Phát triển năng lực tự học của học sinh trung học phổ thông thông qua dạy học chương nitơ photpho

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
----------

VŨ THỊ THẢO

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC SINH
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÔNG QUA DẠY HỌC
CHƢƠNG NITƠ - PHOTPHO

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
----------

VŨ THỊ THẢO

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC SINH
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÔNG QUA DẠY HỌC
CHƢƠNG NITƠ - PHOTPHO

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC

Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
BỘ MÔN HÓA HỌC
Mã số: 60 14 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐẶNG THỊ OANH

HÀ NỘI – 2015


LỜI CẢM ƠN
Sau thời gian nghiên cứu và thực hiện, tôi đã hoàn thành xong luận văn
thạc sĩ với đề tài “Phát triển năng lực tự học của học sinh trung học phổ
thông thông qua dạy học chương Nitơ- photpho”. Tôi vui mừng với thành
quả đạt được và rất biết ơn đến các thầy cô giáo, gia đình, bạn bè cùng các em
học sinh đã giúp đỡ tôi khi thực hiện luận văn này.
Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến:
- PGS.TS. Đặng Thị Oanh đã tận tình hướng dẫn trong suốt quá trình viết và
thực hiện đề tài.
- Các Giảng viên trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội, Đại
học sư phạm Hà Nội đã giảng dạy, xây dựng cho tôi nền tảng kiến thức lí
luận vững chắc.
- Tập thể thầy cô, cán bộ công nhân viên phòng sau đại học đã tạo điều kiện
tốt nhất cho tôi được học tập, hoàn thành các khóa học.
- Tập thể các thầy cô giáo, các em học sinh của trường THPT Kinh Môn và
THPT Phúc Thành thuộc huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương đã tạo điều
kiện cho tôi tiến hành thực nghiệm đề tài.
- Gia đình, bạn bè đã tiếp sức, động viên tôi hoàn thành tốt luận văn.
Cuối cùng tôi xin kính chúc quý Thầy, Cô dồi dào sức khỏe và thành công
trong sự nghiệp cao quý.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày 18 tháng 11 năm 2015
Tác giả

Vũ Thị Thảo

i


DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT SỬ DỤNG TRONG ĐỀ TÀI
Từ viết tắt

Ý nghĩa

CĐSP

:

Cao đẳng sư phạm

ĐHSP

:

Đại học sư phạm

ĐC

:

Đối chứng

GV

:

Giáo viên

HS

:

Học sinh

KT-ĐG

:

Kiểm tra - đánh giá

ND

:

Nội dung

NL

:

Năng lực

NLTH

:

Năng lực tự học

NXB

:

Nhà xuất bản

PP

:

Phương pháp

PPDH

:

Phương pháp dạy học

PTHH

:

Phương trình hóa học

TH

:

Tự học

THCS

:

Trung học cơ sở

THPT

:

Trung học phổ thông

TN

:

Thực nghiệm

TNSP

:

Thực nghiệm sư phạm

SGK

:

Sách giáo khoa

VNEN

:

Mô hình trường học mới Việt Nam
(Viet Nam Escuela Nueva)

ii


MỤC LỤC

Trang
i

Lời cảm ơn
Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt

ii

Danh mục các bảng

vii

Danh mục các hình

viii

MỞ ĐẦU

Error! Bookmark not defined.
1

1. Lý do chọn đề tài

Error! Bookmark not defined.
1

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

2

3. Mục đích nghiên cứu đề tài

Error! Bookmark not defined.
4

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

4

5. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

Error! Bookmark not defined.
4

6. Phạm vi nghiên cứu

Error! Bookmark not defined.
4

7.Giả thuyết khoa học

Error! Bookmark not defined.
4

8.Các phương pháp nghiên cứu

Error! Bookmark not defined.
4

9. Điểm mới của đề tài

Error! Bookmark not defined.
5

10. Cấu trúc luận văn

5

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ TỰ
HỌC CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG.

6

1.1. Cơ sở lý luận về tự học

6

1.1.1. Quan niệm về tự học

6

1.1.2. Vị trí, vai trò của tự học

7

1.1.3. Các yếu tố của tự học

8

1.1.3.1. Động cơ tự học

8

1.1.3.2. Thái độ tự học

9

1.1.3.3. Chu trình tự học

9

1.1.3.4. Các hình thức tự học

10

1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình tự học
1.2. Cơ sở lý luận về năng lực tự học

11
12

1.2.1. Khái niệm về năng lực, năng lực chung của học sinh THPT
1.2.1.1. Khái niệm về năng lực

12
12

iii


1.2.1.2. Phẩm chất, năng lực cần phát triển cho học sinh trung học phổ thông

14

1.2.2. Năng lực tự học của học sinh trung học phổ thông

15

1.2.2.1. Khái niệm về năng lực tự học.

15

1.2.2.2. Cấu trúc của năng lực tự học

15

1.3. Cơ sở lý luận về việc tổ chức cho HS học tập theo tài liệu tự học có
hƣớng dẫn và mô hình VNEN.

18

1.3.1. Xây dựng và tổ chức cho HS học tập theo tài liệu tự học có
hướng dẫn

18

1.3.1.1. Thế nào là tài liệu tự học có hướng dẫn

18

1.3.1.2. Tài liệu tự học có hướng dẫn với nội dung lý thuyết

18

1.3.1.3. Tài liệu tự học có hướng dẫn với nội dung theo chủ đề bài tập

19

1.3.1.4. Hướng dẫn học sinh học theo tài liệu tự học có hướng dẫn

20

1.3.1.5. Ưu và nhược điểm của phương pháp tự học theo tài liệu tự học
có hướng dẫn

20

1.3.2. Mô hình trường học mới Việt Nam VNEN

21

1.3.2.1. Tổng quan, lý luận về mô hình trường học mới Việt Nam VNEN 21
1.3.2.2. Cấu trúc một bài học được thiết kế theo mô hình VNEN

23

1.3.2.3. Đánh giá năng lực của học sinh theo mô hình VNEN

27

1.3.2.4. Ưu, nhược điểm của mô hình VNEN với dạy học ở trường
phổ thông

27

1.4. Thực trạng về năng lực tự học của học sinh phổ thôngError! Bookmark 29
not defined.
TIỂU KẾT CHƢƠNG I

32

CHƢƠNG 2. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC SINH
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÔNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG
NITƠ- PHOTPHO

33

2.1. Mục tiêu, chƣơng trình và đặc điểm dạy học chƣơng nitơ - photphoHóa học lớp 11

33

2.1.1. Mục tiêu, yêu cầu của chương nitơ – photpho

33

2.1.2. Cấu trúc chương trình của chương nitơ – photpho

34

2.1.3. Đặc điểm về phương pháp dạy học chương nitơ – photpho

35

2.2. Đề xuất một số biện pháp áp dụng trong dạy học chƣơng nitơ –

iv


photpho nhằm phát triển năng lực tự học của học sinh trung học phổ
36

thông.
2.2.1. Biện pháp 1: Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn cho học sinh

36

2.2.1.1. Tổng quan về tài liệu tự học có hướng dẫn

36

2.2.1.2. Tài liệu 1. Tài liệu tự học có hướng dẫn với nội dung lý thuyết

37

2.2.1.3. Tài liệu 2: Tài liệu tự học có hướng dẫn với nội dung bài tập

51

2.2.2. Biện pháp 2. Thiết kế tài liệu hướng dẫn học theo mô hình trường 71

học mới VNEN

87

2.3. Thiết kế giáo án thực hiện dạy học theo 2 biện pháp trên
2.3.1. Giáo án tổ chức dạy học theo biện pháp sử dụng tài liệu tự học có 87
hướng dẫn
2.3.2. Giáo án tổ chức dạy học theo biện pháp sử dụng bài học theo mô 89
90

hình VNEN
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2.

91

CHƢƠNG 3.THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM

91

3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm

91

3.1.1. Mục đích thực nghiệm

91

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm

Error! Bookmark not defined.
91

3.2. Thời gian, đối tƣợng thực nghiệm

91

3.2.1. Thời gian thực nghiệm

91

3.2.2. Đối tượng thực nghiệm
3.3. Tiến hành thực nghiệm đánh giá hiệu quả của việc sử dụng các dạng 92
tƣ liệu đến việc nâng cao năng lực tự học
3.3.1. Thực nghiệm đánh giá hiệu quả của việc sử dụng tài liệu tự học có 92
hướng dẫn

3.3.2. Thực nghiệm đánh giá hiệu quả của việc áp dụng giảng dạy theo mô 93
hình trường học mới Việt Nam VNEN

93

3.3.3. Xử lý thống kê kết quả thực nghiệm thu được

93

3.4. Kết quả thực nghiệm

93

3.4.1. Đánh giá về tinh thần, thái độ và hứng thú của HS

94

3.4.2. Đánh giá năng lực tự học của HS theo bộ công cụ đã xây dựng

94

v


3.4.2.1. Kết quả các bài kiểm tra của các lớp thực nghiệm và đối chứng
3.4.2.2. Đánh giá về các tài liệu sử dụng trong dạy học nhằm hình 98
thành phát triển năng lực tự học của học sinh
3.4.2.3. Đánh giá năng lực tự học của học sinh thông qua bảng kiểm 103
105

quan sát
TIỂU KẾT CHƢƠNG 3

106

KẾT LUẬN CHUNG

107

TÀI LIỆU THAM KHẢO

109

PHỤ LỤC

vi


DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 1.1. Bảng mô tả cấu trúc của năng lực tự học……………………………. 15
Bảng 1.2. Bảng mô tả các chỉ số hành vi của các năng lực thành tố…………. 16
Bảng 1.3. Bảng mô tả các hoạt động chính trong bài học theo mô hình
trường học mới Việt Nam……………………………………………………………

26

Bảng 1.4. Kết quả điều tra năng lực tự học của học sinh …………………… 29
Bảng 3.1. Bảng thống kê điểm kiểm tra sau tác động lớp 11B,11E (ĐC) –
11A, 11D (TN) THPT Kinh Môn…………………………………………………... 94

Bảng 3.2. Bảng tham số thống kê đặc trưng lớp 11B,11E (ĐC) – 11A, 11D
(TN)THPT Kinh Môn………………………………………………………………… 95
Bảng 3.3. Bảng thống kê điểm kiểm tra sau tác động lớp 11B(ĐC) và 11A
(TN) THPT Phúc Thành……………………………………………………………

95

Bảng 3.4. Bảng tham số thống kê đặc trưng lớp 11B(ĐC) và 11A (TN)
THPT Phúc Thành……………………………………………………………………

96

Bảng 3.5. Bảng thống kê điểm kiểm tra sau tác động lớp 11B(ĐC) và 11A
(TN) THPT Kinh Môn……………………………………………………………….. 96
Bảng 3.6. Bảng tham số thống kê đặc trưng lớp 11B(ĐC) và 11A (TN)
THPT Kinh Môn……………………………………………………………………… 97
Bảng 3.7. Tổng hợp ý kiến đánh giá tài liệu giảng dạy tự học có hướng
dẫn……………………………………………………………………………………… 98
Bảng 3.8. Tổng hợp ý kiến đánh giá tài liệu giảng dạy biên soạn theo mô
hình trường học mới Việt Nam (VNEN)…………………………………………..

100

Bảng 3.9. Bảng kết quả đánh giá năng lực tự học của học sinh………………. 103

vii


DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang

Hình 1.1. Sơ đồ các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình tự học…………………..

12

Hình 2.1. Sơ đồ mối liên hệ giữa các nội dung nghiên cứu các chất…………..

35

Hình 3.1. Đường lũy tích điểm kiểm tra bài amoniac lớp 11B,11E (ĐC) –
11A, 11D (TN)…………………………………………………………………………

95

Hình 3.2. Đường lũy tích điểm kiểm tra bài amoniac lớp 11B (ĐC) – 11A
(TN) trường THPT Phúc Thành……………………………………………………..

96

Hình 3.3. Đường lũy tích điểm kiểm tra bài axit nitric lớp 11B (ĐC) – 11A
(TN) trường THPT Kinh Môn………………………………………………………..

97

Hình 3.4. Biểu đồ đánh giá mức độ đạt được các tiêu chí chỉ báo năng lực tự
học khi sử dụng tài liệu tự học có hướng dẫn trong dạy học……………………

104

Hình 3.5. Biểu đồ đánh giá mức độ đạt được các tiêu chí chỉ báo năng lực tự
học khi dạy học theo mô hình trường học mới Việt Nam (VNEN) ……………..

viii

104


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Ngô Ngọc An (2007), Rèn luyện kĩ năng giải toán hóa học 11, T1. NXB Giáo dục
2. Phạm Đức Bình (2007), Phương pháp giải bài tập hóa phi kim, NXB Giáo dục
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (8/2015), Dự thảo Chương trình giáo dục phổ thông
tổng thể trong chương trình giáo dục phổ thông mới.
4. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng
môn hóa học lớp 11. NXB Giáo dục Việt Nam.
5. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn dạy học và kiểm tra đánh giá
kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh môn Hóa Học cấp
THPT
6. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn xây dựng các chuyên đề dạy
học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh môn
Hóa học.
7. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Vụ giáo dục trung học, Tài liệu tập huấn cán bộ
quản lý, giáo viên triển khai mô hình trường học mới Việt Nam môn khoa học
tự nhiên lớp 6.
8. GS.TS Nguyễn Hữu Đĩnh, PGS.TS Đặng Thị Oanh, TS. Đặng Xuân Thƣ
(2008), Dạy và học hóa học 11 theo hướng đổi mới- Sách kèm đĩa CD, NXB
Giáo dục.
9. TS. Cao Cự Giác. Bài giảng trọng tâm chương trình chuẩn hóa học 11- NXB

Đại học Quốc Gia HN
10. Cao Cự Giác (2006), Hướng dẫn giải nhanh bài tập hóa học tập ba, NXB Đại
học Quốc gia Hà Nội

11. Trần Bá Hoành, Tháng 7/1998, “Vị trí của tự học tự đào tạo trong quá trình
dạy học giáo dục và đào tạo”, Tạp chí Nghiên cứu giáo dục.
12. Nguyễn Thúy Hồng, Dƣơng Quang Ngọc, Nguyễn Thị Thanh Mai, Đặng
Thị Thu Thủy, Nguyễn Thị Thanh, Vũ Thị Minh Nguyệt, Tài liệu hướng dẫn
tự học, Dự án phát triển giáo dục THPT giai đoạn 2.
13. Nguyễn Hiền Hoàng, Nguyễn Cửu Phúc, Lê Ngọc Tứ (2008), Phương pháp
làm bài tập trắc nghiệm hóa học phần đại cương và vô cơ, NXB Giáo dục
14. Nguyễn Kì ( 1998), Tạp chí Nghiên cứu giáo dục số 7/ 1998.

9


15. Nguyễn Thị Ngà (2010) “Xây dựng và sử dụng tài liệu tự học có hướng dẫn
theo môđun phần kiến thức cơ sở hóa học chung - chương trình THPT chuyên hóa
học góp phần nâng cao năng lực tự học cho học sinh”, Luận án tiến sĩ khoa học.
16. Đặng Thị Oanh, Nguyễn Thị Sửu (2014), Phương pháp dạy học môn Hóa học ở
trường phổ thông, NXB ĐHSP.
17. Nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo
dục và đào tạo (2013)
18. Quốc hội nƣớc CHXHCN Việt Nam (2005), Luật Giáo dục số 38/2005/QH11.
19. Thủ tƣớng Chính phủ (2012), Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011 –
2020 ban hành kèm theo Quyết định 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 .
20. GS Nguyễn Cảnh Toàn, 1960, Sách Dạy và Học
21. Nguyễn Cảnh Toàn (chủ biên 1997), Nguyễn Kì – Vũ Văn Tảo – Bùi Tường,
Quá trình dạy – tự học , NXB GD Hà Nội.
22. GS-TSKH Thái Duy Tuyên, 2003, Dạy tự học cho sinh viên trong các nhà
trường Cao đẳng Đại học chuyên nghiệp, Chuyên đề Phương pháp dạy học cho
học viên Cao học, ĐH Huế.
23. Nguyễn Xuân Trƣờng (Tổng chủ biên), Lê Mậu Quyền ( chủ biên), Phạm
Văn Hoan, Lê Chí Kiên ( 2006), Hóa học 11, NXB Giáo dục.

24. Nguyễn Xuân Trƣờng (chủ biên), Từ Ngọc Ánh, Lê chí Kiên, Lê Mậu
Quyền , Bài tập Hóa học 11. NXB Giáo dục Việt Nam.
25. PGS.TS. Nguyễn Xuân Trƣờng – TS. Trần Trung Ninh - Lê Văn Năm Quách Văn Long – Hồ Thị Hƣơng Trà (2007), 1080 Câu hỏi trắc nghiệm hóa
học. NXB Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh.
26. PGS. Đào Hữu Vinh (1997), 500 Bài toán hóa học (Lý thuyết và bài toán),
NXB Giáo dục
27. Từ điển Tiếng Việt (2000), NXB KHKT
Một số trang web
28. Website: />29. Website: />30. Website: />31. Website: />
10