Xây dựng và khai thác cơ sở dữ liệu về y dược học cổ truyền để đảm bảo quyền đối với tri thức truyền thống tại việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

LƢU THỊ THANH NGA

XÂY DỰNG VÀ KHAI THÁC CƠ SỞ DỮ LIỆU
VỀ Y DƢỢC HỌC CỔ TRUYỀN ĐỀ ĐẢM BẢO QUYỀN
ĐỐI VỚI TRI THỨC TRUYỀN THỐNG TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ
CHUYÊN NGÀNH: KHOA HỌC QUẢN LÝ

Hà Nội, 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

LƢU THỊ THANH NGA

XÂY DỰNG VÀ KHAI THÁC CƠ SỞ DỮ LIỆU
VỀ Y DƢỢC HỌC CỔ TRUYỀN ĐỀ ĐẢM BẢO QUYỀN
ĐỐI VỚI TRI THỨC TRUYỀN THỐNG TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ
CHUYÊN NGÀNH: KHOA HỌC QUẢN LÝ
MÃ SỐ: ĐÀO TẠO THÍ ĐIỂM

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: Tiến sĩ Trần Lê Hồng

Hà Nội, 2015


LỜI CẢM ƠN
Trƣớc hết, tôi chân thành cảm ơn TS. Trần Lê Hồng đã tận tình hƣớng
dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận văn này.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban chủ nhiệm Khoa Khoa học
quản lý và toàn bộ các thầy cô, những ngƣời đã truyền đạt những kiến thức
quan trọng trong suốt quá trình học cao học cũng nhƣ trong thời gian hoàn
thành luận văn
Sau cùng, xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Thạc Sỹ Nguyễn Thị Thu
Hiền, gia đình, bạn bè và các anh chị đồng nghiệp Nguyễn Thị Trang Nhung,
Nguyễn Đình Lập, Nguyễn Anh Tuấn, các anh chị cùng khóa học đã luôn
khuyến khích, động viên và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và thực hiện
luận văn.
Xin chân thành cảm ơn!


MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .............................................................. 1
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ................................................................ 2
PHẦN M ĐẦU .......................................................................................... 3
CHƢƠNG 1: CƠ S LÝ LUẬN VỀ TRI THỨC TRUYỀN THỐNG VÀ CƠ
S DỮ LIỆU VỀ Y DƢỢC HỌC CỔ TRUYỀN ....................................... 10
1.1. Khái niệm tri thức truyền thống........................................................ 10
1.1.1. Định ngh a tri thức truyền thống ................................................ 10
1.1.2. Đặc điểm của tri thức truyền thống ............................................ 13
1.2. Khái niệm y dƣợc học cổ truyền ....................................................... 18
1.2.1. Định ngh a y dƣợc học cổ truyền ............................................... 18

1.2.2. Lợi ích của việc bảo hộ tri thức truyền thống trong l nh vực y dƣợc
học cổ truyền ....................................................................................... 22
1.3. Khái quát về Cơ sở dữ liệu y dƣợc học cổ truyền ............................. 24
1.3.1. Khái niệm Cơ sở dữ liệu về y dƣợc học cổ truyền ..................... 24
1.3.2. Các yếu tố của Cơ sở dữ liệu về y dƣợc học cổ truyền và hệ quản
trị cơ sở dữ liệu y dƣợc học cổ truyền .................................................. 27
1.3.3. Hệ quản trị cơ sở dữ liệu về y dƣợc học cổ truyền và lợi ích của
việc sử dụng cơ sở dữ liệu hệ quản trị cơ sở dữ liệu về y dƣợc học cổ
truyền .................................................................................................. 29
1.4. Quyền đối với tri thức truyền thống và mối quan hệ với cơ sở dữ liệu
về y dƣợc học cổ truyền .......................................................................... 33
1.4.3. Mối quan hệ giữa quyền đối với tri thức truyền thống và mối quan
hệ với cơ sở dữ liệu về y dƣợc học cổ truyền ....................................... 45


CHƢƠNG 2: THỰC TR NG ĐẢM BẢO QUYỀN ĐỐI VỚI TRI THỨC
TRUYỀN THỐNG VỀ Y DƢỢC HỌC CỔ TRUYỀN T I VIỆT NAM V
MỘT SỐ QUỐC GIA KHÁC .................................................................... 51
2.1. Chính sách, chiến lƣợc đảm bảo quyền và phát triển tri thức truyền
thống trong l nh vực y dƣợc học cổ truyền tại Việt Nam ........................ 51
2.2. Quyền đối với tri thức truyền thống theo pháp luật Sở hữu trí tuệ Việt
Nam ........................................................................................................ 54
2.2.1. Quyền tác giả ............................................................................. 55
2.2.2. Bằng độc quyền sáng chế ........................................................... 59
2.2.3. Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu .......................................... 63
2.2.4. Chỉ dẫn địa lý ............................................................................. 67
2.2.5. Các đối tƣợng khác .................................................................... 67
2.3. Thực trạng đảm bảo quyền đối với tri thức truyền thống trong l nh vực
y dƣợc học cổ truyền tại Trung Quốc ...................................................... 68
2.3.1 Chính sách, chiến lƣợc đảm bảo quyền và phát triển tri thức truyền

thống trong l nh vực y dƣợc học cổ truyền tại Trung Quốc .................. 68
2.3.2. Quyền đối với tri thức truyền thống theo pháp luật Sở hữu trí tuệ
tại Trung Quốc..................................................................................... 72
2.3.3. Nhận x t về quyền đối với tri thức truyền thống trong l nh vực y
dƣợc học cổ truyền theo pháp luật Sở hữu trí tuệ tại Trung Quốc ........ 80
2.4. Thực trạng đảm bảo quyền đối với tri thức truyền thống trong l nh vực
y dƣợc học cổ truyền Ấn Độ ................................................................... 81
2.4.1. Chính sách, chiến lƣợc đảm bảo quyền và phát triển tri thức truyền
thống trong l nh vực y dƣợc học cổ truyền tại Ấn Độ ........................ 81
2.4.2. Bảo hộ tri thức truyền thống bằng pháp luật Sở hữu trí tuệ tại Ấn
Độ........................................................................................................ 84


2.5. Thực trạng đảm bảo quyền đối với tri thức truyền thống trong l nh vực
y dƣợc học cổ truyền tại Thái Lan ........................................................... 86
2.5.1. Chính sách, chiến lƣợc đảm bảo quyền và phát triển tri thức truyền
thống trong l nh vực y dƣợc học cổ truyền ........................................... 86
2.5.2. Bảo hộ tri thức truyền thống bằng pháp luật Sở hữu trí tuệ tại Thái
Lan ...................................................................................................... 90
2.5.3. Nhận x t về thực trạng bảo hộ tri thức truyền thống trong l nh vực
y dƣợc học cổ truyền tại Thái Lan ....................................................... 92
CHƢƠNG 3: CƠ S DỮ LIỆU VỀ Y DƢỢC HỌC CỔ TRUYỀN V MỘT
SỐ GIẢI PHÁP NHẰM XÂY DỰNG V KHAI THÁC HIỆU QUẢ ...... 94
3.1. Thực trạng Cơ sở dữ liệu về y dƣợc học cổ truyền Việt Nam và một số
quốc gia khác .......................................................................................... 94
3.1.1. Thực trạng cơ sở dữ liệu về y dƣợc học cổ truyền tại Việt Nam . 94
3.1.2. Thƣ viện số về y dƣợc học cổ truyền tại Ấn Độ ......................... 96
3.1.3. Hệ thống cơ sở dữ liệu tại Trung Quốc .................................... 101
3.1.4. Hệ thống cơ sở dữ liệu tại Thái Lan ......................................... 103
3.2. Một số giải pháp nhằm xây dựng và khai thác hiệu quả cơ sở dữ liệu

về y dƣợc học cổ truyền tại Việt Nam ................................................... 105
3.2.1. Đề xuất chính - văn bản hóa dữ liệu về y dƣợc học cổ truyền . 105
3.2.2. Đề xuất xây dựng thƣ viện dữ liệu điện tử về y dƣợc học cổ truyền
.......................................................................................................... 108
PHẦN KẾT LUẬN .................................................................................. 129
DANH MỤC T I LIỆU THAM KHẢO .................................................. 130


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
YDHCT

Y dƣợc học cổ truyền

CSDL

Cơ sở dữ liệu

HQTCSDL

Hệ quản trị cơ sở dữ liệu

WTO

World Trade Organization

SHTT

Sở hữu trí tuệ

1

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU
g

g h
i
i i N
998
...................................................................................................... 61
g
M
g
h hi
i h
h g h
YDHCT ....................................................................................................... 64
g 3 ì h
g hi
i ủ
ô g h
bài h
họ ổ
o g hư i
ỹ h ậ
........................................................................ 101
g3
S i
hể hi dữ i
i h

hâ heo ù g i
Thái Lan ................................................................................................... 103
g3
g hể hi
ặ iể h i
ủ S L
:
.................................................................................................................. 109
g3 3
h
h h
gi xi
i .............................................. 110
g3 4
g ổ g hợ
i xi
i
h
gi ............................. 117
g3 5
g
h o
i
h
gi .................................. 126
iể
iể

S
S

g

g
g h i
i
g
.. 77
ượ g b g
g h ượ
o g h
………………………………………………………………….78

ì h 3 M g ưới S L
i h
i h i L .................... 103
ì h3
Mô hì h hể hi
ì h h hậ
SL
i i
Nam........................................................................................................... 107
ì h3 3
x
ô hì h S L i ử
i i N ........... 109

2


PHẦN MỞ ĐẦU

L do chọn ề tài
Tri thức truyền thống là một thuật ngữ khá rộng. Tri thức truyền thống
đƣợc đề cập đến bao gồm quyền của ngƣời dân bản địa và cộng đồng địa
phƣơng dựa trên các yếu tố khác nhau - thực vật và nguồn gen, thuốc y học cổ
truyền, phƣơng pháp và công nghệ nông nghiệp địa phƣơng, và các sản ph m
văn hóa ví dụ nhƣ dệt, gốm, thơ ca, văn học dân gian, âm nhạc, ... mà họ đã
phát hiện và phát triển. Thuật ngữ

tri thức truyền thống không mới bởi nó

đã đƣợc đã đƣợc nhắc đến hàng ngàn năm trƣớc đây. Tuy nhiên, cho tới
những năm 7 của thế kỉ trƣớc, cộng đồng quốc tế đã chứng t sự quan tâm
của mình tới tri thức truyền thống thông qua những n lực tìm kiếm những
công cụ để bảo vệ chúng. Việc sử dụng tri thức truyền thống mang lại lợi ích
đáng kể cho nền kinh tế, xã hội, văn hóa của tất cả các nƣớc, đặc biệt là các
nƣớc đang phát triển nhƣ nƣớc ta. Tuy nhiên, vấn đề quan trọng đặt ra cho
đến ngày đó là cần phải có các công cụ pháp lý hiệu quả để bảo vệ nguồn tri
thức truyền thống đó.
Trong số các loại tri thức truyền thống, y dƣợc học cổ truyền là một
phần quan trọng của vấn đề chăm sóc sức kh e con ngƣời. Nó là tổng hợp các
kiến thức, kỹ năng, và thực hành dựa trên lý thuyết, tín ngƣỡng, và kinh
nghiệm bản địa với các nền văn hóa khác nhau đƣợc sử dụng trong việc duy
trì sức kh e tốt cũng nhƣ trong chữa trị các bệnh. Theo thống kê của tổ chức y
tế thế giới, tính riêng trong l nh vực y dƣợc học cổ truyền, Trung quốc thu
đƣợc 6 t USD, Châu Âu thu đƣợc 11,9 t USD trong đó Đức chiếm 21 ,
Pháp chiếm 21

và Anh chiếm 12

.

Việt nam, riêng năm 2 3 ngƣời ta

tập hợp đƣợc 39.381 bài thuốc y học cổ truyền của 54 dân tộc, sản lƣợng xuất
kh u dƣợc liệu cổ truyền đạt khoảng 1 .

tấn, đóng góp vào kim ngạch

xuất kh u 1 -2 triệu USD. Giá trị thƣơng mại của tri thức truyền thống trên
3


thực tế c n lớn hơn rất nhiều. Đặc biệt trong bối cảnh thế giới ngày nay,
khoảng 8

dân số thế giới sử dụng thuốc cổ truyền để chăm sóc sức kh e.

Những số liệu trên mới chỉ phản ánh một phần lợi ích kinh tế mà tri thức
truyền thống mang lại, càng không thể phản ánh hết đƣợc những lợi ích về
văn hóa, xã hội. Nói cách khác, khó có thể đánh giá đầy đủ giá trị to lớn nhiều
mặt của tri thức truyền thống và việc khai thác tri thức truyền thống. Hơn nữa,
ngày nay, tri thức truyền thống đƣợc coi là một trong số những lợi thế so sánh
các nƣớc đang phát triển, trong đó có Việt Nam, tạo lợi thế để các nƣớc hội
nhập thị trƣờng toàn cầu, thoát kh i tình trạng nghèo nàn, lạc hậu. Bởi vậy,
việc bảo hộ tri thức truyền thống ở quy mô quốc gia và quốc tế, đặc biệt là
bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với tri thức truyền thống đƣợc coi là 1 công
cụ có tiềm năng mạnh m và hữu hiệu nhằm đ y nhanh quá trình hội nhập
kinh tế quốc tế của các nƣớc, đặc biệt là các nƣớc đang phát triển.
Dựa trên tầm quan trọng đặc biệt của tri thức truyền thống nói chung và
l nh vực y dƣợc học cổ truyền nói riêng, nghiên cứu này thông qua việc học

h i, so sánh kinh nghiêm của một số nƣớc trên thế giới về việc bảo hộ tri thức
truyền thống x t trong l nh vực y dƣợc học cổ truyền , nhằm hình dung một
bức tranh tổng thể về tình hình bảo hộ tri thức truyền thống tại một số quốc
gia trên thế giới nói chung và tìm ra một công cụ pháp lý thực sự hiệu quả để
bảo vệ tri thức truyền thống tại Việt Nam.
Trong khuôn khổ của luận văn, xin đặc biệt nhấn mạnh đến việc xây
dựng cơ sở dữ liệu để bảo vệ tri thức truyền thống trong l nh vực y dƣợc học
cổ truyền, đặc biệt x t trong phạm vi của các bài thuốc cổ truyền.
Tổng quan t nh h nh nghiên c u
So với các đối tƣợng đƣợc bảo vệ pháp lý của luật sở hữu trí tuệ, bảo vệ
tri thức truyền thống mới đƣợc đƣa ra nghiên cứu trong những năm gần đây.
Các nghiên cứu thể hiện ở những góc độ khác nhau và đƣợc trình bày dƣới
4


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
Phạm Phi Anh 2 5 , Bảo hộ tri thức truyền thống,

1.

hí

o

g

Kho họ , Bộ Khoa học công nghệ, số tháng 9, trang 15-18;
Trần Văn Hải (2013), Tính mới trong việc bảo hộ sáng chế đối với các bài

2.

thuốc cổ truyền Việt Nam,

hí ho họ

i họ

gi

à N i, Chuyên

san Luật học, Tập 29 số 2 , trang 7-15
Trần Văn Hải 2 14 , Bàn về trình độ sáng tạo trong việc bảo hộ sáng chế

3.

đối với các bài thuốc cổ truyền tại Việt Nam,
Hà N i, Chuyên san Luật học, Tập 3

hí ho họ

i họ

gi

số 1 , trang 62-73

Trần Văn Hải 2 12 , Khai thác thƣơng mại đối với tri thức truyền thống-

4.

tiếp cận từ quyền Sở hữu trí tuệ,

hí o

g ho họ , Bộ khoa học công

nghệ, số tháng 3, trang 54-59
Trần Văn Hải (2009), Xác định chủ sở hữu của kết quả nghiên cứu, Tạp

5.

chí Ho

ng khoa học, Bộ Khoa học công nghệ, số 598 tháng 3, trang 33-36

Nguyễn Thị Phƣơng Mai 2 5 , Bảo hộ quyền Sở hữu trí tuệ đối với tri

6.

thức truyền thống - trƣờng hợp cây dƣợc liệu, Kỷ
ượ

à hí h

h ho họ

ô g gh

K

ghi

hi

4 – 2005, Viện chiến lƣợc và

chính sách khoa học và công nghệ, trang 160-174
Bộ Khoa học và công nghệ (2007),

7.

hướ g dẫ

hi hà h Nghị ị h

à hướ g dẫ

hi hà h

3/
i

hô g ư

6/N - P ủ
ậ

/

7/

hí h hủ

ủ L ậ Sở hữ

- K

N

ị h hi i

í

Sở hữ

ô g

ghi
Quốc hội nƣớc Cộng h a xã hội chủ ngh a Việt Nam (2009), L ậ Sở hữ

8.
í

,

5 /

ượ

ử

ổi bổ

à

9/6/

5/

gà

9/ /

g heo L ậ ử
9

5,

ổi bổ

hi

130

hi
g

ể
i

gà

7

ủ L ậ Sở hữ

6,
í


9.

Thủ tƣớng Chính phủ (2010), hi

ượ

iể

gi i o

(

ngày 03 tháng 11 năm 2

3 của Thủ tƣớng Chính phủ .

10.
b oh

hà h è

h

heo

dượ họ

ị h

/

Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (2000), Lợi í h i h
ở hữ

í

ở

ướ

g h

ổ
3/

-TTg

-x h i ủ

i

iể , e e

11.

Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới 2001),

12.

Trung tâm thƣơng mại quốc tế UNICTAD WTO, Tổ chức Sở hữu trí tuệ

thế giới (2004), Nhữ g i

ầ bi

g Sở hữ

ở hữ

í

í

, Geneva

, tài liệu hƣớng dẫn dành

cho các doanh nghiệp xuất kh u vừa và nh , Cục Sở hữu trí tuệ
13.

Văn ph ng quốc tế WIPO (1994),
ới hư

14.
h
15.

g

i ủ

ở hữ

í

Văn ph ng quốc tế WIPO 1979 ,
họ

à gh h ậ

886,

ượ

i

ị h

i

hí

( í gà

5 4 994)

ô g ướ

e e

ử

h i

o h

ổi h g 9

979

Anchalee Chuthaputti (2005), The role of traditional medicine in health

promotion (Dịch:

i

ủ

họ

ổ

o g i

hú

h e),

Vichai Chokevivat, M.D., M.P.H. and, Department for the Development of Thai
Traditional and Alternative Medicine, Ministry of Public Health, Thailand, link:
cập nhật ngày 9 tháng 9 năm 2 15
16.

The Standing Committee of the National People's Congress, Copyright

Law of People's Republic of China (2010), amended up to the Decision of
February 26, 2010, by the Standing Committee of the National People's Congress
on Amending the Copyright Law of the People's Republic of China (Dịch: U
ban thƣờng vụ Quốc hội, L ậ

ủ

gh

Nhâ dâ

g

o

2 1 , đƣợc sửa đổi từ quyết định ngày 26 tháng 2 năm 2 1 của Ủy ban
Thƣờng vụ Quốc hội Nhân dân toàn quốc về việc sửa đổi Luật Bản quyền của
nhân dân Cộng h a của Trung Quốc
131


17.

Fei Jiao (2009), Recommendations on How to Protect Traditional Chinese

Medicine Knowledge, Sui Generis System ( ị h: M
họ

ổ

x

i

b oh

g o b g h h g i g),

link: />&article=newsv14i4China, ậ
18.

hậ

gà

gà 9 h g

5

Jakkrit Kuanpoth (2009), Protection of traditional knowledge in the face

of globalization: Balancing Mechanism between CBD and Trips ( ị h:
i h
h

h g o g h h h
ủ

ô g ướ

link:

d g i h họ

ủ
à i

oà
ị h

o

ầ h : â b g giữ
i )

/>
Knowledge-3.html, ậ

hậ

gà

h g

5

19.

Mel Borins (2007), Traditional Medicine of India, ( ị h:

Ấ

),

họ

ổ

link: />cập nhật ngày 1 tháng 9 năm 2 15
20.

Myles Manderi, Lungile Ntulii, Nicci Diederichsi, Khulile Mavundlai

(2007), Economic of the Traditional Medicine trade in South a Frica ( ị h:

hư

g

ih

họ

ổ

iN

Phi),

link: ậ

Xuezhong ZHU (2008), Patent Protection of Chinese Traditional

Medicine and Its Impact on Related Industries in China ( ị h:
h

gà 6 h g

5

10
21.

hậ

họ

ổ

g

à

h hưở g ới

o

ô g ghi

b g
ở

g
g

), Institute of Intellectual Property Strategy Huazhong University of
Science and Technology Wuhan,China, Senio-German Ip conference in Munich,
Germany, link:
/>132


Traditional_Chinese_Medicine_and_Its_Impact_on_the_Related_Industries_in_
China, cập nhật ngày 6 tháng 11 năm 2 15
22.

Rupak Chakravarty (2010), Preserving traditional konowledge: Initatives

in India ( ị h:

o ồ

i h

h g:

g i

ởẤ

),

Department of Library and Information Science, Panjab University, Chadigarh
160014, India, link:
/>s_in_India, cập nhật ngày 6 tháng 11 năm 2 15
23.

Stephen A. Hansen and Justin W. VanFleet (2003), A Handbook on Issues

and Options for Traditional Knowledge Holders in Protecting their Intellectual
Property and Maintaining Biological Diversity, ( ị h: Sổ
ù

họ

à d

ho hủ ở hữ

ì

i h

h g ể

à

o

ở hữ

í

d g i h họ ), American Association for the Advancement of

Science (AAAS) Science and Human Rights Program
link: cập nhật ngày
1 tháng 1 năm 2 15
24.

UNESCO (2012), Draft Report of IBC on Traditional Medicine and its

Ethical Implications ( ị h:
ổ

à

gh

o

h o
ủ

o

o ủ Uỷ b

Si h họ

)

link: />gà 8 h g 8
25.

ậ

hậ

gà

5

World health orgnization (2005), Final report of Traditional Medicine:

Mordern Approach For Affordable Global Health ( ị h:

họ

họ

ổ

: Phư

g h

i

ậ hi

i

i ới

o

o ổ g

hù hợ

ủ

oà

ầ ), link: />cập nhật ngày 7 tháng 8 năm 2 15

133


26.

Mrs KunChana Deewised (2011), The Protection of Thai Traditional

Medicine Knowledge ( ị h:

oh

họ

ổ

i h i L ), Bureau of

The Protection Thai Traditional Medicine Knowledge, Ministry of Public health,
Thai Land).

134