Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại trong luật tố tụng hình sự việt nam

I HC QUC GIA H NI
KHOA LUT

MA TH THM

KHởI Tố Vụ áN HìNH Sự THEO YÊU CầU CủA NGƯờI Bị HạI
TRONG LUậT Tố TụNG HìNH Sự VIệT NAM

LUN VN THC S LUT HC

[

H NI - 2015


I HC QUC GIA H NI
KHOA LUT

MA TH THM

KHởI Tố Vụ áN HìNH Sự THEO YÊU CầU CủA NGƯờI Bị HạI
TRONG LUậT Tố TụNG HìNH Sự VIệT NAM

Chuyờn ngnh: Lut hỡnh s v t tng hỡnh s
Mó s: 60 38 01 04

LUN VN THC S LUT HC

Cỏn b hng dn khoa hc: TS. TRN THU HNH
[

H NI - 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công
trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo
tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn
học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của
Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có
thể bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
NGƯỜI CAM ĐOAN

Ma Thị Thắm


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục bảng, biểu đồ
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 8
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ KHỞI TỐ VỤ ÁN
HÌNH SỰ THEO YÊU CẦU CỦA NGƯỜI BỊ HẠI..................... 14
1.1.
Khởi tố vụ án hình sự ....................................................................... 14

1.1.1. Khái niệm khởi tố vụ án hình sự ........................................................ 14
1.1.2. Nhiệm vụ, ý nghĩa của giai đoạn khởi tố vụ án hình sự .................... 16
1.2.
Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại ................... 17
1.2.1. Khái niệm, ý nghĩa khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người
bị hại ................................................................................................... 17
1.2.2. Cơ sở việc thiết lập chế định khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu
của người bị hại .................................................................................. 17
1.3.

Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của Luật tố tụng
hình sự Việt Nam về khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của
người bị hại ....................................................................................... 17

1.4.

Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại theo
kinh nghiệm của một số nước trên thế giới ................................... 17

Chương 2: KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ THEO YÊU CẦU CỦA
NGƯỜI BỊ HẠI TRONG LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT
NAM VÀ THỰC TIẾN ÁP DỤNG................................................. 17
Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại trong
Luật tố tụng hình sự Việt Nam ....................................................... 17
2.1.1. Các trường hợp khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người
bị hại................................................................................................... 17
2.1.


2.1.2. Chủ thể, nội dung, hình thức khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu

của người bị hại .................................................................................. 17
2.1.3. Hậu quả pháp lý của việc yêu cầu và rút đơn yêu cầu khởi tố vụ
án hình sự ........................................................................................... 17
2.2.
Thực tiễn áp dụng khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của
người bị hại ....................................................................................... 17
2.2.1. Thực tiễn áp dụng về các trường hợp khởi tố vụ án hình sự theo
yêu cầu của người bị hại..................................................................... 17
2.2.2. Thực tiễn áp dụng về chủ thể yêu cầu khởi tố vụ án.......................... 18
2.2.3. Thực tiễn áp dụng về quyền và nghĩa vụ của người bị hại trong
trường hợp yêu cầu khởi tố vụ án ...................................................... 18
2.2.4. Thực tiễn áp dụng về việc rút đơn yêu cầu khởi tố vụ án hình sự
của người bị hại .................................................................................. 18
2.2.5. Một số vấn đề khác............................................................................. 18
Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC
HIỆN CHẾ ĐỊNH KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ THEO YÊU
CẦU CỦA NGƯỜI BỊ HẠI ............................................................... 18
3.1.
Định hướng hoàn thiện chế định khởi tố vụ án hình sự theo
yêu cầu của người bị hại .................................................................. 18
3.2.
Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật ........................................... 18
3.2.1. Hoàn thiện quy định về các trường hợp khởi tố vụ án hình sự
theo yêu cầu của người bị hại ............................................................. 18
3.2.2. Hoàn thiện quy định về chủ thể yêu cầu khởi tố vụ án ...................... 18
3.2.3. Hoàn thiện quy định về quyền của người bị hại ................................ 18
3.2.4. Hoàn thiện quy định việc rút đơn yêu cầu khởi tố vụ án ................... 18
3.2.5. Quy định về hình thức thể hiện và nội dung của yêu cầu khởi tố
vụ án ................................................................................................... 18
3.3.

Một số giải pháp khác ...................................................................... 18
3.3.1. Nâng cao trình độ pháp luật, nghiệp vụ của người tiến hành tố tụng........ 18
3.3.2. Nâng cao trình độ hiểu biết và thực thi pháp luật của người dân ............ 18
KẾT LUẬN .................................................................................................... 18
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 18


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BLDS:

Bộ Luật dân sự

BLHS:

Bộ Luật hình sự

BLTTHS:

Bộ Luật tố tụng hình sự

CQTHTT:

Cơ quan tiến hành tố tụng

TANDTC:

Tòa án nhân dân tối cao

TNHS:

Trách nhiệm hình sự

XHCN:

Xã hội chủ nghĩa


DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ

Số hiệu bảng,
biểu đồ

Tên bảng, biểu đồ

Trang

Bảng 2.1: Các vụ án khởi tố theo yêu cầu của người bị hại
giai đoạn 2009 - 2014

17

Biểu đồ 2.1: Tỉ lệ các vụ án khởi tố theo yêu cầu của người bị
hại giai đoạn 2009 - 2014

18


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài

Tố tụng hình sự bao gồm toàn bộ hoạt động của các chủ thể tố tụng hướng
tới việc giải quyết vụ án khách quan, công bằng, góp phần đấu tranh phòng
chống tội phạm, bảo vệ quyền con người. Tố tụng hình sự là một quá trình giải
quyết vụ án, trong đó có nhiều chủ thể, nhiều giai đoạn khác nhau phù hợp với
tính chất, đặc điểm của các cơ quan tiến hành tố tụng, là cơ chế mà qua đó tội
phạm được điều tra làm rõ, bị truy tố, xét xử và hình phạt được áp dụng.
Theo quan điểm truyền thống ở nước ta khởi tố vụ án hình sự là giai
đoạn đầu tiên và là một trong những giai đoạn có ý nghĩa quan trọng trong
quá trình tố tụng hình sự. Trong giai đoạn này các cơ quan nhà nước có thẩm
quyền có trách nhiệm xác định sự việc có hay không có dấu hiệu của tội phạm
để quyết định khởi tố vụ án hình sự hoặc quyết định không khởi tố vụ án hình
sự nhằm khẳng định về mặt pháp lý có hay không có tội phạm xảy ra để làm
cơ sở cho các hoạt động tố tụng tiếp theo của quá trình giải quyết vụ án hình
sự. Có thể nói khởi tố vụ án hình sự không chỉ có ý nghĩa về mặt pháp lý là
giai đoạn đầu và có tính định hướng cho các giai đoạn tố tụng tiếp theo mà
còn có ý nghĩa thiết thực trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. Để
đạt được điều đó khởi tố vụ án hình sự đòi hỏi phải có căn cứ, đúng thẩm
quyền và đúng trình tự theo quy định của pháp luật.
Thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự là một trong những quy định quan
trọng để việc khởi tố vụ án hình sự đạt hiệu quả. Trong đó, quyền yêu cầu
khởi tố vụ án hình sự của người bị hại là một trong những vấn đề đáng được
quan tâm. Người bị hại tham gia tố tụng với tư cách là chủ thể của tố tụng
hình sự bên cạnh Cơ quan tiến hành tố tụng (CQTHTT) và người tiến hành tố
tụng trong suốt quá trình giải quyết vụ án để đòi hỏi khôi phục lại những thiệt
hại của họ do hành vi phạm tội gây ra. Người bị hại có thể là người đã bị thiệt

8


hại, nhưng cũng có thể là người bị đe dọa nghiêm trọng gây thiệt hại trong

những trường hợp phạm tội nhưng chưa gây hậu quả theo quy định của Bộ
luật hình sự (BLHS).
Trong bối cảnh Việt Nam đang thực hiện công cuộc cải cách tư pháp,
việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền tự do dân chủ của
công dân đã được ghi nhận trong Nghị quyết 48 –NQ/TW ngày 24/5/2005 của
Bộ chính trị và tiếp tục được khẳng định tại Nghị quyết 49 - NQ/TW ngày
02/6/2005 như: “tôn trọng và bảo vệ quyền con người”, “tạo điều kiện thuận
lợi cho người dân tham gia tố tụng...”, việc sửa đổi Bộ luật tố tụng hình sự
2003 thì việc tiếp tục nghiên cứu các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam
hiện hành về khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại để làm sáng tỏ
về mặt khoa học và đưa ra những giải pháp hoàn thiện, nâng cao hiệu quả của
việc áp dụng quy định đó không chỉ có ý nghĩa lý luận, thực tiễn và pháp lý
quan trọng mà còn là lý do luận chứng cho sự cần thiết để tôi chọn đề tài:
“Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại trong Luật Tố tụng hình
sự Việt Nam” làm luận văn thạc sĩ luật học.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại là một chế định
không mới, được áp dụng khá phổ biến trong pháp luật các nước, nên đã có
nhiều công trình nghiên cứu khoa học ở các mức độ khác nhau về khởi tố vụ
án hình sự, người bị hại, trong đó có quyền yêu cầu khởi tố vụ án hình sự theo
yêu cầu của người bị hại.
Ở Việt Nam có các công trình nghiên cứu tiêu biểu như:
Về giáo trình, sách chuyên khảo, bình luận có các công trình sau:
PGS.TS Nguyễn Ngọc Chí, Chương thứ bảy – người tham gia tố tụng,
Chương mười – khởi tố vụ án hình sự, giáo trình luật tố tụng hình sự Việt
Nam, Nxb Đại học Quốc Gia Hà Nội, 2013; Giáo trình luật tố tụng hình sự

9

Việt Nam, Trường đại học Luật Hà Nội; PGS.TS Võ Khánh Vinh (chủ biên)
Bình luận khoa học bộ luật tố tụng hình sự, nxb CAND, 2004; Viện nhà nước
và Pháp luật, Tội phạm học, luật hình sự và tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb
chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994; Trường Đại học Quốc gia Hà Nội - Khoa
Luật (2009), Giáo trình Lý luận và pháp luật về quyền con người, Nxb Chính
trị quốc gia.
Một số tác giả cũng đã công bố những bài báo khoa học có đề cập đến
vấn đề khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại như: ThS. Lê Thị
Thúy Nga, “Một số vấn đề về người bị hại trong pháp luật tố tụng hình sự
Việt Nam 2003”; Lê Tiến Châu, “Mô hình, hình thức tố tụng hình sự và việc
bảo vệ quyền con người”, tạp chí Nhà nước và pháp luật, 2008; Phạm Mạnh
Hùng, “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn của việc khởi tố vụ án và kiểm sát
việc khởi tố vụ án”, tạp chí Kiểm sát, 2007; Phạm Thanh Trung (2003),
“Người đại diện hợp pháp hoàn toàn có quyền rút đơn khởi tố, Dân chủ và
pháp luật, (4). Tạp chí kiểm sát: số 03 tháng 2/2008; số 9 tháng 5/2009v.v...
Ở cấp độ luận văn thạc sĩ thực hiện ở Khoa luật – ĐHQGHN có các đề
tài của các tác giả Hoàng Lan Phương, Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của
người bị hại trong luật tố tụng hình sự Việt Nam, 2009. Thịnh Quang Thắng,
Người bị hại trong luật tố tụng hình sự Việt Nam, 2009; Nguyễn Trương Tín,
Một số vấn đề về sự tham gia tranh tụng của người bị hại và nguyên đơn dân
sự tại phiên tòa hình sự sơ thẩm theo yêu cầu của cải cách tư pháp, 2010;
Phạm Văn Huân, Những cơ sở và căn cứ khởi tố vụ án hình sự trong luật tố
tụng hình sự Việt Nam, 2013;
Còn ở cấp độ luận án tiến sĩ luật học có các đề tài của tác giả Lê Lan Chi,
Nguyên tắc trách nhiệm khởi tố và xử lý vụ án hình sự trong Luật tố tụng hình
sự Việt Nam – Những vấn đề lý luận và thực tiễn, Khoa luật – ĐHQGHN, 2010.
Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, khảo sát trên cho thấy, ở nước ta đã có

10

một số công trình nghiên cứu cơ bản và trực diện về vấn đề khởi tố vụ án, địa
vị pháp lý của người bị hại cũng như xung quanh vấn đề bảo đảm quyền và
nghĩa vụ của người bị hại khi tham gia tố tụng. Tuy nhiên những nghiên cứu
đó mới chỉ dừng lại ở các công trình nghiên cứu chung hoặc được thể hiện
một phần trong kết quả của các công trình nghiên cứu khác về khởi tố vụ án
hình sự, địa vị pháp lý của người bị hại, có luận văn đã triển khai nghiên cứu
độc lập chế định này nhưng thời gian nghiên cứu cách đây đã khá lâu, khi
chưa có dự thảo của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015.
Như vậy, việc nghiên cứu đề tài: “Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu
của người bị hại trong Luật Tố tụng hình sự Việt Nam” là đòi hỏi khách quan,
cấp thiết, vừa có tính lý luận, vừa có tính thực tiễn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu các quy
định của pháp luật về yêu cầu khởi tố vụ án hình sự của người bị hại dưới
khía cạnh lập pháp hình sự và áp dụng chế định trong thực tiễn, cũng như đề
xuất những kiến nghị, giải pháp nâng cao hiệu quả của chế định này trong
thực tiễn áp dụng.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu và giải quyết vấn đề xung quanh chế định khởi tố
vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại trong Luật tố tụng hình sự, kết
hợp với việc nghiên cứu đánh giá tình hình áp dụng chế định trong thực tiễn
khởi tố vụ án, truy tố, xét xử của cơ quan tiến hành tố tụng và nguyên nhân
của những tồn tại, hạn chế để kiến nghị những giải pháp hoàn thiện pháp luật
thực định và nâng cao hiệu quả của chế định trong thực tiễn.
Luận văn cũng có tham khảo những bài học kinh nghiệm lập pháp một
số nước trong khi nghiên cứu chế định khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của
người bị hại.

11

Về thời gian: Luận văn nghiên cứu thực tiễn áp dụng chế định khởi tố
vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại từ 2009 đến năm 2014.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận Mác – Lênin về Nhà
nước và pháp luật, các quan điểm đổi mới của Đảng nhất là trong lĩnh vực cải
cách tư pháp. Các phương pháp luận chung để nghiên cứu đề tài là phép duy
vật biện chứng và phép duy vật lịch sử, chú trọng các phương pháp kết hợp
giữa lý luận và thực tiễn.
Các phương pháp nghiên cứu cụ thể: các phương pháp nghiên cứu đặc
thù của khoa học xã hội như phương pháp logic; phương pháp lịch sử, so
sánh; phương pháp phân tích quy nạp, diễn dịch; phương pháp thống kê và
một số phương pháp khác.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa quan trọng về phương diện
lý luận và thực tiễn, vì đây là công trình nghiên cứu mà trong đó giải quyết
nhiều vấn đề quan trọng về lý luận và thực tiễn liên quan tới chế định khởi tố
vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại trong Luật tố tụng hình sự Việt
Nam. Trên cơ sở kết nghiên cứu, luận văn làm sáng tỏ một số vấn đề chung
về chế định khởi tố vụ án như: khái niệm, đặc điểm, cơ sở của việc thiết lập
chế định khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại; khái quát lịch sử
hình thành và phát triển của Luật tố tụng hình sự Việt Nam về khởi tố vụ án
hình sự theo yêu cầu của người bị hại cũng như tìm hiểu việc thực thi chế
định này theo kinh nghiệm của một số nước trên thế giới; Nghiên cứu thực
tiễn quy định và thực tiễn áp dụng chế định khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu
của người bị hại trong luật tố tụng hình sự Việt Nam, từ đó rút ra những tồn
tại, hạn chế trong luật thực định, đồng thời phân tích làm rõ những tồn tại, hạn
chế xung quanh việc áp dụng và nguyên nhân của nó; Từ đó đề xuất những

12


định hướng và giải pháp hoàn thiện các quy định về chế định khởi tố vụ án
hình sự theo yêu cầu của người bị hại hiện hành và nâng cao hiệu quả áp dụng
của chế định này trong thực tiễn.
Bên cạnh đó, luận văn sẽ là một tài liệu tham khảo cần thiết và bổ ích
dành cho không chỉ các nhà lập pháp mà còn cho các nhà nghiên cứu, các cán
bộ giảng dạy pháp luật, các nghiên cứu sinh, học viên cao học và sinh viên
thuộc chuyên ngành Tư pháp hình sự tại các cơ sở đào tạo luật.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, danh mục
bảng, biểu, nội dung của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề chung về khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu
của người bị hại trong Luật tố tụng hình sự Việt Nam.
Chương 2: Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại trong
Luật tố tụng hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng.
Chương 3: Một số giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chế định
khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại.

13


Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ
THEO YÊU CẦU CỦA NGƯỜI BỊ HẠI
1.1. Khởi tố vụ án hình sự
1.1.1. Khái niệm khởi tố vụ án hình sự
Quan hệ pháp luật hình sự là quan hệ giữa Nhà nước và người phạm
tội, trong đó với tư cách là người bảo vệ lợi ích của toàn xã hội, Nhà nước có

quyền khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án với người phạm tội,
buộc người phạm tội phải chịu trách nhiệm tương ứng với tính chất, mức độ
nguy hiểm của tội phạm mà họ đã gây ra.
Mục tiêu của tố tụng hình sự được xác định tại Điều 1 Bộ luật tố tụng
hình sư (BLTTHS), đó là "... phát hiện chính xác, nhanh chóng và xử lý công
minh, kịp thời mọi hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm, không làm oan
người vô tội" [32]. Thể hiện các yêu cầu của nguyên tắc này, BLTTHS hiện
hành đã có những quy định, chế định, những công cụ pháp lý hữu hiệu để bảo
đảm cho quá trình khởi tố vụ án và truy cứu trách nhiệm hình sự (TNHS) được
vận hành với hiệu suất cao. BLTTHS năm 2003 quy định quy trình để giải
quyết một vụ án hình sự phải theo một trình tự, thủ tục nhất định gồm: khởi tố,
điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn đầu
tiên của quá trình tố tụng và là giai đoạn tố tụng độc lập bởi giai đoạn này có
đầy đủ các dấu hiệu của một giai đoạn tố tụng với những mục tiêu và nhiệm vụ
riêng mang đặc thù về chủ thể tố tụng, hành vi tố tụng và văn bản tố tụng. Tuy
nhiên, tính độc lập của giai đoạn khởi tố vụ án cũng như các giai đoạn khác
trong quá trình tố tụng chỉ mang tính tương đối, giữa chúng có mối quan hệ qua
lại, tác động lẫn nhau; giai đoạn trước là tiền đề cần thiết cho việc thực hiện
nhiệm vụ của giai đoạn sau, giai đoạn sau kiểm tra giai đoạn trước.

14


Trong khoa học luật tố tụng hình sự, khởi tố vụ án hình sự có nhiều
cách hiểu khác nhau khác nhau. Thứ nhất, có thể hiểu đó là một chế định của
luật tố tụng hình sự, tập hợp những quy định về trình tự và thủ tục khởi tố vụ
án hình sự; thứ hai, khởi tố vụ án hình sự được hiểu là một hành vi tố tụng mở
đầu cho giai đoạn điều tra; thứ ba khởi tố vụ án hình sự được hiểu là một giai
đoạn tố tụng độc lập trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Cách hiểu thứ
ba là cách hiểu thông thường và phổ biến hiện nay.

Tựu trung lại:
Khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn tố tụng đầu tiên mà trong đó
cơ quan tư pháp hình sự có thẩm quyền căn cứ vào các quy định của
pháp luật tố tụng hình sự tiến hành việc xác định việc có (hay không)
các dấu hiệu của tội phạm trong hành vi nguy hiểm cho xã hội đã
được thực hiện, đồng thời ban hành quyết định về việc khởi tố (hoặc
không khởi tố) vụ án hình sự liên quan đến hành vi đó [6, tr.26].
Khởi tố vụ án hình sự là một giai đoạn tố tụng hình sự nên cũng có thời
điểm bắt đầu và thời điểm kết thúc. Thời điểm bắt đầu của giai đoạn khởi tố
vụ án hình sự được xác định kể từ khi các CQTHTT tiếp nhận thông tin về tội
phạm như: Tố giác của công dân; tin báo của cơ quan tổ chức; tin báo trên các
phương tiện thông tin đại chúng; Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Toà án, Bộ
đội biên phòng, Cơ quan Hải quan, Cơ quan Kiểm lâm, lực lượng Cảnh sát
biển và các cơ quan khác trong Công an nhân dân, Quân đội nhân dân được
giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra trực tiếp phát hiện dấu hiệu
của tội phạm; người phạm tội tự thú. Thời điểm kết thúc của giai đoạn khởi tố
vụ án hình sự là khi các cơ quan có thẩm quyền ra quyết định khởi tố hoặc
không khởi tố vụ án hình sự. Từ khái niệm chung nhất về khởi tố vụ án hình
sự cho thấy giai đoạn này có đặc điểm chính sau đây:
Một là, giai đoạn khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn đầu tiên, được bắt

15


đầu với việc cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền tiếp nhận tin báo, tố
giác…hoặc trực tiếp phát hiện về tội phạm và thời điểm kết thúc của giai đoạn
này là việc cơ quan có thẩm quyền ra quyết định khởi tố hoặc quyết định
không khởi tố vụ án hình sự.
Hai là, với tính chất là một giai đoạn độc lập và đầu tiên của tố tụng
hình sự, giai đoạn khởi tố vụ án hình sự có chức năng thực hiện các nhiệm vụ

cụ thể để xác định các tiền đề pháp luật về nội dung (vật chất) và pháp luật về
hình thức (tố tụng) của việc điều tra vụ án hình sự.
Ba là, kết quả quả giai đoạn này là quyết định của cơ quan tiến hành tố
tụng trong việc có hay không khởi tố vụ án hình sự. Nó làm tiền đề cho các
giai đoạn tố tụng tiếp theo.
1.1.2. Nhiệm vụ, ý nghĩa của giai đoạn khởi tố vụ án hình sự
Sự phát triển của đất nước trong giai đoạn mới đặt ra những nhiệm vụ
mới về kinh tế, chính trị, trong đó có nhiệm vụ về đấu tranh, phòng chống tội
phạm, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân và trật tự pháp chế Xã
hội chủ nghĩa mà trong đó các cơ quan tư pháp hình sự giữ vai trò rất quan
trọng. Các cơ quan tư pháp hình sự với tư cách là các cơ quan đứng trên đầu
chiến tuyến của cuộc đấu tranh chống tội phạm đã, đang và sẽ trực tiếp thực
hiện các nhiệm vụ này. Mà một trong những nhiệm vụ của các cơ quan này là
khởi tố vụ án hình sự khi có đủ các căn cứ nhằm phát hiện và xử lý kịp thời
tội phạm và người phạm tội.
Nhiệm vụ chung của tố tụng hình sự là chủ động phòng ngừa, ngăn
chặn tội phạm, phát hiện chính xác, nhanh chóng và xử lý công minh, kịp thời
mọi hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội góp
phần bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và
lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời giáo dục mọi người ý thức tuân theo
pháp luật, đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm.

16


Nhiệm vụ cụ thể của giai đoạn khởi tố vụ án hình sự là xác định có hay
không có dấu hiệu của tội phạm để ra quyết định khởi tố hoặc quyết định
không khởi tố vụ án. Thể hiện ở việc ghi nhận những thông tin ban đầu về tội
phạm được phát hiện do tin báo tố giác tội phạm, kiểm tra xác minh nguồn tin
đó để xác định những căn cứ cần thiết cho việc khởi tố hay không khởi tố vụ

án hình sự. Giai đoạn này có nhiệm vụ làm rõ các tình tiết loại trừ tố tụng đối
với vụ việc, phòng ngừa và ngăn chặn tội phạm, bảo quản các dấu vết khách
quan của vụ án theo những quy định chung của luật tố tụng hình sự. Có thể
nói đây là giai đoạn tạo ra các điều kiện cần thiết để thực hiện nhiệm vụ xác
định người phạm tội và hành vi phạm tội ở các giai đoạn tố tụng tiếp theo.
Tuy nhiên, trong khoa học pháp lý cũng có ý kiến cho rằng khởi tố vụ án hình
sự là bước đầu của giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Ý kiến này theo chúng tôi
là không có căn cứ vì nếu được quy định và thực hiện trong thực tiễn sẽ dẫn
đến cách hiểu cho rằng thời điểm bắt đầu của giai đoạn điều tra là thời điểm
tiếp nhận tố giác và tin báo về tội phạm và điều này sẽ loại trừ việc cấm thực
hiện các hành vi tố tụng điều tra trước khi khởi tố vụ án hình sự, và thời hạn
điều tra sẽ không được tính từ ngày khởi tố vụ án hình sự mà sẽ được tính từ
ngày tiếp nhận tin báo tố giác về tội phạm.
Với nhiệm vụ quan trọng trên đây nên giai đoạn khởi tố vụ án hình sự
có ý nghĩa cả trên phương diện pháp lý cùng như ý nghĩa trên phương diện
chính trị - xã hội.
Về ý nghĩa pháp lý, khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn mở đầu cho các
giai đoạn tố tụng tiếp theo. Khi các cơ quan có thẩm quyền ra quyết định khởi
tố vụ án hình sự là lúc bắt đầu áp dụng các quy định của pháp luật hình sự. Và
cũng chính thời điểm áp dụng các quy định của luật hình sự thì cũng là lúc các
quan hệ pháp luật hình sự được thực hiện. Nếu không có giai đoạn khởi tố vụ
án hình sự thì sẽ không có các giai đoạn tố tụng tiếp theo. Thêm vào đó, khởi tố

17


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
I. Tài liệu tiếng Việt
1.

Bộ Chính trị (2002), Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 về Một số
nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp thời gian tới, Hà Nội.

2.

Bộ Chính trị (2005), Nghị quyết số 48/NQ-TW của Bộ chính trị ngày 24
tháng 5 năm 2005 về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp
luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, Hà Nội.

3.

Bộ Chính trị (2005), Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 về Chiến
lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010,
định hướng đến năm 2020, Hà Nội.

4.

Bộ Chính trị (2005), Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 về Chiến
lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Hà Nội.

5.

Nguyễn Mai Bộ (2009), “Một số vướng mắc, bất cập trong các quy định
của BLTTHS và hướng hoàn thiện”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, (4).

6.

Lê Cảm (2004), “Một số vấn đề lý luận chung về các giai đoạn tố tụng
hình sự”, Tạp chí kiểm sát số tết, (2), tr.26.

7.

Nguyễn Hữu Cầu (2002), “Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người
bị hại đối với tội cố ý gây thương tích, một số bất cập nảy sinh từ thực
tiễn”, Tạp chí TAND, (6), tr.16-18.

8.

Trần Đức Châm, Nguyễn Thị Minh Huệ (2011), “Tìm hiểu quan điểm
của Đảng về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta
hiện nay”, Tạp chí Kiểm sát, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao (15), tr.5-7.

9.

Lê Tiến Châu (2007), “Người bị hại trong tố tụng hình sự”, Tạp chí Khoa
học pháp lý, (1), tr.7.

10. Lê Lan Chi (2010), Nguyên tắc trách nhiệm khởi tố và xử lý vụ án hình sự trong
luật tố tụng hình sự Việt Nam, Luận án tiến sĩ Luật học, Khoa Luật - ĐHQGHN.
11. Nguyễn Ngọc Chí (chủ biên) (1997), Giáo trình luật tố tụng hình sự Việt
Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

18


12. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6
của Bộ chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Hà Nội.
13. Bùi Đức Hiển (2009), “Về tội vi phạm quy định về điều khiển giao thông
đường bộ: phi tội phạm hóa hay chỉ khởi tố theo yêu cầu của người bị
hại”, Tạp chí TAND, (9), tr.8.

14. Trần Duy Hòa (2013), “hoàn thiện pháp luật về nhiệm vụ, quyền hạn và
trách nhiệm của người tiến hành tố tụng hình sự đáp ứng yêu cầu cải
cách tư pháp”, Tạp chí kiểm sát, (8).
15. Hội đồng Quốc gia (2002), Từ điển tiếng việt, Nxb Từ điển Bách khoa,
Hà Nội, tr.203.
16. Hội đồng thẩm phán TANDTC (2004), Nghị quyết số 03/2004/NQHĐTP ngày 02/10/2004 hướng dẫn thi hành một số quy định trong Phần
thứ nhất “Những quy định chung” của BLTTHS năm 2003, Hà Nội.
17. Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao (2005), Nghị quyết số
05/2005/NQ-HĐTP ngày 8 tháng 12 năm 2005 hướng dẫn thi hành một
số quy định trong phần thứ tư của Bộ luật tố tụng hình sự, Hà Nội.
18. Phạm Văn Huân (2013), Những cơ sở và căn cứ khởi tố vụ án hình sự trong tố
tụng hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật -ĐHQGHN.
19. Phạm Mạnh Hùng (1999), “Bàn thêm về khởi tố theo yêu cầu của người
bị hại”, Tạp chí kiểm sát, (9).
20. Phạm Mạnh Hùng (2003), “Một số bất cập và việc hoàn thiện quy định
của pháp luật tố tụng hình sự về khởi tố theo yêu cầu của người bị hại”,
Tạp chí kiểm sát, (1).
21. Phạm Mạnh Hùng (2007), “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn của việc khởi
tố vụ án và kiểm sát việc khởi tố vụ án”, Tạp chí kiểm sát, (2), tr.6-11.
22. Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội (2009), Giáo trình Lý luận và pháp
luật về quyền con người, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội.
23. Nguyễn Thanh Lành (2002), “Người đại diện hợp pháp có quyền rút đơn
khởi tố?”, Dân chủ và pháp luật, (12).

19


24. Hoàng Thị Liên (2006), “Người bị hại đã yêu cầu khởi tố trình bày lời
buộc tội theo thủ tục nào?”, Tạp chí dân chủ và pháp luật, (8).
25. Hoàng Tuấn Lộc (1973), Luật tố tụng hình sự chú giải, Nxb Sài Gòn.

26. Lê Thị Thúy Nga (2009), “Một số vấn đề về người bị hại trong pháp luật
tố tụng hình sự Việt Nam, giảng viên khoa đào tạo thẩm phán”, Học viện
tư pháp; Nguồn: Văn phòng cao ủy Liên hợp quốc về quyền con người
và Hội luật sư quốc tế, Quyền con người trong quản lý tư pháp, Nxb
Công an nhân dân.
27. Nguyễn Thái Phúc (2008), “Vấn đề tranh tụng và tăng cường tranh tụng
trong tố tụng hình sự theo yêu cầu của cải cách tư pháp”, Nhà nước và
Pháp luật, (8).
28. Đinh Văn Quế (1998), Bình luận án, Nxb TP. Hồ Chí Minh.
29. Đinh Văn Quế (2003), Thủ tục xét xử các vụ án hình sự, Nxb Thành phố
Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh.
30. Quốc hội (1988), Bộ luật Tố tụng hình sự Việt Nam, Hà Nội.
31. Quốc hội (1999), Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 (sửa đổi, bổ sung
năm 2009), Hà Nội.
32. Quốc hội (2003), Bộ luật tố tụng hình sự, Hà Nội
33. Quốc hội (2009) Nghị quyết số 33/2009/NQ-QH12 ngày 19/6/2009 về
việc thi hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS, Hà Nôi.
34. Quốc hội (2013), Hiến pháp, Hà Nội.
35. Nguyễn Đức Thái (2013), “Quyền tư tố trong tố tụng hình sự của một số
nước trên thế giới – những kinh nghiệm cho tố tụng hình sự Việt Nam”,
Tạp chí Kiểm sát, (18).
36. Trần Quang Tiệp (2004), Bảo vệ quyền con người trong luật hình sự và tố
tụng hình sự ở Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
37. Nguyễn Trương Tín (2009), “Một số vấn đề lý luận về chức năng buộc
tội trong tố tụng hình sự và vấn đề sửa đổi, bổ sung BLTTHS 2003 liên
quan đến chức năng buộc tội”, Tạp chí nhà nước và pháp luật, (8).

20

38. Tòa án nhân dân tối cao (1999), Công văn số 16/1999/KHXX ngày
01/02/1999 giải đáp một số vấn đề hình sự, dân sự, kinh tế, lao động,
hành chính và tố tụng, Hà Nội.
39. Trần Hữu Tráng (2000), Nạn nhân học trong tội phạm học Việt Nam –
một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Luận văn thạc sỹ luật học, tr.8.
40. Phạm Thanh Trung (2003), “Người đại diện hợp pháp hoàn toàn có
quyền rút đơn khởi tố, Dân chủ và pháp luật, (4).
41. Viện khoa học pháp lý (2005), Bình luận khoa học Bộ luật tố tụng hình
sự 2003, NXB Tư pháp, Hà Nội.
42. Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ công an, Bộ quốc phòng (2005),
Thông tư liên tịch số 05/2005/TTLT-VKSNDTC-BCA-BQP ngày
07/9/2005 về quan hệ phối hợp giữa cơ quan điều tra và viện kiểm sát
trong thực hiện một số quy định của BLTTHS năm 2003, Hà Nội.
43. Viện Nhà nước và pháp luật (1995), Tội phạm học, luật hình sự và tố
tụng hình sự Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc Gia, Hà Nội.
44. Ngô Văn Vịnh (2014), “Bàn về khía cạnh người bị hại trong quy định về
khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại”, Nghề luật, Học
viện tư pháp, (2), tr.36 - 39.
45. Võ Khánh Vinh (2007), Bình luận khoa học BLTTHS, Nxb Công an nhân
dân, Hà Nội.
II. Tài liệu Web
46. />47. />48. />
21


49. />50. />51. /> />Cacnguyen-tac-lien-bang-ve-to-tung-hinh-su-cua-hop-chung-quoc-Hoa-ky.html).

22