bước, Nxb Sự thật, H.
68. Lê Quỳnh Nga (2007), Tìm hiểu chính sách ruộng đất của Đảng Cộng sản
Việt Nam trong kháng chiến chống Pháp (1945-1954), TC Nghiên cứu lịch sử,
số 3, 2007.
69. Lê Hữu Nghĩa, Tạ Ngọc Tấn (2010), Tư tưởng Hồ Chí Minh về HTX: Những
vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb CTQG, H.
70. Trương Ngọc (1961), Một số vấn đề về HTX bậc cao, Nxb Sự thật, H.
71. Đặng Phong (Cb) (2002), Lịch sử kinh tế Việt Nam 1945-2000, tập 1 (19451954), Nxb KHXH, H.
72. Đặng Phong (Cb) (2005), Lịch sử kinh tế Việt Nam 1945-2000, tập 2 (19551975), Nxb KHXH, H.
73. Phóng tay phát động quần chúng thực hiện cải cách ruộng đất (1953), Tổng
cục Chính trị xuất bản, H.
74. Sở Muố i Thanh Hóa , Chi sở Thanh Hóa , Số 425 NV/CS, Báo cáo tổng kết
công tác quản lý muố i (1958), HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa.
75. Sở Văn hóa thông tin Thanh Hóa (2000), Đảng bộ Thanh Hóa từ Đại hội đến
Đại hội, Trung tâm thông tin triển lãm tỉnh Thanh Hóa.
76. Nguyễn Văn Tạo (1962), Đời sống nhân dân dưới chế độ mới, Nxb Sự thật, Hn.

77. Đoàn Văn Tập (1990), 45 năm kinh tế Việt Nam, Nxb KHXH, H.
78. Tập thể hóa nông nghiệp: Trích dịch cuốn “Chính trị kinh tế học: (1955), Nxb
Sự thật, H.
79. Thanh Hóa 1945-1975 (Số liệu thống kê) (1975), Chi cục thống kê Thanh Hóa,
Thanh Hóa.
80. Tạ Thị Thanh Thảo (2014), Đảng bô ̣ tỉnh Hà Nam lañ h đa ̣o phong trào hơ ̣p tác
hóa từ năm 1958 đến năm 1965, LV. Ths DHKHXH&NV.
10


81. Nguyễn Văn Thi (Cb) (1993), Thực tiễn và một số vấn đề lý luận của quá trình
đổi mới nông nghiệp và nông thôn Thanh Hóa, Nxb Thanh Hóa, Thanh Hóa.
82. Tỉnh Đảng bộ Thanh Hóa, Số 15 CT/TU (23/3/1959), Chỉ thị Hướng dẫn về việc
thi hành Nghi ̣ quyế t của Tỉnh ủy về hợp tác hóa ngà11/1/1959,
y
và bổ khuyết một
số vấ n đề trước mắ t hiê ̣n nay, HSLT Văn phòng Tin
̉ h ủy Thanh Hóa.
83. Tỉnh Đảng bộ Thanh Hóa , Ban công tác nông thôn , Số 7 KH/NT, Kế hoạ ch
xây dựng , củng cố tập đoàn và hợp tác xã ngư nghiệp

(1959), HSLT Văn

phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa.
84. Tỉnh Đảng bộ Thanh Hóa , Nhiê ̣m vụ công tác xây dựng hợp tác xã tín dụng
năm 1959, HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa .
85. Tỉnh ủy – Hội đồng nhân dân - Ủy ban nhân dân tỉnh Thanh Hóa (2000), Địa
chí Thanh Hóa, Tập I: Địa lý và lịch sử, Nxb VHTT, H.
86. Tỉnh ủy Thanh Hóa (1999-2000), Lịch sử Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa, Tập I
(1930-1954), Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Thanh Hóa, Thanh Hóa.

87. Tỉnh ủy Thanh Hóa, Quyết nghị Hội nghị kinh tế mở rộng tỉnh Thanh Hóa (1010-1954), HSLT Văn phòng Tin
̉ h ủy Thanh Hóa .
88. Nguyễn Văn Tri (1993), Quá trình đổi mới nông nghiệp và nông thôn Thanh
Hóa, Nxb Thanh Hóa, Thanh Hóa.
89. Ty nông nghiê ̣p Thanh Hoá , Số 331, Báo cá o tình hình sản xuấ t thủy sản

9

tháng năm 1960, HSLT Văn phòng Tin
̉ h ủy Thanh Hóa .
90. Ty nông nghiê ̣p Thanh Hóa , Số 59 NN/TH, Báo cáo tổng kết công tác kỹ thuật
1960 và ba năm, HSLT Văn phòng Tin
̉ h ủy Thanh Hóa .
91. Ủy ban cải cách ruộng đất trung ương, Báo cáo tổng quát phong trào cải cách
ruộng đất đợt 2, Hồ sơ số 18, ĐVBQ 148a, Lưu trữ Văn phòng Trung ương Đảng.
92. Ủy ban hành chính tỉnh Thanh Hóa , Đề án Công tác nghề cá năm 1958 tỉnh
Thanh Hóa, HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa .
93. Ủy ban hành chính tỉnh Thanh Hóa, Tổng kết kinh tế nông nghiệp 5 năm 19541960, Hồ sơ số 02, cặp 01, 1960, Ủy ban nhân dân tỉnh Thanh Hóa.
94. Ủy ban hành chính tỉnh Thanh Hóa, Số liệu thống kê 3 năm khôi phục kinh tế
và 3 năm cải tạo xã hội chủ nghĩa, Hồ sơ số 36, cặp 09, 1960, Ủy ban nhân
dân tỉnh Thanh Hóa.
11


95. Ủy ban hành chính tỉnh Thanh Hóa , Ban Thư ký nông nghiê ̣p , Số 4157TK/NN, Báo cáo Toàn niên 1958, HSLT Văn phòng Tin
̉ h ủy Thanh Hóa.
96. Ủy ban hành chính tỉnh Thanh Hóa , Báo cáo Tổng kết tình hình 3 năm khôi
phục kinh tế trong tỉnh, HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa.
97. Ủy ban hành chính tỉnh Thanh Hóa , Văn phòng, Số 2339/VP, Dự thảo Quyế t
nghị Nhận định tình hình 6 tháng đầu năm và chương trình công tác quý III –

1958, HSLT Văn phòng Tin
̉ h ủy Thanh Hóa .
98. Ủy ban hành chính tỉnh Thanh Hóa , Văn phòng , Số 3134/VP, Báo cáo tình
hình thực hiện kế hoạch 3 tháng quý III năm 1958, HSLT Văn phòng Tỉnh ủy
Thanh Hóa.
99. Ủy ban hành chính tỉnh Thanh Hóa , Ban Thư ký Kin h tế , Báo cáo tổng kết vụ
mùa 1958, HSLT Văn phòng Tin
̉ h ủy Thanh Hóa .
100. Ủy ban hành chính tỉnh Thanh Hóa, Ban Thư ký nông nghiê ̣p, Số 4157-TK/NN,
Dự thảo Báo cáo toàn niên– 1958, HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa.
101. Ủy ban hành chính tỉnh huyê ̣n , UB Kế hoa ̣ch , Báo cáo tổng kết vụ mùa năm
1958 của huyện Bá Thước, HSLT Văn phòng Tỉnh ủy Thanh Hóa .
102. Ủy ban hành chính tỉnh Thanh Hóa , Ban Kỹ thuâ ̣t , số 614-KT/TH (8/3/1960),
Báo cáo công tác cải tiến nông cụ, HSLT Văn phòng Tin
̉ h ủy Thanh Hóa .
103. Vấn đề nông dân và vấn đề tập thể hóa nông nghiệp ở Liên Xô (1958), Nxb Sự
thật, Hn.
104. Việt Nam con số và sự kiện (1990), Nxb Sự thật, H.
105. Hồ Văn Vĩnh, Nguyễn Quốc Thái (2005), Mô hình phát triển HTX nông
nghiệp ở Việt Nam, Nxb Nông nghiệp, H.
106. Vụ Huấn học (1958), Ra sức xây dựng và phát triển công nghiệp và cải tạo xã
hội chủ nghĩa đối với nông nghiệp, cải tạp xã hội chủ nghĩa đối với thủ công
nghiệp, cải tạo xã hội chủ nghĩa đối với công thương nghiệp tư bản chủ nghĩa,
Nxb Sự thật, Hn.
107. Xã viên làm chủ HTX nông nghiệp như thế nào (tài liệu học tập ở tổ lao động)
(1960), Nxb Nông thôn.

12