Tác động của đổi mới chính sách thương mại đến ngoại thương VN trong những năm gần đây.doc

Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
Ch ơng I
Một số vấn đề lý luận liên quan đến đổi mới
chính sách thơng mại của Việt Nam
I. Sự cần thiết phải đổi mới chính sách thơng mại
1. Đặc điểm của kinh tế Việt Nam
Qua hơn 15 năm đổi mới, nền kinh tế Việt Nam đã có thêm thế và lực để
bớc vào giai đoạn phát triển mới. Chúng ta đã đạt đợc một số thành tựu to lớn
nh nhịp độ phát triển kinh tế khá nhanh và ổn định, cơ cấu kinh tế có sự chuyển
dịch theo hớng tiến bộ, kiềm chế và đầy lùi đợc nạn siêu lạm phát, nâng cao đời
sống nhân dân. Mặc dù vậy, chúng ta cũng phải nhận thấy rằng Việt Nam vẫn
đang còn là một nớc nông nghiệp, công nghiệp còn nhỏ bé, kết cấu hạ tầng còn
kém phát triển, cơ sở vật chất - kỹ thuật cha xây dựng đợc bao nhiêu. Nền kinh
tế có mức tăng trởng cao nhng năng suất, chất lợng và hiệu quả còn thấp. Tích
luỹ từ nội bộ nền kinh tế cha cao. Nhà nớc còn quản lý rất chặt chẽ nhiều lĩnh
vực quan trọng nh ngân hàng, bu điện, điện lực Những tệ nạn nh tham nhũng,
buôn lậu, vi phạm kỷ cơng còn nặng và phổ biến.
Tuy nhiên khó khăn còn đang tồn tại và sẽ tiếp tục phát sinh nhng những
thách đố gay go nhất của thời kỳ chuyển toàn bộ nền kinh tế từ cơ chế quản lý
cũ sang cơ chế quản lý mới và sự hẫng hụt về viện trợ, đảo lộn về ngoại thơng
do có sự sụp đổ của Liên Xô cũ và các nớc Đông Âu đã qua rồi. Không có khó
khăn nào có thể lớn hơn những khó khăn đã gặp phải trong những năm đầu khởi
động chơng trình đổi mới. Khó khăn đang tồn tại và sẽ phát sinh chỉ là khó
khăn của yêu cầu phát triển, tăng tốc độ nền kinh tế chứ không phải là khó khăn
có thể dẫn đến nền kinh tế sụp đổ nh những năm trớc đây.
Mặt khác, bên cạnh những khó khăn, thách đố, nền kinh tế Việt Nam còn
có thời cơ và thuận lợi, nội lực và ngoại lực. Nếu khai thác tốt các yếu tố thuận
lợi, tận dụng đợc thời cơ sẽ cho phép khắc phục khó khăn, vợt qua thách đố,
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
1
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây

hành trang của nền kinh tế Việt Nam trên con đờng hội nhập chứa đựng thuận
lợi nhiều hơn khó khăn, thời cơ lớn hơn thách đố.
2. Vai trò của chính sách thơng mại đối với nền kinh tế quốc dân nói
chung và đối với ngoại thơng nói riêng.
Hoạt động kinh tế trong một nền mậu dịch tự do diễn ra theo các quy luật
kinh tế, đó là quy luật về giá cả, cung cầu, quy luật cạnh tranh , các quy luật
kinh tế này tồn tại khách quan ngoài ý muốn của con ngời. Nếu một nền kinh tế
nào hoạt động dới tác động, điều tiết của quy luật kinh tế thì sẽ tối đa hoá đợc
lợi nhuận có thể rút ra từ các nguồn tài nguyên hiện có.
Nhng với một nền kinh tế thị trờng không có sự quản lý của Nhà nớc sẽ dễ
dàng nảy sinh ra những khuyết tật của thị trờng nh tình trạng phân hoá giàu
nghèo rất cao, tình trạng thất nghiệp sẽ ngày càng nghiêm trọng mà từ đó sẽ nảy
sinh ra những tệ nạn xã hội, hoặc có những lĩnh vực có ích cho cộng đồng và
phát triển kinh tế nh xây dựng hạ tầng cơ sở, đầu t vào giáo dục, y tế cần nhiều
vốn nhng thời gian thu hồi chậm và lợi nhuận thu đợc ít thì sẽ không đợc các
nhà đầu t quan tâm.
Chính vì những lý do trên, để hớng nền kinh tế phát triển theo hớng có lợi
nhất và phù hợp nhất với đặc điểm kinh tế của từng quốc gia, chính sách tự do
hoá thơng mại cũng cần có sự quản lý của Nhà nớc dù ở mức độ can thiệp, quản
lý của Nhà nớc vào nền kinh tế thị trờng nh thế nào lại phụ thuộc vào điều kiện
lịch sử và quan điểm nhận thức của mỗi nớc. Vì vậy, chúng ta thấy hiện nay các
nớc đều sử dụng chính sách thơng mại của mình để can thiệp vào thị trờng, thúc
đẩy kinh tế trong nớc phát triển bền vững, ổn định và khuyến khích xuất khẩu,
xâm nhập ra thị trờng nớc ngoài.
Chính sách thơng mại là một hệ thống các nguyên tắc, công cụ và biện
pháp thích hợp mà Nhà nớc áp dụng để quản lý, điều chỉnh các hoạt động th-
ơng mại của quốc gia trong từng thời kỳ, nhằm đạt đợc các mục đích đã định
trong chiến lợc phát triển kinh tế xã hội của quốc gia đó.
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
2

Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
Chính sách thơng mại là một trong những chính sách quan trọng mà mỗi
quốc gia xuất phát từ đặc điểm và mục tiêu kinh tế - xã hội của mình xây dựng
nên một cách phù hợp. Ngoài ra chính sách thơng mại của một nớc chịu ảnh h-
ởng và cũng chi phối hoạt động ngoại thơng của các nớc khác.
ở Việt Nam, chính sách thơng mại đã dần xoá bỏ đợc các định kiến.
Chuyển đổi chính sách thơng mại từ quản lý theo mô hình kế hoạch hoá tập
trung sang kiểu quản lý theo cơ chế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa. Từ
năm 1995 ta đã sửa đổi lại chính sách thuế, chính sách phi quan thuế, chính
sách tài chính tiền tệ phù hợp với yêu cầu của Hiệp định CEPT, Hiệp định
thuế quan của khối APEC và của Tổ chức thơng mại thế giới WTO. Những thay
đổi đó đã đợc các tổ chức thơng mại khu vực và quốc tế công nhận, qua đó vị
thế của nền kinh tế nớc ta trên trờng quốc tế đã thay đổi đáng kể. Nền kinh tế
của ta đang và sẽ hội tụ đầy đủ các yếu tố cần thiết để hội nhập kinh tế quốc tế
và tham gia vào quá trình tự do hóa thơng mại đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn
thế giới.
Riêng đối với lĩnh vực ngoại thơng, chính sách thơng mại chịu ảnh hởng
và cũng chi phối rất lớn đến lĩnh vực này. Chính sách thơng mại đã thúc đẩy các
doanh nghiệp tích cực tham gia sản xuất kinh doanh hàng xuất khẩu, góp phần
làm kim ngạch xuất khẩu tăng với tốc độ cao. Cơ chế xuất nhập khẩu thể hiện
trong chính sách của Nhà nớc ngày càng mở rộng, linh hoạt đã tạo điều kiện và
cơ hội cho các doanh nghiệp chủ động tìm đối tác và thị trờng xuất khẩu. Mặt
khác, sự cạnh tranh cả ở thị trờng trong nớc và thị trờng quốc tế đã buộc các
doanh nghiệp phải cải tiến mẫu mã sản phẩm, áp dụng kỹ thuật công nghệ mới,
do đó đã nâng cao đợc khối lợng kim ngạch và chất lợng xuất khẩu.
Một vấn đề rất đáng chú ý là chính sách thơng mại đã thúc đẩy xuất khẩu
tới thị trờng đích và nhập khẩu từ thị trờng nguồn. Chính sách tự do hoá thơng
mại và các quy chế cụ thể đã giúp các doanh nghiệp mạnh dạn đầu t chế biến
hàng xuất khẩu để đa tới thị trờng tiêu dùng (thị trờng đích) và nhập khẩu, nhất
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E

3
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
là nhập khẩu máy móc thiết bị từ thị trờng có công nghệ hiện đại (thị trờng
nguồn).
Chính sách thơng mại của nớc ta đã từng bớc cụ thể hoá đờng lối đổi mới
của Đảng và Nhà nớc, đa nớc ta từ một nền kinh tế đóng sang một nền kinh tế
mở, đã và đang gặt hái đợc nhiều thành công rất đáng khích lệ.
3. Tính cấp thiết phải đổi mới chính sách thơng mại
Chính sách thơng mại là một trong những chính sách quan trọng mà mỗi
quốc gia, xuất phát từ đặc điểm và mục tiêu kinh tế - xã hội của mình xây dựng
nên một cách phù hợp. Tuy nhiên, không có chính sách thơng mại nào là phù
hợp cho tất cả các quốc gia, trong mọi thời điểm bởi vì các quy luật kinh tế chi
phối nền kinh tế của thế giới cũng nh của các quốc gia luôn luôn biến động, sự
biến động của các quy luật này kéo theo sự thay đổi chiến lợc kinh tế của từng
quốc gia, do đó chính sách thơng mại tất yếu cũng thay đổi theo.
Hiện nay, xu hớng phát triển kinh tế của thế giới đang thay đổi và xu thế
tự do hoá thơng mại ngày càng khẳng định đợc vị trí của mình. Tất cả các quốc
gia, nếú không muốn đứng ngoài dòng chảy của sự phát triển kinh tế thế giới thì
buộc phải tham gia vào quá trình khu vực hoá, toàn cầu hoá kinh tế, từng bớc
hội nhập nền kinh tế thế giới. Cụ thể là phải mở cửa nền kinh tế, thực hiện tự do
hoá thơng mại, giảm bớt các hàng rào thuế quan, phi thuế quan, các biện pháp
bảo hộ nền sản xuất trong nớc, ban hành những chính sách kinh tế thông thoáng
hơn để thu hút đầu t nớc ngoài và kích thích sản xuất trong nớc, khuyến khích
các doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu. Chính vì những yêu cầu thực tiễn trên
mà các nhà hoạch định chính sách không thể không nghĩ đến vấn đề cải cách và
đổi mới chính sách thơng mại của nớc mình để phù hợp với xu thế phát triển
chung của toàn thế giới.
Đối với Việt Nam, chúng ta không thể duy trì mãi chính sách khép kín,
chia cắt trong hoạt động thơng mại và cô lập trong quan hệ quốc tế đã góp phần
làm cho nền kinh tế rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng, kinh tế không phát triển

và tụt hậu so với các nớc khác trên thế giới. Trong hơn 15 năm qua, Việt Nam
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
4
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
đã không ngừng cải cách, đổi mới chính sách thơng mại và thành công của công
cuộc đổi mới đã đợc thể hiện bằng những kết quả đáng ghi nhận nh tốc độ tăng
trởng GDP, kim ngạch xuất nhập khẩu
Có thể nói, đổi mới chính sách thơng mại là một lựa chọn tất yếu không
chỉ riêng Việt Nam mà còn là của tất cả các nớc trên thế giới.
II. Nội dung và quá trình đổi mới chính sách thơng mại
1. Khái quát chính sách thơng mại trớc đổi mới.
1.1. Chính sách thơng mại trớc đổi mới.
Sau khi chiến tranh kết thúc vào năm 1975, nền kinh tế nớc ta vẫn là một
nền kinh tế lạc hậu, lệ thuộc nhiều vào nguồn nguyên liệu, phụ tùng và thiết bị
của bên ngoài. Nhà nớc vẫn duy trì chính sách kinh tế đóng, quan hệ buôn bán
với nớc ngoài cha phát triển, chủ yếu là buôn bán với các nớc XHCN, hoạt động
xuất nhập khẩu còn manh múm, chính vì vậy, chính sách thơng mại thời kỳ này
chủ yếu là quản lý, điều chỉnh các quan hệ kinh tế trong nớc và giữa nớc ta với
các nớc XHCN.
Xuất phát từ nền kinh tế đợc xây dựng trên cơ sở chế độ công hữu và mô
hình kế hoạch hoá tập trung ảnh hởng của hệ t tởng xã hội chủ nghĩa, độc quyền
Nhà nớc đối với ngoại thơng đã trở thành quy phạm pháp luật có tính bắt buộc.
Điều này có thể thấy đợc thông qua các khía cạnh sau:
- Nhà nớc độc quyền quản lý về ngoại thơng
Mọi hoạt động ngoại thơng đều tập trung vào Nhà nớc, Bộ Ngoại thơng là
cơ quan duy nhất thay mặt Nhà nớc quản lý hoạt động ngoại thơng. Bộ Ngoại
thơng xây dựng kế hoạch xuất nhập khẩu và trực tiếp phân bổ kế hoạch chó các
doanh nghiệp đợc phép kinh doanh xuất nhập khẩu, đồng thời Bộ trực tiếp điều
tiết, quản lý hoạt động ngoại thơng bằng các chỉ tiêu pháp lệnh và thông qua hệ
thống cấp giấy phép xuất nhập khẩu. Vì vậy, Bộ Ngoại thơng thay mặt Nhà nớc

trực tiếp kiểm tra, giám sát việc thực hiện kế hoạch xuất nhập khẩu của các
doanh nghiệp. Trong quá trình thực hiện, nếu gặp khó khăn, vớng mắc, các
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
5
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
doanh nghiệp phải báo cáo Bộ và xin ý kiến chỉ đạo, không đợc tự ý sửa đổi kế
hoạch.
- Nhà nớc độc quyền kinh doanh ngoại thơng
Các quan hệ thơng mại, kinh tế giữa nớc ta với các nớc XHCN kế khác đều
mang tính chất Nhà nớc và đợc thực hiện trên cơ sở các hiệp định và Nghị định
th mà Chính phủ ta ký kết với chính phủ các nớc XHCN.
Hoạt động kinh doanh ngoại thơng do Nhà nớc độc quyền, Bộ Ngoại th-
ơng cho phép một số doanh nghiệp quốc doanh đợc phép kinh doanh xuất nhập
khẩu trực tiếp với nớc ngoài, các doanh nghiệp này chỉ đợc kinh doanh những
mặt hàng và ngành hàng đợc cho phép. Thực chất đây cũng là những tổ chức
kinh doanh độc quyền về các mặt hàng và ngành hàng đợc giao. Tính độc quyền
của Nhà nớc trong kinh doanh ngoại thơng rất cao và gần nh là tuyệt đối. Số l-
ợng các doanh nghiệp đợc phép kinh doanh ngoại thơng là rất nhỏ, tính đến
năm 1981, chỉ có 12 doanh nghiệp Nhà nớc đợc phép kinh doanh xuất nhập
khẩu, đến năm 1987 là 35 doanh nghiệp.
Tính độc quyền trong kinh doanh ngoại thơng còn đợc thể hiện trong quá
trình thực hịên hoạt động ngoại thơng, các doanh nghiệp phải thực hiện theo chỉ
tiêu pháp lệnh của Nhà nớc, điều đó nghĩa là sản xuất cái gì, xuất khẩu, nhập
khẩu mặt hàng gì, trị giá bao nhiêu, thị trờng nào hầu nh đều do Nhà nớc chỉ
đạo, thậm chỉ trong nhiều trờng hợp ngay cả giá cả cũng do Nhà nớc quy định.
Hạch toán kinh tế ở giai đoạn này chỉ mang tính chất hình thức. Thông qua
chế độ thu bù chênh lệch ngoại thơng, các khoản đợc coi là lãi phải nộp cho
Nhà nớc, các khoản đợc coi là lỗ thì đợc Ngân sách Nhà nớc cấp bù.
Tuy nhiên, từ khi Nghị định số 40/CP ngày 7/2/1980 ra đời, quyền kinh
doanh ngoại thơng đợc mở rộng hơn cho các địa phơng thông qua các tổ chức

ngoại thơng địa phơng. Mở rộng quyền xuất khẩu trực tiếp cho các liên hiệp xí
nghiệp. Các liên hiệp xí nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu trực thuộc các Bộ quản
lý sản xuất. Từ quy định này hình thành nên Bộ quản lý Nhà nớc về ngoại thơng
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
6
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
(Bộ Ngoại thơng) và Bộ chủ quản của các tổ chức sản xuất đợc quyền hoạt động
ngoại thơng (Bộ quản lý ngành).
Ngoài ra, Nghị định này còn đề cập đến việc sửa đổi công tác kế hoạch
hoá xuất khẩu theo hớng thu hẹp các chỉ tiêu pháp lệnh đối với hàng xuất khẩu,
cho phép xuất khẩu những sản phẩm ngoài kế hoạch, do đó đã hình thành hàng
xuất khẩu theo kế hoạch và hàng xuất khẩu ngoài kế hoạch.
- Nhà nớc độc quyền về tài sản trong kinh doanh ngoại thơng
Do hoạt động kinh doanh ngoại thơng tập trung vào các doanh nghiệp Nhà
nớc, tài sản phục vụ cho lu thông và hàng hoá xuất nhập khẩu thuộc quyền sở
hữu của Nhà nớc. Nhà nớc thực hiện chế độ bao cấp trong kinh doanh ngoại th-
ơng.
Trong một thời gian dài, nguyên tắc Nhà nớc độc quyền ngoại thơng đợc
mở rộng ra toàn bộ các lĩnh vực kinh tế đối ngoại và đợc ghi vào Hiến pháp Việt
Nam năm 1980: Nhà n ớc độc quyền ngoại thơng và các quan hệ kinh tế đối
ngoại (Điều 21). Trong thời kỳ này, nền kinh tế nớc ta đợc thực hiện theo cơ
chế quản lý tập trung, hoạt động ngoại thơng đợc tập trung vào tay Nhà nớc. Bộ
Ngoại thơng có chức năng quản lý Nhà nớc (hoạch định chính sách, soạn thảo
pháp luật, kiểm tra, giám sát các hoạt động ngoại thơng ) đồng thời có chức
năng chỉ đạo các nghiệp vụ kinh doanh (ấn định các danh mục hàng hoá xuất
nhập khẩu, thị trờng, phơng thức mua bán, giá cả..) từ đó dẫn đến sự lẫn lộn
giữa chức năng quản lý Nhà nớc và chức năng kinh doanh và quản lý kinh
doanh.
Tuy nhiên, mô hình kinh tế kế hoạch hoá tập trung chỉ có thể thực hiện đ-
ợc trong điều kiện lịch sử, chính trị, kinh tế, xã hội nhất định. Ngày nay, hệ

thống XHCN ở Liên Xô và các nớc Đông Âu tan vỡ, cùng với xu hớng quá trình
quốc tế hoá đời sống kinh tế xã hội, Việt Nam cũng phải thực hiện công
cuộc đổi mới toàn diện, phát triển sản xuất hàng hoá với nền kinh tế nhiều
thành phần, vận động theo cơ chế thị trờng, do đó chính sách thơng mại thời kỳ
này với việc Nhà nớc độc quyền ngoại thơng không còn phù hợp nữa. Chính vì
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
7
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
thế, Nhà nớc ta đã có chủ trơng đổi mới về chính sách và cơ chế quản lý đề
ngày càng phù hợp hơn với xu thế tự do hoá thơng mại đang diễn ra mạnh mẽ
trong khu vực và trên toàn thế giới.
1.2. Hoạt động ngoại thơng trong thời kỳ 1976-1985:
Trong bối cảnh đất nớc đã thống nhất, hoạt động ngoại thơng có những
thuận lợi mới, đồng thời có những khó khăn mới. Đất nớc đợc thống nhất,
chúng ta có điều kiện và khả năng khai thác có hiệu quả tiền năng của đất nớc
(đất đai, rừng, biển, khí hậu, tài nguyên thiên nhiên, phong cảnh, nguồn lao
động và yếu tố con ngời, vị trí của Việt Nam ) để đẩy mạnh xuất khẩu, phát
triển du lịch, các dịch vụ thu ngoại tệ, phát triển ngoại thơng mở rộng hợp tác
kinh tế, khoa học kỹ thuật với nớc ngoài, thu hút vốn và kỹ thuật nớc ngoài. Nh-
ng bên cạnh những thuận lợi mới, chúng ta cũng đứng trớc những khó khăn gay
gắt bắt nguồn từ trình độ phát triển kinh tế của cả nớc còn thấp, cơ sở vật chất
và kỹ thuật còn thấp lém, kinh tế hàng hoá cha phát triển, cha có tích luỹ từ nội
bộ nền kinh tế, nền kinh tế còn bị lệ thuộc nặng nề vào bên ngoài. Chiến tranh
kéo dài làm đã để lại những hậu quả kinh tế nặng nề làm cho đất nớc phát triển
chậm lại nhiều năm. Bên cạnh đó, một số nớc phơng Tây đã thực hiện chính
sách cấm vận và phân biệt đối xử với nớc ta.
Hoàn cảnh quốc tế không thuận lợi đó đã gây ra cho nớc ta không ít khó
khăn, nhng kinh tế nói chung và xuất nhập khẩu nói riêng vẫn đợc tiếp tục phát
triển.
Sau đây là kết qủa hoạt động xuất, nhập khẩu giai đoạn 1976 -1985:

Qua bảng thống kê sau chúng ta thấy:
- Kim ngạch xuất khẩu tăng dần qua các năm. Tỷ lệ tăng trởng bình quân
trong 10 năm (1976 - 1985) của xuất khẩu tăng cao hơn tỷ lệ tăng của tổng kim
ngạch buôn bán hai chiều và của nhập khẩu. Trong khi tỷ lệ tăng trởng bình
quân trong 10 năm của xuất khẩu là 13,5% thì của XNK cộng lại là 8,4%, và
của nhập khẩu chỉ có 7%/ năm.
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
8
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
- Trị giá xuất khẩu tuy có tăng nhng trong 10 năm (1976-1985) xuất khẩu
cũng chỉ đảm bảo đợc 30,8% tổng số tiền nhập khẩu.
- Cán cân thơng mại quốc tế luôn nghịch sai (nhập siêu) và nhập siêu có
xu hớng tăng.
Bảng 1: Xuất nhập khẩu của Việt Nam giai đoạn 1976 -1985
Đơn vị: Triệu rúp USD
Năm Tổng
KNXNK
Xuất khẩu Nhập khẩu Cán cân thơng mại
Trị giá Tỉ lệ %
1976 1.226,8 222,7 1.004,1 -881,4 22,2
1977 1.540,9 322,5 1.218,4 -815,9 28,3
1978 1.630,0 326,8 1.303,2 -976,4 25,1
1979 1.846,6 320,,5 1.562,1 -120,5 21,0
1980 1.652,8 338,6 1.314,2 -975,6 25,8
1981 1.783,4 401,2 1.382,2 -981,0 29,0
1982 1.998,8 526,6 1.472,2 -945,6 35,8
1983 2.143,2 616,5 1.526,7 -910,2 40,4
1984 2.394,6 649,6 1.745,0 -1.095,4 37,2
1985 2.555,9 698,5 1.857,4 -1.158,9 37,6
Tổng số 18.773,0 4.423,5 14.349,5 -9.926,0 30,8

Nguồn: Giáo trình Kinh tế ngoại thơng - 1997
Hầu hết các loại hàng thiết yếu phục vụ sản xuất và đời sống đều phải
nhập khẩu toàn bộ hay một phần di sản xuất trong nớc không đảm bảo.
Ngoài sắt thép, xăng dầu, máy móc thiết bị còn nhập khẩu cả hàng tiêu
dùng. Kể cả những loại hàng hoá lẽ ra sản xuất trong nớc có thể đáp ứng đợc
nh lúa gạo, vải mặc. Trong những năm 1976 -1985 đã nhập khẩu 60 triệu mét
vải các loại và gần 1,5 triệu tấn lơng thực quy ra gạo.
Xuất khẩu tuy có tăng nhng trị giá xuất khẩu quá thấp. Hàng xuất khẩu
chủ yếu dựa vào thu gom sản phẩm từ nền sản xuất hàng hoá kém phát triển:
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
9
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
63% trị giá xuất khẩu của năm 1985 là nông, lâm, thuỷ sản: 28,9% là hàng
công nghiệp nhẹ và thủ công nghiệp.
2. Nội dung cơ bản của đổi mới chính sách thơng mại:
2.1. Mở rộng quyền tham gia hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu cho
các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế.
Nghị định 33/CP ngày 19/4/1994 của Chính phủ về quản lý Nhà nớc đối
với hoạt động xuất nhập khẩu là một bớc ngoặt quan trọng đánh dấu sự thay đổi
tơng đối cơ bản về chính sách xuất nhập khẩu nớc ta. Từ năm 1994 trở về trớc,
có thể nói Nhà nớc ta độc quyền về ngoại thơng, hoạt động xuất nhập khẩu hầu
nh chỉ thực hiện theo cơ chế Nghị định th và giao cho các doanh nghiệp Nhà n-
ớc thực hiện; các biện pháp quản lý chủ yếu là phi thuế quan.
Từ năm 1994 trở đi, với sự ra đời của Nghị định 33/CP, công cụ phi thuế
quan chỉ còn giá trị đối với một số mặt hàng thuộc danh mục cấm xuất khẩu,
nhập khẩu, còn tất cả hàng hoá đều đợc xuất, nhập khẩu và chịu điều tiết bằng
thếu theo Luật thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu trừ một số mặt hàng thuộc danh
mục còn chịu sự điều chỉnh bằng những biện pháp quản lý phi thuế quan (Điều
4 Nghị định 33/CP) áp dụng với các mặt hàng: hàng cấm xuất, nhập khẩu, hàng
quản lý bằng hạn ngạch, hàng chuyên dụng và hàng có liên quan đến các cân

đối lớn của nền kinh tế.
Nghị định 33/CP ra đời đã mở rộng quyền tham gia kinh doanh cho tất cả
các doanh nghiệp đáp ứng đủ điều kiện mà Nhà nớc đặt ra. Thứ nhất, các doanh
nghiệp có vốn lu động bằng tiền Việt Nam tơng đơng 200.000 USD (với doanh
nghiệp lu thông), có u tiên cho các doanh nghiệp ở các tỉnh miền núi hoặc khó
khăn về kinh tế (100.000 USD), thứ hai, phải có đội ngũ cán bộ có đủ trình độ
kinh doanh, ký kết và thực hiện hợp đồng mua bán ngoại thơng thì đợc Bộ Th-
ơng mại cấp giấy phép kinh doanh xuất nhập khẩu, ngoài giấy đăng ký kinh
doanh bình thờng.
Đối với các doanh nghiệp có vốn đầu t nớc ngoài cũng đợc phép tham gia
kinh doanh xuất nhập khẩu. Mặc dù thời kỳ này cha có những cơ chế khuyến
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
10
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
khích xuất khẩu thích đáng. Các doanh nghiệp này chỉ đợc xuất khẩu những sản
phẩm hàng hoá do chính mình làm ra.
Việc xuất nhập khẩu do khu chế xuất thực hiện đã không đợc tính vào kim
ngạch xuất nhập khẩu chung của cả nớc. Tuy những năm này, kim ngạch xuất
nhập khẩu của các khu chế xuất cha đáng kể, nhng theo thông lệ ngoại thơng
quốc tế, kết quả xuất khẩu của khu vực này thuộc phạm vi của xuất nhập khẩu.
Hoạt động gia công và đại lý mua bán hàng hoá với nớc ngoài ngày càng
đợc phát triển. Riêng về gia công, hàng năm kim ngạch hàng gia công của nớc
ta chiến không dới 20% tổng kim ngạch, còn hoạt động đại lý cũng đặt ra yêu
cầu ngày càng bức xúc, song trong nhiều năm qua, các lĩnh vực hoạt động này
cha có những quy chế điều hành một cách có hệ thống, nên các doanh nghiệp
cũng nh các cấp quản lý còn nhiều lúng túng.
Bên cạnh những điểm tích cực, Nghị định 33/CP còn nhiều hạn chế và trên
thực tiễn hoạt động xuất nhập khẩu trong cơ chế thị trờng đã dần dần bộc lộ
những tồn tại. Đó là quyền kinh doanh xuất nhập khẩu của các doanh nghiệp bị
hạn chế bởi những yêu cầu mang nặng tính thủ tục. Việc cấp giấy phép xuất

nhập khẩu theo quy định trên tuy có mặt tích cực nhất định trong giai đoạn đầu
để tiếp tục quản lý chặt chẽ hoạt động ngoại thơng ở nớc ta nhng tác động rõ
nét nhất là gây phiền hà cho doanh nghiệp, phải mất nhiều thời gian lo các thủ
tục để đợc giấy phép xuất nhập khẩu, kể cả có nhiều doanh nghiệp phải tìm mọi
cách để đối phó với các yêu cầu về vốn, về trình độ cán bộ Đồng thời cũng là
điều kiện làm xuất hiện nhiều thủ tục hành chính rờm rà, tạo kẽ hở cho sự hối
lộ, tham nhũng phía ngời xin giấy phép lẫn ngời cấp giấy phép.
Trớc những vấn đề đó Nghị định 57/CP ngày 31/07/1998 của Chính phủ
quy định chi tiết thi hành Luật Thơng mại về hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu,
gia công và đại lý mua bán hàng hoá với nớc ngoài; Quyết định 55/QĐ-TTg
ngày 03/03/1998 của Thủ tớng Chính phủ về việc phê duyệt Danh mục hàng
hoá xuất khẩu có giấy phép kinh doanh xuất nhập khẩu, đã giải phóng xuất
khẩu cho các doanh nghiệp Việt Nam thuộc mọi thành phần kinh tế và việc ban
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
11
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
hành Quyết định 0321/1998/QĐ-BTM ngày 14/03/1998, Quyết định
0625/1998/QĐ-BTM ngày 03/06/1998 của Bộ Thơng mại về xuất nhập khẩu,
tiêu thu sản phẩm tại Việt Nam và gia công của các doanh nghiệp có vốn đầu t
nớc ngoài, là hết sức cần thiết và đáp ứng đợc những nhu cầu rất bức xúc của
thực tiễn.
Nghị định 57/CP đã quy định rộng hơn nhiều so với Nghị định 33/CP trớc
đây và vấn đề quan trọng nhất là từ năm 1998, Nhà nớc đã ban hành Luật Th-
ơng mại Việt Nam điều chỉnh mọi hoạt động thơng mại.
Tại Điều 5 Luật Thơng mại quy định thơng nhân đợc hiểu gồm cá
nhân, pháp nhân, tổ hợp tác, hộ gia đình có đăng ký kinh doanh hoạt động th-
ơng mại một cách độc lập, thờng xuyên. Điều kiện để trở thành thơng nhân
cũng hết sức đơn giản Cá nhân từ đủ 18 tuổi trở lên có năng lực hành vi dân sự
đầy đủ, pháp nhân, tổ hợp tác, hộ gia đình có đủ điều kiện để kinh doanh thơng
mại theo quy định của pháp luật nếu có yêu cầu hoạt động thơng mại thì đợc cơ

quan Nhà nớc có thẩm quyền cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh và trở
thành thơng nhân. (Điều 17 Luật Thơng mại)
Đối với thơng nhân Việt Nam, xuất nhập khẩu hàng hoá kể cả xuất nhập
khẩu uỷ thác và uỷ thác xuất nhập khẩu, đợc thực hiện theo giấy chứng nhận
đăng ký kinh doanh (Điều 3 Nghị định 57) không cần phải xin giấy phép
xuất nhập khẩu qua Bộ Thơng mại nữa. Các chi nhánh công ty, công ty cũng đ-
ợc xuất nhập khẩu hàng hoá thích hợp, theo uỷ quyền của tổng giám đốc, giám
đốc doanh nghiệp. Những hàng hoá cấm xuất nhập khẩu hoặc xuất nhập khẩu
có điều kiện sẽ do Chính phủ trực tiếp phê duyệt hoặc uỷ quyền cho các cấp có
thẩm quyền phê duyệt. Trong trờng hợp cần thiết, Chính phủ có thể quyết định
tạm ngừng xuất khẩu, nhập khẩu với một thị trờng hoặc với một số mặt hàng
nhất định để thực hiện quyền tự vệ theo pháp luật và thông lệ quốc tế.
Mọi thơng nhân kinh doanh cùng ngành hàng đều đợc phép thành lập hội
liên hiệp hội ngành hàng xuất khẩu, nhập khẩu theo quy chế của Bộ Thơng mại.
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
12
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
Mọi thơng nhân Việt Nam đợc phép nhận gia công cho thơng nhân nớc
ngoài, không hạn chế số lợng, chủng loại; những mặt hàng cấm xuất khẩu, nhập
khẩu hoặc tạm ngừng xuất khẩu, nhập khẩu đợc điều chỉnh thông qua Bộ Thơng
mại, đồng thời đợc quyền gia công ở nớc ngoài các loại hàng hoá đã đợc phép l-
u thông trên thị trờng Việt Nam để kinh doanh theo quy định của pháp luật.
Đối với các doanh nghiệp có vốn đầu t nớc ngoài, doanh nghiệp đợc phép
xuất khẩu, tiêu thụ những sản phẩm do doanh nghiệp sản xuất hoặc không do
doanh nghiệp sản xuất theo quy định của giấy phép đầu t, trên tinh thần mở
rộng tối đa quyền kinh doanh cho các doanh nghiệp FDI và khuyến khích mạnh
mẽ hoạt động xuất khẩu đối với khu vực này.
2.2. Chính sách đa dạng hoá mặt hàng và thị trờng.
Đại hội lần thứ VII của Đảng (1991) thông qua cơng lĩnh xây dựng đất nớc
trong 10 năm trong bối cảnh mới của đất nớc và của thế giới. Đại hội đã nhất trí

với chủ trơng đa dạng hoá và đa phơng hoá các quan hệ đối ngoại, thực hiện
chính sách mở cửa để phát triển kinh tế, xuất nhập khẩu đợc xác định là khâu
đột phá đầu tiên trong tiến trình Việt Nam làm bạn với tất cả các nớc.
Hội nghị Trung ơng 3 (khoá VII) đã đa ra một nghị quyết riêng về kinh tế
đối ngoại theo hớng xây dựng một nền kinh tế mở, hớng mạnh về xuất khẩu.
Nh vậy, từ đây chiến lợc công nghiệp hoá hớng về xuất khẩu đã đợc khẳng định,
điều này cũng đồng nghĩa với việc coi thị trờng bên ngoài là một động lực quan
trọng để tăng trởng kinh tế của Việt Nam.
Nớc ta tiếp tục mở rộng quan hệ buôn bán với tất cả các nớc (không phân
biệt chế độ chính trị) theo phơng thức đa dạng hoá và đa phơng hoá thị trờng.
Mở rộng thị trờng mới, khai thông những thị trờng cũ đã bị ách tắc.
ở giai đoạn này các chính sách nhằm vào đa dạng hoá các mặt hàng xuất,
khẩu khai thác tiềm năng các mặt hàng truyền thống và các mặt hàng mới mà n-
ớc ta đang có lợi thế.
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
13
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
Trong những năm 1991-1995, nhờ chuyển hớng kịp thời sang thị trờng các
nớc trong khu vực, nớc ta khắc phục đợc tình trạng hẫng hụt khi mất thị trờng
các nớc XHCN trớc đây, nhờ đó hoạt động xuất nhập khẩu vẫn đạt đợc mức
tăng trởng cao. Tuy nhiên, do các nguyên nhân khác nhau, nớc ta lại bị rơi vào
thế phụ thuộc nặng nề vào thị trờng các nớc châu á. Trong khi đó, các mặt hàng
xuất khẩu chủ lực của nớc ta với nhiều nớc trong khu vực lại tơng đồng, các nớc
này chỉ nhập khẩu hàng hoá của nớc ta ở dạng thô để chế biến và tái xuất đi các
thị trờng khác nên hiệu quả xuất khẩu của nớc ta rất thấp. Mặt khác, nhập khẩu
của nớc ta từ các nớc này cha phải là các công nghệ nguồn nên ảnh hởng của
nhập khẩu đến biến đổi cơ cấu kinh tế còn rất hạn chế.
Đứng trớc tình hình đó, Đảng và Nhà nớc ta kiên trì đờng lối đa dạng hoá
và đa phơng hoá thị trờng, tìm cách để doanh nghiệp Việt Nam có thể thâm
nhập vào thị trờng tiềm năng ở các khu vực địa lý khác nhau. Bên cạnh việc tiếp

tục khôi phục các thị trờng truyền thống, Nhà nớc đã quan tâm đặc biệt đến các
thị trờng không đòi hỏi hạn ngạch và những thị trờng ít chịu ảnh hởng của cuộc
khủng hoảng tài chính tiền tệ vừa qua.
Nhà nớc tăng cờng vai trò của hệ thống thơng vụ Việt Nam ở nớc ngoài;
ngoài việc cung cấp thông tin thờng xuyên còn đợc giao nhiệm vụ tìm kiếm thị
trờng, kể cả việc đăng ký chỉ tiêu xuất khẩu vào thị trờng để trực tiếp giúp các
doanh nghiệp xuất khẩu.
Những năm cuối của thập kỷ 90, nớc ta đã tích cực nối lại các mối quan hệ
hợp tác toàn diện với các nớc XHCN trớc đây, đồng thời thúc đẩy việc mở rộng
thị trờng sang các thị trờng quan trọng nh EU, Nhật, ASEAN
Đặc biệt là việc ký kết Hiệp định thơng mại Việt Nam Hoa Kỳ đã mở
ra một thị trờng đầy tiềm năng đối với hoạt động xuất nhập khẩu.
Về chính sách mặt hàng: Nhà nớc bắt đầu chú ý đến việc xây dựng các
mặt hàng xuất khẩu chủ lực, tạo mọi điều kiện đẩy mạnh sản xuất và xuất khẩu
tối đa các mặt hàng chủ lực nh dầu thô, dệt may, thuỷ sản, gạo, cà phê, giày
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
14
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
dép, cao su, hạt điều, than đá, thủ công mỹ nghệ; đồng thời khuyến khích mở
rộng thêm các mặt hàng xuất khẩu chủ lực mới nh rau, hoa quả, thịt, hàng chế
tạo cơ khí, hàng điện tử tin học vào các thị tr ờng truyền thống nh Liên
bang Nga, cộng đồng các quốc gia độc lập SNG, Đông Âu và khu vực, nhằm
tạo cơ sở vững chắc cho tăng trởng xuất khẩu.
Đối với những loại vật t hàng hoá đợc đáp ứng chủ yếu từ nguồn sản xuất
trong nớc nh thép xây dựng, xi măng đen các loại, giấy viết, giấy trong và giấy
bao bì, đờng kính, giao cho Bộ Kế hoạch và Đầu t chủ trì cùng Bộ Tài chính và
các bộ sản xuất, Bộ Thơng mại xác định nhu cầu nhập khẩu bổ sung và xây
dựng quy chế điều hành theo nguyên tắc: chỉ nhập khẩu những vật t, hàng hoá
với chủng loại, quy cách sản phẩm trong nớc cha sản xuất đợc hoặc sản xuất ch-
a đủ nhu cầu. Đối với loại trong nớc cha sản xuất, sẽ điều tiết chủ yếu bằng

thuế.
Hàng tiêu dùng nhập khẩu sẽ điều tiết chủ yếu bằng thuế và có điểm mới
là các doanh nghiệp nhập khẩu hàng tiêu dùng phải cân đối ngoại tệ từ nguồn
thu của mình do xuất khẩu hoặc hoạt động dịch vụ mang lại.
Đối với hàng quản lý chuyên ngành, sẽ rà soát để xử lý theo hớng giảm
hơn nữa danh mục và số lợng nhập khẩu.
Đồng thời tiếp tục đề nghị tăng thêm phụ thu đối với một số mặt hàng nh
đò điện gia dụng, trái cây tơi, khô, mỹ phẩm Ngoài các chính sách chung, có
chính sách và cơ chế điều hành tiêng cho từng nhóm mặt hàng tuỳ theo đặc
điểm của từng loại:
- Loại có thị trờng tiêu thụ và có năng lực sản xuất trong nớc đợc tập trung
u tiên khai thác hết tiềm năng cho sản xuất; đặc biệt lu ý trớc hết đến các mặt
hàng có kim ngạch lớn, thu hút nhiều lao động và có thể đẩy nhanh đợc xuất
khẩu nh hàng dệt và may mặc, giày dép, thủy hải sản, hàng thủ công mỹ nghệ
Chính sách chủ yếu đối với các mặt hàng này là đầu t cải tiến công nghệ sản
xuất, nâng cao chất lợng, hạ giá thành sản phẩm để một mặt củng cố vị thế ở
các thị trờng truyền thống, mặt khác rất quan trọng là để tiếp cận và mở rộng
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
15
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
xuất khẩu vào các thị trờng không hạn ngạch và các thị trờng mới cũng có
những lợi thế so sánh.
- Loại có thị trờng tiêu thụ nhng năng lực sản xuất trong nớc có hạn nh
gạo, dầu thô, cà phê sẽ đ ợc tăng cờng chính sách tiếp thị để nắm chắc giá cả
trong nớc và trên thế giới, đồng thời nghiên cứu chính sách đầu t chế biến linh
hoạt để tăng nhanh xuất khẩu sản phẩm qua chế biến, thu lại giá trị xuất khẩu
cao hơn.
- Loại có năng lực sản xuất trong nớc dồi dào nhng còn thiếu đầu ra do
cha tìm thấy thị trờng hoặc do chủng loại, chất lợng cha phù hợp hoặc do phơng
thức thanh toán còn khó khăn, nh lạc, dệt may, giày dép, thuỷ hải sản, thịt chế

biến, rau quả sẽ cố gắng tìm thị tr ờng, đổi mới công nghệ, cải tiến mẫu mã,
nâng cao chất lợng và tăng cờng đàm phán ở các cấp có thẩm quyền để cải thiện
các thủ tục thanh toán hoặc áp dụng rộng hình thức hàng đổi hàng
Chính sách khuyến khích mở rộng thị trờng và mặt hàng đợc ban hành:
Quyết định 746/QĐ-TTg ngày 24/08/1998 về lập quỹ thởng xuất khẩu. Theo
quy định của Thủ tớng Chính phủ và Bộ Thơng mại, doanh nghiệp thuộc mọi
thành phần kinh tế có thành tích xuất khẩu xuất sắc, hiệu quả cao, đều đợc xét
khen thởng. Các tiêu chuẩn cụ thể để xét khen thởng đợc quy định cho các
doanh nghiệp lần đầu tiên xuất khẩu những sản phẩm sản xuất trong nớc hoặc
xuất sang các thị trờng hoàn toàn mới mà có hiệu quả; các doanh nghiệp mở
rộng đợc thị trờng truyền thống hoặc thị trờng mới với những mặt hàng thuộc
danh mục hàng hoá khuyến khích xuất khẩu, có hiệu quả, với tốc độ tăng trởng
kim ngạch xuất khẩu trên 20%/năm; các mặt hàng xuất khẩu đạt chất lợng cao
đợc quốc tế công nhận; các doanh nghiệp có kim ngạch xuất khẩu từ 10 triệu
USD/năm trở lên đối với xuất khẩu hàng gia công chế biến bằng nguyên vật liệu
trong nớc chiếm từ 60% trở lên hoặc mặt hàng sản xuất trong nớc thu hút nhiều
lao động, nh hàng thủ công mỹ nghệ, nông, lâm, thuỷ, hải sản chế biến, hàng
may mặc không hạn ngạch; có kim ngạch xuất khẩu đối với các mặt hàng ngoài
kim ngạch hoặc ngoài chỉ tiêu đợc phân từ 50 triệu USD/năm trở lên
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
16
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
Ngoài ra, Nhà nớc sẽ dành một phần thích đáng cho các doanh nghiệp có
thành tích xuất khẩu hàng dệt may sang các thị trờng không hạn ngạch hoặc
xuất khẩu các sản phẩm có sử dụng phần lớn các nguyên, phụ liệu trong nớc.
Đối với các mặt hàng nhập khẩu còn quản lý giấy phép, nói chung, Nhà nớc u
tiên phân cho các doanh nghiệp có xuất khẩu để khích lệ họ đẩy mạnh xuất
khẩu, gắn xuất khẩu với nhập khẩu. Mặt khác đề nghị thực hiện phụ thu và điều
chỉnh mức phụ thu theo sự biến động của thị trờng thế giới và dùng nguồn thu
này để góp phần hỗ trợ, khuyến khích các doanh nghiệp có thành tích cao hoặc

có nhiều nỗ lực để xuất khẩu đợc mặt hàng mới hoặc mở thêm đợc thị trờng
mới.
2.3. Thuế xuất, nhập khẩu có nhiều thay đổi căn bản và hoàn thiện hơn.
Thuế là một vấn đề đợc Đảng và Nhà nớc ta hết sức quan tâm chú ý. Trong
những năm qua, đi đôi với việc sửa đổi cơ chế quản lý ngoại tệ, xây dựng một
chính sách tỷ giá thích hợp, chính sách thuế xuất nhập khẩu cũng đợc hết sức
quan tâm. Hàng loạt những thay đổi, những quy định mới đã đợc đa ra để dần
hoàn thiện theo hớng mở cửa, dần hội nhập vào nền kinh tế thế giới và khu vực.
Cụ thể nh: lập lại danh mục hàng hoá theo cách phân loại của thị trờng quốc tế;
quy định rõ những hàng hoá cấm nhập, cấm xuất, những hàng hoá xuất nhập
khẩu phải quản lý bằng hạn ngạch và các biện pháp hành chính khác; dùng thuế
làm công cụ chính để điều tiết xuất nhập khẩu. Thuế suất đợc xây dựng tuỳ
thuộc vào mức độ khuyến khích hay hạn chế xuất nhập khẩu, vào mức chênh
lệch giữa giá cả quốc tế với giá cả trong nớc. Thực hiện chính sách bảo hộ hợp
lý đối với sản xuất trong nớc. Quy chế ban hành thuế suất đợc thay đổi để có
thể điều chỉnh kịp thời theo những biến động của thị trờng. Công tác hải quan
cũng đợc tăng cờng, phối hợp với các Bộ ngành và với các nớc có chung biên
giới để chống buôn lậu, áp dụng biện pháp truy thu thuế đối với hàng ngoại trốn
thuế nhập khẩu lu thông trong nội địa.
Về chính sách cụ thể nhằm đổi mới và thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu,
Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai Ban chấp hành Trung ơng Đảng khoá VI có
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
17
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
nêu rõ: Sửa đổi thủ tục cấp giấy phép xuất, nhập khẩu, tạo điều kiện cho hoạt
động xuất khẩu, nhập khẩu đợc thuân lợi, kịp thời.
Nhà nớc thu thuế xuất khẩu đối với một số mặt hàng có hiệu suất thu ngoại
tệ cao và có chính sách trợ giá đối với một số mặt hàng khác
Ban hành chính sách thuế đối với hàng nhập khẩu theo hớng khuyến khích
nhập khẩu nguyên liệu, phụ tùng thiết bị, hạn chế việc nhập hàng tiêu dùng xa

xỉ và những mặt hàng trong nớc đã sản xuất đợc.
Đối với thuế xuất nhập khẩu, ở Việt Nam từ năm 1979 với mời mức thuế
suất đối với 12 mặt hàng xuất khẩu và 28 mức thuế suất đối với mặt hàng nhập
khẩu hình thành nên một hệ thống thuế xuất nhập khẩu phức tạp, khó quản lý về
mặt vĩ mô.
Luật thuế xuất nhập khẩu của Việt Nam đợc ban hành vào năm 1987 và đã
sửa đổi hoàn thiện 3 lần vào các năm 1991,1993 và 1998. Nhng thực chất Luật
thuế ban hành năm 1987 đã đợc thay thế gần nh toàn bộ bằng Luật thuế năm
1991 với lý do quan hệ thơng mại của thời điểm này khác hoàn toàn so với năm
1987.
Lĩnh vực hoạt động buôn bán với các nớc có chung biên giới cũng đợc quy
định cụ thể. Quyết định số 78/TTg ngày 28/02/1994 của Thủ tớng Chính phủ
quy định chấn chỉnh việc quản lý tình hình buôn bán giữa Việt Nam với các nớc
có chung biên giới, thực hiện theo đúng Hiệp định thơng mại đã ký kết với các
nớc và tập quán thơng mại quốc tế. Đặc biệt trong tình hình kinh tế mới, để
khuyến khích xuất khẩu, kiểm soát chặt chẽ nhập khẩu, ngày 08/08/1998, Thủ
tớng Chính phủ đã ra Quyết định số 143/1998/QĐ-TTg sửa đổi chế độ thuế xuất
khẩu, thuế nhập khẩu tiểu ngạch. Quyết định này bãi bỏ chế độ thuế xuất khẩu,
nhập khẩu tiểu ngạch quy định tại Quyết định số 115/HĐBT ngày 09/02/1992
của Hội đồng Bộ trởng, áp dụng chế độ thuế hàng hoá xuất nhập khẩu chính
ngạch đối với hàng hoá xuất nhập khẩu tiểu ngạch để thống nhất chế độ thu
thuế xuất khẩu, nhập khẩu; quản lý tốt hơn hoạt động xuất nhập khẩu.
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
18
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
Danh mục hàng hoá xuất nhập khẩu cũng đợc lập lại cụ thể hơn, hoàn
thiện hơn, phù hợp với tình hình mới, với tiến trình hội nhập kinh tế. Năm 1992
theo Quyết định số 172/TCTK-QĐ ngày 01/1/1992, Tổng cục Thống kê đã ban
hành Danh mục hàng hoá xuất nhập khẩu Việt Nam trên cơ sở hệ thống điều
hoà (HS) của Hội đồng hợp tác Hải quan thế giới (CCC). Trong bảng danh mục

này, hàng hoá đợc phân theo phần, chơng, nhóm, phân nhóm và mặt hàng đến
cấp mã 6 chữ số. Kể từ khi ban hành, bảng danh mục đã phục vụ có kết quả cho
nhiều mục đích trong đó có công tác xuất nhập khẩu. Cùng với sự phát triển
nhanh chóng của hoạt động thơng mại quốc tế nớc ta trong quá trình đổi mới và
việc nớc ta trở thành thành viên ASEAN, danh mục hàng hoá xuất nhập khẩu
của nớc ta cũng đã đợc hoàn thiện thêm và phân loại chi tiết hơn. Theo sự chỉ
đạo của Thủ tớng Chính phủ (Văn bản số 5469/KHTH ngày 29/09/1995), Tổng
cục Thống kê cùng với Tổng cục Hải quan và Tổng cục Thuế hoàn thiện bảng
danh mục ở cấp mã 8 chữ số. Ngày 26/12/1995, Tổng cục Thống kê đã ban
hành Danh mục hàng hoá xuất nhập khẩu Việt Nam phân loại chi tiết đến cấp
mã 8 chữ số theo Quyết định 324/TCTK-QĐ và đợc áp dụng kể từ ngày
01/01/1996. Nghị định này quy định cụ thể về việc ban hành Danh mục hàng
hoá của Việt Nam. Mức thuế suất giảm dần đối với phần lớn hàng hoá tham gia
chơng trình CEPT.
Danh mục các mặt hàng thực hiện giảm thuế theo CEPT, gồm danh mục
giảm thuế (IL), danh mục loại trừ tạm thời (TEL), danh mục nhạy cảm (SL) và
danh mục loại trừ hoàn toàn (GEL).
- Các mặt hàng thuộc danh mục IL bắt đầu cắt giảm thuế từ 01/01/1996 và
kết thúc với mức thuế suất 0-5% vào ngày 01/01/2001 đối với các mặt hàng
đang có thuế suất 20%, các mặt hàng có thuế suất > 20% phải giảm xuống
20% vào 01/01/2001 sẽ phải giảm xuống 0-5% vào ngày 01/01/2003.
- Các mặt hàng thuộc danh mục TEL đợc chuyển sang IL trong vòng 5
năm kể từ ngày 01/01/1999 đến 01/01/2004 và thực hiện cắt giảm để đạt mức
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
19
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
thuế suất 0-5% vào năm 2006. Mỗi năm phải đa 20% số mặt hàng từ TEL sang
danh mục IL.
- Các mặt hàng thuộc danh mục SL bắt đầu cắt giảm thuế từ 01/01/2004
và kết thúc vào năm 2013 với mức thuế suất cuối cùng là 0-5%.

Do nớc ta có số lợng lớn hàng hoá có mức thuế suất từ 0-5% so với các n-
ớc ASEAN nên từ tháng 12/1995 Việt Nam đã đệ trình cho ASEAN danh mục
hàng hoá thuộc diện cắt giảm thuế quan đầu tiên bao gồm 1633 mặt hàng.
Những mặt hàng đợc đa vào danh mục này chủ yếu có mức thuế quan thấp. Các
năm 1996, 1997 đã đa thêm các mặt hàng vào Danh sách cắt giảm thuế nhng
vẫn chủ yếu là các mặt hàng sẵn có mức thuế quan thấp.
Chơng trình cắt giảm thực sự đợc bắt đầu từ năm 1998 với số lợng 1719
mặt hàng.
Đến năm 2000, Việt Nam đã đa khoảng 4200 dòng thuế vào cắt giảm theo
CEPT/AFTA.
- Cùng với quá trình cắt giảm thuế quan theo chơng trình CEPT, giai đoạn
1996-2000 nớc ta đồng thời thực hiện cắt giảm thuế nhập khẩu hàng hoá từ các
nớc EU theo thoả thuận Hiệp định đã ký kết giữa hai bên vào năm 1995.
- Đồng thời với việc thực hiện lịch trình cắt giảm thuế quan , nớc ta đã
quan tâm đến những yêu cầu về kỹ thuật nh điều hoà thống nhất danh mục biểu
thuế quan, điều hoà thống nhất hệ thống giá trị tính thuế quan .
- Đặc biệt để phù hợp với các quy định quốc tế mà Việt Nam đã và sẽ tham
gia, Quốc hội đã ban hành Quyết định số 4/1998/QH ngày 20/05/1998 về luật
sửa đổi, bổ sung một số điều luật của Luật thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu.
Trong đó:
+ Sửa đổi quy định về thuế suất u đãi: thuế suất u đãi đợc áp dụng cho
hàng hoá nhập khẩu có xuất xứ từ nớc hoặc khối nớc có thoả thuận về đối xử
MFN trong quan hệ thơng mại với Việt Nam.
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
20
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
+ Sửa đổi quy định về thuế suất thông thờng: thuế suất thông thờng đợc áp
dụng cho hàng hoá nhập khẩu từ nớc hoặc khối nớc không có thoả thuận về đối
xử MFN trong quan hệ thơng mại với Việt Nam. Thuế suất thông thờng đợc quy
định cao hơn thuế suất u đãi của từng mặt hàng.

+ Bổ sung thuế suất u đãi đặc biệt: áp dụng cho hàng hoá nhập khẩu có
xuất xứ từ nớc hoặc khối nớc có thoả thuận u đãi đặc biệt trong quan hệ buôn
bán với Việt Nam.
+ Quy định thu thuế nhập khẩu bổ sung đối với ba trờng hợp:
. Hàng hoá bán phá giá
. Hàng đợc nớc xuất khẩu trợ cấp làm cho giá hàng nhập khẩu thấp hơn
giá của hàng cùng loại bán trong nớc.
. Hàng nhập khẩu từ các nớc có chính sách đặc biệt đối xử hàng nhập
khẩu có xuất xứ từ Việt Nam.
So trớc, hệ thống thuế xuất nhập khẩu Việt Nam đợc đơn giản hoá qua các
năm thể hiện qua số lợng thuế suất giảm từ 38 mức năm 1995 xuống còn 26
mức năm 1996, 19 mức năm 1999 và năm 2000 còn 15 mức cơ bản. Mức thuế
suất cao nhất giảm từ 200% năm 1995 xuống còn 60% năm 1999. Mức thuế
trung bình tăng từ 12,8% năm 1995 lên 15,9% nhng độ chênh lệch chuẩn tính
theo tỷ lệ của thuế suất trung bình giảm từ 131% năm 1995 xuống 117% năm
1999.
Biểu thuế xuất khẩu gồm 175 dòng, các mặt hàng xuất khẩu trong mục
thuế xuất khẩu thuộc 17 nhóm khác nhau. Mức thuế xuất khẩu cao đối với mặt
hàng nguyên liệu thô, sơ chế và mức thuế thấp đối với mặt hàng sử dụng nhiều
lao động, chế biến sâu. Chẳng hạn, mức thuế xuất khẩu đối với mặt hàng gỗ:
20% đối với gỗ cây, 15% đối với gỗ cột.
Ngoài biểu thuế xuất khẩu và nhập khẩu, nớc ta còn dùng biện pháp phụ
thu đánh vào một số mặt hàng xuất nhập khẩu nh xăng dầu, một số loại sắt thép,
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
21
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
phân bón, cà phê, điều thô và cao su. Chế độ phụ thu lúc thì áp dụng, lúc thì bỏ
và mức phụ thu cũng thờng xuyên thay đổi.
2.4. Nhà nớc tiến hành nới lỏng kiểm soát hành chính đối với hoạt động
xuất nhập khẩu và các biện pháp hạn chế số lợng.

Với sự đổi mới t duy của Đảng và Nhà nớc, thực hiện mở cửa nền kinh tế
trong đó có hoạt động ngoại thơng, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách
khác nhau tạo điều kiện vừa thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu vừa thực hiện
tốt chức năng quản lý nhà nớc theo định hớng đã vạch ra. Một trong những
chính sách đó là chính sách phi thuế quan.
Trong giai đoạn 1986-1990, chính sách phi thuế quan của Việt Nam vẫn
cha rõ nét bởi hầu hết các doanh nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu là doanh
nghiệp nhà nớc, hoạt động theo chỉ tiêu kế hoạch của Nhà nớc. Những chỉ tiêu
này là chỉ tiêu pháp lệnh buộc các doanh nghiệp phải thực hiện. Từ việc doanh
nghiệp nào đợc phép kinh doanh xuất nhập khẩu, xuất nhập khẩu mặt hàng gì,
tại thị trờng nào, số lợng bao nhiêu, bán cho ai đến vốn kinh doanh đều do Nhà
nớc chỉ định, cung cấp, lãi thì Nhà nớc thu, lỗ thì Nhà nớc bù. Các doanh
nghiệp không có quyền tự chủ trong hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu.
Tuy nhiên đến giai đoạn từ 1990-1995, ở Việt Nam, các doanh nghiệp
muốn kinh doanh xuất nhập khẩu cần phải có giấy phép kinh doanh và giấy
phép xuất nhập khẩu do Bộ Thơng mại cấp mới đợc quyền kinh doanh. Giáy
phép này đợc cấp trên cơ sở các doanh nghiệp đợc thành lập theo Nghị định
388/CP, Luật Doanh nghiệp nhà nớc, Luật Công ty chứng nhận pham vị kinh
doanh những mặt hàng với nớc ngoài. Bộ Thơng mại chỉ cấp giấy phép xuất
nhập khẩu cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu những mặt hàng trong phạm vi
hạn ngạch quy định, còn những mặt hàng ngoài hạn ngạch thì các đơn vị kinh
doanh xuất nhập khẩu chỉ việc đăng ký tại Bộ Thơng mại mà không hạn chế số
lợng cũng nh về chất lợng.
Nhằm đơn giản hoá thủ tục và thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu, ngày
15/12/1995 Chính phủ đã ban hành Nghị định số 89/CP cho phép bãi bỏ thủ tục
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
22
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
cấp giấy phép xuất khẩu, nhập khẩu hàng hoá từng chuyến. Điều này tạo cho
các doanh nghiệp giảm bớt các thủ tục phiền hà khi thực hiện hợp đồng xuất

nhập khẩu, vì vậy mà góp phần kích thích phát triển hoạt động xuất khẩu. Đây
là một bớc tiến lớn trong việc hội nhập nền kinh tế Việt Nam với khu vực và thế
giới.
Đặc biệt việc ra đời của Nghị định 57/1998/NĐ-CP ngày 31/07/1998 của
Chính phủ quy định chi tiết việc thi hành Luật Thơng mại về hoạt động xuất
khẩu, nhập khẩu, gia công và đại lý mua bán hàng hoá với nớc ngoài đã tạo điều
kiện nới rộng phạm vi kinh doanh xuất khẩu cho các doanh nghiệp Việt Nam.
Tuy nhiên, theo quy định tại Nghị định 57/1998/CP của Chính phủ thì phạm vi
đợc kinh doanh vẫn phụ thuộc vào nội dung đăng ký kinh doanh. Trong khi đó,
quyền cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh lại do nhiều cơ quan khác nhau
cấp mà không có những quy định thống nhất, nên khi khai báo hàng hoá nếu
không có ngành hàng phù hợp, doanh nghiệp lại phải quay về bổ sung giấy
đăng ký kinh doanh, điều này gây tốn kém và bỏ lỡ cơ hội kinh doanh của
mình.
Vì thế, tại kỳ họp lần thứ 5 của Quốc hội khoá X đã thông qua Luật
doanh nghiệp khắc phục những tồn tại của Nghị định 57 và đã tạo ra một bớc
đột phá mới trong việc mở rộng quyền tự do kinh doanh xuất nhập khẩu cho
mọi đối tợng tham gia sản xuất kinh doanh.
Nghị định 03/2000/NĐ-CP ngày 03/02/2000 bãi bỏ thủ tục cấp giấy phép
kinh doanh và thay vào đó là thủ tục đăng ký kinh doanh của doanh nghiệp.
Quyết định QĐ-TTg ngày 03/02/2000 của Thủ tớng chính phủ xoá bỏ 165 loại
giấy phép kinh doanh.
Năm 1989, Nhà nớc bắt đầu sử dụng hạn ngạch xuất nhập khẩu để quản lý
hoạt động ngoại thơng theo cơ chế thị trờng thay cho cơ chế kế hoạch hoá tập
trung trớc đó. Các văn bản pháp luật liên quan đến vấn đề này là Nghị định
64/HĐBT ngày 10/06/1989 của Hội đồng Bộ trởng, Chỉ thị 114/HĐBT tháng
05/1990 (sau này đợc thay thế bằng Nghị định 114/HĐBT). Số lợng mặt hàng
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
23
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây

đa vào quản lý bằng hạn ngạch năm 1989 gồm 24, trong đó đối với xuất khẩu là
10, nhập khẩu là 14.
Sau đó Nghị định 33/CP ngày 19/4/1994 của Chính phủ về quản lý đối với
hoạt động xuất nhập khẩu đã cắt giảm tối đa số lợng mặt hàng xuất nhập khẩu
quản lý bằng hạn ngạch để chuyển sang chế độ quản lý xuất nhập khẩu theo kế
hoạch định hớng với mục đích xoá thêm một bớc kế hoạch cứng trớc
đây.Kết quả là, số lợng mặt hàng xuất nhập khẩu quản lý bằng hạn ngạch giảm
rất nhanh trong giai đoạn 1989-1995: năm 1989 gồm 24 mặt hàng trong đó xuất
khẩu là 10, nhập khẩu là 14; năm 1990 gồm 19 mặt hàng trong đó xuất khẩu là
7, nhập khẩu là 12; năm 1992 đối với xuất khẩu chỉ còn một mặt hàng gạo và 4
mặt hàng nhập khẩu là ôtô du lịch 12 chỗ ngồi, xe hai bánh gắn máy, nguyên
phụ liệu sản xuất thuốc lá, linh kiện và phụ kiện điện tử CKD (Quyết định số
294/TMDL/XNK ngày 09/04/1992).
Năm 1993 đối với xuất khẩu ngoài gạo ra còn hai mặt hàng đợc quản lý
bằng hạn ngạch là dệt may vào Nauy và Canada, do yêu cầu từ phía các nớc
nhập khẩu. Đối với nhập khẩu hạn ngạch áp dụng cho một mặt hàng là nguyên
phụ liệu sản xuất thuốc lá (Quyết định số 405/TM-XNK ngày 13/09/1993).
Năm 1994 theo Quyết định số 78/TTg ngày 28/02/1994 của Thủ tớng
Chính phủ và Thông t 04/TM-XNK ngày 15/03/1995 của Bộ Thơng mại hàng
xuất khẩu quản lý bằng hạn ngạch chỉ còn một mặt hàng là dệt may. Các mặt
hàng quản lý bằng kế hoạch định hớng giảm so với năm 1994. Đối với xuất
khẩu chỉ còn một mặt hàng là gạo và nhập khẩu chỉ còn đối với 7 mặt hàng là
xăng dầu, thép, xi măng, phân bón, đờng, ôtô dới 12 chỗ ngồi và xe hai bánh
gắn máy.
Từ năm 1996, Việt Nam chuyển sang điều hành xuất nhập khẩu theo một
cơ chế ổn định hơn trớc đây. Các mặt hàng nhập khẩu quản lý theo kế hoạch
định hớng vẫn đợc duy trì theo phớng thức Bộ Thơng mại kết hợp với Bộ Kế
hoạch và Đầu t cùng các Bộ chuyên ngành liên quan xây dựng kế hoạch nhập
khẩu trên cơ sở đánh giá nhu cầu và khả năng sản xuất trong nớc. Hàng năm
Đỗ Thuý Hằng P2-K38E

24
Tác động của đổi mới chính sách thơng mại đến ngoại thơng VN trong những năm gần đây
vào quý I, Bộ Thơng mại ra các Thông t hớng dẫn chính sách mặt hàng và công
bố khối lợng nhập khẩu cho các doanh nghiệp.
Những hàng hoá nhập khẩu theo kế hoạch định hớng chia làm hai nhóm
chính:
-Nhóm hàng liên quan đến cân đối với sản xuất và nhu cầu trong nớc là
những mặt hàng thiết yếu của sản xuất và tiêu dùng: xăng dầu, phân bón, vật
liệu xây dựng, văn phòng phẩm, đờng.
- Nhóm hàng liên quan đến phơng tiện vận tải: xe hai bánh gắn máy,linh
kiện lắp ráp đồng bộ, xe du lịch 12 chỗ ngồi trở xuống. Hạn ngạch xuất khẩu
vẫn đợc duy trì đối với hai mặt hàng là gạo và dệt may.
Hạn ngạch xuất khẩu gạo do Bộ thực hiện kết hợp với Bộ Nông nghiệp và
phát triển nông thon quản lý theo mục đích là để bảo đảm an toàn lơng thực
quốc gia và ổn định giá cả mặt hàng này.
Hạn ngạch xuất khẩu hàng dệt may do Bộ Thơng mại và Bộ Công nghiệp
phối hợp thực hiện trên kết quả đàm phán song phơng của nớc ta với EU (do
Việt Nam cha phải là thành viên của WTO nên buôn bán mặt hàng này cha đợc
điều chỉnh theo Hiệp định dệt may ATC).
Năm 1998, theo Quyết định 11/1998 QĐ-TTg của Thủ tớng Chính phủ,
giấy phép nhập khẩu đợc xoá bỏ đối với hàng tiêu dùng, phôi thép, clinker, xe
tải, xe trên 12 chỗ ngồi và một số chủng loại giấy, thép.
Đối với quy định cấm xuất, cấm nhập thì tuỳ thuộc vào từng giai đoạn Nhà
nớc có các quy định cụ thể. Ví dụ nh ôtô dới 12 chỗ ngồi và xe gắn máy đã qua
sử dụng lúc cấm nhập, lúc cho phép nhập khẩu, năm 1997 Nhà nớc cấm nhập
khẩu một số mặt hàng nh giấy viết và giấy trong các loại, các loại vật liệu xây
dựng, đờng
Quyết định 46/QĐ-TTg ngày 04/04/2001 của Thủ tớng Chính phủ về xoá
bỏ tất cả các hạn chế định lợng nhập khẩu trừ xăng dầu và nguyên liệu. Giấy
phép nhập khẩu vẫn đợc duy trì đối với một số mặt hàng nh kính, dầu thực vật,

Đỗ Thuý Hằng P2-K38E
25