Mô hình tăng trưởng hướng ra xuất khẩu của trung quốc giai đoạn 2001 2011

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

------------------------------------NGUYỄN THỊ THU QUỲNH

MÔ HÌNH TĂNG TRƢỞNG HƢỚNG RA
XUẤT KHẨU CỦA TRUNG QUỐC GIAI ĐOẠN
2001 - 2011

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Châu Á học

HÀ NỘI - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

NGUYỄN THỊ THU QUỲNH

MÔ HÌNH TĂNG TRƢỞNG HƢỚNG RA
XUẤT KHẨU CỦA TRUNG QUỐC GIAI ĐOẠN
2001 - 2011
Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Châu Á học
Mã số: 60 31 06 01

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Phạm Sỹ Thành

HÀ NỘI - 2015

2

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ này là kết quả nghiên cứu của tôi,
dƣới sự hƣớng dẫn của TS. Phạm Sỹ Thành. Luận văn có sự kế thừa các công
trình nghiên cứu của những ngƣời đi trƣớc và có sự bổ sung những tƣ liệu
đƣợc cập nhật mới nhất.
Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung của đề tài.
Ngƣời cam đoan

Nguyễn Thị Thu Quỳnh

3


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, em xin chân thành cảm ơn quá trình dạy
dỗ tận tình, thấu đáo của các thầy, cô giáo khoa Đông phƣơng học, trƣờng Đại
học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến TS. Phạm Sỹ Thành,
ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn em trong suốt thời gian thực hiện luận văn thạc
sĩ. Sự chỉ bảo tận tình của thầy đã tạo động lực và giúp đỡ em hoàn thành luận
văn này.
Luận văn chắc chắn không tránh khỏi còn nhiều thiếu sót, em rất mong
nhận đƣợc sự góp ý của các thầy, cô giáo để em có thể tiếp tục phát triển
hƣớng nghiên cứu này.
Hà Nội, ngày tháng năm 2015

4

MỤC LỤC
A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đê ................................................................................ 1
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................... 5
4. Giới hạn đề tài ................................................................................................... 5
4.1. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 5
4.2. Nguồn tài liệu ................................................................................................. 5
5. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................... 6
6. Đóng góp của luận văn ..................................................................................... 6
7. Bố cục của luận văn .......................................................................................... 6
B. NỘI DUNG
Chƣơng 1 : LÝ THUYẾT VỀ TĂNG TRƢỞNG
VÀ MÔ HÌNH TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ HƢỚNG RA XUẤT KHẨU
1.1. Lý thuyết về tăng trƣởng và mô hình tăng trƣởng kinh tế ............................. 8
1.1.1. Lý thuyết về tăng trƣởng kinh tế ................................................................. 8
1.1.2. Lý thuyết về mô hình tăng trƣởng kinh tế ................................................. 10
1.2. Bản chất của mô hình tăng trƣởng hƣớng ra xuất khẩu ............................... 21
TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 ...................................................................................... 27
Chƣơng 2 : BỐI CẢNH RA ĐỜI VÀ THỰC TIỄN MÔ HÌNH
TĂNG TRƢỞNG HƢỚNG RA XUẤT KHẨU
CỦA TRUNG QUỐC GIAI ĐOẠN 2001 – 2011
2.1. Bối cảnh chiến lƣợc để thực hiện mô hình tăng trƣởng hƣớng ra xuất khẩu
của Trung Quốc ................................................................................................... 28
2.1.1. Bối cảnh trong nƣớc .................................................................................. 28
2.1.2. Bối cảnh quốc tế ........................................................................................ 37
2.2. Thực tiễn mô hình tăng trƣởng hƣớng ra xuất khẩu
của Trung Quốc giai đoạn 2001 – 2011 ..................................................... 43
2.2.1. Mức độ mở cửa ngoại thƣơng và quy mô tăng trƣởng xuất nhập khẩu \

5


của Trung Quốc giai đoạn 2001 – 2011 ..................................................... 43
2.2.2. Cơ cấu hàng hóa và thị trƣờng xuất khẩu
của Trung Quốc giai đoạn 2001 – 2011 ...................................................... 47
2.2.3. Những chính sách khuyến khích xuất khẩu của Trung Quốc
giai đoạn 2001 – 2011 ................................................................................ 58
2.2.4. Vị trí của khu vực FDI trong xuất khẩu
của Trung Quốc giai đoạn 2001 – 2011 ...................................................... 74
2.2.5. Đánh giá đóng góp của xuất khẩu đối với sự tăng trƣởng của nền kinh tế
Trung Quốc giai đoạn 2001 – 2011 ............................................................. 78
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2....................................................................................... 81
Chƣơng 3 : TÁC ĐỘNG, TRIỂN VỌNG CỦA MÔ HÌNH TĂNG TRƢỞNG
HƢỚNG RA XUẤT KHẨU CỦA TRUNG QUỐC
VÀ NHỮNG ĐỘNG THÁI ĐIỀU CHỈNH
3.1. Tác động của mô hình tăng trƣởng hƣớng ra xuất khẩu đối với sự tăng trƣởng
bền vững của nền kinh tế Trung Quốc ................................................................ 83
3.1.1. Tác động tích cực ...................................................................................... 83
3.1.2. Tác động tiêu cực ...................................................................................... 88
3.2. Đánh giá triển vọng của mô hình tăng trƣởng hƣớng ra xuất khẩu
của Trung Quốc và những động thái điều chỉnh ...................................... 113
3.2.1. Đánh giá triển vọng của mô hình tăng trƣởng hƣớng ra xuất khẩu
của Trung Quốc ......................................................................................... 113
3.2.2. Những động thái điều chỉnh mô hình tăng trƣởng kinh tế theo hƣớng
bền vững của Trung Quốc ....................................................................... 116
TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 .................................................................................... 126
C. KẾT LUẬN ................................................................................................. 127
D. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 130

6


DANH MỤC BIỂU ĐỒ - HÌNH

Biểu đồ 2.1: Tốc độ tăng trƣởng thƣơng mại của Trung Quốc
giai đoạn 1950 – 1978) .............................................................................................. 29
Biểu đồ 2.2: Độ mở của nền kinh tế Trung Quốc giai đoạn 2001 – 2011 .............. 43
Biểu đồ 2.3: Tốc độ tăng trƣởng kim ngạch xuất – nhập khẩu
của Trung Quốc (2001 – 2013) ................................................................................. 43
Biểu đồ 2.4: Tỉ trọng xuất khẩu và nhập khẩu trong tổng kim ngạch thƣơng mại
của Trung Quốc (2001 – 2013) ................................................................................ 45
Biểu đồ 2.5: Thị phần xuất khẩu của Trung Quốc trong mậu dịch thế giới ............ 45
Biểu đồ 2.6: Quy mô và tốc độ tăng trƣởng kim ngạch xuất khẩu các nhóm hàng
của Trung Quốc (2001 – 2011) ................................................................................ 47
Biểu đồ 2.7: Tỷ trọng nhóm hàng thô và nhóm hàng đã chế biến trong cơ cấu
hàng xuất khẩu của Trung Quốc (2001 – 2013)....................................................... 48
Biều đồ 2.8: Giá trị xuất khẩu của nhóm hàng thô và nhóm hàng đã chế biến
của Trung Quốc (2001 – 2013), ............................................................................... 49
Biểu đồ 2.9: Tỷ trọng các nhóm hàng công nghiệp xuất khẩu của Trung Quốc
phân loại theo hàm lƣợng công nghệ (2001 – 2013) ............................................... 50
Biểu đồ 2.10: Những mặt hàng xuất khẩu chính trong nhóm hàng công nghệ cao
của Trung Quốc (2001 – 2013) ................................................................................. 51
Biểu đồ 2.11: Những mặt hàng xuất khẩu chính trong nhóm hàng công nghệ thấp
của Trung Quốc (2001 – 2013) ................................................................................ 51
Biểu đồ 2.12: Hàng hóa xuất khẩu của Trung Quốc phân bố theo khu vực địa lý
(2001 – 2011), ........................................................................................................... 52

7

Biểu đồ 2.13: Tốc độ tăng trƣởng kim ngạch xuất khẩu
của Trung Quốc tới các châu lục trên thế giới (2001 – 2011) .................................. 53
Biểu đồ 2.14: Tổng chi phí cho R&D và cƣờng độ R&D
của Trung Quốc (2001 – 2011) ................................................................................ 53
Biểu đồ 2.15: Mức đầu tƣ cho hoạt động R&D (phân loại theo cơ quan đầu tƣ)
(2001 -2011) ............................................................................................................. 54
Biểu đồ 2.16: Diễn biến tỷ giá của Trung Quốc (1994 – 2013)................................ 62
Biểu đồ 2.17: Tỷ trọng của các loại doanh nghiệp trong xuất khẩu
của Trung Quốc (2001 – 2013) ................................................................................ 62
Biểu đồ 2.18: Đóng góp của các loại doanh nghiệp trong xuất khẩu
của Trung Quốc (2006 – 2013) ................................................................................ 63
Biều đồ 2.19: Xuất khẩu hàng thƣơng mại gia công chế biến phân theo loại hình
doanh nghiệp của Trung Quốc (2014) ..................................................................... 69
Biểu đồ 2.20: Mức độ đóng góp của xuất khẩu, tiêu dùng và đầu tƣ
trong tăng trƣởng GDP của Trung Quốc (2001 – 2011) ........................................... 75
Biểu đồ 2.21: Mức độ đóng góp của xuất khẩu, đầu tƣ và tiêu dùng
trong tăng trƣởng GDP của Trung Quốc (2001 – 2011) .......................................... 75
Biểu đồ 3.1. Tăng trƣởng dự trữ ngoại hối của Trung Quốc
qua các năm (2003 – 2014) ...................................................................................... 76
Biểu đồ 3.2: Đóng góp của các yếu tố lao động, vốn và TFP
trong tăng trƣởng GDP của Trung Quốc ................................................................... 91
Biều đồ 3.3: Tiêu dùng trong GDP (1990 – 2012)................................................. 112
Hình 3.1: Hiệu suất sử dụng của Trung Quốc (1992 – 2014) ……………………100
Hình 3.2: Biểu đồ công suất dƣ thừa và tầm quan trọng
về kinh tế phân theo các nhóm ngành hàng của Trung Quốc (2013) .................... 100

8

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ASEAN

Association of Southeast Asian Nations
Hiệp hội các quốc gia Đông Á

FDI

Foreign Direct Investment
Đầu tư trực tiếp nước ngoài

IMF

International Monetary Fund Home
Quỹ tiền tệ quốc tế

R&D

Reseach & Development
Nghiên cứu và phát triển

WTO

World Trade Organization
Tổ chức Thương mại Thế giới

WB

World Bank
Ngân hàng Thế giới

9


A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Bƣớc sang thế kỉ XX, nền kinh tế thế giới ngày càng có những bƣớc chuyển
mình mạnh mẽ, mỗi quốc gia đều muốn khẳng định vị thế hàng đầu của mình trên
vũ đài quốc tế. Để thực hiện đƣợc mục tiêu ấy, một yếu tố không thể thiếu là việc
xác định một mô hình tăng trƣởng kinh tế hợp lý, đem lại hiệu quả cao và phát huy
cao độ tiềm lực quốc gia. Trên thực tế đã có rất nhiều quốc gia châu Á lựa chọn mô
hình tăng trƣởng hƣớng ra xuất khẩu trong định hƣớng phát triển kinh tế của mình
và đã thu đƣợc những thành tựu nổi bật. Vậy Trung Quốc – một quốc gia trong
mấy thập kỉ trở lại đây đang vƣơn mình mạnh mẽ, trở thành cƣờng quốc lớn thứ 2
trên giới với tầm ảnh hƣởng ngày càng sâu rộng – liệu có lựa chọn mô hình tăng
trƣởng hƣớng ra xuất khẩu làm? Đặc trƣng của mô hình này ở Trung Quốc ra sao?
Nhận thức đƣợc một cách cụ thể về mô hình tăng trƣởng ở Trung Quốc sẽ giúp
chúng ta phần nào lí giải đƣợc sự phát triển vƣợt bậc của quốc gia này trong thời
gian qua, cũng nhƣ đánh giá đƣợc những tác động của nó tới sự tăng trƣởng bền
vững của nền kinh tế Trung Quốc. Đặc biệt giai đoạn từ năm 2001- 2011, kể từ sau
khi Trung Quốc gia nhập WTO, là giai đoạn kim ngạch xuất khẩu quốc gia không
ngừng gia tăng, đóng góp một phần không nhỏ vào mức tăng thu nhập quốc nội, là
giai đoạn thể hiện rõ những đặc trƣng trong mô hình tăng trƣởng hƣớng ra xuất
khẩu của Trung Quốc. Vì vậy, tôi lựa chọn: “Mô hình tăng trƣởng hƣớng ra xuất
khẩu của Trung Quốc giai đoạn 2001 – 2011” làm đề tài luận văn của mình, với
mong muốn phân tích một cách rõ nét nhất những đặc trƣng của mô hình tăng
trƣởng kinh tế Trung Quốc, từ đó có đƣợc những gợi mở hữu ích cho Việt Nam khi
chúng ta đang trong quá trình tìm kiếm hƣớng đi hiệu quả cho mình.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đê
Để thực hiện nội dung của luận văn, ngƣời viết tập trung vào nghiên cứu ba
vấn đề chính nhƣ sau:
D. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


Tiếng Việt:
1. Hoàng Thế Anh (2010), “Phƣơng thức tăng trƣởng kinh tế không bền vững ở
Trung Quốc: Thực trạng 10 năm đầu thế kỉ XXI và dự báo đến năm 2020”, Nghiên
cứu Trung Quốc, số 10, tr.25 – 39.
2. Buyng – Nak Song (2002), Kinh tế Hàn Quốc đang trỗi dậy, NxbThống kê,
Hà Nội.
3. Chính sách công nghiệp của Nhật Bản(1999), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
4. Dwingt H. Perkins, Steven Radelet, David L.Lindauer (2010), Kinh tế học phát
triển, Nxb Thống kê, Hà Nội.
5. Vũ Văn Hà (Chủ biên) (2003), Điều chỉnh cơ cấu kinh tế của Nhật Bản trong bối
cảnh toàn cầu hóa, Nxb Khoa học Xã hội.
6. Trần Hải Hạc (2011), “Bàn về sự chuyển hóa mô hình tăng trƣởng kinh tế của
Trung Quốc”, Thời đại mới, số 23, tr.39 - 69.
7. Nguyễn Thị Thu Hiền (2011), “Kinh tế Trung Quốc năm 2010 – Dự báo 2011”,
Nghiên cứu Trung Quốc, số 4, tr.3 - 18.
8. Học viện Chính trị - Hành chính khu vực I (2013), Kinh tế phát triển, Nxb
Thống kê.
9. Joseph E. Stiglitz và Shahid Yusuf (2002), Suy ngẫm lại sự thần kỳ Đông Á, Nxb
Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
10. Hoa Hữu Lân (2002), Hàn Quốc câu chuyện kinh tế về một con rồng, Nxb
Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
11. Phạm Văn Min (2010), “Khủng hoảng kinh tế toàn cầu và tác động đến
kinh tế - chính trị quốc tế”, Khoa học ĐHQGHN, Khoa học xã hội và nhân văn,
số 26, tr. 92- 99.

12. Hà Phƣơng (2011), “Những thay đổi chính sách ngoại thƣơng Trung Quốc sau
khủng hoảng tài chính toàn cầu”, Nghiên cứu Trung Quốc, số 11, tr.3 – 11.
13. Giang Quân (2012), “Chính sách hỗ trợ sản phẩm xuất khẩu của Trung Quốc”,
Công nghiệp, số 1, tr.58 – 59.

11


14. Phạm Thái Quốc (2010), “Kinh tế Trung Quốc thập niên đầu thế kỉ XXI: Hai
bức tranh tƣơng phản”, Nghiên cứu Trung Quốc, số 6, tr. 17 – 26.
15. Phạm Thái Quốc, Nguyễn Mạnh Tuân (2010), “Trung Quốc thập niên đầu thế kỉ
XXI và triển vọng”, Nghiên cứu kinh tế, số 4.
16. Lê Kim Sa (2012), “Thịnh, suy hay điều chỉnh? Triển vọng phát triển kinh tế
Trung Quốc đến năm 2020”, Nghiên cứu Trung Quốc, số 10, tr.5 – 14.
17. Lê Văn Sang, Lƣu Ngọc Trịnh (1991), Nhật Bản đường đi tới một siêu cường
kinh tế, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
18. Phạm Sỹ Thành (2009), Trung Quốc: Tăng trưởng và chuyển đổi kinh tế (1949
– 2009), NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.
19. Nguyễn Chiến Thắng (Chủ biên) (2011), Chính sách thương mại quốc tế trong
mô hình tăng trưởng kinh tế mới, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
20. Vũ Thị Thoa (2012), “Điều chỉnh chính sách tỷ giá ở Trung Quốc và bài
học cho Việt Nam trong hội nhập kinh tế quốc tế”, Nghiên cứu Trung Quốc, số
12, tr. 3- 8.
21. Đinh Văn Thông (2012), “Nhìn nhận công cuộc cải cách kinh tế Trung Quốc
dƣới góc độ những quan điểm kinh tế”, Nghiên cứu Trung Quốc, số 8, tr. 8 – 14.
22. Đỗ Ngọc Toàn (2010), “Tìm hiểu sự chuyển đổi mô hình phát triển kinh tế của
Trung Quốc”, Nghiên cứu Trung Quốc, số 2.
23. Trung tâm kinh tế châu Á – Thái Bình Dƣơng (1997), Sự thần kỳ Đông Á –
Tăng trưởng kinh tế và chính sách công cộng, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
24. Trần Văn Tùng (Chủ biên) (2002), Mô hình tăng trưởng kinh tế, NXB Đại học

Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
25. Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn quốc gia (2003), Tư duy phát triển hiện
đại –Một số vấn đề lý thuyết và thực tiễn, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.
26. Viện kinh tế Thế giới (1998), Nhật Bản câu chuyện về một quốc gia, NXB
Thống kê, Hà Nội.
Tiếng Anh:

12


27. Douglas Zhihua Zeng, Shuilin Wang (2007), China and the Knowledge
Economy: Chanlenges and Opportunities, World Bank Policy Working paper 4223.
28. Ian Coxhead and Sirira Jayasuriya (2009), China, India and the Commodity
Boom: Economi and eviromental Implications for Low – income Contries, The
world economy.
29. Kee – Cheok Cheong, Phạm Minh Đức, Nguyễn Thắng (Chủ biên) (2011),
From Low – Income to Industrialized Viet Nam in the next dedace and beyond,
NXB Thế giới, Hà Nội.

Tiếng Trung:
30. 祝坤福, 唐志鹏, 裴建锁…: 出口对中国经济增长的贡献率分析, 宏观经济战
略与管理, 2007.
31. 王晋斌: 对中国经济出口导向型发展模式的思考, 中国人民大学学报, 2010
(1).
32,.赵江林: 东亚经济增长模式, 社会科学文献出版社, 北京, 2010.
33. 蔺红英, 贾延平(主编): 2013 年的中国:建设现代, 和谐, 有创造力的社会, 中
国财政经济出版社, 北京, 2012.8.
34. 陶然: 中国增长模式的困境, 中国人民大学经济学院教授.
35. 张博威: 关于调整中国出口导向型经济发展模式的分析, 武昌理工学论文.

Trang web:
36. />37. />38. />39. />40. />
13


41. />42. />43. /> />44, />45. />46. />47. />48. />49. />50. />51. />52. />53. />54. 张 军 ： 中 国 消 费 水 平 为 何 被 低 估 , />55. 张军：中国经济增长潜能不可低估,
. />56. />57. />
14