Truyện thơ nôm tống trân cúc hoa nhìn từ góc độ văn học và văn hóa dân gian

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
********

TRỊNH THỊ PHƢƠNG HOA

TRUYỆN THƠ NÔM TỐNG TRÂN – CÚC HOA
NHÌN TỪ GÓC ĐỘ VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA DÂN GIAN

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Văn học dân gian

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
********

TRỊNH THỊ PHƢƠNG HOA

TRUYỆN THƠ NÔM TỐNG TRÂN – CÚC HOA
NHÌN TỪ GÓC ĐỘ VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA DÂN GIAN

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Văn học dân gian
Mã số: 60 22 01 25

Người hướng dẫn: GS.TS. Lê Chí Quế

HÀ NỘI - 2015

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ......................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài: .................................................................................1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ..................................................................2
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu. .....................................................3
4. Mục đích nghiên cứu ...........................................................................4
5. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................4
6. Bố cục luận văn ....................................................................................4
Chƣơng 1: KHẢO SÁT CÁC DẠNG TỒN TẠI CỦA TRUYỆN THƠ 5
TỐNG TRÂN – CÚC HOA ........................................................................5
1.1. Tổng quan về đề tài, cơ sở lý luận và thực tiễn: ............................5
1.2. Các dạng lƣu truyền của truyện thơ Tống Trân – Cúc Hoa:
Error! Bookmark not defined.
1.3. Làng An Cầu kể chuyện Tống Trân – Cúc HoaError! Bookmark
not defined.
1.3.1. Tổng quan về làng An Cầu và xã Tống TrânError!

Bookmark

not defined.
1.3.2. Sự tích về Tống Trân – vị thần được thờ trong đền............ Error!
Bookmark not defined.
1.3.3. Tóm tắt truyện thơ Nôm Tống Trân – Cúc Hoa. ................ Error!
Bookmark not defined.
1.4. Truyện Trạng nguyên (Lai Chang nguyên).Error!

Bookmark

not defined.
1.5. Những điểm tƣơng đồng và khác biệt của hai dạng văn bản lƣu
truyền của truyện thơ Tống Trân – Cúc Hoa.Error! Bookmark not
defined.
1.5.1. Điểm tương đồng. .........................Error! Bookmark not defined.
1.5.2. Sự khác biệt. ..................................Error! Bookmark not defined.


Chƣơng 2: TRUYỆN THƠ TỐNG TRÂN – CÚC HOA NHÌN TỪ
Error! Bookmark not defined.
GÓC ĐỘ VĂN HỌC .................................Error! Bookmark not defined.
2.1. Những yếu tố văn học dân gian trong truyện thơ Tống Trân –
Cúc Hoa. .................................................Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Kết cấu, cốt truyện. .......................Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Nhân vật. .......................................Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Yếu tố kì ảo. ...................................Error! Bookmark not defined.
2.1.4. Ngôn ngữ.......................................Error! Bookmark not defined.
2.2. Những yếu tố văn học viết trong truyện thơ Nôm Tống Trân –
Cúc Hoa ..................................................Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 3: TRUYỆN THƠ TỐNG TRÂN – CÚC HOA NHÌN TỪ
GÓC ĐỘ VĂN HÓA DÂN GIAN ............Error! Bookmark not defined.
3.1. Đền thờ Tống Trân – Cúc Hoa tại làng An CầuError! Bookmark
not defined.
3.1.1 Lịch sử xây dựng và quá trình tồn tại của đền Tống Trân . Error!
Bookmark not defined.
3.1.2 Những đặc trưng giá trị kiến trúc, điêu khắc đền Tống Trân.
Error! Bookmark not defined.
3.2. Những yếu tố văn hóa dân gian .....Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Lễ hội .............................................Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Phong tục, tập quán ......................Error! Bookmark not defined.

3.2.3. Tín ngƣỡng ...................................Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN ................................................Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................7
PHỤ LỤC ...................................................Error! Bookmark not defined.


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài:
Truyện thơ Nôm là một hiện tượng văn học, văn hóa độc đáo của dân tộc.
Truyện thơ Nôm là loại hình tự sự bằng thơ dùng văn tự Nôm, “phản ánh cuộc
sống xã hội thông qua sự trình bày, miêu tả có tính chất hoàn chỉnh vận mệnh,
tính cách nhân vật bằng một cốt truyện với hệ thống biến cố và sự kiện” (Nguyễn
Thị Nhàn). Truyện thơ Nôm là một loại truyện kể bằng thơ. Do đó, muốn đánh
giá đúng giá trị nghệ thuật của truyện thơ Nôm cần phải chú ý đến tính chất
truyện kể của chúng. Đó là một nét đặc trưng nghệ thuật của truyện thơ Nôm.
Truyện thơ Nôm có sức cuốn hút đặc biệt mạnh mẽ đối với mọi tầng lớp
người Việt Nam. Ngay từ thời trung đại, loại hình văn chương này đã được cả
cộng đồng quan tâm. Do đó, việc nghiên cứu tìm hiểu cũng được đặt ra từ lâu,
nhưng kết quả của những nỗ lực này còn hạn chế.
Chọn đề tài “Truyện thơ Nôm Tống Trân – Cúc Hoa nhìn từ góc độ văn
học và văn hóa dân gian”, tôi muốn đi tìm hiểu về một loại hình văn học và tác
phẩm mà chưa có dịp tìm hiểu nhiều. Qua đó không chỉ hiểu hơn về truyện thơ
Nôm Tống Trân – Cúc Hoa mà còn tìm ra được những đặc điểm riêng, nét độc
đáo của truyện thơ này trong sự so sánh, liên hệ với các thể loại khác của văn học
Việt Nam.
Hưng Yên là một tỉnh thuộc đồng bằng châu thổ sông Hồng, nằm ở trung
tâm của Đồng bằng Bắc bộ, nơi không chỉ nổi tiếng vì truyền thống khoa bảng
mà còn là nơi lưu giữ một hệ thống truyền thuyết, lễ hội dân gian phong phú, có
giá trị cao, mang đặc trưng của vùng Đồng bằng châu thổ sông Hồng. Lễ hội đền
Tống Trân và truyện thơ Nôm Tống Trân – Cúc Hoa mang tính truyền thống cao

đẹp, tưởng nhớ tới danh nhân văn hóa - tấm gương sáng ngời về tinh thần vượt
khó ham học, tài năng đức độ… Do vậy việc nghiên cứu truyện thơ Nôm Tống
Trân – Cúc Hoa có ý nghĩa rất quan trọng.
Việc tìm hiểu truyện thơ Nôm Tống Trân – Cúc Hoa sẽ góp phần bổ sung
một chút ít tư liệu cho việc sưu tầm và nghiên cứu văn học dân gian nói riêng và
văn hóa dân gian nói chung ở làng An Cầu của Hưng Yên; đáp ứng nhu cầu của
đời sống tinh thần, tâm linh của cư dân trong vùng. Đồng thời cũng làm sáng rõ
1


một luận điểm mà trong Nghị quyết Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng
lần thứ V khóa VIII về việc “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà
bản sắc dân tộc” đã nêu rõ: “Di sản văn hóa là tài sản vô giá, gắn kết cộng đồng
dân tộc, là cốt lõi của bản sắc dân tộc, là cơ sở để sáng tạo những giá trị mới và
giao lưu văn hóa. Cần phải hết sức coi trọng, bảo tồn, phát huy những giá trị văn
hóa truyền thống”.
Hiện nay các công trình nghiên cứu, sưu tầm truyện thơ Nôm, lễ hội đã có
những bước phát triển đáng kể song ở các địa phương còn ít được quan tâm.
Trong bối cảnh chung đó, truyện thơ Nôm và lễ hội cổ truyền ở làng An Cầu
cũng không là ngoại lệ.
Với tấm lòng của người con đã được sinh ra và lớn lên trên quê hương đất
Trạng, tôi chọn đề tài: “Truyện thơ Nôm Tống Trân – Cúc Hoa nhìn từ góc độ
văn học và văn hóa dân gian” làm luận văn, hi vọng điều đó sẽ giúp tôi không chỉ
hiểu rõ hơn vốn văn học dân gian của quê hương mình nói riêng mà còn hiểu
đúng và sâu hơn văn hóa dân gian của đất nước mình nói chung; đồng thời phát
huy vốn văn hóa dân gian truyền thống trong thời kỳ đổi mới hiện nay ở địa
phương.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Mặc dù di tích – lễ hội đền Tống Trân đã tồn tại và phát triển cùng lịch sử
của vùng đất, nhưng từ trước cho đến nay chưa có một công trình nào nghiên cứu

về truyện thơ Nôm cũng như lễ hội này một cách có hệ thống. Bên cạnh đó,
những nguồn tư liệu liên quan đến sự ra đời, tồn tại của nhân vật Tống Trân cũng
ít ỏi. Chúng ta chỉ có thể bắt gặp những bài viết, những tư liệu về tiểu sử, sự
nghiệp nhân vật Tống Trân, những tư liệu giới thiệu khái quát về di tích đền
Tống Trân.
Cho tới nay, tư liệu về di tích lễ hội đền Tống Trân cũng chưa có nhiều, có
thể kể tới một số nguồn tư liệu ít ỏi có liên quan đến hướng nghiên cứu của đề
tài:
- Trịnh Như Tấu, “Hưng Yên địa chí” (1934), trong đó có đề cập đến nhân
vật Tống Trân, địa danh làng An Cầu và đến Tống Trân.

2


- Hồ sơ khoa học về di tích đến Tống Trân của Ban quản lý di tích và danh
thắng Hưng Yên. Trong đó tập trung tìm hiểu: Lịch sử hình thành, tồn tại của di
tích, phần lễ hội có đề cập đến thời gian diễn ra lễ hội,…
- Cuốn “Văn hóa – văn nghệ dân gian Hưng Yên” của NXB Hội nhà văn –
2005. Cũng viết về lễ hội đền Tống Trân nhưng rất vắn tắt.
- Cuốn “Những di tích danh thắng tiêu biểu” của NXB Văn hóa thông tin
– 2005. Cũng viết về đền Tống Trân song còn sơ sài.
- Trong cuốn “Đại Nam nhất thống chí tập 3” của NXB Thuận Hóa, phần
viết địa danh và đền miếu có nhắc đến đền Tống Trân và vài dòng tóm tắt tiểu sử
Tống Trân.
- Trên báo Hưng Yên – số ra 1640 ngày 01/06/2007 đăng bài: “Ánh sáng
văn hóa từ trạng Gầu – Tống Trân” của Nguyễn Đức Can, trong bài viết này tác
giả có đề cập đến sự tích Tống Trân – Cúc Hoa, lễ hội và ảnh hưởng của nó đến
đời sống văn hóa, sinh hoạt văn hóa của cư dân trong vùng, nhưng cũng chỉ trong
phạm vi một góc của tờ báo.
Từ những nghiên cứu sơ bộ các kết quả của những tác giả đi trước, cho

đến nay thấy rằng vẫn chưa có một công trình nào nghiên cứu toàn diện, sâu sắc
về truyện thơ Nôm Tống Trân – Cúc Hoa và lễ hội đền Tống Trân. Những tư liệu
trên sẽ là những tư liệu bước đầu giúp cho tôi tham khảo, kế thừa, tiếp thu để
triển khai đề tài của mình.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu.
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những yếu tố văn học và văn hóa
dân gian trong truyện thơ Nôm Tống Trân – Cúc Hoa. Phần những yếu tố văn
học dân gian tập trung nghiên cứu: cốt truyện, nhân vật, yếu tố kì ảo, ngôn ngữ.
Một số tính chất văn học viết trong truyệnnhư: nội dung, nhân vật, ngôn ngữ,
không gian, yếu tố trữ tình, mâu thuẫn giai cấp, thể thơ,…. Phần văn hóa dân
gian tập trung nghiên cứu: các nghi lễ, trò diễn trong lễ hội, phong tục tập quán,
tín ngưỡng… Luận văn tiếp cận và nghiên cứu di tích đền Tống Trân vì đây là
địa điểm diễn ra lễ hội và vị thần được thờ ở đây cũng chính là vị thần được
tưởng niệm trong lễ hội.

3


3.2. Về không gian tập trung chủ yếu nghiên cứu thôn An Cầu, xã Tống
Trân, huyện Phù Cừ, tỉnh Hưng Yên. Ngoài ra còn mở rộng phạm vi nghiên cứu
đến các di tích khác trong thôn, trong xã có các nhân vật được đón rước về dự lễ
hội tại đền Tống Trân.
3.3. Về thời gian, đối với lễ hội, luận văn tập trung nghiên cứu sâu hơn lễ
hội đền Tống Trân xưa. Đồng thời nghiên cứu lễ hội đền Tống Trân đã và đang
phục hồi hiện nay để tìm ra những tư liệu xưa bổ sung cho lễ hội nay thêm phong
phú và mang nét cổ truyền.
4. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở những nguồn tư liệu của các tác giả đi trước và giá trị hiện có
của di tích – lễ hội đền Tống Trân, luận văn tập trung khảo sát các yếu tố văn học
dân gian trong truyện thơ Nôm Tống Trân – Cúc Hoa trên các phương diện nội

dung và hình thức nghệ thuật, đồng thời chỉ ra ý nghĩa vai trò của truyện Tống
Trân – Cúc Hoa trong đời sống dân gian qua việc khảo sát lễ hội đền thờ Tống
Trân.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu phân tích và tổng hợp. Tập
hợp, hệ thống hóa tư liệu liên quan để phân tích, đánh giá, đối chiếu, so sánh.
Từ việc tiếp cận đối tượng nghiên cứu dưới góc độ văn hóa học, luận văn
sử dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành trong văn hóa học: Lịch sử, bảo
tàng học, mỹ thuật học, dân tộc học,…
6. Bố cục luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn chia
làm 3 chương như sau:
Chương 1: Khảo sát các dạng tồn tại của truyện thơ Nôm Tống Trân –
Cúc Hoa.
Chương 2: Truyện thơ Nôm Tống Trân – Cúc Hoa nhìn từ góc độ văn học
và văn học dân gian.
Chương 3: Truyện thơ Nôm Tống Trân – Cúc Hoa nhìn từ góc độ văn hóa
dân gian.

4


Chƣơng 1: KHẢO SÁT CÁC DẠNG TỒN TẠI CỦA TRUYỆN THƠ
TỐNG TRÂN – CÚC HOA
1.1.

Tổng quan về đề tài, cơ sở lý luận và thực tiễn:

Truyện Nôm là một bộ phận văn học khá độc đáo và có giá trị của nền văn
học phong kiến Việt Nam. Ðây là một loại hình tự sự có khả năng phản ánh hiện

thực với một phạm vi tương đối rộng, vì vậy có người gọi truyện thơ Nôm là
trung thiên tiểu thuyết (tiểu thuyết vừa). Bộ phận văn học này được sáng tác bằng
chữ Nôm và phần lớn được viết theo thể lục bát- thể thơ quen thuộc nhất với
quần chúng. Một số ít khác viết theo thể thất ngôn bát cú (thơ Ðường luật), tác
phẩm Lâm Tuyền kỳ ngộ thuộc loại này.
Bộ phận văn học này có một số lượng khá lớn và có vị trí rất quan trọng
trong đời sống tinh thần của quần chúng lao động.
Giá trị của truyện Nôm đã được khẳng định qua thời gian tồn tại của nó và
lòng hâm mộ của quần chúng ở nhiều thế hệ. Song hiện tại khi nghiên cứu bộ
phận văn học này chúng ta sẽ gặp một số vấn đề khó giải quyết như: Nguồn gốc,
sự phát triển, thời điểm sáng tác.
Hình thức đầu tiên của các truyện Nôm là những bài hát tự sự của các
nghệ nhân hát rong (hiện tượng hát rong xuất hiện ở nước ta từ thế kỷ nào thì
chưa xác định được, chỉ biết rằng khi có các đô thị thì đã có nhiều người sống
bằng nghề này, nhất là sau thế kỷ XV).
Những bài hát tự sự này phần lớn đưọc các nghệ nhân sáng tác hoặc dựa
trên cơ sở của truyện cổ dân gian, hoặc rút ra từ một truyện Nôm đã có trước.
Càng về sau, những bài hát này càng được bồi bổ thêm về mặt nội dung cũng như
nghệ thuật và đến một lúc nào đó bài hát đã được ghi vào trong sách, từ đó chính
thức trở thành một truyện Nôm.
Nơi thứ hai sản sinh ra các truyện Nôm là các nhà chùa của đạo phật. Ðể
tuyên truyền đạo phật cho các tín đồ mà phần đông là không biết chữ, một số nhà
sư có học đã nghĩ ra cách diễn Nôm một số sự tích trong kinh phật, hình thức này
ngày càng phát triển và nhiều truyện Nôm đã xuất hiện theo con đường này.
Trong hai hình thức trên cái nào có trước, cái nào có sau chúng ta vẫn
chưa xác định được.
5


Truyện Nôm ra đời và tồn tại với hình thái đầu tiên là truyện Nôm truyền

khẩu. Sau một thời gian dài, khi phong trào truyện Nôm truyền khẩu phát triển
mạnh mẽ thì các nho sĩ bình dân và bác học đã mạnh dạn sử dụng loại hình văn
học này để sáng tác, hoặc ghi chép lại những truyện Nôm đã có. Từ đó truyện
Nôm viết được xuất hiện. Cũng như mọi hình thái sáng tác, truyện Nôm không
phải là đã kế tiếp nhau một cách dứt khoát mà mỗi cái khi xuất hiện đều tồn tại
song song với những cái xuất hiện trước hoặc sau nó.
Cho đến nay chúng ta vẫn chưa xác định được truyện Nôm viết xuất hiện
vào thời gian nào và sự phát triển của nó trong lịch sử văn học. Bởi vì cho đến
nay hầu hết các truyện Nôm còn lại đều không có tên tác giả và thời điểm sáng
tác.
Hiện nay chúng ta còn một số lượng khá lớn truyện Nôm không còn tên
tác giả và thời điểm sáng tác, người ta gọi bộ phận văn học này là truyện Nôm
khuyết danh. Nguyên nhân của hiện tượng văn học này? Có ba nguyên nhân.
Do tâm lý coi thường các sáng tác bằng chữ Nôm của các nhà nho. Tâm
lý này đã ảnh hưởng đến nhiều tầng lớp khác nhau trong xã hội kể cả những
người sáng tác. Do bị coi thường (bị coi là loại văn học nhảm nhí, nôm na, mách
qué) cho nên khi các sáng tác bằng chữ Nôm ra đời tác giả của chúng không
được chú ý đến và dần dần bị quên lãng.
Do sự cấm đoán, thái độ thù địch của giai cấp thống trị. Ðể tránh búa rìu
của bọn chúng, nhiều tác giả đã không dám lưu danh trong sáng tác. Ðây là một
nguyên nhân quan trọng.
Nguyên nhân văn học: Trước khi được ghi chép bằng chữ quốc ngữ,
truyện Nôm được lưu hành trong nhân dân chủ yếu là bằng miệng. Qua một thời
gian dài lưu hành từ người này sang người khác, từ vùng này sang vùng khác
nhiều truyện Nôm dần dần mất tên tác giả ban đầu và trở thành tác phẩm khuyết
danh, có truyện đã trở nên rất gần gũi với các truyện cổ dân gian.
Truyện Nôm có một số lượng khá lớn hơn nữa lại do nhiều tầng lớp khác
nhau sáng tác cho nên nội dung cũng như nghệ thuật của nó đều không thuần
nhất. Ðể tiện cho việc nghiên cứu người ta đã tiến hành phân loại bộ phận văn
học này. Dựa theo những căn cứ khác nhau mà có những cách phân loại khác

6


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đào Duy Anh (1993), Việt Nam văn hóa sử cương, Nxb Văn hóa Thông
tin, Hà Nội.
2. Ban Chấp hành Đảng bộ huyện Phù Cừ (2000), Lịch sử Đảng bộ huyện
Phù Cừ, tập 1 (1938 – 1975), Sở Văn hóa – Thông tin Hưng Yên.
3. Ban chấp hành Đảng bộ xã Tống Trân (2008), Lịch sử Đảng bộ xã Tống
Trân.
4. Nguyễn Chí Bền (2000), Văn hóa dân gian những suy nghĩ, Nxb Văn
hóa Dân tộc, Hà Nội.
5. Lê Ngọc Canh (1999), Văn hóa Dân gian Việt Nam – những thành tố,
Nxb văn hóa thông tin, Hà Nội.
6. Cầm Cường (1993),Tìm hiểu văn học dân tộc Thái. Nxb Khoa học Xã
hội, Hà Nội.
7. Nguyễn Phương Chi (2004), Từ điển văn học (bộ mới). Nxb Thế giới.
8. Trần Trí Dõi (2000),Nghiên cứu ngôn ngữ các dân tộc thiểu số Việt
Nam. Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
9. Nguyễn Đăng Duy (2001), Văn hóa tâm linh, Nxb Văn hóa thông tin,
HN.
10. Đảng Cộng Sản Việt Nam (1998), Nghị quyết Trung ương đảng lần
thứ V khóa VIII, Nxb Chính trị quốc gia.
11. Nguyễn Bích Hà (2008), Văn học dân gian Việt Nam, Nxb Giáo dục.
12. Dương Quảng Hàm (1951), Việt Nam văn học sử yếu, Bộ Giáo dục
xuất bản, Sài Gòn.
13. Vũ Tố Hảo (1980), “Mối quan hệ giữa truyện nôm bình dân và văn
học dân gian”, Tạp chí Văn học (số 4).
14. Nguyễn Duy Hinh (1996), Tín ngưỡng thành hoàng Việt Nam, Nxb
KHXH.

7


15. Kiều Thu Hoạch: Chương “Truyện dân gian” (sách Địa chí văn hoá
dân gian Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội), Sở văn hoá thông tin Hà Nội.
16. Kiều Thu Hoạch (2011), Truyện nôm: Lịch sử hình thành và nguồn
gốc thể loại, Nxb Văn hóa thông tin.
17. Hội Văn nghệ - Sở Văn hóa Thông tin Truyền thông Sơn La
(1997),Truyện thơ và trường ca dân gian Thái, Xí nghiệp in Sơn La.
18. Đinh Gia Khánh, Lê Hữu Tầng (chủ biên - 1993), Lễ hội truyền thống
trong xã hội hiện đại, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
19. Phan Khanh (1995), Cuộc sống hiện đại và văn hóa cội nguồn, Nxb
Văn hóa thông tin, Hà Nội.
20. Phan Khanh (1988), Vấn đề xây dựng nghi lễ, nghi thức và kịch bản lễ
hội ở các di tích lịch sử văn hóa, Hội xứ Bắc, Sở văn hóa thông tin Hà Bắc.
21. Đặng Thanh Lê (1979),Truyện Kiều và thể loại truyện Nôm, Nxb
Khoa học Xã hội, Hà Nội.
22. Hồ Liên (2002), Đôi điều về cái thiêng và văn hóa, Nxb Văn hóa Dân
tộc,Trung tâmVăn hóa Ngôn ngữ Đông Tây.
23. Nhiều tác giả (2004),Từ điển văn học, Nxb Thế giới, Hà Nội.
24. Nguyễn Lộc (1997), Văn học Việt Nam (nửa cuối thế kỷ XVIII - hết thế
kỷ XIX), Nxb. Giáo dục.
25. Nguyễn Thị Phương Liên (1988), “Bàn về trò chơi trong ngày hội lễ”,
Hội xứ Bắc, Sở văn hóa thông tin Hà Bắc.
26. Luật di sản văn hóa (2001), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
27. Lê Trường Phát,Đặc điểm thi pháp truyện thơ các dân tộc thiểu số,
chuyên luận, mã số 5.04.01, Thư viện Đại học Sư phạm Hà Nội.
28. Hoàng Phê (2008), Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, Trung tâm Từ
điển học.

8


29. Lê Chí Quế (chủ biên – 1998), Võ Quang Nhơn, Nguyễn Hùng Vỹ,
Văn học dân gian Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
30. Ngô Đức Thịnh (1993), Những giá trị văn hóa của lễ hội cổ truyền và
nhu cầu của xã hội hiện đại, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
31. Cầm Trọng (1977),Tư liệu về lịch sử và xã hội dân tộc Thái, Nxb
Khoa học Xã hội.
32. Trần Từ (1984), Cơ cấu tổ chức của làng Việt cổ truyền ở Bắc Bộ,
Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
33. Lê Trí Viễn (chủ biên - 1987), Cơ sở ngữ văn Hán Nôm, tập 4, Nxb
Giáo dục, Hà Nội.
34. Lê Trung Vũ (1992), Lễ hội cổ truyền, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

9