Tiến hóa trầm tích châu thổ ngầm sông hậu trong pleistocen muộn – holocen

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA SAU ĐẠI HỌC

CAO TRUNG HIẾU

ỨNG PHÓ CỦA NGƯỜI DÂN NHẬP CƯ
ĐỐI VỚI NGẬP LỤT Ở HÀ NỘI TRONG BỐI CẢNH
BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

HÀ NỘI - 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA SAU ĐẠI HỌC

CAO TRUNG HIẾU

ỨNG PHÓ CỦA NGƯỜI DÂN NHẬP CƯ
ĐỐI VỚI NGẬP LỤT Ở HÀ NỘI TRONG BỐI CẢNH
BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SỸ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Chuyên ngành: BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Mã số: Chương trình đào tạo thí điểm

Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS. Nguyễn Tuấn Anh

HÀ NỘI - 2014

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn “Ứng phó của người dân nhập cư đối với
ngập lụt ở Hà Nội trong bối cảnh biến đổi khí hậu hiện nay” là nghiên cứu
của bản thân tôi. Các kết quả trình bày trong luận văn này là trung thực và
chưa được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào. Trong luận văn có sử dụng
các tài liệu tham khảo được trích dẫn rõ ràng, số liệu thu thập phục vụ nghiên
cứu là các số liệu chính thống.
Hà Nội, ngày 08 tháng 12 năm 2014
Tác giả

Cao Trung Hiếu

i


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện luận văn tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ từ
các Quý Thầy Cô, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.
Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn tới Khoa Sau Đại học – Đại học Quốc
gia Hà Nội đã tạo điều kiện cho tôi được học tập và nghiên cứu tại Khoa.
Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn tới Ủy ban nhân dân huyện Thanh Trì,
Ủy ban nhân dân xã Tân Triều, Tả Thanh Oai, xã Thanh Liệt, và các đơn vị đã
giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện nghiên cứu tại địa phương.
Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Tuấn Anh,
người Thầy đã tâm huyết giảng dạy và hướng dẫn tôi trong quá trình tôi học tập
tại Khoa Sau đại học và hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này.
Sau cùng tôi xin gửi lời cảm ơn tới bạn bè, đồng nghiệp và gia đình, đã
giúp đỡ, động viên tôi học tập và nghiên cứu.
Trong luận văn không thể tránh khỏi thiếu sót, kính mong nhận được sự

góp ý quý báu của các Quý Thầy Cô, bạn bè và đồng nghiệp những người quan
tâm đến nghiên cứu này.
Tôi xin chân thành cảm ơn !
Hà Nôi, ngày 08 tháng 12 năm 2014
Tác giả

Cao Trung Hiếu

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii
MỤC LỤC ........................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................... iv
DANH MỤC BẢNG ........................................................................................... vi
DANH MỤC HÌNH ẢNH ................................................................................. vii
MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 1
2. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .................................................................. 3
3. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 3
4. Mục tiêu nghiên cứu .......................................................................................... 3
5. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................... 3
6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 4
6.1. Phương pháp phân tích tài liệu ....................................................................... 4
6.2. Phương pháp quan sát .................................................................................... 4
6. 3. Phương pháp phỏng vấn sâu ......................................................................... 5
7. Ý nghĩa của nghiên cứu..................................................................................... 5
8. Kết cấu của luận văn ......................................................................................... 6

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ............................................... 7
1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ................................................................... 7
1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới về ngập lụt và di cư.................................. 7
1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam về ngập lụt và di cư ................................ 14
1.2. Các khái niệm làm việc ................................................................................ 18
CHƢƠNG 2: BIẾN ĐỐI KHÍ HẬU VÀ NGẬP LỤT Ở THÀNH PHỐ HÀ
NỘI ..................................................................................................................... 21
2.1. Tổng quan về điều kiện tự nhiên – kinh tế xã hội của thành phố Hà Nội ... 21
2.1.1. Điều kiện tự nhiên ..................................................................................... 21
2.1.2. Kinh tế xã hội ............................................................................................ 26
iii


2.2. Hiện trạng thoát nước của thành phố Hà Nội .............................................. 34
2.3. Biến đổi khí hậu ........................................................................................... 36
2.3.1. Biến đối khí hậu ở Việt Nam .................................................................... 37
2.3.2. Biến đổi khí hậu khu vực Hà Nội.............................................................. 38
2.4. Kịch bản biến đổi khí hậu cho khu vực Hà Nội ........................................... 40
2.5. Ngập lụt tại thành phố Hà Nội ..................................................................... 42
2.6. Thiệt hại ngập lụt đối với TP Hà Nội ........................................................... 46
CHƢƠNG 3: ỨNG PHÓ CỦA NGƢỜI DÂN NHẬP CƢ Ở THÀNH PHỐ
HÀ NỘI .............................................................................................................. 52
ĐỐI VỚI NGẬP LỤT GIAI ĐOẠN 2008 - 2012 .............................................. 52
3.1. Đặc điểm vùng nghiên cứu .......................................................................... 52
3.2. Tình hình ngập lụt tại huyện Thanh Trì ....................................................... 53
3.3. Tình hình nhập cư ở huyện Thanh Trì ......................................................... 54
3.4.Nguồn lực và hoạt động phòng chống lụt bão của chính quyền địa phương 56
3.5. Ứng phó của người dân nhập cư với ngập lụt .............................................. 66
3.5.1. Chuẩn bị ứng phó của người dân nhập cư ................................................ 67
3.5.2. Ứng phó của người dân nhập cư khi xảy ra ngập lụt ................................ 70

3.5.3. Người dân nhập cư khắc phục hậu quả sau khi ngập................................ 75
KẾT LUẬN ........................................................................................................ 78
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 81
PHỤ LỤC ......................................................................................................... ..85

iv


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BĐKH Biến đổi khí hậu
BPCLB Ban phòng chống lụt bão
IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change
Ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu
GIS Geographic Information System – Hệ thống thông
tin địa lý
UBND Ủy ban nhân dân
WB World Bank – Ngân hàng thế giới

v


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Trung bình nhiệt độ và lượng mưa khu vực Hà Nội 2008 ............... 22
Bảng 2.2. Một số đặc trưng mực nước sông Hồng thời khì 1956 – 2010......... 25
Bảng 2.3. Các thông số một số hồ đập lớn trong Hà Nội ................................. 26
Bảng 2.4. Tỉ suất nhập cư vào Hà Nội giai đoạn 2005 – 2013 (%) .................. 31
Bảng 2.5. Hiện trạng phân vùng tiêu và hình thức tiêu .................................... 35
Bảng 2.6. Mực nước hiện trạng và cho phép tại các vị trí trên sông ................ 36
Bảng 2.7. Tình hình gập lụt tại thành phố Hà Nội từ 1984 – 2008................... 43

Bảng 2.8. Tổng hợp số lượng điểm úng ngập ứng với các trận mưa từ 50mm
đến 100 mm trong 8 năm (từ năm 2003 đến 2010)........................................... 44
Bảng 2.9. Thống kê lượng mưa tháng 10/2008 ................................................ 45
Bảng 2.10. Thiệt hại về nhà của và vật dụng tháng 10/2008 ............................ 47
Bảng 2.11. Thiệt hại về Nông nghiệp tháng 10/2008 ....................................... 47
Bảng 2.12. Thiệt hại về thủy sản tháng 10/2008............................................... 48
Bảng 3.1. Tổng số lượng di cư thuần tuý trong 5 năm 2003-2007 của 29
quận/huyện ........................................................................................................ 55
Bảng 3.2. Vật tư phương tiện phòng chống lụt bão của Huyện năm 2012 ....... 61
Bảng 3.3. Công tác chuẩn bị cứu trợ của các xã năm 2012 .............................. 63

vi


DANH MỤC HÌNH ẢNH
Hình 1.1. Số lượng các trận lụt được báo cáo trên toàn cầu ................................ 7
Hình 1.2. Bản đồ nguy cơ ngập lụt thế giới ........................................................ 8
Hình 2.1. Mối quan hệ giữa khí nhà kính và sự biến động của nhiệt độ toàn cầu......37
Hình 2.2. Xu thế nhiệt độ giai đoạn 1900 – 2002 tại Hà Nội................................. 39
Hình 2.3. Biến động lượng mưa trung bình năm giai đoạn 1886 – 2001 ........... 40
Hình 2.4. Kịch bản nhiệt độ tại trạm Hà Đông – Hà Nội ................................... 41
Hình 2.5. Kịch bản lượng mưa tại trạm Hà Đông – Hà Nội ............................... 41
Hình 2.6. Bản đồ độ sâu ngập lụt cực đại khu vực nội thành Hà Nội trong trận
ngập lụt từ 31/10-2/11/2008 ............................................................................... 42
Hình 3.1. Bản đồ huyện Thanh Trì ..................................................................... 53
Hình 3.2. Sơ đồ cơ cấu tổ chức Ban phòng chống lụt bão huyện Thanh Trì...... 58
Hình 3.3. Hình ảnh trước nhà chị Nguyễn Thị Mai ........................................... 69
Hình 3.4. Hình ảnh trước nhà chị Lê Thị Bình ................................................... 69
Hình 3.5. Hình ảnh trước nhà số 35 Ngõ 168 Tả Thanh Oai ............................. 70

vii


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay Biến đổi khí hậu (BĐKH) được nhân loại đánh giá là một trong
những thách thức lớn nhất thế kỷ 20, đồng thời là một hiểm họa tiềm tàng đối với
loài người trong tương lai, bởi vì nó đang đe dọa xóa bỏ những thành quả nhiều
năm trong công cuộc chống đói nghèo, cản trở việc thực hiện các mục tiêu phát
triển thiên niên kỷ và sự phát triển con người cả hiện nay và các thế hệ mai sau.
Tác động của BĐKH làm gia tăng số lượng và mức độ khắc nghiệt của
những thiên tai hiện hữu như bão, lũ, lụt, hạn hán, v.v... Đối với khu vực nông
thôn BĐKH làm cho người nông dân ở những nước nghèo trên thế giới cũng
như ở nước ta trở nên trắng tay sau nhiều năm lao động vất vả, cực nhọc. Nóng
lên toàn cầu và sự dâng lên của mực nước biển làm tăng diện tích ngập lụt, xâm
nhập mặn và xói lở ở những vùng đồng bằng châu thổ có thể làm cho người
nông dân mất đi cơ hội sản xuất, nguồn sinh sống duy nhất của họ.
Đối khu vực thành phố, đặc biệt là các thành phố ở những nước đang phát
triển khi cơ sở hạ tầng còn đang thấp kém, dân số quá đông, dẫn đến việc thích
ứng với các hiện tượng bất thường của thời tiết còn rất yếu kém. Ví dụ như, năm
2008 sau trận mưa lịch sử chưa từng thấy trong vòng 40 năm qua đã làm cho
thành phố Hà Nội ngập lụt nghiêm trọng, dẫn đến sự xáo trộn mạnh mẽ trong
đời sống của cư dân thành phố, giá cả các mặt hàng thức phẩm gia tăng đột biến
do khan hiếm, dịch bệnh sau lũ hoành hành dẫn đến sự quá tải ở các bệnh viên,
các vấn đề về môi trường chở nên nghiêm trọng, cuộc sống bị xáo trộn đặc biệt
với nhóm người nghèo thu nhập thấp [22]. Năm 2011 lũ lụt khủng khiếp xảy ra
ở Thái Lan làm 500 người chết, thiệt hại lên đến 5 tỉ đô la, các thành phố lớn
trong đó có thủ đô Băng Cốc bị tê liệt hoàn toàn, sự xáo trộn mạnh mẽ trong đời
sống người dân xảy ra nghiêm trọng dẫn tới sự bất đồng lớn giữa người dân với
chính phủ trong việc tiêu thoát lũ khi chính phủ kiên quyết không xả lũ để bảo

vệ các khu công nghiệp và trung tâm thủ đô. Ngoài những trận lũ lụt lịch sử
được nêu trên, hằng năm các thành phố trên thế giới vẫn phải đối mặt với rất
1


TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu tiếng Việt
1. Nguyễn Quốc Anh, Nguyễn Ngọc Quỳnh (2011), “Dự báo dân số Hà Nội phục
vụ xây dựng chiến lược dân số trong thời kỳ mới”, Tạp chí dân số Việt Nam số
4, trang 97.
2. Ban Phòng chống lụt bão huyện Thanh trì (2011), Báo cáo công tác phòng
chống lụt bão năm 2011
3. Ban Phòng chống lụt bão huyện Thanh trì (2012), Báo cáo công tác phòng
chống lụt bão năm 2012.
4. Ban Phòng chống lụt bão huyện Thanh trì (2013), Báo cáo công tác phòng
chống lụt bão năm 2013.
5. Bộ Nông nghiệp và phát triển Nông thôn (1998), Phương pháp đánh giá nông
thôn có người dân tham gia (PRA) trong hoạt động khuyến nông khuyến lâm,
NXB Nông Lâm.
6. Bộ Tài nguyên và Môi trường (2012), Kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển
dâng cho Việt Nam. Hà Nội.
7. Phạm Mạnh Cồn, Đặng Đình Khá, Đặng Đình Đức, Nguyễn Mạnh Khải, Phạm
Quang Hà và Trần Ngọc Anh (2013), “Mô phỏng ngập lụt Hà Nội năm 2008 và
đề xuất một số giải pháp thoát úng cục bộ”. Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa
học tư nhiên và Công nghệ, tập 29 số 2S (2013), trang 8 – 6.
8. Cục Thống kê Hà Nôi (2012), Niên giám thống kê 2012, NXB Thống kê
9. Phạm Thị Hồng Điệp (2010), “Quản lý nhà nước đối với lao động di cư trong
quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa ở Hà Nội”, Tạp chí Khoa học
ĐHQGHN, Kinh tế và kinh doanh số 26, trang 189 – 196.
10.Đinh Quang Hà (2013), “Ảnh hưởng của di dân tự do tới kinh tế - xã hội Hà

Nội”, Tạp chí Dân số và phát triển số 12, tr 135.
11.Đinh Quang Hà (2014), Di dân tự do nông thôn – Đô thị với trật tự xã hội ở Hà
Nội, Luận văn tiến sỹ xã hội học, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh

81


12.Đặng Đình Khá (2011), Nghiên cứu tính dễ bị tổn thương do lũ lụt khu vực hạ
lưu sông Thạch Hãn tỉnh Quảng Trị, Luận văn Thạc sỹ, Khoa Khí tượng thủy
văn hải dương học, Đại học Khoa học tự nhiện, Đại học Quốc gia Hà Nội.
13.Liên Hợp Quốc tại Việt Nam (2014), “Di cư, tái định cư và biến đổi khí hậu tại
Việt Nam: Giảm nhẹ mức độ phơi bày trước hiểm họa và tổn thương từ khí hậu
cực đoan thông qua di cư tự do và di dân theo định hướng”, 33 trang.
14.Nguyễn Đức Ngữ (2010), “Biến đổi khí hậu toàn cầu một thách thức với sự phát
triển bền vững Hà Nội”, Hội thảo khoa học Quốc tế 1000 năm Thăng long - Hà
Nội.
15.Phòng dân số, Ban Kinh tế và Phúc lợi xã hội - Thư ký Liên Hợp quốc (2008),
Biến đổi khí hậu và đô thị hóa: Tác động và ý nghĩa đối với quản lý đô thị.
16.Sở xây dựng Hà Nội (2012), Quy hoạch thoát nước Thủ Đô đến năm 2030 tầm
nhìn 2050, Báo cáo chính.
17.Sở xây dựng Hà Nội, Ban QLDA thoát nước Hà Nội (2008), Báo cáo kết quả
thực hiện dự án thoát nước Hà Nội giai đoạn 1 và tình hình triển khai thoát
nước nằm cải thiện môi trường Hà Nội giai đoạn 2.
18.Đinh Văn Thông (2013), “Di dân ngoại tỉnh vào thành phố Hà Nội - vấn đề đặt
ra và giải pháp”, Hội thảo Phát triển bền vững thủ đô Hà Nội văn hiến, anh
hùng, vì hòa bình.
19.Tổng Cục dân số kế hoạch hóa gia đình, Quỹ dân số Liên hợp quốc (2011), Dân
số học, Tài liệu dùng cho Chương trình bồi dưỡng nghiệp vụ dân số-kế hoạch
hoá gia đình.
20.Tổng cục Thống kê (2010), Tình hình kinh tế - xã hội Việt Nam mười năm 2001

- 2010, NXB Thống kê.
21.Nguyễn Thị Thu Trang (2009), Đánh giá thiệt hại kinh tế do ngập lụt ở Hà Nội
năm 2008, Luận văn tốt nghiệp Khoa Kinh tế môi trường, Đại học Kinh tế Quốc
dân
22.Phan Trần Kiều Trang (2013), Thiết kế đô thị thích ứng vấn đề ngập lụt Trường hợp ở Rotterdam, Hà Lan . Khoa Kiến trúc, ĐH Kiến trúc Đà Nẵng.
82


23.UBND Huyện Thanh Trì (2012), Báo cáo tình hình kinh tế xã hội năm 2012.
24.UBND Huyện Thanh Trì (2012), Phương án phòng chống lụt bão cho toàn
tuyến gia cố bờ đê sông nhuệ, huyện Thanh Trì.
25.UBND Huyện Thanh Trì (2013), Báo cáo tình hình kinh tế xã hội năm 2013.
26.UBND Huyện Thanh Trì (4/2014), Báo cáo tổng kết kết quả thực hiện công tác
PCLB năm 2013.
27.Huỳnh Cao Vân, Michael DiGregorio (2012), Sống chung với lũ, Viện Chuyển
đổi Môi trường và Xã hội Quốc tế, Boulder, Colorado, Hoa Kỳ.
28.Viện chuyển đổi môi trường và xã hội - quốc tế (2013), Nghiên cứu điển hình về
khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu.
29.Nguyễn Hoàng Yến (2011), Đánh giá ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa tới
cộng đồng dân cư Huyện Ứng Hòa, Thành phố Hà Nội, Luận văn Thạc sĩ ngành
sử dụng và bảo vệ tài nguyên môi trường, Mã số: 60 85 15
Tài liệu tiếng Anh
30.Abhas Kjha, Robin Bloch Jessica Lamond (2012), Cities and Flooding A Guide
to Integrated Urban Flood Risk Management for the 21st Century, The World
bank.
31.Adam B. Smith, Richard W. Katz (2013), U.S. Billion-dollar Weather and
Climate Disasters: Data Sources, Trends, Accuracy and Biases, Nat Hazards
DOI 10.1007/s1069-013-0566-5
32.Carlos E.M. Tucci and Juan Carlos Bertoni (2007),“Urban Flood Management”
WMO/TD - No. 1372”.

33.David atterthwaite, Saleemul Huq, Mark Pelling, Hannah Reid and Patricia
Romero Lankao (2012), “Adapting to Climate Change in Urban Areas”, Human
Settlements Discussion Paper Series, Climate Change and Cities – 1.
34.David Satterthwaite (2008), Climate change and Urbanization: Effect and
implication for Urban governance. IIED, United Nations.

83


35.IPCC (2007), Climate change 2007: Impact, Adaptation and Vulnerability,
Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the
Intergovernmental Panel on Climate Change.
36.Rebecca Anne Dixon and Ambassador Teresita Schaffer, (2010), Pakistan
Floods: Internally Displaced People and the Human Impact, Center for
Strategic & International Studies.
37.Stephens, Carolyn, Rajesh Patnaik and Simon Lewin (1996), “Low – income
households’ adaptation to flooding in Indore, India”,London School of Hygiene
and Tropical Medicine, London, 51 pages.
38.Sabine Perch-Nielsen (2004) “Understanding the Effect of Climate Change on
Human Migration”, Diploma Thesis Department of Environmental Sciences
Swiss Federal Institute of Technology.
39.The World Bank (2012), Report: Assessing the Impact of Climate Change on
Migration and Conflict.
40.Wiboon Sanguanpong (2011), “ Report: 24/7 Emergency Operation Center for
Flood, Storm and Landslide”, Director General of Department of Disaster
Prevention and Mitigation, Thai Lan
Danh mục Website
41.Hanoi.gov.vn
42.
43. />44.

45.
46. />
84