Thu hút và sử dụng ODA ở việt nam giai đoạn 2010 – 2015

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

VŨ QUỲNH LOAN

THU HóT Vµ Sö DôNG ODA ë VIÖT NAM
GIAI §O¹N 2010 - 2015: THùC TR¹NG Vµ GI¶I PH¸P

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH

Hà Nội - Năm 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

VŨ QUỲNH LOAN

THU HóT Vµ Sö DôNG ODA ë VIÖT NAM
GIAI §O¹N 2010 - 2015: THùC TR¹NG Vµ GI¶I PH¸P
Chuyên ngành : Quản lý Kinh tế
Mã số: 60 34 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH
XÁC NHẬN CỦA CTHĐ

XÁC NHẬN CỦA GVHD

PGS. TS Phạm Văn Dũng

PGS.TS Nguyễn Thị Kim Chi

Hà Nội - Năm 2015


MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................... iii
DANH MỤC CÁC BẢNG ................................ Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC CÁC HÌNH ................................. Error! Bookmark not defined.
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 2
1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................. 2
2. Tình hình nghiên cứu .................................................................................. 3
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu............................................................. 6
3.1. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 6
3.2. Nhiê ̣m vụ nghiên cứu .................................. Error! Bookmark not defined.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu: .............. Error! Bookmark not defined.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu .............................. Error! Bookmark not defined.
6. Kết cấu đề tài ................................................. Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THU HÚT VÀ SỬ DỤNG NGUỒN HỖ
TRỢ PHÁT TRIỂN CHÍNH THỨC (ODA) .. Error! Bookmark not defined.
1.1. Cơ sở lý luận về ODA................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Nguồn gốc ............................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Khái niệm ................................................ Error! Bookmark not defined.
1.1.3. Các hình thức .......................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.4. Phân loại ................................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.5 Đặc điểm của ODA ................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.6. Vai trò của ODA ...................................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Cơ sở lý luận về thu hút, quản lý và sử dụng ODAError! Bookmark not
defined.

1.2.1. Nguyên tắc thu hút, quản lý và sử dụng ODA ....... Error! Bookmark not
defined.
1.2.2. Quy trình về thu hút, quản lý và sử dụng ODA ..... Error! Bookmark not
defined.
1.2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thu hút và sử dụng ODAError! Bookmark
not defined.


1.3. Bài học kinh nghiệm của các nƣớc trong việc thu hút và sử dụng ODA
............................................................................. Error! Bookmark not defined.
1.3.1. Kinh nghiệm của các nước ...................... Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Bài học rút ra từ kinh nghiệm thu hút và sử dụng ODA của các nước cho
Việt Nam ............................................................ Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG THU HÚT VÀ SỬ DỤNG
NGUỒN VỐN ODA CỦA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2010 - 2015...... Error!
Bookmark not defined.
2.1. Tình hình cam kết, ký kết và giải ngân vốn ODA . Error! Bookmark not
defined.
2.1.1.Về cam kết, ký kết hiệp định ..................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Về giải ngân vốn ODA ............................ Error! Bookmark not defined.
2.2. Tác động của ODA đối với Việt Nam ....... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Tác động tích cực .................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Tác động tiêu cực .................................... Error! Bookmark not defined.
2.3. Đánh giá kết quả thu hút và sử dụng ODA của Việt Nam ........... Error!
Bookmark not defined.
2.3.1. Những mặt đạt được ................................ Error! Bookmark not defined.
2.3.2. Những hạn chế ........................................ Error! Bookmark not defined.
2.3.3. Nguyên nhân ............................................ Error! Bookmark not defined.
2.3.4. Những bài học kinh nghiệm .................... Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 3. NHỮNG GIẢI PHÁP NHẰM THU HÚT VÀ TĂNG CƢỜNG

SỬ DỤNG NGUỒN VỐN ODA ....................... Error! Bookmark not defined.
3.1. Nhóm giải pháp về chính sách và thể chế Error! Bookmark not defined.
3.1.1. Nâng cao nhận thức và hiểu biết về bản chất của ODAError! Bookmark
not defined.
3.1.2. Công tác vận động tài trợ ODA phải theo đúng chiến lược thu hút và sử
dụng ODA ......................................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.3. Hoàn thiện các khuôn khổ điều phối ODAError! Bookmark not defined.
3.1.4. Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá các dự án ODA .......... Error!
Bookmark not defined.


3.1.5. Hoàn thiện công tác tổ chức quản lý ...... Error! Bookmark not defined.
3.2. Nhóm giải pháp thực hiện ODA ............... Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Đẩy mạnh tốc độ giải ngân .................. Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Đẩy nhanh tiến độ triển khai thực hiện dự án ODAError! Bookmark not
defined.
3.2.3. Xây dựng hệ thống thông tin hữu hiệu về ODAError!
defined.

Bookmark

not

3.2.4. Tăng cường công tác đào tạo và điều phối bố trí cán bộ trong quản lý và
sử dụng ODA ..................................................... Error! Bookmark not defined.
3.2.5. Tăng cường quan hệ đối tác và nâng cao hiệu quả viện trợ ......... Error!
Bookmark not defined.
3.2.6. Tìm kiếm các nguồn vốn đối ứng trong các dự án ODAError! Bookmark
not defined.
KẾT LUẬN ........................................................ Error! Bookmark not defined.

TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 7
PHỤ LỤC


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, vốn đầu tƣ cho phát triển là một
trong những yếu tố quyết định đến sự thành công hay thất bại của mỗi quốc gia.
Đối với Việt Nam, một quốc gia có nền kinh tế chịu ảnh hƣởng nặng nề bởi
chiến tranh, các nguồn lực trong nƣớc hạn chế, tích lũy chƣa cao, việc thu hút
các nguồn vốn đầu tƣ để thực hiện quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa trở
thành chiến lƣợc quan trọng của nền kinh tế. Bên cạnh các nguồn vốn đầu tƣ
trực tiếp trong, ngoài nƣớc thì vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) của các tổ
chức quốc tế, các nƣớc phát triển là một kênh cấp vốn quan trọng cho sự nghiệp
phát triển kinh tế-xã hội của Việt Nam.
Việt Nam chính thức đƣợc nhận nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức
của của rất nhiều nhà tài trợ song phƣơng, đa phƣơng, các tổ chức phi chính
phủ, các quốc gia từ năm 1993. Sau hơn 20 năm thực hiện ODA đã phần nào
đáp ứng đƣợc nhu cầu bức thiết về vốn trong công cuộc Công nghiệp hóa – hiện
đại hóa đất nƣớc, góp phần thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế, phát triển bền vững và
xóa đói giảm nghèo. Việt Nam luôn đƣợc các nhà tài trợ đánh giá là điểm sáng
trong thu hút, sử dụng ODA và nhận đƣợc sự ủng hộ mạnh mẽ của cộng đồng
các nhà tài trợ trên thế giới.
Tuy nhiên, trong nhiều năm gần đây, do ảnh hƣởng của suy thoái kinh tế
toàn cầu, sự đóng góp của các nhà tài trợ có sự giảm sút so với thời gian trƣớc.
Việc quản lý và sử dụng ODA phát sinh nhiều bất cập nhƣ thời gian giải ngân
chậm, lãng phí, sử dụng sai mục đích, tham nhũng gây mất lòng tin đối với nhà
tài trợ. Bên cạnh đó, năm 2010, Việt Nam trở thành nƣớc có thu nhập trung bình
vì vậy một số nhà tài trợ sẽ cắt giảm nguồn tài trợ này hoặc cắt giảm các điều
kiện ƣu tiên đối với Việt Nam. Ngoài ra, việc sử dụng ODA nhiều ƣu đãi luôn

có các điều kiện ràng buộc đi kèm, đó là sự chi phối về kinh tế, chính trị và xã
hội. Câu hỏi đặt ra là: “Thực trạng thu hút và sử dụng nguồn vốn ODA của Việt
Nam thời gian qua như thế nào? Việt Nam sẽ làm gì để tiếp tục có được nguồn
vốn này trong thời gian tới?”


Xuất phát từ yêu cầu trên, đề tài “Thu hút và sử dụng ODA ở Việt Nam
giai đoạn 2010 -2015. Thực trạng và giải pháp” đƣợc lựa chọn nghiên cứu làm
luận văn tốt nghiệp.
2. Tình hình nghiên cứu
Hiện nay có rất nhiều đề tài nghiên cứu, bài tham luận, bài viết trên các
tạp chí về nguồn vốn Hỗ trợ phát triển chính thức (ODA). Các nghiên cứu tập
trung nêu lên các vấn đề về tình hình của thu hút và quản lý sử dụng ODA, các
giải pháp để nâng cao hiệu quả của ODA. Cụ thế:
Tác giả Lê Đăng Doanh (2014) đã nêu lê sự cần thiết phải thay đổi nhận
thức về ODA trong bài nghiên cứu “Đổi mới nhận thức về ODA”. Theo nhà
nghiên cứu “Vốn ODA chủ yếu là vốn tín dụng, hoàn toàn không phải là viện trợ
không hoàn lại” hay “tiền chùa” nhƣ vẫn bị cố ý hiểu lầm trong một bộ phận
không nhỏ cán bộ và dân chúng. Sau khi Việt Nam gia nhập nhóm thấp nhất
trong những nƣớc có thu nhập trung bình thì điều kiện ƣu đãi giảm đi, điều kiện
vay và trả nợ cũng khắc nghiệt hơn. Những hệ lụy này của ODA còn chƣa đƣợc
làm rõ trong công luận, trong khi căn bệnh “nghiện ODA” gắn liền với lợi ích
nhóm, tƣ duy nhiệm kỳ thành tích chủ nghĩa đã và đang khiến số công trình sử
dụng vốn ODA xuất hiện quá nhiều và liên tục nối nhau dẫn tới tình trạng giải
phóng mặt bằng không triển khai kịp, vốn đối ứng không có đủ, khiến các công
trình chậm hoàn thành, kém hiệu quả.
Tác giả Hoàng Xuân Trung đã chỉ ra kinh nghiệm thu hút và quản lý
ODA của EU tại các nƣớc Châu Á trong bài viết “Kinh nghiệm thu hút sử dụng
vốn ODA EU tại các nước Châu Á” đăng tải trên tạp chí Nghiên cứu Châu Âu số
6 (93) năm 2008. Trong quản lý ODA, Trung Quốc đặc biệt đề cao vai trò quản

lý và giám sát của Bộ Tài Chính và Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia dựa
trên nguyên tắc “ai hưởng lợi, người đó trả nợ”. Các quốc gia Châu Á khác nhƣ
Thái Lan, Myanmar, Philipines... sử dụng ODA dựa trên quan điểm tận dụng
nguồn vốn huy động từ bên ngoài phát triển kinh tế - xã hội quốc gia, đảm bảo
phát triển bền vững mà không gây tác động xấu tới an ninh tài chính quốc gia.
3


Các quốc gia này đã đạt đƣợc những thành công nhất định trong việc sử dụng
nguồn vốn ODA.
Bên cạnh việc nghiên cứu các cách thức giải pháp sử dụng ODA hiệu quả,
các nhà khoa học còn chỉ rõ bản chất của ODA giúp cho các nƣớc nhận viện trợ
hiểu rõ đƣợc bên cạnh những lợi ích kinh tế trƣớc mắt còn là những ràng buộc về
chính trị, kinh tế, phát triển bền vững... Mới đây, tờ The Economist đã có một
bài viết dẫn chứng một số kết quả đánh giá tích cực về dòng vốn viện trợ. Theo
đó, nghiên cứu gần đây của hai nhóm nhà kinh tế Sebastian Galiani và Ben Zou
(Đại học Maryland) và Stephen Knack và Colin Xu (Ngân hàng thế giới) sau khi
nghiên cứu dữ liệu của 35 quốc gia đã ƣớc tính rằng cứ mỗi 1% thu nhập của
một quốc gia có đƣợc từ vốn viện trợ, tốc độ tăng trƣởng kinh tế hằng năm sẽ
tăng thêm khoảng 1/3 điểm phần trăm trong ngắn hạn. Trƣớc đó, vào năm 2011,
nhà kinh tế Markus Brückner thuộc Đại học Adelaide (Úc), ƣớc tính rằng 1%
mức tăng trong vốn viện trợ sẽ nâng tăng trƣởng thu nhập bình quân theo đầu
ngƣời cũng bằng một con số dƣơng nhƣng nhỏ hơn kết quả trên: 0,1 điểm phần
trăm.
Giáo sƣ Sumi Kazuo, Giáo sƣ Đại học Yokohama đã nêu rõ vấn đề này
trong cuốn “Sự thật viện trợ ODA”. Theo Giáo sƣ Sumi Kazuo, nhà tài trợ tạo ra
và duy trì một “nhu cầu viện trợ giả tạo”, hƣớng đến “lợi nhuận cho doanh
nghiệp Nhật Bản” và “đưa ô nhiễm của Nhật Bản ra nước ngoài”. Hội Điều tra
Nghiên cứu về ODA của Nhật Bản đã đƣa ra nhiều phân tích trong cuốn “ODA
– vì cuộc sống của người Nhật Bản”. Cuốn sách đã “vạch trần” bản chất ODA

của Nhật, giúp chúng ta hiểu rằng đằng sau những lời lẽ ngoại giao mỹ miều là
một vũ khí kinh tế đặc biệt mà nhƣ các tác giả khẳng định ở mục cuối của cuốn
sách: “Ngày xưa chúng ta dùng chiến tranh, ngày nay chúng ta dùng ODA”. Đã
có một số nghiên cứu khác chứng minh tác đông tiêu cực của ODA đó là nghiên
cứu của chuyên gia kinh tế Simeon Djankov (Bulgaria) cho rằng các dòng viện
trợ này tƣơng tự nhƣ nguồn tài nguyên trời cho và làm giảm chất lƣợng của thể
chế nội địa thông qua việc khuyến khích hành vi trục lợi. Thậm chí, một nhà
kinh tế khác ngƣời Zambia, bà Dambisa Moyo, sau khi chứng kiến bi kịch của
4


các quốc gia châu Phi khi nhận vốn ODA đã xuất bản một cuốn sách mang tên
“Dead Aid” (tạm dịch: Sự viện trợ chết chóc). Trong đó, cho rằng viện trợ chỉ
khiến các nƣớc nghèo càng nghèo hơn và tăng trƣởng chậm hơn vì nó khuyến
khích hành vi tham nhũng, giảm tiết kiệm và đầu tƣ, gây lạm phát, giảm xuất
khẩu (vì làm tăng giá trị đồng nội tệ) và thậm chí còn dẫn đến nội chiến.
Một phân tích của hai nhà kinh tế Chris Doucouliagos (Đại học Deakin)
và Martin Paldam (Đại học Aarhus) cho thấy hiệu quả ƣớc tính trung bình của
vốn viện trợ đối với tăng trƣởng là dƣơng, nhƣng quá nhỏ để có thể xem là mang
lại một điều gì đó thực sự có ý nghĩa đáng kể. Thậm chí, có ý kiến cho rằng, các
chính sách thƣơng mại hay cho phép nhập cƣ tự do hơn còn mang lại kết quả
tích cực hơn nhiều so với vốn viện trợ.
Ở một khía cạnh khác, các kết quả nghiên cứu về vốn ODA cũng có khả
năng thay đổi khi nguồn dữ liệu đƣợc mở rộng hơn. Chẳng hạn, vào năm 2000,
một nghiên cứu có nhiều ảnh hƣởng để thúc đẩy dòng vốn viện trợ này là nghiên
cứu của hai nhà kinh tế Burnside và Dollar (Ngân hàng Thế giới). Nghiên cứu
này đƣa ra kết luận rằng viện trợ chỉ hiệu quả khi nƣớc nhận áp dụng chính sách
tốt.
Chính sách tốt ở đây là chính sách về thặng dự ngân sách, tỉ lệ lạm phát và
độ mở thƣơng mại. Nếu điều kiện này đƣợc thỏa mãn, viện trợ sẽ có quan hệ tích

cực và thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế.
Không chỉ dừng ở việc nghiên cứu ODA nói chúng, các nhà nghiên cứu
còn đi sâu phân tích ODA trong nhiều lĩnh vực. Nhóm nghiên cứu DFID Bộ
Phát triển Quốc tế Anh, (2004) đã tiến hành Báo cáo về ODA cho nông nghiệp,
nông thôn. Theo nhóm nghiên cứu các dự án trong lĩnh vực này chƣa hiệu quả
thậm chí là không thành công do cơ chế quản lý, điều phối yếu kém. Báo cáo
nhận định trong thời gian tới các nhà tài trợ sẽ chỉ quan tâm đến tính bền vững,
chất lƣợng và năng suất của các dự án nông nghiệp.
- “Thu hút và sử dụng vốn hỗ trợ phát triển chính thức : Trường hợp
ngành đường sắt Việt Nam ” của Bùi Thanh Hƣơng – Trƣờng Đại học Kinh Tế 5


Đại Học Quốc Gia Hà Nội (2008), luận văn đã tổng hợp và phân tích chính sách
thu hút ODA ở Việt Nam nói chung và ngành đƣờng sắt nói riêng, làm rõ thực
trạng việc thu hút, quản lý và sử dụng ODA trong ngành đƣờng sắt Việt Nam
trong thời gian từ năm 1995 – 2008, trên cơ sở đó tác giả đƣa ra đƣợc những giải
pháp khả thi để thu hút và sử dụng có hiệu quả hơn nữa vốn ODA trong ngành
đƣờng sắt Việt Nam trong giai đoạn sau khi Việt Nam ra nhập WTO.
- “ODA của ngân hàng phát triển Châu Á (ADB) trong ngành Lâm
Nghiệp (nghiên cứu trường hợp 4 tỉnh Thanh Hóa, Quảng Trị, Gia Lai, Phú Yên
giai đoạn 2001 -2005 ” của Nguyễn Ngọc Hải – Trƣờng Đại học kinh tế - Đại
Học Quốc Gia Hà Nội (2008), luận văn đã nêu bật những thành công và hạn chế
trong sử dụng ODA của ADB tại dự án vay đầu tiên của ngành Lâm Nghiệp,
trên cơ sở đó tác giả đề xuất một số giải pháp và kiến nghị nhằm khắc phục các
mặt hạn chế và rút kinh nghiệm cho các dự án vốn vay ODA từ ADB trong Lâm
nghiệp sau này.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cƣ́u
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở tập trung phân tích , đánh giá thực trạng thu hút và sử dụng
nguồn vốn ODA ở Việt Nam từ năm 2010-2015. Chỉ ra những thành công, hạn

chế và nguyên nhân của những hạn chế trong thu hút và sử dụng ODA. Luận văn
đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm tăng cƣờng thu hút, sử dụng vốn ODA từ
các nhà tài trợ.
Từ mục đích nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu của đề tài là: Việt Nam đã
thu hút và sử dụng nguồn vốn ODA trong giai đoạn 2010 -2015 nhƣ thế nào?
Thực trạng thu hút, sử dụng vốn ODA ở Việt Nam thời gian qua diễn ra nhƣ thế
nào, đạt đƣợc những kết quả và có những hạn chế gì, nguyên nhân tồn tại hạn
chế đó là gì? Việt Nam phải làm gì để tăng cƣờng thu hút sử, dụng nguồn vốn
này trong thời gian tới.

6


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Bộ Kế hoạch và đầu tƣ (2014), Báo cáo tình hình kinh tế xã hội năm

2014.
2.

Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ (2006), Nghị định 131/2006/NĐ-CP ngày

09/11/2006, “Quy chế quản lý và sử dụng nguồn hỗ trợ phát triển chính thức”.
3.

Bộ Kế hoạch Đầu tƣ, Bản tin ODA số 40, 6/2013

4.

Bộ Kế hoạch & Đầu tƣ (2008), “Năm 2008: Giải ngân vốn ODA vƣợt chỉ

tiêu”, Tạp chí cộng sản điện tử, số 22(166)/2008,
/>41154045
5.

Chính phủ (2012), Định hướng thu hút và sử dụng nguồn ODA trong thời

kỳ 2011 - 2015.
6.

Chính phủ (2007), Báo cáo của Chính phủ tại Hội nghị Nhóm tư vấn các

nhà tài trợ cho Việt Nam, Hà Nội.
7.

Cơ quan đại diện ngoại giao Việt Nam ở nƣớc ngoài (2008), “Việt Nam

sử dụng minh bạch và hiệu quả vốn ODA”,
/>8.

Lê Đăng Doanh (2014), “Đổi mới nhận thức về ODA”, Tạp chí Tia sáng,

/>9.

Thanh Hải (2005), “Dự án ODA làm thế nào để hợp tác có hiệu quả”, Tạp

chí Lao động - xã hội, (264/2005), Tr. 39,40,42.
10.

Phạm Chi Lan (2014), “Những điều cần xem lại về ODA” , Tạp chí Tia

sáng,
/>11.

Hà Thị Ngọc Oanh (2004), Hỗ trợ phát triển chính thức ODA - những

kiến thức căn bản và thực tiễn ở Việt Nam, NXB Giáo dục, Hà Nội.
12.

Thanh tra Chính phủ (2005), “Tình hình vận động và sử dụng ODA thời

kỳ 2001 - 2005 và những bài học rút ra”,
/>7


13.

Phạm Thị Túy (2005), “Giải ngân vốn ODA của Việt Nam vẫn ở mức

thấp - nguyên nhân và biện pháp khắc phục”, Tạp chí Ngân hàng, (3/2005), Tr.
53-57.
14.

Trần Văn Thọ (2014), “Dùng ODA nhƣ thế nào”, Thời Báo Kinh tế Sài

Gòn
15.

Hoàng Xuân Trung (2008), “Kinh nghiệm thu hút sử dụng vốn ODA EU

tại các nước Châu Á” đăng tải trên tạp chí Nghiên cứu Châu Âu số 6 (93) /2008.
16.

Sumi Kazuo (2010), Sự thật viện trợ ODA, Đại học Yokohama

17.

Vũ Ngọc Uyên (2007), Tác động của ODA đối với tăng trưởng kinh tế

của Việt Nam, Luận án Tiến sĩ Kinh tế.
18.

Hà Vy (2007), Cam kết ODA đạt kỷ lục hơn 5 tỷ USD,

/>19.

Websites:



/>.v


8