thạc sĩ báo chí học Tổ chức sản xuất các chuyên đề truyền hình ở Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình

1
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

Vvv

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA
HỒ CHÍ MINH
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
____________

TỔ CHỨC SẢN XUẤT CÁC CHUYÊN ĐỀ TRUYỀN
HÌNH
CỦA ĐÀI PHÁT THANH – TRUYỀN HÌNH
QUẢNG BÌNH
CHUYÊN NGÀNH: BÁO CHÍ HỌC
MÃ SỐ: 60 32 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC TRUYỀN THÔNG ĐẠI CHÚNG

Người hướng dẫn khoa học:


2

Cần Thơ - 2015

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tác động của báo chí đến công chúng là một vấn đề quan trọng về
phương diện lý luận cũng như ý nghĩa thực tiễn của. Cơ chế tác động của báo
chí - truyền thông là một trong những vấn đề cơ bản và bức thiết của lý luận và

thực tiễn báo chí hiện đại.
Vấn đề đặt ra là tại sao báo chí – truyền thông là một hiện tượng xuất phát
từ thực tiễn kinh tế - xã hội, nhưng lại có sức tác động mạnh mẽ có khi như một
công cụ có sức công phá dữ dội, lại có lúc như là động lực kích thích sự phát triển
và như là nguồn năng lượng tạo dựng niềm tin cho hàng triệu con người…
Xã hội ngày càng phát triển thì nhu cầu tiếp nhận thông tin của công chúng
càng cao. Báo chí luôn có những đóng góp quan trọng trong đời sống của xã hội.
Ngoài ra báo chí còn là cầu nối giữa các vùng miền trong mỗi quốc gia, giữa các
quốc gia với nhau, rút ngắn khoảng cách về không gian và thời gian.
Thế kỷ XIX và XX, cùng với sự tiến bộ, phát triển về khoa học, kỹ
thuật, các loại hình báo chí mới cũng ra đời và phát triển mạnh mẽ. Loại hình
báo nói (phát thanh), báo hình (truyền hình), báo mạng (internet) tác động đến
xã hội ngày càng mạnh mẽ, nhanh chóng, rộng rãi hơn. Trong sự phát triển
chung của báo chí thế giới, báo chí Việt Nam cũng được Đảng, Nhà nước tạo
điều kiện phát triển. Bản thân hệ thống các cơ quan báo chí và đội ngũ cán bộ,
phóng viên cũng trửơng thành, phát triển về nhiều mặt.
Cùng với sự phát triển chung của hệ thống các đài Phát thanh Truyền
hình trên toàn quốc, Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình đã có nhiều
bước chuyển biến rõ rệt, các chương trình luôn được kiện toàn và phát triển
cả về chất lượng lẫn số lượng. Đội ngũ biên tập, phóng viên không ngừng
được bổ sung đào tạo, bồi dưỡng nâng cao kiến thức, trình độ chuyên môn,


3

có bản lĩnh chính trị vững vàng, nghiệp vụ ngày càng cao, năng động và
sáng tạo hơn trong công việc.
Trước yêu cầu đòi hỏi nhu cầu thông tin ngày càng cao của công chúng,
Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình xác định cần phải phát huy các ưu
điểm, thành tích đã đạt được, khắc phục các mặt hạn chế, yếu kếm, khó khăn

nhằm đổi mới và nâng cao chất lượng các chương trình truyền hình nhằm đáp
nhu cầu của nhân dân trên địa bàn.
Nhận thức được tầm quan trọng và tính cấp bách của việc đổi mới và phát
triển các chương trình truyền hình trong giai đoạn hiện nay, chúng tôi chọn đề tài
“Tổ chức sản xuất các chuyên đề truyền hình ở Đài Phát thanh – Truyền hình
Quảng Bình” làm đề tài nghiên cứu tốt nghiệp cao học chuyên nghành Phát thanh
truyền hình.
2. Tình hình nghiên cứu của đề tài
Từ trước đến nay, trong lý luận và thực tiễn hoạt động, chúng ta thường
tập trung chú ý và quan tâm nhiều đến việc chuẩn bị và phát sóng các tin tức
thời sự có tính nóng hổi hay là những phóng sự nào đó được mọi người quan
tâm mà chưa quan tâm đúng mức đến chất lượng, hiệu quả các chuyên đề được
phát định kỳ trên sóng truyền hình. Trên thực tế các chuyên đề luôn bao gồm
những tin tức, những phóng sự, những cuộc giao lưu giữa những chuyên gia
hay những người có ảnh hưởng nhất định đến xã hội đến trực tiếp công chúng
từ đó giúp họ có cái nhìn trực tiếp và rõ ràng hơn về những vấn đề đang xảy ra
xung quanh họ. Cho nên, về các chuyên đề cần phải được nghiên cứu lý luận,
tổng kết thực tiễn, đổi mới cách làm, nâng cao chất lượng hiệu quả phát sóng.
Qua khảo sát các đề tài, đề án đã được nghiên cứu, chúng tôi thấy:
mặc dù đã có một số công trình nghiên cứu về việc tổ chức sản xuất chương
trình truyền hình nói chung nhưng đến nay chưa có đề tài luận văn nào đề
cập đến việc tổ chức sản xuất các chuyên đề ngoài một số bài viết trên mạng
của cổng thông tin truyền thông Quảng Bình về các chuyên đề truyền hình
Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình.


4

Đây là đề tài mới, nghiên cứu những phương pháp nhằm giúp cho
việc tổ chức sản xuất các chuyên đề truyền hình trên sóng Đài Phát thanh –

Truyền hình Quảng Bình được tốt hơn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
3.1. Mục đích nghiên cứu
Đề ra một số giải pháp vừa mang tính khoa học, vừa có tính khả thi nhằm
nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác tổ chức sản xuất các chương trình
truyền hình phát sóng trên Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được những mục đích đó, luận văn hướng vào việc thực hiện
những nhiệm vụ sau:
- Hệ thống khái niệm và vai trò của chuyên đề trong việc tuyên truyền,
giáo dục, phổ biến kiến thức của báo chí.
- Khảo sát thực tiễn tổ chức và sản xuất một số chương trình chuyên đề
truyền hình phát sóng trên Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình
làm cơ sở cho việc:
- Đề xuất một số nhiệm vụ nhằm nâng cao chất lượng tổ chức sản
xuất các chuyên đề truyền hình trên sóng Đài Phát thanh – Truyền
hình Quảng Bình.
4. Phạm vi đối tượng nghiên cứu
Trong luận văn này, chúng tôi muốn đề cập đến nội dung mà các chuyên
đề truyền hình Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình phản ánh thường
xuyên trong những năm gần đây.
Trên thực tế khi khảo sát và phân tích các chuyên đề truyền hình trên
sóng Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình, chúng tôi không thể xem xét
toàn bộ các vấn đề mà các chuyên đề đã đề cập đến, mà chúng tôi chỉ đi vào
phân tích một số nội dung chủ yếu và cách thức phản ánh cũng như tuyên
truyền những kinh nghiệm trong giai đoạn đổi mới, phản ánh cái mới, phê phán
những hiện tượng tiêu cực trong xã hội có ảnh hưởng đến sự phát triển của tỉnh


5

Quảng Bình. Qua đó làm nổi bật vai trò của các chương trình truyền hình Đài
Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình trong sự nghiệp đổi mới đất nước nói
chung và ở Quảng Bình nói riêng.
Ngoài các tư liệu là các bài viết trên báo Quảng Bình, các chương trình
truyền hình trên Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình, chúng tôi tham khảo
các tài liệu về lý luận báo chí, các nghị quyết của Đảng, Nhà nước có liên quan
đến nội dung của đề tài nhằm đưa ra những đánh giá, nhận định của bản thân
nhằm mong muốn góp phần hoàn thiện thêm nội dung tuyên truyền của Đài Phát
thanh – Truyền hình Quảng Bình.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn được nghiên cứu trên phương pháp luận của chủ nghĩa Mác –
Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng
và Nhà nước ta về báo chí. Trong quá trình tác giả còn sử dụng các phương
pháp phân tích, tổng hợp, so sánh một số loại hình tài liệu của các loại hình
báo chí có liên quan đến đề tài.
Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn, chúng tôi sử dụng các
phương pháp nghiên cứu sau đây:
- Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý thuyết: tra cứu tài liệu, sách,
văn bản liên quan đến đề tài;
- Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: phỏng vấn, khảo sát,
phân tích, so sánh;
Tuy nhiên đây là một đề tài khá mới mẻ, điều kiện và khả năng nghiên cứu
còn một số hạn chế nên chưa thể đưa ra một cách toàn diện, sâu rộng vai trò tuyên
truyền các chuyên đề truyền hình ở Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình.
6. Đóng góp của luận văn
Đây là luận văn thạc sĩ cao học báo chí đầu tiên nghiên cứu về “Tổ chức
sản xuất các chuyên đề truyền hình ở Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình”.
Luận văn đã bước đầu khảo sát, nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn hệ
thống hóa tình hình, kết quả việc tuyên truyền, phản ánh những quan điểm, chủ

6

trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước qua các chuyên đề
truyền hình ở Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình. Trên cơ sở đó nêu
các giải pháp, kiến nghị nhằm góp phần đổi mới phương pháp thể hiện nội
dung, phương thức thể hiện các chuyên đề nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả
tuyên truyền của Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
7.1. Về lý luận:
Tổng kết, đánh giá thực tiễn tổ chức sản xuất các chương trình chuyên
đề truyền hình phát sóng trên Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình nhằm
rút ra những bài học, đề xuất một số nhiệm vụ nhằm nâng cao chất lượng tổ
chức sản xuất các chương trình chuyên đề. Luận văn đóng góp một tiếng nói,
một lời bàn về vấn đề chung của Báo chí học – vấn đề chưa phát triển ngang
tầm với đòi hỏi của thực tiễn báo chí.
7.2. Về thực tiễn:
Với các tư liệu về thực trạng và những vấn đề của một Đài Phát thanh –
Truyền hình ở địa phương, cụ thể là Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình –
luận văn sẽ là nguồn tài liệu tin cậy cho những người nghiên cứu; cho những nhà
báo, sinh viên báo chí quan tâm. Những nhiệm vụ đề xuất không chỉ góp phần
nâng cao nhận thức cho người làm báo, mà còn có thể áp dụng ngay vào thực tiễn
hoạt động báo chí không chỉ ở Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Bình.
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Mục lục,
luận văn gồm 3 chương, 13 tiết.
CHƯƠNG 1: CHUYÊN ĐỀ LÀ MỘT PHƯƠNG THỨC TUYÊN TRUYỀN,
GIÁO DỤC, PHỔ BIẾN KIẾN THỨC CỦA BÁO CHÍ
1.1. Khái niệm chuyên đề báo chí

Quan niệm về chuyên đề và thông tin chuyên đề


7

Theo từ điển Tiếng Việt, Nhà xuất bản Từ điển bách khoa 2010, “chuyên
đề là vấn đề chuyên môn có giới hạn, được nghiên cứu riêng”, [44, tr.251].
Trong khi đó, theo khái niệm chuyên đề được hiểu
là vấn đề chuyên môn. Ở đây có thể hiểu chuyên đề là vấn đề chuyên môn từ
cụ thể, chi tiết đến khái quát, rộng lớn.
Như vậy, thuật ngữ chuyên đề bao gồm chuyên và đề. Chuyên có thể
hiểu là chuyên sâu, chuyên biệt, chuyên về…Còn đề trong phạm vi nghiên cứu
này có nghĩa là vấn đề, đề tài, chủ đề…
Như vậy, chuyên đề có thể được hiểu là vấn đề chuyên môn, chuyên sâu,
chuyên biệt về một chủ đề, vấn đề, đề tài nào đó, được biểu hiện thông qua nhiều
góc độ nhằm làm rõ bản chất của sự việc, hiện tượng đã được nêu ra.
Từ những quan niệm chuyên đề đã nêu ở trên, có thể hiểu rằng thông tin
chuyên đề là thông tin chuyên sâu, chuyên biệt về một chủ đề, vấn đề, đề tài
chuyên môn nào đấy, trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội, dưới
các góc độ, cách thức, phương pháp, phương tiện kỹ thuật tiếp cận khác nhau
nhằm cung cấp một khối lượng thông tin nhất định về một chủ đề, vấn đề, đề
tài nào đó cho những đối tượng tiệp nhận có trù tính trước.
Thực tế, có không ít cách tiếp cận về thông tin chuyên đề đối với từng
lĩnh vực khác nhau, tùy theo chức năng, nhiệm vụ, mục đích của chủ thể
truyền phát thông tin. Ví dụ, trong các thông tin về vệ sinh an toàn thực phẩm,
đổi mới cách giảng dạy ở cấp bậc tiểu học, dự báo về hỏa hoạn….thì chỉ bao
gồm những thông tin liên quan đến các chủ đề, vấn đề, đề tài đã được xác định.
bằng các hình thức, phương thức thông tin khác nhau như qua văn bản, tham
luận, phim ảnh…nhằm chuyển tải được một cách hiệu quả nội dung thông tin
cần thiết đến đối tượng công chúng tiếp nhận.

Từ những phân tích trên, có thể quan niệm một cách khái quát rằng:
thông tin chuyên đề là những thông tin chuyên sâu, đa dạng, nhiều chiều về
một vấn đề, chủ đề, đề tài cụ thể, xác định nào đó.


8

Về khái niệm chuyên đề báo chí - chúng ta không thể tìm các tài liệu về
nó như nhiều thuật ngữ khác, vì nó là một khái niệm chuyên môn mà ở Việt
nam chưa được nghiên cứu và sử dụng một cách nhất quán. Để lý giải sự hình
thành của các chuyên đề của báo chí cần phải bám sát vấn đề mang tính quy
luật là sự phân công chuyên môn hóa trong quá trình hình thành và phát triển
của báo chí, chúng ta có thể tiếp cận từ 2 mặt:
Mặt thứ nhất - từ phía báo chí, về mặt này có thể xem xét cả ở cấp độ
các cơ quan báo chí trong hệ thống báo chí, cả ở cấp độ trong tổ chức nội bộ
của một cơ quan báo chí. Và mặt thứ hai về phía công chúng tiếp nhận.
Mặt thứ nhất – từ phía báo chí:
Báo chí phản ánh toàn diện các mặt, các lĩnh vực của đời sống xã hội, phản
ánh thực tiễn xã hội. Nhưng mỗi cơ quan báo chí trong hệ thống báo chí (do tổ
chức, do sự phân công chuyên môn hóa) chỉ làm một phần công việc trong sự
phản ánh đó và cũng chỉ hướng tới một hay một số nhóm đối tượng công chúng
xã hội nhất định mà thôi tạo thành đặc điểm nhiệm vụ của mỗi cơ quan báo chí.
Đặc điểm tính hệ thống của guồng máy báo chí đặt ra những tiền đề
khách quan để tổ chức thực hiện những chức năng, nhiệm vụ của báo chí một
cách hiệu quả nhất.
Thứ nhất: mỗi cơ quan báo chí trong tổ chức hoạt động phải trù tính đến
hoạt động, khả năng chiếm lĩnh thị trường, sự ảnh hưởng và sự tác động từ
phía các cơ quan báo chí khác trong hệ thống để khai thác và phát huy lợi thế
cạnh tranh thông tin, để bổ sung những thông tin mà các cơ quan báo chí khác
chưa có khả năng chiếm lĩnh hoặc lợi thế.

Thứ hai: là mỗi cơ quan báo chí phải xác định rõ được đặc điểm nhân
khẩu xã hội học, nhu cầu thông tin của các đối tượng công chúng chính mà
mình hướng tới để ổn định những nội dung và lựa chọn các phương thức, hình
thức đăng tải thông tin phù hợp.
Thứ ba: là mỗi cơ quan báo chí căn cứ vào điều kiện và năng lực thực
tế của mình để tổ chức hoạt động nhằm đạt được những mục tiêu đã đề ra.


9

Những điều kiện và năng lực ấy bao gồm cả cơ sở vật chất, kỹ thuật, năng
lực của đội ngũ cán bộ báo chí đang sở hữu trong môi trường xã hội cụ thể
nơi hoạt động báo chí diễn ra.
Mỗi cơ quan báo chí trong hệ thống báo chí ở Việt Nam là cơ quan ngôn
luận của các tổ chức Đảng, Nhà nước, của các tổ chức xã hội, là diễn đàn của
quần chúng nhân dân, được thành lập và tổ chức hoạt động nhằm thỏa mãn
những nhu cầu thông tin nhất định của những nhóm công chúng xã hội nhất
định. Sứ mệnh của mỗi cơ quan báo chí trong xã hội là chuyển tải thông tin
giao tiếp giữa các cơ quan quản lý xã hội (hay cụ thể hơn là giữa cơ quan chủ
quản của cơ quan báo chí) với các đối tượng công chúng của mình.
Mỗi cơ quan báo chí là một bộ phận cấu thành trong hệ thống báo chí
của xã hội. Hoạt động của mỗi cơ quan báo chí một mặt định hướng vào thực
hiện chức năng, nhiệm vụ của cả hệ thống, mặt khác luôn hướng tới việc khai
thác những ưu thế của đặc điểm vị trí và loại hình để lựa chọn và kiện toàn hệ
thống các chủ đề, vấn đề tuyên truyền, các phương thức diễn đạt, đăng tải
thông tin….của mình để tạo dựng bản sắc riêng cho sản phẩm báo chí.
Nội dung và hình thức thông tin của mỗi cơ quan báo chí bị quy định bởi
vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của mỗi cơ quan báo chí trong đời sống xã
hội, bởi đặc điểm và nhu cầu thông tin khách quan của các tầng lớp công
chúng mà cơ quan báo chí hướng tới, bởi nhu cầu phát triển của xã hội.

Những nội dung và hình thức thông tin của mỗi cơ quan báo chí lại được
thể hiện được cụ thể hóa thông qua việc phản ánh các chủ đề, vấn đề cụ thể.
Các chủ đề, vấn đề cụ thể ấy trên báo chí rất đa dạng và phong phú: chính trị,
kinh tế, văn hóa, giáo dục an ninh quốc phòng…Mỗi cơ quan báo chí căn cứ
vào tôn chỉ, mục đích, chức năng, nhiệm vụ của mình, căn cứ vào nhu cầu
thông tin khách quan của các nhóm đối tượng công chúng chính mà cơ quan
báo chí hướng tới để xác định, xây dựng và củng cố để ngày càng hoàn thiện
hệ thống những chủ đề chính, những chủ đề đặc thù…tạo ra sự khác biệt mang


10

tính đặc thù trong nội dung và hình thức thông tin mà cơ quan báo chí hàng
ngày chuyển tải đến công chúng xã hội.
Để phản ánh hiệu quả các chủ đề, vấn đề của mình, các cơ quan báo
chí phải xây dựng được cơ cấu tổ chức tối ưu, tạo dựng cơ chế vận hành
nhịp nhàng, đảm bảo cho mỗi bộ phận, mỗi thành viên trong cơ cấu tổ chức
ấy vừa có điều kiện để thực hiện tốt nhất những nhiệm vụ được phân công
(chuyên môn hóa theo các chủ đề, vấn đề), vừa có những tiền đề cần thiết để
phối hợp hoạt động nhằm đạt kết quả cao nhất trong việc thực hiện nhiệm
vụ chung. Hoạt động của các bộ phân, thành viên như vậy thường được
phân công chuyên môn hóa theo các chủ đề, hình thành nên đội ngũ các nhà
báo tác nghiệp theo các chuyên đề.
Đối với nhà báo: Nhà báo là người trực tiếp làm việc ở các cơ quan báo
chí, là những người bằng lao động sáng tạo, nhiệt huyết, có ý thức, có trách
nhiệm của mình, họ cung cấp thông tin dưới dạng các tác phẩm báo chí để cơ
quan báo chí đăng tải trên các sản phẩm báo chí của mình (các số báo, các tạp
chí, các chương trình phát thanh, truyền hình, các website).
Công việc của nhà báo là cung cấp thông tin thời sự. Trong các tác phẩm
báo chí của mình, các nhà báo phản ánh toàn bộ các sự kiện, các hiện tượng,

các vấn đề…quan trọng của đời sống xã hội. Công việc của các nhà báo như
vậy là công việc của “người viết lịch sử hiện đại”, cung cấp cho công chúng
xã hội “bức tranh chân thực và sinh động của thực tiễn hàng ngày”, mang đến
cho họ những kiến thức toàn diện, nghĩa là các nhà báo phải phản ánh một
cách chân thực, khách quan, toàn diện và đầy đủ tiến trình vận động và phát
triển của thực tiễn xã hội hàng ngày.
Về tính chất, thông tin thời sự do các nhà báo cung cấp có thể phân
thành thời sự sự kiện và thời sự vấn đề.
Thời sự sự kiện là những thông tin thông báo nhanh, chính xác về những
sự kiện, hiện tượng mới vừa xảy ra, đang xảy ra, sắp xảy ra…Loại thông tin
này đóng vai trò quan trọng trong việc tạo dựng “bức tranh chân thực và sinh


11

động của thực tiễn hàng ngày” mà con người ta sống và hoạt động trong nó.
Loại thông tin này thường do thường do những thông tin thời sự đảm trách.
Thời sự vấn đề là những thông tin phản ánh các hiện tượng, các vấn đề, các
khuynh hướng ở mức toàn diện hơn: quá trình phát sinh, xuất hiện, hình thành,
phát triển, bản chất, diễn biến, các cách thức tiếp cận và xử lý, xu hướng…Loại
thông tin này thường chậm so với thời sự sự kiện, nhưng nó lại chính là lời giải
đáp cho những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn đời sống hàng ngày. Loại thông tin
này thường được tổ chức thành các trang báo, các chương trình chuyên đề.
Cung cấp thông tin một cách đầy đủ và toàn diện dưới dạng các tác
phẩm báo chí – dù là thời sự sự kiện hay thời sự vấn đề, là công việc của cả tập
thể cơ quan báo chí, của các nhà báo. Nhưng trong nội bộ tập thể cơ quan báo
chí lại diễn ra quá trình phân công chuyên môn hóa – mỗi nhà báo được phân
công theo dõi và cung cấp thông tin chỉ chuyên về một hay một số ngành, lĩnh
vực trong không gian hoạt động của cơ quan báo chí mà thôi. Sự vận động
mang tính quy luật của quá trình phân công chuyên môn hóa trong lao động

báo chí đã được C. Mác tổng kết từ thời của ông: “…báo chí, từng bước một,
thông qua sự phân công làm sáng tỏ sự thật – không phải bằng một cách, một
người nào đó làm tất cả, mà bằng cách là mỗi người trong số đông người ấy làm
một công việc không lớn lắm nào đó”.[8, Tr 267].
Sự vận động mang tính quy luật ấy vẫn đang diễn ra rộng khắp ở một
mức độ sâu sắc hơn trong tổ chức và hoạt động của báo chí đương thời.
Kết quả của quá trình phân công lao động như vậy phân định vị trí, chức
danh cho từng nhà báo trong các cơ quan báo chí. Hay nói cách khác, chính
quá trình phân công chuyên môn hóa, làm cơ sở cho việc xác định rõ vị trí,
chức năng, nhiệm vụ của từng nhà báo trong tập thể cơ quan báo chí.
Mỗi nhà báo – để thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình, để đáp
ứng được yêu cầu của vị trí, chức danh, ngoài những phẩm chất chính trị và
văn hóa xã hội cần thiết, còn cần phải có trình độ kỹ năng nghiệp vụ.


12

Trình độ kỹ năng nghiệp vụ của nhà báo được phản ánh ở trình độ nắm
bắt thực tiễn để lựa chọn nội dung thông tin, ở trình độ tái tạo, thể hiện những
nội dung thông tin đã lựa chọn ấy một cách sinh động, hấp dẫn trong các tác
phẩm báo chí của mình.
Những nội dung thông tin khác nhau tất yếu sẽ đòi hỏi các phương thức
tiếp cận, khai thác, phản ánh và diễn đạt khác nhau, chỉ có nắm vững và vận
dụng một cách linh hoạt, sáng tạo những phương thức tiếp cận, phản ánh, diễn
đạt của từng lĩnh vực của thực tiễn trong từng bước của hoạt động nhà báo mới
có thể hoàn thành được chức năng, nhiệm vụ của mình.
Như vậy, bản thân quá trình chuyên môn hóa trong tổ chức hoạt động
báo chí đã để lại dấu ấn sâu đậm và rõ nét trong tổ chức bộ máy, tổ chức hoạt
động của cơ quan báo chí, tổ chức các sản phẩm báo chí, trong tổ chức hoạt
động của nhà báo. Chính quá trình chuyên môn hóa cũng tạo tiền đề đề hình

thành nên các chuyên đề báo chí.
Như vậy, chuyên đề báo chí là khái niệm nảy sịnh và là kết quả của quá
trình phân công chuyên môn hóa trong lĩnh vực báo chí. Từ góc độ của cơ
quan báo chí khái niệm chuyên đề được khai thác và sử dụng trong việc cụ thể
hóa tôn chỉ, mục đích, chức năng, nhiệm vụ của cơ quan báo chí, trong việc
xây dựng cơ cấu tổ chức bộ máy và tổ chức sản phẩm báo chí.
Chuyên đề báo chí – từ góc độ của nhà báo được khai thác và sử dụng
để chỉ nhiệm vụ chuyên môn của nhà báo trong việc nắm bắt và phản ánh các
chủ đề, vấn đề, lĩnh vực cụ thể của thực tiễn.
Mặt thứ hai là công chúng tiếp nhận:
Báo chí ngày càng có vai trò và đóng góp quan trọng vào sự phát triển
xã hội. Việc nâng cao năng lực và hiệu quả tác động của báo chí đang đặt ra
nhiều vấn đề lý luận – thực tiễn cần quan tâm. Đối tượng và cơ chế tác động
của báo chí là một trong những vấn đề cơ bản, cần thiết được nhận thức một
cách sáng rõ và cụ thể.


13

Nói tới công chúng là nói tới chủ thể tiếp nhận tác phẩm báo chí. Một
sản phẩm báo chí không phải chỉ thoả mãn nhu cầu thông tin của một người
mà của nhiều người tuỳ theo cấp độ thông tin và tính chất xã hội của nó. Sức
lan toả của thông tin theo cả chiều sâu và chiều rộng. Chiều sâu bao giờ cũng
là điều cần thiết trước hết, có thể được coi là nguyên nhân và động lực tạo ra
chiều rộng, có sâu thì mới có rộng, vì sâu nên mới rộng. Chiều sâu của tác
phẩm báo chí chính là mục đích thông tin được thẩm thấu thông qua từng đối
tượng tiếp nhận, trong đó bản chất vấn đề giữ vai trò hạt nhân tạo nên sự bùng
nổ và lan truyền thông tin, hay nói cách khác là sự lan tỏa thông tin.
Bác Hồ đã chỉ rõ “Đối tượng của tờ báo là đại đa số dân chúng”. [18,
tr.117]. Vì vậy, cách viết bài báo phải đơn giản, dễ hiểu, ngôn ngữ phải

trong sáng, tránh dùng từ nước ngoài ... Việc xác định đúng đối tượng phục
vụ của báo chí cũng có nghĩa là nhà báo phải biết chọn lựa những nội dung
gì nên viết, cái gì không nên viết.
Trong thời đại bùng nổ thông tin, số lượng và chất lượng các loại hình
truyền thông tăng vượt trội. Mặc dù nhu cầu thông tin của công chúng ngày
càng cao, mức độ thỏa mãn những nhu cầu ấy từ phía báo chí cũng ngày càng
ngoạn mục. Nhưng công chúng báo chí với nhu cầu thông tin của họ chỉ là đối
tượng mà các cơ quan báo chí trù tính. Trên thực tế, trong thời đại ngày nay
không ai, không có một công chúng nào có khả năng tiếp nhận toàn bộ thông
tin mà báo chí cung cấp. Bởi vì để tiếp nhận toàn bộ thông tin mà báo chí cung
cấp cần nhiều thời gian và cả những điều kiện khác nữa.
Trước đại dương thông tin mênh mông, công chúng sẽ có sự lựa chọn để
tiếp thu những thông tin thỏa mãn nhu cầu của họ.
Do những nhu cầu thông tin khách quan và cả những nhu cầu thông tin
chủ quan đã hình thành nên những nhóm công chúng tương đối ổn định trong
việc hướng tới và tiếp nhận thông tin từ các cơ quan báo chí.
Sự hình thành các nhóm công chúng với nhu cầu tương đối đặc thù đã
tác động trở lại phía báo chí làm cho cấu trúc thông tin trong các sản phẩm báo


14

chí có sự định hướng rõ rệt: một phần thông tin trên các sản phẩm báo chí trù
tính hướng tới toàn bộ công chúng, còn phần khác được tổ chức thành nhiều bộ
phận có nội dung, hình thức, dung lượng (hay thời lượng) khác nhau, có vị trí
trên trang (hay thời gian trên sóng) có tần suất xuất hiện khác nhau…nhằm
phục vụ cho các nhóm đối tượng công chúng khác nhau, mà thường chúng
cũng có tên gọi khác nhau như chuyên trang, chuyên mục, chuyên đề…
Chính cấu trúc, các thành phần thông tin khác nhau nhằm phục vụ cho
các nhóm đối tượng công chúng khác nhau giúp cho công chúng biết tìm

thông tin gì, ở đâu…
Trong tình hình chính trị quốc tế diễn biến rất nhanh chóng và phức tạp
trên nhiều lĩnh vực, đặt ra những vấn đề mới hết sức quan trọng trong đời sống
hàng ngày, tác động không nhỏ đến việc tiếp nhận thông tin của công chúng,
do vậy mà mỗi cơ quan báo chí đòi hỏi phải nâng cao hơn nữa tính chiến đấu,
sức thuyết phục và tính chủ động nhằm tạo ra luồng thông tin chính xác, rõ
ràng giúp công chúng thuận lợi trong việc tiếp nhận thông tin.
Chuyên đề báo chí – từ góc độ của công chúng tiếp nhận là khái niệm
chỉ cấu trúc thông tin về các mặt, các lĩnh vực, các vấn đề…của thực tiễn mà
cơ quan báo chí hướng tới các nhóm đối tượng chuyên biệt.
Khi các cơ quan báo chí xác định được nội dung cần thông tin đến công
chúng thì việc lập ra kế hoạch để tổ chức thực hiện công việc của mình sẽ có
nhiều thuận lợi hơn. Vì hoạt động báo chí là hoạt động sáng tạo nên đòi hỏi
cấu trúc thông tin phải khái quát hóa được bối cảnh, tình hình cụ thể của các
vấn đề, các sự việc…phản ánh đến đông đảo công chúng, giúp cho công chúng
nắm bắt được các vấn đề, các sự việc diễn ra xung quanh mình.
Đối với nhà báo khi thông tin đến công chúng trước tiên cần phải tự
định hướng cho hoạt động của mình. Trong cuốn “Cơ sở lý luận báo chí và
truyền thông” (NXB Văn hóa – Thông tin, Dương Xuân Sơn chủ biên, năm
1995) có đoạn: “… phải nêu ra những định hướng có tính nguyên tắc cho một
nền báo chí thực tiễn. Chính tính định hướng này đã trang bị cho các nhà báo


15

phương pháp thông tin lý luận và cách vận dụng chức năng của báo chí có
hiệu quả”[29, tr.33]. Đây là một hoạt động rất quan trọng trong công việc của
mỗi nhà báo. Có được sự định hướng cụ thể thì lúc đó cả cơ quan báo chí và
nhà báo mới phát huy hết được nhiệm vụ tuyên truyền thông tin của mình đến
công chúng. Trong cuốn “Trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân của nhà

báo” (Hội Nhà báo Việt Nam. Năm 1998) có viết: “Tăng số lượng phát hành
trên cơ sở giữ vững định hướng tư tưởng đồng thời đáp ứng thị hiếu lành
mạnh của bạn đọc”; “Định hướng tuyên truyền trên báo chí – một nguyên tắc
của báo chí và người làm báo cách mạng” [20, tr.21].
Bên cạnh đó, nhà báo phải tự học tập để nâng cao kiến thức nhằm
phục vụ tốt hơn cho công việc của mình. . Như Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn
mạnh: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là
vũ khí sắc bén của họ”. Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo
chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng, “Cố gắng trau dồi tư tưởng,
nghiệp vụ và văn hóa; chú trọng học tập chính trị để nắm vững chủ trương,
chính sách của Đảng và Chính phủ; đi sâu vào thực tế, đi sâu vào quần
chúng lao động”.[17, tr.124].
Đối với công chúng, việc tiếp nhận thông tin qua báo chí không chỉ phải
một lúc, một giờ mà là phải cả một quá trình tư duy và nhận định thông tin từ
nhiều cơ quan báo chí khác nhau do vậy mà đối với công chúng tiếp nhận các
sản phẩm báo chí luôn là một nguồn thông tin vô tận trong cuộc sống thường
ngày, cung cấp và lý giải các vấn đề nảy sinh trong đời sống xã hội.
Tùy theo các nhóm đối tượng tiếp nhận mà các cơ quan báo chí nên
thông tin cái gì và thông tin như thế nào. Và khi thông tin thì cần phải thông
tin theo các chủ đề, vấn đề, chuyên đề gắn liền với những nội dung chủ yếu
nào, đi theo những nội dung đó là hình thức thông tin như thế nào cho phù hợp
với thực tiễn. Ví dụ như chủ đề gắn với đời sống chính trị, xã hội trong nước
và quốc tế thì nội dung là những vấn đề gắn với đời sống, có ảnh hưởng đến
đời sống con người, mang tính chính trị trong nước và ngoài nước.


16

1.2. Vai trò của các chuyên đề trong việc tuyên truyền, giáo dục, phổ
biến kiến thức của báo chí

Trong sự nghiệp đổi mới ở nước ta hiện nay, báo chí ngày càng phát huy
vai trò quan trọng trong đời sống chính trị, kinh tế văn hóa, xã hội của đất nước.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, báo chí nói chung
và hệ thống phát thanh – truyền hình nói riêng đã góp phần tích cực phản ánh một
cách nhanh nhạy, sắc bén mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, tuyên truyền phổ biến
chủ trương, cổ vũ mạnh mẽ phong trào hành động cách mạng của nhân dân.
Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã đề ra mục tiêu, nhiệm
vụ của toàn Đảng, toàn dân ta trong giai đoạn tới là: “Phấn đấu thực hiện
thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì dân giàu, nước
mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh.” [5, tr.14].
Đảng ta cũng chỉ ra những thời cơ và thách thức trong thời kỳ xây dựng và
phát triển đất nước. Chúng ta có thuận lợi cơ bản của hòa bình, ổn định và những
tiền đề quan trọng về kinh tế - xã hội đã đạt được trong công cuộc đổi mới toàn
diện đất nước. Tuy nhiên, chúng ta cũng đang phải đối mặt với những khó khăn
thử thách rất lớn đó là: những hiện tượng tiêu cực trong đời sống xã hội như tham
nhũng, lạm phát, các tệ nạn xã hội…có chiều hướng gia tăng; các thế lực thù địch
vẫn từng ngày, từng giờ đang đẩy mạnh âm mưu chống phá sự nghiệp cách mạng
của nhân dân ta bằng chiến lược “Diễn biến hòa bình”. Đối với ngành phát thanh
– truyền hình, quá trình toàn cầu hóa thông tin ngày càng mở rộng, tác động đến
mọi mặt của đời sống xã hội, mở ra một thời kỳ phát triển mới nhưng đồng thời
cũng nảy sinh những thách thức không nhỏ trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là nguy
cơ xâm lăng văn hóa và xâm lăng chính trị một cách hòa bình.
Trong sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta, thông tin đại chúng có vai
trò hết sức quan trọng trên mặt trận tư tưởng – văn hóa, đóng góp tích cực vào
thành tựu chung của đất nước. Báo chí cả nước đã thường xuyên tự đổi mới
mình để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ mà Đảng và Nhân dân giao phó. Trong
bối cảnh toàn cầu hóa, thực hiện sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất


17

nước (CNH,HĐH) đang đặt ra cho báo chí nói chung, phát thanh truyền hình nói
riêng những thách thức mới, muốn đáp ứng những yêu cầu đó không thể không
nâng cao chất lượng chương trình, đặc biệt là vai trò của các chuyên đề trên
sóng truyền hình nhằm tuyên truyền sâu rộng hơn các thông tin, giáo dục và phổ
biến kiến thức một cách toàn diện. Đây là một đòi hỏi tất yếu khách quan.
Ai cũng biết vai trò của báo chí trong đời sống xã hội ngày càng tăng,
báo chí (bao gồm cả báo in, phát thanh, truyền hình, báo điển tử) là những
phương tiện truyền thông có vị trí, vai trò đặc biệt – bằng việc cung cấp
thông tin, báo chí hằng ngày, hằng giờ tác động tới tất cả các quốc gia, dân
tộc, tác động tới tất cả các cơ quan, tổ chức, đoàn thể xã hội, tác động tới
mọi thành viên của xã hội.
Ngay từ những ngày đầu thành lập nhà nước Xô Viết, V.I.Lê nin đã nhấn
mạnh: “Trong một đất nước văn minh đôi chút thì sẽ không thể có một phong
trào xã hội nào nếu thiếu đi hoạt động của bộ máy báo chí. ”[37, Tr.114].
Nguyên Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam Đỗ mười cũng chỉ rõ:
“Trong hoạt động thường ngày của đất nước và nhân dân ta, thật khó hình dung
nếu thiếu vắng những hoạt động phong phú và sôi động của báo chí – xuất bản”.
Luật báo chí và Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật báo chí
cũng quy định “Báo chí (…) là phương tiện thông tin đại chúng thiết yếu
đối với đời sống xã hội”.
Vai trò to lớn của các chuyên đề báo chí trong thế giới hiện đại là
không thể phủ nhận. Nhưng việc thực hiện vai trò xã hội to lớn ấy thì lại
phụ thuộc trực tiếp vào hoạt động của từng cơ quan báo chí, phụ thuộc vào
hoạt động của từng nhà báo.
Báo chí là sản phẩm tinh thần thuộc kiến trúc thượng tầng và hoạt động
trực tiếp trên lĩnh vực chính trị tư tưởng. Bằng những đặc trưng vốn có chuyên
đề báo chí là công cụ đấu tranh giai cấp và xây dựng cuộc sống mới.
Ở Việt Nam sự ra đời của tờ Gia Định báo 1-5-1865 có thể coi là điểm
khởi đầu của báo chí Việt Nam. Ngày 21-6-1925 tờ báo Thanh niên do Nguyễn

18

Ái Quốc sáng lập, ra số đầu tiên đánh dấu sự khởi đầu của báo chí cách mạng
Việt Nam.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng Sản Việt Nam báo chí cách mạng
ngày càng trưởng thành, lớn mạnh cả về số lượng và chất lượng, báo chí đã
góp phần xuất sắc vào việc tập hợp quần chúng nhân dân dưới ngọn cờ của
Đảng, vượt qua mọi khó khăn thử thách, đưa con thuyền cách mạng Việt
Nam đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5
Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII đã đánh giá “ Thông tin đại
chúng phát triển nhanh về số lượng và quy mô, về nội dung và hình thức, về
in, phát hành và truyền dẫn, ngày càng phát huy vai trò quan trọng trong
đời sống tinh thần của xã hội” [4, tr.16].
Báo chí và các chuyên đề báo chí ra đời và phát triển trước hết là do
nhu cầu khách quan về thông tin của con người và xã hội loài người. Đồng
thời, báo chí cũng là phương tiện thông tin đại chúng có sức tác động nhanh
chóng, sâu rộng vào đời sống tinh thần và là nhu cầu không thể thiếu được
trong xã hội văn minh.
Khi nói về vai trò của tờ báo Sông Ranh – một tờ báo ra đời gắn liền với
sự ra đời của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế - Ăngghen đã viết:
“Đối với mỗi Đảng, nhất là với Đảng công nhân thì việc lập ra tờ báo hàng
ngày đầu tiên là cái mốc quan trọng để tiến lên phía trước. Đó là trận địa ban
đầu , từ đó Đảng sẽ tiến hành cuộc đấu tranh với đối thủ của mình bằng vũ khí
tương xứng”. Rõ ràng với luận điểm của Ăngghen, báo chí vô sản đã khẳng
định được vị trí của mình trong cuộc đấu tranh giai cấp nhằm xóa bỏ chủ nghĩa
tư bản, xây dựng chủ nghĩa xã hội, thực sự là công cụ truyền bá tư tưởng và
quan điểm của giai cấp vô sản .
Trong tác phẩm “ Bắt đầu từ đâu?” V.I.Lê nin đã tổng kết đà chỉ ra rằng

“Vai trò tờ báo không phải chỉ đóng khung trong việc phổ biến tư tưởng, giáo dục
chính trị và thu hút những bạn đồng minh chính trị. Tờ báo không chỉ là người tuyên
truyền tập thể và cổ động tập thể mà còn là người tổ chức tập thể ” [38, tr.75].


19

Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong suốt cuộc đời hoạt động của mình, Người
cũng luôn nhấn mạnh “Tất cả những người làm báo phải có lập trường vững
chắc”, “chính trị phải làm chủ”, “cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách
mạng”. Trên cơ sở đó, Người căn dặn: “Chính trị phải làm chủ, đường lối
chính trị đúng thì những việc khác mới đúng được. Cho nên báo chí của chúng
ta đều phải có đường lối chính trị đúng”. Cái cốt lõi của Chủ tịch Hồ Chí
Minh nói đến là “Báo chí phục vụ ai?” và Người trả lời đấu tranh thống nhất
nước nhà, cho hòa bình thế giới” [19, tr.126].
Những luận điểm trên đây có thể coi là nền tảng tư tưởng chính trị của
báo chí cách mạng Việt Nam. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, báo chí cách mạng
nước ta không ngừng phát triển. Báo chí ngày càng bám sát cuộc sống hơn,
tính nhân dân, tính chiến đấu của báo chí cũng không ngừng được tăng cường.
Trong suốt quá trình cách mạng và cả thời kỳ đổi mới nước nhà, Đảng
luôn coi trọng báo chí là công cụ tiến hành công tác chính trị, tư tưởng, vũ khí
sắc bén trong đấu tranh giai cấp, đấu tranh giải phóng dân tộc, là nhịp cầu nối
giữa Đảng với quần chúng nhân dân. Mặt khác trong nội bộ nhân dân, nội bộ đất
nước ta báo chí cũng chính là vũ khí để thực hiện tự phê bình, phê bình, là
công cụ giám sát xã hội, phát huy vai trò, sức mạnh của cộng đồng trong chiến
đấu cũng như trong xây dựng. Đồng chí Đỗ Mười nguyên Tổng bí thư Ban Chấp
hành Trung Ương Đảng Cộng Sản Việt Nam đã khẳng định: “Báo chí – xuất bản
là một bộ phận trong toàn bộ sự nghiệp cách mạng dân tộc. Trong giai đoạn mới
hiện nay, báo chí là một lá cờ cách mạng, tập hợp đoàn kết, cổ vũ toàn dân hăng
hái tiến hành thắng lợi công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa.”.

Trong bài phát biểu tại Đại hội lần thứ VII Hội nhà báo Việt Nam, Thủ
tướng Phạm Văn Khải đã nhấn mạnh: “Báo chí nước ta và những nhà báo –
chiến sĩ nước ta luôn trung thành với sự nghiệp cách mạng gắn bó mật thiết
với nhân dân, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, chung sức, chung lòng
mang ngòi bút và cả tính mạng của mình phục vụ cách mạng, phục vụ nhân


20

dân. Truyền thống kiên định, thủy chung, đoàn kết đó là niềm tự hào của nhiều
nhà báo trước đây, hiện nay và mai sau. ”
Luật báo chí được thông qua tại kỳ họp thứ 5 – Quốc hội Khóa X ngày
12-6-1999 là một bước tiến quan trọng tạo hành lang pháp lý cho báo chí hoạt
động theo đúng định hướng của Đảng. Chính vì vậy, báo chí phải nâng cao
hơn nữa trách nhiệm của mình trong việc tuyên truyền, phổ biến đường lối,
chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đến với đông đảo
quần chúng nhân dân, cổ vũ động viên nhân dân hăng hái tham gia các phong
trào hành động cách mạng, thi đua lao động sản xuất , đấu tranh không khoan
nhượng với âm mưu “Diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch, các hiện
tượng tiêu cực trong xã hội, kiên quyết bảo vệ Đảng, bảo vệ chủ nghĩa Mác –
Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và những giá trị của chế độ XHCN ưu việt.
Trong giai đoạn mới hiện nay, các chuyên đề vừa là bộ mặt của báo chí,
là ngọn cờ cách mạng tập hợp, đoàn kết, cổ vũ toàn thể các tầng lớp nhân dân,
đồng bào các dân tộc, các tôn giáo, cả người Việt Nam định cư ở nước ngoài
hăng hái tiến hành thắng lợi công cuộc Công nghiệp hóa – hiện đại hóa nước
nhà. Báo chí là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng – văn hóa, là công
cụ thông tin nhanh nhất, phổ cập nhất và là phương tiện thường xuyên tiếp xúc
với nhân dân và giải đáp những vấn đề mới do cuộc sống đặt ra, đấu tranh
hàng ngày, hàng giờ chống những âm mưu thủ đoạn đen tối của các thế lực thù
địch, chống lại các khuynh hướng tư tưởng sai lầm, góp phần phát động phong

trào cách mạng của nhân dân. Đây vừa là vinh dự vừa là trách nhiệm của báo
chí. Do vậy mà mỗi chuyên đề báo chí phải hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích
của mình, nắm vững quan điểm đường lối của Đảng và pháp luật của Nhà
nước. Hoạt động của báo chí phải hướng vào mục tiêu giữ vững ổn định chính
trị, tiếp tục sự nghiệp đổi mới đất nước, làm cho chủ nghĩa Mác – Lê nin và tư
tưởng Hồ Chí Minh giữ vị trí chủ đạo trong đời sống xã hội.
Chính vì vai trò và trách nhiệm to lớn của mình nên khi thông tin đến
công chúng, các chuyên đề báo chí phải có sự định hướng rõ ràng những vấn


21

đề đã thông tin, tạo cho công chúng một sự hiểu biết nhất định và có tư tưởng
đúng đắn về các vấn đề của đời sống xã hội để từ đó cùng nhau tìm ra phương
thức giải quyết các vấn đề đó. Và qua đó báo chí cũng sẽ tạo được lòng tin từ
nhân dân, được nhân dân ủng hộ.
Báo chí là công cụ tuyên truyền tập thể, cổ vũ tập thể, là cơ quan ngôn
luận của Đảng, chính quyền và là diễn đàn tiếng nói của các tầng lớp xã hội.
V.I.Lê nin đã chỉ rõ: “Tờ báo là công cụ tuyên truyền, cổ động, tổ chức và
lãnh đạo” [40, tr.175]. Do đó, các chuyên đề trên báo chí cần chủ động, tích
cực tạo ra dư luận xã hội, nhất là trong thời đại thông tin bùng nổ, các thế lực
thù địch đang tìm cách chống phá cách mạng Việt Nam bằng âm mưu “Diễn
biến hòa bình”; trong đó mặt trận thông tin tuyên truyền được kẻ thù triệt để
khai thác nhằm tạo những làn sóng dư luận làm xói mòn niềm tin của nhân dân
với Đảng, tạo ra sự mất ổn định xã hội. Hoạt động báo chí cần bám sát hiện
thực xã hội, phản ánh một cách khách quan, trung thực những vấn đề xã hội,
tạo ra luồng dư luận xã hội chính thống, vạch trần những mưu đồ đen tối của
các thế lực thù địch. Mặt trận tư tưởng văn hóa, hơn bao giờ hết là nơi đầy thử
thách và cam go, rất cần sự sáng suốt, bản lĩnh chính trị của đội ngũ những
người làm công tác tư tưởng mà báo chí là một trong những lĩnh vực mũi

nhọn, xung kích, các nhà báo là chiến sĩ trên mặt trận này.
Các thông tin của chuyên đề báo chí vừa phải đảm bảo nhanh nhạy, vừa
phải đảm bảo tính khách quan trung thực mới tạo nên thế chủ động. Bởi nếu
thông tin mà chuyên đề báo chí không phản ánh kịp thời theo đúng bản chất
vấn đề, để trống mặt trân tư tưởng thì các phương tiện truyền thông của các thế
lực thù địch sẽ nhảy vào thông tin sai lệch, tạo thành luồng dư luận không
tốt, gây ảnh hưởng đến an ninh chính trị - xã hội, hoặc kẻ xấu lợi dụng phao tin
đồn nhảm làm rối lòng dân; hậu quả lúc đó sẽ khó lường được. Vì thế, trước
mọi vấn đề xã hội các chuyên đề báo chí phải kịp thời vào cuộc, nhìn nhận
đánh giá vấn đề hết sức khách quan như bản chất vốn có của nó. Khi Đảng,
Nhà nước đề ra một chủ trương, chính sách, thì nhiệm vụ của báo chí là phải


22

tạo ra sự đồng thuận xã hội, tạo nên sức mạnh của quần chúng nhân dân, biến
nó thành luồng tư tưởng chủ đạo trong đời sống xã hội. Việc chỉ ra những vấn
đề bất cập là cần thiết song phải với cái nhìn tích cực mang tính xây dựng. Nhà
báo trước khi phản ánh thông tin phải xem xét một cách thấu đáo, không được
nóng vội mà phải có cái nhìn toàn cục, đặt lợi ích tập thể, lợi ích dân tộc, lợi
ích quốc gia lên trên; bỏ qua những toan tính nhỏ nhen; nên thông tin vấn đề
vào lúc nào, thông tin như thế nào là cả một vấn đề mà ở đó rất cần năng lực
nghề nghiệp, tư duy sáng tạo và bản lĩnh chính trị của nhà báo. Nhà báo không
làm chính trị nhưng làm báo là làm chính trị nên mỗi nhà báo, mỗi phóng viên
cần có “trái tim nóng và cái đầu lạnh”, thông tin phải được chọn lọc và phản
ánh vấn đề đúng sự thật khách quan, vì chỉ cần sự thật không được phản ánh
đầy đủ thì sẽ tạo ra cái nhìn thiên lệch.
Đặc điểm chung của hầu hết các sản phẩm báo chí đều có các thông
tin chuyên về lĩnh vực nào đó với thông tin đa dạng, nhiều chiều về các vấn
đề thời sự, hậu trường, bên lề…Ví dụ, Thời báo kinh tế Việt Nam sẽ bao

gồm hầu hết các thông tin liên quan đến lĩnh vực kinh tế trong và ngoài
nước; báo Bóng đá sẽ gồm hầu hết các thông tin về bộ môn thể thao Vua ở
trong nước và trên thế giới…Sự đa dạng của các chuyên đề báo chí ở nước
ta không chỉ dừng lại ở các cơ quan báo chí chuyên đề một cách khá rõ ràng
mà báo chí Việt nam còn xuất hiện các ấn phẩm phụ, phụ trương, phụ san,
bản tin chuyên thông tin về lĩnh vực nào đó mà rất nhiều người quan tâm
như: chứng khoán, bất động sản, mua sắm, du lịch…
Trong hệ thống các cơ quan báo chí ở nước ta (cả báo in, phát thanh,
truyền hình, báo mạng điển tử…) đều có những cách thức chuyển tải thông tin
khác nhau đến công chúng tiếp nhận. Mỗi cơ quan báo chí đều có những thông tin
đặc thù với hình thức thể hiên khác nhau. Không nói đến những sự giống nhau
của nó về cách tiếp cận thông tin, về tính nhanh nhạy, chính xác, khách quan mà
ở đây ta chỉ nói về cách tuyên truyền thông tin qua các chuyên đề mà mỗi cơ quan
báo chí thể hiện. Ở các tờ báo khác nhau thì có những chuyên đề tương đối ổn


23

định trên tất cả các lĩnh vực cuộc sống, mỗi chuyên đề đó lại phản ánh đến những
vấn đề khác nhau và hướng đến những nhóm đối tượng khác nhau. Tùy vào chức
năng, nhiệm vụ và vai trò đặc thù của mỗi cơ quan báo mà mỗi cơ quan báo chỉ
có những chuyên đề nhất định, riêng biệt chuyên về một lĩnh vực.
Khác với các tờ báo in thì truyền hình lại có những nét riêng biệt khác.
Song song với các chương trình thời sự - thông báo về những sự kiện xảy ra
hàng ngày, truyền hình cung cấp thông tin dưới dạng các chuyên đề về các lĩnh
vực khác nhau của cuộc sống. Mỗi chuyên đề trên truyền hình có những hình
thức tiếp cận khác nhau và các kênh chuyển tải thông tin khác nhau. Có thể là
một chuyên đề để phổ biến các kiến thức cơ bản, có thể là một chuyên đề đánh
giá sâu sắc về những vấn đề thời sự nóng bỏng, hoặc các vấn đề được công
chúng quan tâm. Tùy vào đó mà mức độ tuyên truyền sao cho phù hợp, vào

mỗi thời điểm thích hợp. Trên một lần phát sóng, có thể có nhiều chuyên đề và
các chuyên đề có thể được phát sóng liên tục trong ngày trên nhiều kênh khác
nhau. Đó là điểm mạnh của truyền hình, nhờ vậy mà công chúng có thể tiếp
nhận được qua nhiều kênh. Và hình ảnh thực về các vấn đề đã xảy ra hay là lời
bình luận, đánh giá của một chuyên gia nào đấy cũng tạo ra sự tin tưởng hơn
cho công chúng và tạo nên sự sinh động, khách quan.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, với tốc độ phát triển như vũ bão của cách
mạng khoa học, kỹ thuật và công nghệ, đây là điều kiện để các dân tộc xích lại
gần nhau, tự hoàn thiện và phát triển nhờ sự phát huy nội lực và tiếp thu tinh
hoa của các dân tộc khác. Tình hình mới của đất nước đã đặt ra cho truyền
hình những nhiệm vụ đặc biệt trong đời sống xã hội nói chung và trong công
tác chính trị tư tưởng của Đảng, Nhà nước nói riêng.
Với đặc thù của truyền hình đó là khả năng to lớn trong việc cung cấp
cho công chúng những thông tin thời sự nhanh nhất. Nhờ các phương tiện thu,
phát hiện đại nên truyền hình có lợi thế rất lớn trong việc tiếp nhận nguồn tin ở
tất cả mọi vùng xa xôi và tiếp nhận thông tin bất cứ thời gian nào. Sự xuất hiện
của truyền hình thực sự là một cuộc cách mạng trong lĩnh vực thông tin đại


24

chúng tạo ra những khả năng, điều kiện tuyệt vời để cùng với các loại hình báo
chí thực hiện các chức năng xã hội của mình. Bằng sự kết hợp hài hòa giữa
hình ảnh và âm thanh tạo ra cho truyền hình khả năng chuyển tải các nội dung
thông tin vô cùng phong phú. Hầu hết các sự kiện, hiện tượng, vấn đề gì của
hiện thực đời sống đều có thể biểu đạt, phản ánh qua các chương trình truyền
hình trong đó các chuyên đề đóng vai trò trong việc phân tích, đánh giá. Đây là
điều kiện tốt để người xem tiếp nhận thông tin, nhận thức những giá trị văn
hóa tinh thần một cách đầy đủ nhất.
Trong thời đại ngày nay với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật

công nghệ, với sự trợ giúp của mạng lưới vệ tinh địa tĩnh trong không gian các
chương trình truyền hình được truyền đi khắp thế giới đáp ứng tức thời cùng
một lúc một sự kiện cho hàng triệu người ở mọi địa điểm khác nhau trên trái đất.
Tuy ra đời và phát triển muộn hơn so với các loại hình báo chí khác
nhưng truyền hình đã nhanh chóng trở thành công cụ quan trọng của Đảng,
Nhà nước và là bộ phận không thể thiếu trong đời sống tinh thần của nhân dân.
Thông qua các chương trình truyền hình người xem có thể hiểu rõ hơn đường
lối chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước cũng như tình hình trong
nước và thế giới. Từ vai trò, chức năng to lớn ấy, nhiệm vụ hàng đầu của các
chương trình truyền hình trong đó có các chuyên đề là truyền bá chủ nghĩa
Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, tuyên truyền, giải thích quan điểm
đường lối của Đảng, Nhà nước, tuyên truyền giáo dục phổ biến kiến thức, đồng
thời giáo dục ý thức chính trị, hướng dân dư luận xã hội, tập trung quan tâm
giải quyết các vấn đề đặt ra của đất nước, cổ vũ khuyến khích mọi tầng lớp
nhân dân thực hiện thắng lợi các chủ trương chính sách, góp phần nâng cao đời
sống, hun đúc tinh thần yêu nước, ý chí tự lực, tự cường, phát huy sức mạnh
đại đoàn kết dân tộc xây dựng và phát triển đất nước.
Trong sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước, thông qua hệ thống các
chuyên đề báo chí và truyền hình, người cán bộ lãnh đạo quản lý có thể theo
dõi nắm bắt diễn biến quá trình hoạt động của địa phương, đơn vị mình để có


25

những quyết định lãnh đạo quản lý kịp thời có hiệu quả. Bên cạnh đó các tờ
báo và truyền hình còn tham gia và đảm bảo thông tin hai chiều, là diễn đàn
của nhân dân, làm cầu nối đưa tiếng nói của Đảng, Nhà nước đến với nhân dân
đồng thời phản ánh tâm tư nguyện vọng ý kiến nhân dân đối với Đảng, Nhà
nước, tạo nên bầu không khí cởi mở, dân chủ trong đời sống xã hội. Trong
cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng các chuyên đề báo chí và truyền hình

cũng góp phần khẳng định những thành quả to lớn của Đảng và nhân dân ta
trong công cuộc đổi mới, đóng góp tích cực vào công tác nghiên cứu lý luận, tổng
kết thực tiễn, bảo vệ Đảng, bảo vệ chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí
Minh, củng cố niềm tin của nhân dân vào Đảng vào chế độ xã hội chủ nghĩa.
Hoạt động của truyền hình thông qua các chuyên đề còn có vai trò tích
cực trong việc tham gia tìm tòi, phát hiện những nhân tố mới, những điển hình
tiên tiến, những kinh nghiệm hay, những việc làm tốt ở các địa phương cơ sở
để nhân rộng ra trong cuộc sống. Truyền hình cũng luôn là lực lượng xung
kích đi đầu trong cuộc đấu tranh chống tham nhũng, buôn lậu và các tệ nạn xã
hội, đồng thời đi tiên phong trong cuộc đấu tranh chống lại các luận điệu tuyên
truyền phản động của các thế lực thù địch nhằm thực hiện âm mưu diễn biến
hòa bình để chống phá cách mạng nước ta.
Không chỉ có vai trò quan trọng trong đời sống chính trị xã hội của đất
nước, các chuyên đề truyền hình còn là chiếc cầu nối liền Việt Nam với thế giới.
Những thông tin về thành tựu đổi mới của Việt Nam được nhanh chóng chuyển
ra nước ngoài giúp nhân dân thế giới và cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài
có được những thông tin đúng đắn về tình hình đất nước. Từ đó, góp phần đưa uy
tín của đất nước ngày càng được nâng cao trên trường quốc tế, và cũng tranh thủ
được sự đồng tình, ủng hộ rộng rãi của nhân dân thế giới đối với công cuộc đổi
mới và sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc XHCN ở nước ta.
Trong thời kì đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta hiện
nay, báo chí nói chung và truyền hình nói riêng có vai trò cực kì quan trọng, có
sức mạnh đặc biệt to lớn hướng dẫn nhận thức, hình thành dư luận xã hội tích