VỀ vấn đề đổi mới PHƯƠNG PHÁP GIẢNG dạy lý LUẬN CHÍNH TRỊ tại các TRƯỜNG đại học

VỀ VẤN ĐỀ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY
LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC
Nguyễn Thị Kim Chung

Tóm tắt: Đổi mới phương pháp giảng dạy các mơn lý luận
chính trị ở các trường đại học ở nước ta hiện nay là vấn đề cấp
thiết. Mục tiêu của sự đổi mới là nhằm khắc phục tình trạng giảng
dạy theo lối truyền thụ một chiều, thầy đọc trò ghi, thầy giảng trò
chép mà hiện nay xã hội đang phê phán gay gắt. Theo ý kiến của tác
giả có bảy phương pháp giảng dạy tích cực có thể vận dụng linh
hoạt vào việc giảng dạy các mơn lý luận chính trị. Từ đó rút ra một
số đề xuất nhằm góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy các mơn
lý luận chính trị đáp ứng được u cầu của thời kỳ đổi mới và hội
nhập quốc tế.
Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển tiếp sang nền kinh tế
tri thức, vai trò của các trường đại học đóng góp cho tăng trưởng
kinh tế càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Một trong những
thách thức chủ yếu mà các trường phải đối mặt là làm thế nào để
đào tạo được sinh viên đáp ứng nhu cầu phát triển của xã hội. Các
kết quả nghiên cứu gần đây cho thấy khả năng tiếp thu và vận dụng
bài học của sinh viên tăng lên khi được học tập chủ động1. Trong
phương pháp học tập cải tiến, người học – đối tượng của hoạt động
dạy học đồng thời là chủ thể của hoạt động học tập – được cuốn hút
vào các hoạt động học tập một cách chủ động do giảng viên tổ chức
và hướng dẫn, thơng qua đó người học tự khám phá những điều
mình chưa rõ, chứ khơng phải thụ động tiếp thu những tri thức đã


Thạc sĩ, Giảng viên Trung tâm Lý luận Chính trị - Đại học Quốc gia TPHCM.
Tháp học tập thể hiện tỷ lệ phần trăm tiếp thu kiến thức tương ứng với các hoạt động
học tập của sinh viên (Theo National Training Laboratories, Bethel, Maine,

/>1

96

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO


được giảng viên sắp đặt. Được đặt vào những tình huống của đời
sống thực tế, người học được trải nghiệm, được trực tiếp quan sát,
thảo luận, giải quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của mình, vừa
thơng qua làm việc cá nhân, vừa phải làm việc theo nhóm, từ đó đạt
được kỹ năng mới, phát huy tiềm năng sáng tạo.
Hiện nay, phần lớn giảng viên các trường đại học ở nước ta
vẫn đang sử dụng phương pháp truyền thống, phương pháp thuyết
trình - đối thoại: Thầy nói - trò nghe, ghi chép - ơn tập - thi. Phải
thừa nhận rằng với phương pháp này có nhiều ưu điểm trong giảng
dạy các mơn lý luận chính trị với các lớp học đơng sinh viên, lớp
học trực tuyến. Sinh viên có thể nắm bắt được một cách cơ bản
những nội dung, vấn đề giảng viên truyền đạt. Giảng viên có thể
cung cấp cho sinh viên một khối lượng kiến thức lớn, có hệ thống.
Sinh viên đỡ vất vả, khơng phải chuẩn bị, chỉ cần học thuộc những
bài giảng viên trình bày đã được ghi trong vở là được.
Một số ít giảng viên trong q trình giảng dạy vẫn chỉ cốt
truyền đạt đủ nội dung tinh thần của giáo trình, chưa mạnh dạn đưa
ra những quan điểm trái chiều, những vấn đề kinh tế - xã hội sinh
động để kích thích sinh viên thảo luận và định hướng cho sinh viên.
Một bộ phận sinh viên chưa nhận thức đúng vai trò, tầm quan
trọng của các học phần lý luận chính trị, đặc biệt là việc vận dụng

kiến thức học phần vào giải quyết các vấn đề của thực tiễn cuộc
sống. Khơng ít sinh viên còn chưa thấy vai trò, mối liên hệ giữa các
học phần lý luận chính trị với các học phần chun ngành, coi các
học phần lý luận chính trị là học phần bắt buộc khơ khan, trừu tượng
mang tính đường lối, chính sách, khơng liên quan tới chun mơn
sau này, dẫn tới động cơ học tập khơng cao, thái độ học tập chưa
đúng đắn, học để đối phó với kiểm tra, thi cử; học để trả nợ.
Với sự bùng nổ thơng tin và sự xuất hiện các phương tiện
thơng tin, phương tiện phục vụ dạy học hiện đại, đặc biệt sự đổi mới
quy trình giảng dạy, học tập các mơn lý luận chính trị theo hình thức
đào tạo tín chỉ, thì phương pháp truyền thống ngày càng bộc lộ
nhiều hạn chế, đòi hỏi giảng viên phải đổi mới phương pháp giảng
dạy. Với thời lượng cho một tín chỉ: lý thuyết: 10 tiết; thảo luận: 5
tiết và tự học: 30 tiết, thì phương pháp truyền thống khơng thể đáp
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA 2015

97


ứng được u cầu đặt ra của mơn học. Đây là yếu tố bắt buộc giảng
viên phải đổi mới phương pháp giảng dạy, phải thực hiện đúng quy
trình giảng dạy theo hình thức đào tạo tín chỉ, đó là giảm dần thời
lượng giảng lý thuyết, tăng thời gian tự nghiên cứu, thảo luận.
Về cơng tác tổ chức giảng dạy: Trong những năm qua việc
bố trí sinh viên ở một số lớp học q đơng, hệ thống âm thanh, máy
chiếu khơng đủ cũng ảnh hưởng khơng nhỏ tới cơng tác đổi mới
giảng dạy.
Chính vì những lý do đó cho nên, theo tác giả, cần có sự phối
hợp giữa phương pháp giảng dạy truyền thống với những phương
pháp giảng dạy mới, chủ động hơn. Hiện nay rất nhiều phương pháp

được sử dụng trong giảng dạy chủ động. Mỗi một phương pháp đều
nhấn mạnh lên một khía cạnh nào đó của q trình học tập. Chính vì
thế khơng có một phương pháp giảng dạy nào được cho là lý tưởng,
mỗi một phương pháp đều có ưu điểm của nó do vậy người thầy nên
xây dựng cho mình một phương pháp riêng phù hợp với mục tiêu,
bản chất của vấn đề cần trao đổi, phù hợp với thành phần lớp học,
các nguồn lực, cơng cụ dạy và học sẵn có và cuối cùng là phù hợp
với sở thích của mình. Ví dụ như các mơn lý luận chính trị ở Đại
học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh có thể kết hợp linh hoạt một
số phương pháp dạy chủ động trong bảng dưới đây:
Stt

Tên phương
pháp

Mơ tả tóm tắt

Lợi ích cho
người học

Giúp sinh viên học tập chủ động ( Active Learning)
1

- Giáo viên nêu vấn đề cần - Tư duy sáng
giải quyết, quy định thời tạo.
(Brainstorming) gian và cách làm việc.
- Giải pháp và
- Sinh viên làm việc cá đề xuất.
nhân, liệt kê nhanh các ý
tưởng.

Động não

98

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO


2

Chia sẻ theo cặp - Giáo viên nêu vấn đề cần - Cấu trúc
giao tiếp.
thảo luận, quy định thời
gian và cách chia sẻ.
- Tư duy suy
(Think-pairshare)
- Sinh viên làm việc theo xét, phản biện.
cặp, lắng nghe và trình bày
ý kiến, bảo vệ và phản
bác.

3

Tổ chức học
tập theo nhóm.
(Group-based
learning)

4

Dạy học dựa
trên vấn đề.
(Problem based learning)

5

Phương pháp
đóng vai
(Role – play
teaching)

- Giáo viên tổ chức lớp - Kỹ năng làm
học theo nhóm và chuẩn bị việc theo nhóm.
các nhiệm vụ học tập.
- Kỹ năng giao
- Mỗi nhóm nhận nhiệm tiếp.
vụ học tập và cùng hợp tác
thực hiện
- Giáo viên xây dựng vấn - Xác định và
đề có liên quan đến nội hình thành vấn
đề .
dung dạy học.
- Sinh viên được giao giải - Đề xuất các
đáp vần đề trên cơ sở cá giải pháp.
nhân hoặc nhóm.
- Trao đổi,
phán xét,
cân bằng trong
hướng giải quyết

.
- Giáo viên chuẩn bị “kịch - Tư duy suy
bản” có nội dung liên quan xét, phản biện.
đến mơn học.
- Nhận biết về
- Một số sinh viên được kiến thức, kỹ
phân vai để thực hiện năng và thái độ
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA 2015

99


“kịch bản”. Số sinh viên cá nhân của bản
còn lại đóng vai trò khán thân.
giả và người đánh giá.
Giúp sinh viên học qua trải nghiệm ( Experiential learning)
6

Nghiên cứu
tình huống
(Case studies)

- Giáo viên đưa ra các tình - Phát huy tính
huống khác nhau cần giải chủ động, óc
quyết trong thời gian định sáng tạo.
sẵn với nguồn lực có hạn.
- Đem lại sự
- Sinh viên đặt vào vị trí thoải mái, sảng
cần đưa ra quyết định để khối về tinh
giải quyết hợp lý tình thần khi tham

gia lớp học.
huống.
- Dễ nhớ, nhớ
lâu và sâu hơn.

7

Hoạt động
ngoại khóa,
quan sát thực tế.
(Extracurricular
activities)

- Giáo viên đưa ra các chủ - Gắn kết lý
điểm cụ thể, giới thiệu sinh luận với thực
viên đi thăm quan các di tiễn sinh động.
tích, bảo tàng có liên quan.
- Sinh viên đi dã ngoại và
viết bài thu hoạch.

Để góp phần mang lại hiệu quả đáng kể cho q trình cải tiến
phương pháp giảng dạy các mơn lý luận chính trị hiện nay, người
viết xin đưa ra một số kiến nghị:
Thứ nhất, xây dựng nhận thức đúng đắn cho các cấp quản lý,
giảng viên và sinh viên về tầm quan trọng và ý nghĩa khoa học và
thực tiễn của các mơn lý luận chính trị trong sự nghiệp đổi mới và
hội nhập quốc tế.

100

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO


Lực lượng cán bộ quản lí cần tăng cường việc kiểm tra, giám
sát q trình dạy - học để kịp thời phát hiện những biểu hiện bất cập
trong tiến trình đổi mới phương pháp dạy - học theo hướng tích cực,
hiện đại.
Nhà trường cần nhanh chóng đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị
phục vụ q trình dạy - học của thầy và trò; khắc phục tình trạng
giảng viên thường xun phải giảng những lớp ghép ở hội trường
với số lượng sinh viên q đơng; tạo điều kiện thực hiện đẩy mạnh
đổi mới q trình dạy - học theo hướng tích cực, hiện đại.
Thứ hai, chương trình giảng dạy các mơn lý luận chính trị
giúp sinh viên nắm được những ngun lý cơ bản của chủ nghĩa
Mác-Lênin, đường lối cách mạng của Đảng vừa phải có tính hiện
đại, tính cập nhật với tình hình trong nước và thế giới. Nội dung của
các mơn lý luận chính trị vừa phải đảm bảo tính hệ thống của
chương trình đào tạo, vừa phải hình thành và phát triển tư duy lý
luận cho sinh viên, nhưng mặt khác phải lựa chọn những vấn đề lý
luận gắn liền với thực tiễn cơng cuộc đổi mới đang diễn ra ở Việt
Nam hiện nay. Chương trình giảng dạy các mơn lý luận chính trị
phải đảm bảo gắn những vấn đề lý luận với thực tiễn một cách chặt
chẽ, hữu cơ nhằm khơi dậy tư duy sáng tạo và hứng thú học tập của
sinh viên. Nội dung các mơn lý luận chính trị phải mang tính đảng,
tính chính trị, tính khoa học và tính thực tiễn sâu sắc, với mục đích
là góp phần hình thành thế giới quan, phương pháp luận, củng cố
niềm tin vào sự nghiệp cách mạng của Đảng, đồng thời đấu tranh
phê phán những nhận thức sai trái, những luận điểm xun tạc, phủ

nhận thành quả cách mạng của Đảng và nhân dân ta.
Thứ ba, trong giảng dạy lý luận chính trị, giảng viên đóng vai
trò đặc biệt quan trọng và có ý nghĩa quyết định khơng chỉ đơn
thuần ở vai trò hướng dẫn, định hướng tư tưởng, tạo dựng nền tảng
tư tưởng, họ có ảnh hưởng đặc biệt và trực tiếp đối với sự phát triển
nhân cách, niềm tin, lý tưởng mà sinh viên tiếp nhận. Do đó, giảng
viên lý luận chính trị phải được đào tạo cơ bản, ngồi chun mơn
tốt, phải thật sự là tấm gương mẫu mực về nhân cách, có trách
nhiệm chính trị cao, niềm tin vững vàng vào chủ nghĩa Mác-Lênin,
vào lý tưởng và con đường mà Đảng ta đã lựa chọn.
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA 2015

101


Khi chúng ta nói rằng, dạy học là một nghề sáng tạo thì điều
đó cũng có nghĩa là người giáo viên khơng chỉ là người có kiến thức
chun mơn vững mà còn là người rất thành thục về phương pháp
và là một nghệ sĩ. Thực hiện một giờ giảng mơn lý luận chính trị
theo tinh thần cải tiến cách dạy, cách học, giảm tải giờ lí thuyết; chú
trọng đặt và giải quyết vấn đề; tăng cường tranh luận; vừa đào sâu,
vừa mở rộng kiến thức đang học…, giảng viên có thể dùng nhiều
phương pháp, đặc biệt là phối hợp các phương pháp một cách khoa
học. Ngay từ buổi học đầu tiên giảng viên cung cấp cho sinh viên đề
cương chi tiết của học phần theo từng chủ đề, giới thiệu tài liệu
tham khảo liên quan đến từng chủ đề để định hướng cho sinh viên
nghiên cứu. Kiến thức, kinh nghiệm sẵn có của người học được coi
là “nguồn ngun liệu” q báu để giảng viên tác động, làm biến
đổi nó theo u cầu phát triển cho chính nó. Khơng chỉ coi trọng
hoạt động lí tính mà phải coi trọng đúng mức hoạt động cảm tính

trong q trình dạy học. Nội dung học tập phải gắn với kinh nghiêm
sống của bản thân người học. Đối với những quan điểm “lạ” của
sinh viên có tính đột phá xây dựng, thậm chí có điểm khác biệt với
một số quan điểm truyền thống…, giảng viên nên cẩn trọng xem xét
để có những phân tích, đánh giá khách quan, từ đó tiếp tục đào sâu
(deepening) mang tính thuyết phục cao, tránh cực đoan. Bởi lẽ khoa
học có rất nhiều điều chưa phát hiện và rất cần sự tò mò của tất cả
những ai thực lòng muốn tìm hiểu nó. Bằng sự chuẩn bị và những
“tư liệu dự trữ” của mình, giảng viên sẽ giải quyết được những vấn
đề chưa rõ ràng, còn mâu thuẫn hoặc chỉ ra những khía cạnh sâu sắc
trong nội dung bài học để sinh viên có cơ hội tiếp nhận - nghiên
cứu.
Phương pháp đánh giá được đổi mới khơng tạo áp lực đối
với sinh viên, vừa kiểm tra được sự lĩnh hội những kiến thức cơ bản
của học phần vừa phát huy được tính sáng tạo, khả năng vận dụng lý
luận để giải thích các vấn đề của thực tiễn của sinh viên. Cần tiến
hành thường xun việc đánh giá sinh viên trong suốt q trình học
tập, đa dạng các hình thức đánh giá đảm bảo tính hiệu quả, thiết
thực. Khơng chỉ đánh giá về kiến thức mà còn đánh giá được năng
lực tự học, khả năng tư duy, sáng tạo, giải quyết vấn đề của sinh
viên. Trước đây giảng viên giữ độc quyền trong đánh giá sinh viên,
nhưng trong phương pháp chủ động thì giảng viên phải hướng dẫn

102

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO

sinh viên phát triển kỹ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách học.
Liên quan đến điều này, giảng viên cần tạo điều kiện thuận lợi để
sinh viên được tham gia đánh giá lẫn nhau. Tự đánh giá đúng và
điều chỉnh hoạt đơng kịp thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt
trong cuộc sống mà nhà trường phải trang bị cho sinh viên. Một
điểm cần lưu ý trong việc tự đánh giá là phải đánh giá dựa trên q
trình (formative assessment), tránh tập trung đánh giá vào cuối học
kỳ và đa dạng các hoạt động đánh giá để người học có cơ hội thể
hiện sự tiến bộ của mình trong q trình học.
Đội ngũ giảng viên các mơn lý luận chính trị cần tự nâng cao
trình độ của mình trên cả 2 phương diện, kiến thức chun mơn và
nghiệp vụ thơng qua con đường tự học, tự nghiên cứu.
Giải quyết hài hòa giữa các quỹ thời gian: thời gian dành cho
nghiên cứu khoa học và thời gian dành cho việc chuẩn bị giảng dạy,
giảng dạy, hướng dẫn học tập và đánh giá học tập.
Nâng cao năng lực ứng dụng cơng nghệ giáo dục hiện đại để
có thể đáp ứng được u cầu của giai đoạn đổi mới - giai đoạn hội
nhập. Các phương tiện và cơng nghệ hiện đại phải được tăng cường
áp dụng trong giảng dạy và học tập một cách hợp lý để tiết kiệm
thời gian, giảm nhẹ cường độ lao động dạy học; gây hứng thú học
tập cho sinh viên.
Nhà trường cần tạo điều kiện để giảng viên được tham dự
đầy đủ các lớp tập huấn do Bộ Giáo dục tổ chức; tổ chức học tập,
nghiên cứu các tài liệu lý luận nghiệp vụ tại bộ mơn, tại trường; tăng
cường nghiên cứu, trao đổi, thảo luận trong nhóm chun mơn và
vận dụng giải quyết từng vấn đề theo u cầu của đổi mới phương
pháp dạy học.
Nếu tất cả những u cầu và biện pháp trên được tiến hành
đồng bộ và triệt để, thì chắc chắn chất lượng giảng dạy các mơn Lý
luận chính trị tại các trường đại học sẽ từng bước được nâng lên đáp

ứng được đòi hỏi của tình hình mới. Tơi xin kết thúc bài viết của
mình bằng một ý kiến của ơng Maicolm Gilis, Giáo sư Đại học
Rice: “Với những bước tiến vượt bậc của cơng nghệ trong kỷ
ngun tồn cầu hóa như hiện nay, nếu chất lượng giáo dục khơng
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA 2015

103


được nâng lên, các bạn sẽ khơng có gì để trao đổi với thế giới ngồi
mồ hơi”.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc lần thứ
XI, Nxb, CTQG, HN, 2011, tr.216
2. Cơng văn số 83/BGDĐT-ĐH&SĐH ngày 04 tháng 01 năm 2007 của
Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc hướng dẫn thực hiện chương
trình các mơn khoa học Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.
3. Lưu Xn Mới (2000), Lý luận dạy học đại học, Nxb Gáo dục, tr.163;
166.
4. www.cdsptb.edu.vn. Đổi mới PPDH các mơn Lý luận chính trị.
5. vnuhcm.edu.vn. Giới thiệu một số phương pháp giảng dạy cải tiến giúp
sinh viên học tập chủ động và trải nghiệm, đạt các chuẩn đầu ra theo
CDIO. Nguyễn Thanh Hải, Phùng Thúy Phượng, Đồng Thị Bích Thủy.
Trường Đại học Khoa học Tự nhiên – ĐHQGTPHCM.
6. ttptgiaoduc.sgu.edu.vn. Đổi mới phương pháp dạy học các mơn lý luận
chính trị hiện nay. Dương Hồng Oanh. TS Khoa giáo dục chính trị.
Trường Đại học Sài Gòn.
7. vinhuni.edu.vn. Giảng dạy các mơn Lý luận Chính trị ở trường Đại học
trong bối cảnh hội nhập quốc tế. TS. GVC Đinh Thế Định - Trưởng khoa

GDCT - Trường ĐH Vinh.

104

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO