Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học phần phi kim lớp 10 nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận PISA

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

VŨ THỊ PHƢƠNG THU

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP HÓA HỌC
PHẦN PHI KIM LỚP 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
THEO HƢỚNG TIẾP CẬN PISA

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC

Hà Nội - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

VŨ THỊ PHƢƠNG THU

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP HÓA HỌC
PHẦN PHI KIM LỚP 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
THEO HƢỚNG TIẾP CẬN PISA

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC
Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Hóa học
Mã số: 60.14.01.11

Cán bộ hƣớng dẫn: PGS.TS. Đặng Thị Oanh

Hà Nội - 2015

2


MỤC LỤC
Lời cảm ơn ..................................................................................................................1
Danh mục chữ viết tắt trong luận văn ....................... Error! Bookmark not defined.
Danh mục các bảng ................................................... Error! Bookmark not defined.
Danh mục các hình .................................................... Error! Bookmark not defined.
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................6
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ
THỐNG BÀI TẬP HÓA HỌC PHẦN PHI KIM LỚP 10 NHẰM PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH THEO HƢỚNG TIẾP CẬN PISA ....... Error!
Bookmark not defined.
1.1 Định hướng đổi mới giáo dục phổ thông ............ Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Đổi mới giáo dục trên thế giới ....................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Đổi mới giáo dục phổ thông ở Việt Nam ....... Error! Bookmark not defined.
1.2. Định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015 ở Việt Nam
................................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.1.Chuyển từ chương trình định hướng nội dung dạy học sang chương trình định
hướng năng lực .......................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Đổi mới phương pháp dạy học nhằm chú trọng phát triển năng lực của học sinh
................................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.3. Đổi mới kiểm tra, đánh giá hoạt động học tập của học sinhError! Bookmark
not defined.
1.3. Năng lực và một số năng lực cần phát triển cho học sinh trung học phổ thông
................................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.3.1. Định nghĩa về năng lực ................................... Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Cấu trúc chung của năng lực ........................... Error! Bookmark not defined.
1.3.3. Một số năng lực cần phát triển cho học sinh trung học phổ thông ......... Error!
Bookmark not defined.

1.4. Bài tập trong dạy học Hóa học ở trường trung học phổ thôngError! Bookmark
not defined.
1.4.1. Ý nghĩa của bài tập hóa học ............................ Error! Bookmark not defined.

3


1.4.2. Xu hướng xây dựng bài tập hóa học ở trường trung học phổ thông ....... Error!
Bookmark not defined.
1.5. Tìm hiểu về chương trình đánh giá học sinh quốc tế PISAError!

Bookmark

not defined.
1.5.1. Đặc điểm của PISA ........................................ Error! Bookmark not defined.
1.5.2. Mục tiêu đánh giá ............................................ Error! Bookmark not defined.
1.5.3. Nội dung đánh giá ........................................... Error! Bookmark not defined.
1.5.4. Cách đánh giá trong bài tập PISA ................... Error! Bookmark not defined.
1.6. Kết quả đánh giá học sinh quốc tế 2012 (PISA) của Tổ chức Hợp tác và Phát
triển quốc tế (OECD). ............................................... Error! Bookmark not defined.
1.7. Thực trạng mức độ hiểu biết và sử dụng các bài tập hóa học nhằm phát triển
năng lực học sinh của giáo viên ở trường trung học phổ thông hiện nay ......... Error!
Bookmark not defined.
1.7.1. Mục đích điều tra ............................................ Error! Bookmark not defined.
1.7.2. Nội dung điều tra ............................................. Error! Bookmark not defined.
1.7.3. Đối tượng điều tra ........................................... Error! Bookmark not defined.
1.7.4. Phương pháp điều tra ...................................... Error! Bookmark not defined.
1.7.5. Kết quả điều tra ............................................... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chƣơng 1 .................................................... Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 2. XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP HÓA HỌC

PHẦN PHI KIM LỚP 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
THEO HƢỚNG TIẾP CẬN PISA ......................... Error! Bookmark not defined.
2.1. Phân tích cấu trúc nội dung, phương pháp dạy học phần hóa học phi kim lớp 10 Error!
Bookmark not defined.
2.1.1. Phân tích cấu trúc nội dung phần hóa học phi kim lớp 10Error! Bookmark
not defined.
2.1.2. Đặc điểm về phương pháp dạy học hóa học phần phi kim lớp 10 ......... Error!
Bookmark not defined.
2.2. Xây dựng hệ thống bài tập hóa học phần phi kim lớp 10 nhằm phát triển năng
lực học sinh theo hướng tiếp cận Pisa ....................... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Cơ sở và nguyên tắc ........................................ Error! Bookmark not defined.

4


2.2.2. Quy trỡnh xõy dng h thng bi tp theo hng tip cn PISA ............ Error!
Bookmark not defined.
2.3. H thng bi tp phn phi kim húa hc lp 10 nhm phỏt trin nng lc hc
sinh theo hng tip cn PISA .................................. Error! Bookmark not defined.
2.3.1 H thng bi tp chng 5 "Nhúm Halogen .. Error! Bookmark not defined.
2.3.2 H thng bi tp chng 6 " Nhúm oxi......... Error! Bookmark not defined.
2.4. S dng h thng bi tp nhm phỏt trin nng lc hc sinh theo hng tip
cn Pisa trong dy hc phn húa hc phi kim lp 10 Error! Bookmark not defined.
2.4.1. Sử dụng trong dạy học kiểu bài nghiên cứu tài liệu mớiError!

Bookmark

not defined.
2.4.2. Sử dụng trong dạy học kiểu bài hoàn thiện kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo.
................................................................................... Error! Bookmark not defined.

2.4.3. Sử dụng trong dạy học kiểu bài kiểm tra, đánh giá.Error! Bookmark not
defined.
Tiu kt chng 2 .................................................... Error! Bookmark not defined.
Chng 3. THC NGHIM S PHM .............. Error! Bookmark not defined.
3.1. Mc ớch, nhim v thc nghim ...................... Error! Bookmark not defined.
3.1.1. Mc ớch thc nghim s phm ...................... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Nhim v thc nghim s phm ..................... Error! Bookmark not defined.
3. 2. Thi gian thc nghim s phm ....................... Error! Bookmark not defined.
3.3. Quỏ trỡnh tin hnh thc nghim ........................ Error! Bookmark not defined.
3.3.1. La chn i tng thc nghim ................... Error! Bookmark not defined.
3.3.2.Kim tra mu trc thc nghim ..................... Error! Bookmark not defined.
3.3.3.La chn GV thc nghim ............................... Error! Bookmark not defined.
3.3.4.Tin hnh thc nghim..................................... Error! Bookmark not defined.
3.3.5. Thc hin chng trỡnh thc nghim .............. Error! Bookmark not defined.
3.2. Kt qu thc nghim v x lý kt qu thc nghimError!

Bookmark

not

defined.
3.4.1. Kt qu kim tra trc thc nghim ............... Error! Bookmark not defined.
3.4.2. Kt qu kim tra sau thc nghim................... Error! Bookmark not defined.
3.4.3. X lớ kt qu ................................................... Error! Bookmark not defined.

5


3.4.4. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm ......... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chƣơng 3 .................................................... Error! Bookmark not defined.

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................... Error! Bookmark not defined.
PHỤ LỤC ................................................................ Error! Bookmark not defined.

6


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Tại chương 1, điều 3, khoản 2 Luật giáo dục nước ta năm 2005 đã nêu lên
mục tiêu của giáo dục "Hoạt động giáo dục phải thực hiện theo nguyên lý học đi
đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lý luận gắn liền với thực tiễn,
giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội” Đại hội đại
biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng ta đã khẳng định: "Phát triển giáo dục và đào
tạo cùng với phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu”, và đồng
thời nhấn mạnh: "Đổi mới căn bản toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng
chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế”. Chính vì
vậy, trong những năm gần đây, giáo dục Việt Nam đang tập trung đổi mới, hướng
tới một nền giáo dục tiến bộ, hiện đại, hòa nhập với xu hướng của các quốc gia khác
trong khu vực và trên thế giới.
Giáo dục Việt Nam trong năm 2012 có một dấu ấn quan trọng khi lần đầu
tiên nước ta có khoảng 5.100 học sinh ở độ tuổi 15 của 162 trường thuộc 59 tỉnh,
thành phố, cùng với hơn 70 quốc gia khác trên thế giới tham gia vào cuộc khảo sát
chính thức của PISA 2012 - (viết tắt của cụm từ tiếng Anh "Programme for
International Student Assessment”, được dịch là "Chương trình đánh giá học sinh
quốc tế” do tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế ("Organization for Economic Cooperation and Development”, thường được viết tắt là OECD) khởi xướng và triển
khai từ ngày 12 đến ngày 14 tháng 4 năm 2012. Cho tới nay, PISA là cuộc khảo sát
giáo dục duy nhất trên thế giới có tính chu kì (3 năm 1 lần) để đánh giá kiến thức và
kỹ năng của học sinh ở độ tuổi 15 - độ tuổi kết thúc giáo dục bắt buộc ở hầu hết các
quốc gia. PISA nổi bật nhờ quy mô toàn cầu và tính chu kỳ. Mục tiêu của chương

trình PISA nhằm kiểm tra xem, khi đến độ tuổi kết thúc phần giáo dục bắt buộc, học
sinh đã được chuẩn bị để đáp ứng các thách thức của cuộc sống sau này ở mức
độ nào. Nội dung đánh giá của PISA hoàn toàn được xác định dựa trên các kiến
thức, kỹ năng cần thiết cho cuộc sống tương lai, không dựa vào nội dung các
chương trình giáo dục quốc gia. Thay vì kiểm tra sự thuộc bài theo các chương trình
giáo dục cụ thể, PISA xem xét khả năng của học sinh ứng dụng các kiến thức và kỹ
năng trong lĩnh vực chuyên môn cơ bản, khả năng phân tích, lý giải và truyền đạt

7


một cách có hiệu quả khi họ xem xét, diễn giải và giải quyết các vấn đề. Theo nhận
định của nhiều chuyên gia, PISA được đánh giá là cuộc khảo sát tin cậy về kiến
thức và kỹ năng của học sinh.
Là người trực tiếp giảng dạy bộ môn hóa học ở trường THPT, tôi nhận thấy,
việc sử dụng hệ thống bài tập theo cách tiếp cận của PISA trong dạy học hóa học ở
trường THPT là rất quan trọng, mang tính thiết thực cao. Tuy nhiên, thực tế hiện
nay, các bài tập hóa học ở trường THPT được xây dựng theo hướng này gần như
chưa nhiều. Với những lý do trên, tôi nghiên cứu đề tài: "Xây dựng và sử dụng hệ
thống bài tập Hóa học phần phi kim lớp 10 nhằm phát triển năng lực học sinh
theo hƣớng tiếp cận PISA”.
2. Lịch sử nghiên cứu
Hiện nay đã có nhiều công trình nghiên cứu, sách, giáo trình, tài liệu, bài
viết… liên quan đến việc việc sử dụng bài tập trong dạy học hóa học như:
- TS. Cao Cự Giác. Xây dựng và sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy và
học hóa học. Nxb Giáo dục Việt Nam, 2009.
- PGS.TS Nguyễn Xuân Trƣờng. Sử dụng bài tập trong dạy học Hóa học ở
trường phổ thông. Nxb ĐH Sư Phạm, 2009......
Đã có một số tài liệu nghiên cứu liên quan đến PISA như
- Luận văn thạc sĩ: "Tiếp cận đánh giá PISA bằng phương pháp giải quyết

vấn đề qua dạy học các bài toán thực tiễn phần khối đa diện và khối tròn xoay (hình
học không gian lớp 12 – Ban cơ bản” của Tăng Hồng Dương – lớp Cao học lý luận
và phương pháp dạy học môn Toán K5 – Trường đại học Giáo dục, đại học Quốc
gia Hà Nội.
- Luận văn thạc sĩ: "Dạy học phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ
thông với các bài toán tiếp cận chương trình học sinh quốc tế (PISA)” của Nguyễn
Quốc Trịnh – lớp Cao học lý luận và phương pháp dạy học môn Toán K5 – Trường
Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội.
- Luận văn thạc sĩ: "Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập theo cách tiếp cận
của PISA trong dạy học hóa học vô cơ lớp 9”củaTrần Thị Nguyệt Minh – lớp Cao
học lý luận và phương pháp dạy học môn Hóa K6 – Trường đại học Giáo dục, đại
học Quốc gia Hà Nội.

8


- "Chương trình đánh giá HS quốc tế (PISA) (Mục đích, tiến trình thực hiện,
các kết quả chính” của Nguyễn Thị Phương Hoa trên Tạp chí Khoa học Đại học
Quốc gia Hà Nội số 25/2000.
- "Góp phần tìm hiểu về chương trình đánh giá HS quốc tế (PISA)” của
Nguyễn Ngọc Sơn trên Tập san Giáo dục - Đào tạo số 3/2010
- "Chương trình đánh giá HS quốc tế PISA” của Đỗ Tiến Đạt trên Kỷ yếu
Hội thảo Quốc gia về giáo dục Toán học phổ thông năm 2011…
- Khai thác tiêu chuẩn của PISA nhằm rèn luyện khả năng toán học hóa
("Rèn luyện HS trung học phổ thông khả năng toán học hóa theo tiêu chuẩn của
PISA” của Nguyễn Sơn Hà trên Tạp chí Khoa học Đại học Sư phạm Hà Nội số
4/2010…
Tuy nhiên, chưa có đề tài nào nghiên cứu về xây dựng và sử dụng hệ thống
bài tập Hóa học phần phi kim lớp 10 nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng
tiếp cận PISA.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập Hóa học phần phi kim lớp 10 theo
hướng tiếp cận PISA nhằm phát triển năng lực cho HS và làm cho học sinh có
hứng thú, say mê học tập môn Hóa học, từ đó nâng cao hiệu quả dạy học hóa học ở
trường THPT.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận liên quan đến định hướng đổi mới giáo dục phổ
thông, cở sở lý luận về năng lực, năng lực của HS phổ thông nói chung và năng lực
đặc thù của HS thông qua dạy và học môn Hóa học nói riêng.
- Tiến hành điều tra - quan sát, khảo sát, lấy ý kiến … của GV, HS về hệ
thống các bài tập hóa học đã và đang sử dụng ở trường THPT Kiến An, trường
THPT Trần Nguyên Hãn (Thành phố Hải Phòng.).
- Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập Hóa học phần phi kim lớp 10 nhằm
phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận PISA.
- Đề xuất cách sử dụng hệ thống bài tập Hóa học phần phi kim lớp 10 nhằm
phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận PISA.

9


- Tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm sự đúng đắn của giả
thuyết khoa học và tính khả thi, hiệu quả của những cách sử dụng hệ thống bài tập
tiếp cận PISA đề xuất trong luận văn.
5. Phạm vi nghiên cứu
5.1. Nội dung
- Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập Hóa học phần phi kim lớp 10
(Chương 5: Nhóm Halogen; Chương 6: Nhóm Oxi) nhằm phát triển năng lực học
sinh theo hướng tiếp cận PISA.
5.2. Mẫu khảo sát
- Khối lớp 10 trường THPT Kiến An - Thành phố Hải Phòng.

- Khối lớp 10 trường THPT Trần Nguyên Hãn - Thành phố Hải Phòng.
6. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
6.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học hóa học ở trường phổ thông Việt Nam.
6.2. Đối tượng nghiên cứu
- Quá trình sử dụng bài tập hóa học trong dạy và học môn hóa học phi kim
lớp 10 đã và đang tiến hành ở trường THPT.
- Xây dựng, đề xuất cách sử dụng hệ thống bài tập Hóa học phần phi kim lớp
10 nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận PISA.
7. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng, lựa chọn và sử dụng hợp lý một hệ thống bài tập hóa học phần
phi kim lớp 10 theo cách tiếp cận PISA thì sẽ giúp HS phát triển các năng lực
chung và các năng lực đặc thù của môn Hóa học đồng thời làm cho việc dạy học
hóa học gắn với thực tiễn cuộc sống hơn, phát triển hứng thú, say mê học tập, từ đó
nâng cao hiệu quả dạy học môn Hóa học ở trường THPT.
8. Phƣơng pháp nghiên cứu
8.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
Sử dụng các phương pháp:
- Phương pháp thu thập tài liệu, các thông tin.
- Phương pháp phân tích lý thuyết.
- Phương pháp tổng hợp các tài liệu lý luận liên quan đến đề tài.

10


8.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Sử dụng phối hợp các phương pháp sau:
- Phương pháp quan sát.
- Phương pháp điều tra.
- Phương pháp chuyên gia.

- Phương pháp thực nghiệm sư phạm.
8.3. Phương pháp xử lý thống kê toán học
Dùng để phân tích và xử lý các số liệu thu được qua điều tra và thực nghiệm.
9. Đóng góp mới của đề tài
- Xây dựng thống bài tập Hóa học phần phi kim lớp 10 (Chương 5: Nhóm
Halogen; Chương 6: Nhóm Oxi) nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp
cận PISA.
- Đề xuất cách sử dụng hệ thống bài tập hóa học phần phi kim lớp 10 theo cách
tiếp cận của PISA nhằm phát triển năng lực HS đồng thời làm cho việc dạy học hóa
học gắn liền với thực tiễn cuộc sống hơn, HS có hứng thú, say mê học tập, từ đó
góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Hóa học,
10. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, luận văn được
trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng và sử dụng hệ
thống bài tập Hóa học phần phi kim lớp 10 nhằm phát triển năng lực học sinh
theo hướng tiếp cận PISA.
Chương 2: Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập Hóa học phần phi kim lớp
10 nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận PISA.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

11