Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề vào dạy học chương phương pháp tọa độ trong không gian lớp 12 ban nâng cao

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

DƢƠNG THỊ THU HÀ

VẬN DỤNG DẠY HỌC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ VÀO DẠY HỌC
CHƢƠNG PHƢƠNG PHÁP TỌA ĐỘ TRONG KHÔNG GIAN
LỚP 12 - BAN NÂNG CAO

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM TOÁN

HÀ NỘI – 2015

i


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

DƢƠNG THỊ THU HÀ

VẬN DỤNG DẠY HỌC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ VÀO DẠY HỌC
CHƢƠNG PHƢƠNG PHÁP TỌA ĐỘ TRONG KHÔNG GIAN
LỚP 12 - BAN NÂNG CAO

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM TOÁN

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN TOÁN)
Mã số: 60 14 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Nhụy

HÀ NỘI – 2015
ii


LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên trong Luận văn này, tác giả xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo,
cô giáo Trƣờng Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội đã nhiệt tình giảng
dạy, hết lòng giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Đặc biệt tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Nhụy ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn và tận tình chỉ bảo tác giả trong quá trình nghiên cứu,
thực hiện đề tài.
Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo dạy Toán và
các em học sinh Trƣờng THPT Ngọc Tảo, Phúc Thọ, Hà Nội đã tạo điều kiện thuận
lợi cho tác giả trong quá trình thực hiện thực nghiệm sƣ phạm góp phần hoàn thành
Luận văn.
Xin chân thành cảm ơn tới gia đình, sự quan tâm giúp đỡ của bạn bè, đồng
nghiệp, đã tạo điều kiện thuận lợi, tiếp sức để tôi hoàn thành Luận văn.
Do khả năng và thời gian có hạn mặc dù đã cố gắng rất nhiều song bản
Luận văn này chắc chắn không tránh khỏi sai sót. Tác giả rất mong tiếp tục nhận
đƣợc sự chỉ dẫn, góp ý của các nhà khoa học, các thầy cô giáo và các bạn đồng
nghiệp.
Xin trân trọng cảm ơn.
Hà Nội, tháng 10 năm 2015
Tác giả

Dƣơng Thị Thu Hà

i

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết tắt

Viết đầy đủ

ĐC

Đối chứng

GV

Giáo viên

HĐ

Hoạt động

HS

Học sinh

mp

Mặt phẳng

Nxb

Nhà xuất bản

SGK

Sách giáo khoa

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

ii


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1. Kết quả kiểm tra giữa kì I ......................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.2. Kết quả bài kiểm tra 15 phút .................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.3. Kết quả bài kiểm tra 45 phút .................... Error! Bookmark not defined.

iii


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. i
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................. ii
DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................ iii
MỤC LỤC ................................................................................................................. iv
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................7

1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................................7
2. Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................8
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................8
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ........................................................................8
5. Giả thuyết khoa học ................................................................................................8
6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu .............................................................................8
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................................8
8. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................... Error! Bookmark not defined.
9. Cấu trúc của luận văn ............................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 1: SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ........ Error! Bookmark not defined.
1.1. Cơ sở khoa học của dạy học giải quyết vấn đề .. Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Cơ sở triết học ........................................................Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Cơ sở tâm lí học .....................................................Error! Bookmark not defined.
1.1.3. Cơ sở giáo dục học .................................................Error! Bookmark not defined.
1.2. Những khái niệm cơ bản .................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Vấn đề .....................................................................Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Hệ thống..................................................................Error! Bookmark not defined.
1.2.3. Tình huống gợi vấn đề ...........................................Error! Bookmark not defined.
1.2.4. Dạy học giải quyết vấn đề .....................................Error! Bookmark not defined.
1.3. Đặc điểm của dạy học giải quyết vấn đề ............ Error! Bookmark not defined.
1.4. Những hình thức dạy học giải quyết vấn đề ...... Error! Bookmark not defined.
1.4.1. Tự nghiên cứu vấn đề ............................................Error! Bookmark not defined.
1.4.2. Vấn đáp phát hiện và giải quyết vấn đề ................Error! Bookmark not defined.
1.4.3. Thuyết trình phát hiện và giải quyết vấn đề .........Error! Bookmark not defined.

iv


1.5. Các mức độ của dạy học giải quyết vấn đề ........ Error! Bookmark not defined.
1.6. Thực hiện dạy học giải quyết vấn đề ................. Error! Bookmark not defined.

1.6.1. Các bƣớc dạy học giải quyết vấn đề .....................Error! Bookmark not defined.

1.6.2. Ƣu, nhƣợc điểm và những điều cần lƣu ý của dạy học giải quyết vấn đềError! Bookmark no
1.7. Những cách thông dụng để tạo tình huống gợi vấn đề .... Error! Bookmark not
defined.

1.7.1. Dự đoán nhờ nhận xét trực quan và thực nghiệm (tính toán, đo đạc…)Error! Bookmark not
1.7.2. Lật ngƣợc vấn đề ....................................................Error! Bookmark not defined.
1.7.3. Xem xét tƣơng tự ...................................................Error! Bookmark not defined.
1.7.4. Khái quát hóa..........................................................Error! Bookmark not defined.
1.7.5. Giải bài tập mà ngƣời học chƣa biết thuật giải.....Error! Bookmark not defined.
1.7.6. Tìm sai lầm trong lời giải.......................................Error! Bookmark not defined.
1.8. Các biện pháp giúp học sinh phát hiện và giải quyết vấn đề trong dạy học toán
................................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.8.1. Mối quan hệ biện chứng giữa phƣơng pháp dạy học, quy trình dạy học và
biện pháp dạy học .............................................................Error! Bookmark not defined.
1.8.2. Các biện pháp cơ bản .............................................Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ............................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2: VẬN DỤNG DẠY HỌC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ VÀO DẠY

HỌC CHƢƠNG “PHƢƠNG PHÁP TỌA ĐỘ TRONG KHÔNG GIAN”Error! Bookmark n

v


2.1. Dạy học các tình huống điển hình trong môn toán .......... Error! Bookmark not
defined.
2.1.1. Dạy học khái niệm .................................................Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Dạy học định lí .......................................................Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Dạy học quy tắc ......................................................Error! Bookmark not defined.

2.1.4. Dạy học giải bài tập................................................Error! Bookmark not defined.
2.2. Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề trong dạy học chƣơng “Phƣơng pháp tọa
độ trong không gian” ................................................. Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Vài nét về nội dung chƣơng “Phƣơng pháp tọa độ trong không gian” Hình
học 12 - Nâng cao .............................................................Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Những thuận lợi, khó khăn khi giảng dạy và nghiên cứu chƣơng “Phƣơng
pháp tọa độ trong không gian” Hình học 12 - Nâng caoError! Bookmark not defined.

2.2.3. Mục tiêu dạy học chƣơng “Phƣơng pháp tọa độ trong không gian” Hình học
12 – Nâng cao ...................................................................Error! Bookmark not defined.
2.2.4. Yêu cầu dạy học chƣơng “Phƣơng pháp tọa độ trong không gian” Hình học
12 - Nâng cao ....................................................................Error! Bookmark not defined.
2.2.5. Một số giải pháp khi xây dựng bài soạn thể hiện sự vận dụng dạy học giải
quyết vấn đề với chƣơng “Phƣơng pháp tọa độ trong không gian”Error! Bookmark not defined.

2.2.6. Một số bài soạn của chƣơng “Phƣơng pháp tọa độ trong không gian”Error! Bookmark not d
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ............................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............. Error! Bookmark not defined.

vi


3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm ................... Error! Bookmark not defined.
3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm .....................Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm....................................Error! Bookmark not defined.
3.2. Phƣơng pháp thực nghiệm ................................. Error! Bookmark not defined.
3.3. Kế hoạch và nội dung thực nghiệm.................... Error! Bookmark not defined.
3.3.1. Kế hoạch thực nghiệm ...........................................Error! Bookmark not defined.
3.3.2. Nô ̣i dung thƣ̣c nghiê ̣m..........................................Error! Bookmark not defined.
3.4. Kết quả thực nghiệm .......................................... Error! Bookmark not defined.

3.4.1. Đánh giá định lƣợng...............................................Error! Bookmark not defined.
3.4.2. Đánh giá định tính ..................................................Error! Bookmark not defined.
3.4.3. Ý kiến đánh giá của giáo viên và học sinh ...........Error! Bookmark not defined.

3.4.4. Những kết luận ban đầu rút ra đƣợc từ kết quả của thực nghiệm sƣ phạmError! Bookmark n
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ............................................ Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................. Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................9

vii


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Luật Giáo dục nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2005 có đoạn
viết: “Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo
đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân,
tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ
nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân chuẩn bị cho học sinh tiếp tục
học lên và đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.
Để thực hiện đƣợc mục tiêu đó, trong báo cáo chính trị Đại hội đại biểu toàn
quốc lần thứ XI của Đảng cũng đã nêu: “Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục
theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa; đổi mới chương trình, nội dung,
phương pháp dạy học; đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ giáo
viên và cán bộ quản lý giáo dục, đào tạo. Tập trung nâng cao chất lượng giáo dục,
đào tạo, coi trọng giáo dục đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực
hành”.
Trong đó, đổi mới trong cách dạy học có vai trò quan trọng trong việc phát
huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tƣ duy sáng tạo của ngƣời học. Từ đó thúc đẩy
ngƣời học tự tìm tòi, khơi dậy lòng say mê học tập và ý chí vƣơn lên.

Trong các môn học ở bậc trung học phổ thông, môn toán có vai trò quan trọng
trong việc phát triển trí tuệ cho học sinh, cung cấp cho các em kiến thức cơ bản, cần
thiết để học tập các môn học khác và giải quyết một số vấn đề thực tiễn. Trong môn
toán, phƣơng pháp tọa độ trong không gian là một trong những công cụ giải toán
không gian quan trọng mà cho phép học sinh tiếp cận những kiến thức hình học phổ
thông một cách gọn gàng, dễ hiểu và có hiệu quả nhanh chóng, tổng quát, đôi khi
không cần đến hình vẽ. Nó có tác dụng tích cực trong việc phát triển tƣ duy sáng
tạo, trừu tƣợng, năng lực phân tích, tổng hợp. Hơn nữa nội dung chƣơng phƣơng
pháp tọa độ trong không gian là một trong những nội dung quan trọng của Hình học
12. Trong những năm gần đây nội dung này thƣờng xuyên xuất hiện trong các kì thi
tốt nghiệp THPT và trong các kì thi Đại học, Cao đẳng, Trung học chuyên nghiệp.

8


Xuất phát từ thực tế trên và điều kiện nghiên cứu làm luận văn, tác giả chọn
đề tài: “Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề vào dạy học chương Phương pháp
tọa độ trong không gian lớp 12 - Ban nâng cao”.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu khả năng vận dụng dạy học giải quyết vấn đề vào chƣơng Phƣơng
pháp tọa độ trong không gian.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Thứ nhất: Nghiên cứu cơ sở lý luận về dạy học giải quyết vấn đề.
Thứ hai: Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề vào dạy học những tình huống
điển hình trong Toán học (khái niệm, định lí, quy tắc, bài tập).
Thứ ba: Thiết kế một số bài giảng vận dụng dạy học giải quyết vấn đề trong
chƣơng Phƣơng pháp tọa độ trong không gian.
Thứ tư: Thực nghiệm sƣ phạm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi của đề tài.
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
Khách thể nghiên cứu: Cách dạy học chƣơng Phƣơng pháp tọa độ trong

không gian.
Đối tượng nghiên cứu: Dạy học giải quyết vấn đề.
5. Giả thuyết khoa học
Nếu vận dụng dạy học giải quyết vấn đề vào dạy học chƣơng Phƣơng pháp tọa
độ trong không gian thì sẽ góp phần nâng cao chất lƣợng học tập và tạo đƣợc hứng
thú cho học sinh khi học nội dung Phƣơng pháp tọa độ trong không gian.
6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
- Mẫu khảo sát: Học sinh lớp 12A4, 12A5 năm học 2014 - 2015 trƣờng THPT
Ngọc Tảo, Phúc Thọ, Hà Nội.
- Phạm vi về thời gian: Từ tháng 2/2015 đến 4/2015
- Phạm vi về nội dung: Dạy học chƣơng Phƣơng pháp tọa độ trong không gian.
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Ý nghĩa lý luận của đề tài
Cung cấ p m ột cách rõ ràng và h ệ thống cơ sở lý luận về dạy học giải quyết
vấn đề.

9


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Bộ Giáo dục và Đào tạo, Phân phối chương trình môn toán THPT (thực hiện

năm 2008 - 2009).
2.

Nguyễn Hữu Châu, Dạy giải quyết vấn đề trong môn toán, Tạp chí nghiên

cứu Giáo dục, 1995.

3.

Nguyễn Hữu Châu, Giải quyết vấn đề và một số cách phân loại vấn đề trong

môn toán ở trường phổ thông, TTKHGD số 54 - 1996
4.

Nguyễn Đức Đồng, Tuyển tập 500 bài toán hình giải tích. Nxb Hải Phòng,

2001.
5.

Lê Hồng Đức, Trần Phƣơng, Tuyển tập các chuyên đề luyện thi đại học môn

toán - hình học giải thích. Nxb Hà Nội 2007.
6.

Phan Huy Khải, Toán nâng cao hình học giải tích. Nxb Hà Nội, 2003.

7.

Nguyễn Bá Kim, Vũ Dƣơng Thụy, Phương pháp dạy học môn toán. Nxb

Giáo dục, Hà Nội, 1992.
8.

Nguyễn Bá Kim (chủ biên), Đinh Nho Chƣơng, Nguyễn Mạnh Cảng, Vũ

Dƣơng Thụy, Nguyễn Văn Thƣờng, Phương pháp dạy học môn toán (phần II),
Dạy học những nội dung cơ bản. Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1994.

9.

Nguyễn Bá Kim, Về định hướng đổi mới phương pháp dạy học, NCGD số

332 - 1999.
10. Nguyễn Bá Kim, Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, một trong xu
hướng dạy học không truyền thống nhằm thực hiện định hướng hoạt động hóa
người học, Hội nghị tập huấn phƣơng pháp dạy học toán phổ thông, Hà Nội, 2000.
11. Luật Giáo dục, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2005.
12. Bùi Văn Nghị, Vƣơng Dƣơng Minh, Nguyễn Anh Tuấn, Tài liệu bồi dưỡng
thường xuyên giáo viên trung học phổ thông chu kỳ III môn toán (2004 - 2007).
Nxb Đại học Sƣ phạm Hà Nội, 2005.
13. Polya G, Toán và những suy luận có lý. Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1995.
14. Đoàn Quỳnh, Văn Nhƣ Cƣơng, Phạm Khắc Ban, Lê Huy Hùng, Tạ Mân,
Bài tập hình học nâng cao 12. Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2008.
15. Đoàn Quỳnh, Văn Nhƣ Cƣơng, Phạm Khắc Ban, Lê Huy Hùng, Tạ Mân,
Hình học nâng cao 12, sách giáo viên. Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2008.

10


16. Nguyễn Thế Thạch (chủ biên), Hướng dẫn thực hiện chương trình SGK lớp
12 môn toán. Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2008.

11