02 QT sinh vat va cac MQH trong QT TLBG

Luyện thi đại học môn Sinh học – Thầy Nguyễn Quang Anh

QT sinh vật và các MQH sinh thái trong QT

QUẦN THỂ SINH VẬT VÀ CÁC MỐI QUAN HỆ SINH
THÁI TRONG QUẦN THỂ
(TÀI LIỆU BÀI GIẢNG)

Giáo viên: NGUYỄN QUANG ANH

I. Quần thể
1. Khái niệm quần thể
Quần thể là nhóm cá thể cùng một loài hoặc dưới loài, khác nhau về giới tính; về tuổi và về kích thước,
phân bố trong vùng phân bố của loài, chúng có khả năng giao phối tự do với nhau (trừ dạng sinh sản vô
tính) để sinh ra các thế hệ mới hữu thụ.
Ví dụ:

Quần thể là một tổ chức sinh học ở mức cao, được đặc trưng bởi những tính chất mà cá thể không bao
giờ có như cấu trúc về giới tính, về tuổi, mức sinh sản, mức tử vong - sống sót và sự dao động số lượng cá
thể của quần thể...
Những loài nào có vùng phân bố hẹp, điều kiện môi trường khá đồng nhất thường hình thành một quần
thể (loài đơn hình: Monomorphis). Ngược lại, những loài có vùng phân bố rộng, điều kiện môi trường
không đồng nhất ở những vùng khác nhau của vùng phân bố thì thường tạo nên nhiều quần thể thích nghi
với các điều kiện đặc thù của từng địa phương (loài đa hình: Polymorphis). Tính đa hình càng lớn, loài
càng dễ dàng thích nghi với sự biến động có tính chu kỳ hay bất thường của các yếu tố môi trường trong
vùng phân bố rộng của mình.
Ý nghĩa sinh học quan trọng của quần thể là khả năng khai thác nguồn sống, trước hết là năng lượng
một cách hợp lý nhất. Chiến lược năng lượng tối ưu là khuynh hướng chủ đạo để xác lập và phát triển cấu
trúc của quần thể.
Đối với con người, ý nghĩa quan trọng nhất của quần thể là khả năng hình thành sinh khối của nó hay
khả năng tạo nên chất hữu cơ dưới dạng các cơ thể sinh vật mà con người có thể lựa chọn cho mục đích sử

dụng của mình (những sản phẩm có lợi, không có lợi, có hại).
2. Quá trình hình thành quần thể
- Đầu tiên, một số cá thể cùng loài phát tán tới môi trường sống mới của môi trường
- Những cá thể thích nghi được với môi trường thì tồn tại và giữa chúng thiết lập mối quan hệ sinh thái
- Các cá thể sinh sản và dần hình thành quần thể ổn định.
Hocmai.vn – Ngôi trường chung của học trò Việt

Tổng đài tư vấn: 1900 58-58-12

- Trang | 1 -


Luyện thi đại học môn Sinh học – Thầy Nguyễn Quang Anh

QT sinh vật và các MQH sinh thái trong QT

II. Các mối quan hệ trong quần thể
- Trong quần thể có các mối quan hệ hỗ trợ và cạnh tranh cùng loài.
1. Quan hệ hỗ trợ
Ví dụ:

Sự tụ họp hay sống thành bầy, đàn: côn trùng, chim, cá, ong, tre, lau sậy...
Trong nhiều trường họp quần tụ chỉ là tạm thời ở những thời gian nhất định như con cái gần bên cha
mẹ, hoặc cá thể họp thành đàn để sinh sản, săn mồi, chống lại kẻ thù...
Trong bầy, đàn các cá thể có nhiều đặc điểm sinh lí và tập tính sinh thái có lợi như giảm tiêu hao lượng
ôxi, tăng cường độ dinh dưỡng, có khả năng chống lại các điều kiện bất lợi cho đời sống... Hiện tượng đó
gọi là “hiệu suất nhóm”.
Sống thành xã hội: các loài côn trùng như ong, kiến, mối... Theo kiểu mẫu hệ có sự phân chia thứ bậc
và chức năng rất chăt chẽ và cứng nhắc.
Ý nghĩa: Đảm bảo cho quần thể tồn tại một cách ổn định và khai thác tối ưu nguồn sống của môi

trường, tăng khả năng sống sót và khả năng sinh sản của cá thể.
2. Quan hệ cạnh tranh
a. Khái niệm
- Khi mật độ cá thể của quần thể tăng lên quá cao, nguồn sống của môi trường không đủ cung cấp cho mọi
cá thể trong quần thể
các cá thể tranh giành nhau thức ăn, nơi ở, ánh sáng và các nguồn sống khác; các
con đực tranh giành con cái.
Các mối quan hệ cạnh tranh trong loài
Các mối quan hệ
Điều kiện
Cạnh tranh cùng nguồn Mật độ quần thể vượt
sống
quá sức chịu đựng của
môi trường
Kí sinh cùng loài
Nguồn thức ăn rất hạn
hẹp
Ăn thịt đồng loại

Nguồn thức ăn suy kiệt

Ý nghĩa
Là hình thức CLTN,
nhằm nâng cao mức
sống sót của quần thể
Giảm sức ép lên nguồn
thức ăn hạn hẹp.

Ví dụ
Tự tỉa thưa ở thực vật,

sinh sản tranh giành con
cái...
Các sống sâu
Edriolychnus schmidti
và Ceratias sp
Tồn tại con non có sức Cá vược châu Âu; cá
sống cao hơn
mập...

b. Ý nghĩa
Hocmai.vn – Ngôi trường chung của học trò Việt

Tổng đài tư vấn: 1900 58-58-12

- Trang | 2 -


Luyện thi đại học môn Sinh học – Thầy Nguyễn Quang Anh

QT sinh vật và các MQH sinh thái trong QT

- Quan hệ cạnh tranh làm cho số lượng và phân bố của cá thể trong quần thể được duy trì ở mức phù hợp
với nguồn sống và không gian sống, đảm bảo sự tồn tại và phát triển của quần thể.
c. Một số câu hỏi
Câu 1: Có những hình thức cạnh tranh nào phổ biến? Nêu nguyên nhân và hiệu quả của các hình thức
cạnh tranh đó?
Hướng dẫn:
- Các hình thức cạnh tranh:
+ Cạnh tranh về nguồn sống: thức ăn, nơi ở, ánh sáng.
+ Cạnh tranh sinh sản: Tranh giành con đực hoặc con cái trong mùa sinh sản.

- Nguyên nhân và hiệu quả: Kết quả dẫn tới những cá thể mạnh khỏe có sức sống cao hơn sẽ tồn tại,
những cá thể yếu hơn sẽ bị đào thải – bị chết, bị ăn thịt hoặc phát tán đi nơi khác, mật độ cá thể trong quần
thể duy trì ở mức phù hợp.
Câu 2: Hãy nêu nguyên nhân của hiện tượng tự tỉa thưa ở thực vật. Nguyên nhân và hiệu quả của việc
phát tán cá thể động vật ra khỏi đàn là gì? Nêu ví dụ?
Hướng dẫn:
Nguyên nhân của hiện tượng tự tỉa thưa ở thực vật: Do các cây mọc gần nhau nên thiếu ánh sáng, chất
dinh dưỡng,...khi đó cạnh tranh giữa các cá thể xảy ra gay gắt tranh giành nhau ánh sáng, nước và muối
khoáng, những cây có khả năng vươn lên cao và hệ rễ phát triển mạnh, lấy được nhiều ánh sáng, nước,
muối khoáng,...sẽ tồn tại và chiếm cứ phần trên cao của tán rừng. Ngược lại hàng loạt cây sống dưới tán
cây khác do thiếu ánh sáng và chất dinh dưỡng sẽ sớm bị chết. Mật độ cây còn lại được điều chỉnh ở mức
độ phù hợp
Nguyên nhân và hiệu quả của việc phát tán cá thể động vật ra khỏi đàn là: Do sự cạnh tranh về nơi ở,
thức ăn, con đực tranh giành nhau con cái hoặc do tập tính của từng loài chỉ tồn tại với 1 số lượng cá thể
vừa phải trong đàn. Hiệu quả của việc phát tán cá thể làm giảm nhẹ cạnh tranh giữa các cá thể, hạn chế sự
cạn kiệt nguồn thức ăn, giảm mật độ cá thể và hạn chế ô nhiễm.
Ví dụ: hiện tượng tách khỏi đàn của hổ, sư tử...
Giáo viên : Nguyễn Quang Anh
Nguồn :

Hocmai.vn – Ngôi trường chung của học trò Việt

Tổng đài tư vấn: 1900 58-58-12

Hocmai.vn

- Trang | 3 -