Thu hút và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ chính thức trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam.doc

Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
trờng đại học ngoại thơng
khoa kinh tế ngoại thơng
khoá luận tốt nghiệp
đề tài: thu hút và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển
chính thức (ODA) trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Sinh viên thực hiện: Đỗ Thị Thu Hiền
Lớp: Anh 2-K38A-KTNT
Giáo viên hớng dẫn: PGS. TS Vũ Chí Lộc
Hà Nội, năm 2003
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
1
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
mục lục
Lời nói đầu
.............................................................................................................
1

Ch ơng 1: Tổng quan về ODA
1.1 Khái niệm chung về ODA
............................................................................................................................

6
1.1.1 Định nghĩa
............................................................................................................................
6
1.1.2 Mục tiêu
............................................................................................................................
7
1.1.3 Phân loại ODA
............................................................................................................................
8
1.1.4 Phơng thức cung cấp
............................................................................................................................
8
1.1.5 Các tổ chức tài trợ
............................................................................................................................
10
1.1.6 Quản lý nhà nớc về ODA
............................................................................................................................
11
1.2 Vai trò của ODA
............................................................................................................................
15
1.2.1 Vai trò của ODA đối với nền kinh tế nói chung
............................................................................................................................
15
1.2.1.1 Các nguồn vốn đầu t phát triển
............................................................................................................................
15
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền

Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
2
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
1.2.1.2 ODA nguồn vốn quan trọng cho phát triển kinh tế
............................................................................................................................
18
1.2.2 Vai trò của ODA đối với ngành Nông nghiệp
............................................................................................................................
19
1.2.2.1 Vị trí, đặc điểm của nghành Nông nghiệp trong nền kinh tế
..................................................................................................................
19
1.2.2.2 Nguồn vốn cho phát triển Nông nghiệp
..................................................................................................................
20
1.2.2.3 Vai trò của nguồn vốn ODA trong phát triển Nông nghiệp
..................................................................................................................
21
Ch ơng 2 : Thực trạng thu hút và sử dụng ODA trong
Nông nghiệp
2.1 Qui trình thu hút, quản lý và sử dụng ODA
............................................................................................................
23

2.1.1 Vận động, đàm phán ký kết điều ớc quốc tế khung về ODA
............................................................................................................................
23
2.1.2 Chuẩn bị thẩm định, phê duyệt nói chung ODA
............................................................................................................................
23
2.1.3 Đàm phán, ký kết điều ớc cụ thể về ODA
............................................................................................................................
25
2.1.4 Quản lý thực hiện chơng trình ODA
............................................................................................................................
25
2.1.5 Theo dõi, đánh giá dự án
............................................................................................................................
26
2.2 Tổng quan chung về thu hút và sử dụng ODA
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
3
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
............................................................................................................
26

2.2.1 Thực trạng cam kết và dải ngân nguồn vốn ODA
............................................................................................................................
26
2.2.2 Nguồn vốn ODA cho vay chiếm tỷ trọng lớn trong tổng nguồn vốn đợc
giải ngân
............................................................................................................................
29
2.2.3 Phân bổ ODA theo lĩnh vực
............................................................................................................................
30
2.3 Tình hình thu hút và sử dụng ODA trong Nông
nghiệp kể từ năm 1991 đến nay
......................................................................................................
30
2.3.1 Tổng hợp ODA theo tình trạng dự án
............................................................................................................................
30
2.3.2 Tổng hợp ODA theo lĩnh vực
............................................................................................................................
35
2.3.3 Tổng hợp ODA theo nhà tài trợ
............................................................................................................................
39
2.4 Đánh giá hiệu quả sử dụng vốn ODA trong nông
nghiệp
............................................................................................................
43
2.4.1 Tiêu thức đánh giá hiệu quả
............................................................................................................................
43

2.4.2 Hiệu quả sử dụng nguồn vốn ODA
............................................................................................................................
46
2.4.2.1 Những thành quả đạt đợc
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
4
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
.......................................................................................................................................................
46
2.4.2.2 Tồn tại cần khắc phục và bài học kinh nghiệm
.......................................................................................................................................................
49
Ch ơng 3 : Định hớng và giải pháp thu hút, sử dụng có
hiệu quả nguồn vốn ODA
3.1 Định hớng thu hút và sử dụng ODA trong Nông
nghiệp
............................................................................................................................
57
3.1.1 Mục tiêu phát triển của ngành giai đoạn 2001-2010
............................................................................................................................
57

3.1.2 Chiến lợc thu hút ODA trong phát triển Nông nghiệp
............................................................................................................................
59
3.2 Giải pháp thu hút và sử dụng có hiệu quả nguồn
vốn ODA
............................................................................................................
62
3.2.1 Những giải pháp chung
............................................................................................................................
62
3.2.1.1 Hoàn thiện khung điều phối về ODA
..................................................................................................................
62
3.2.1.2 Hài hoà thủ tục một cách làm để nâng cao hiệu quả sử dụng
ODA
..................................................................................................................
64
3.2.1.3 Thiết lập các diễn đàn cho đối thoại, chia sẻ thông tin và điều
phối
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
5
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam

Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
..................................................................................................................
66
3.2.1.4 Nâng cao năng lực quản lý nguồn vốn ODA
..................................................................................................................
67
3.2.1.5 Tiếp tục triển khai phơng thức Quốc gia điều hành
..................................................................................................................
68
3.2.2 Đối với các chơng trình, dự án ODA trong Nông nghiệp
............................................................................................................................
70
`3.2.2.1 Xây dựng chiến lợc dài hạn thu hút và sử dụng nguồn vốnODA
..................................................................................................................
70
3.2.2.2 Giải pháp về tổ chức cán bộ
..................................................................................................................
72
3.2.2.3 Thiết lập mối quan hệ với các nhà tài trợ quốc tế thông qua
hoạt động của nhóm hỗ trợ quốc tế ISG
..................................................................................................................
72
3.2.2.4 Chuyển mạnh từ phơng thức tiếp cận theo dự án hiện nay sang
phơng thức tiếp cận mới theo chơng trình
..................................................................................................................
76
Kết luận............................................................................................................78
Danh mục tài liệu tham khảo
Danh mục biểu đồ
Danh mục các từ viết tắt

SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
6
Thu hót vµ sö dông ODA trong ph¸t triÓn N«ng nghiÖp ViÖt Nam
Thu hót vµ sö dông ODA trong ph¸t triÓn N«ng nghiÖp ViÖt Nam
SV: §ç ThÞ Thu HiÒn
SV: §ç ThÞ Thu HiÒn
–
–
Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
7
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Lời nói đầu
Nông nghiệp chiếm một vị thế hết sức quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam.
Phát triển Nông nghiệp theo hớng công nghiệp hoá, hiện đại hoá đang là u tiên hàng
đầu của Chính phủ Việt Nam nhằm phát huy những tiềm năng Nông nghiệp dồi dào
phục vụ cho sự nghiệp phát triển kinh tế đất nớc. Tuy nhiên, một vấn đề đặt ra với
toàn nền kinh tế nói chung và ngành Nông nghiệp nói riêng là nguồn vốn cho đầu t,

phát triển còn hết sức hạn chế. Trong khi đó, quá trình hiện đại hoá ngành Nông
nghiệp đòi hỏi một lợng kinh phí không hề nhỏ và diễn ra trong một khoảng thời gian
lâu dài.
Cùng với quá trình hội nhập quốc tế, Chính phủ Việt Nam đã bớc đầu tận dụng
đợc những nguồn lực từ bên ngoài để phục vụ cho quá trình phát triển đất nớc trong
đó có nguồn vốn Hỗ trợ phát triển chính thức ODA.
Nguồn vốn Hỗ trợ phát triển chính thức ODA đã bớc đầu đợc sử dụng trong
lĩnh vực Nông nghiệp kể từ năm 1991, đợc duy trì từ đó đến nay mới số lợng vốn tài
trợ ngày càng lớn và số lợng các nhà tài trợ ngày càng đông đảo. Cho đến nay nguồn
vốn này đã phát huy đợc vai trò tích cực của mình thông qua việc hỗ trợ thờng xuyên
cho công cuộc phát triển Nông nghiệp và Nông thôn.
Nhận thức đợc điều này, trong thời gian tới đây ngành Nông nghiệp cần tiếp
tục đẩy mạnh công tác Thu hút và sử dụng ODA để có thể phát huy và tận dụng tối
đa nguồn vốn này. Việc phân tích, đánh giá thực trạng thu hút và sử dụng nguồn vốn
ODA trong phát triển Nông nghiệp là một việc hết sức cần thiết, để có một cái nhìn
tổng quát về ODA trong Nông nghiệp thời gian qua, tìm ra đợc những thành công,
hạn chế trong việc thu hút và sử dụng nguồn vốn này, rút ra đợc những bài học kinh
nghiệm và đề ra các giải pháp, phơng hớng nhằm tận dụng ODA có hiệu quả hơn.
Đề tài: Thu hút và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ chính thức trong phát triển
Nông nghiệp Việt Nam lựa chọn cho khoá luận này cũng hớng tới những mục tiêu
trên đây thông qua việc tập chung nghiên cứu thực trạng thu hút và sử dụng nguồn
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A

8
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
vốn ODA trong Nông nghiệp từ năm 1991 đến nay trong khuôn khổ những dự án
thuộc phạm vi quản lý của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, từ đó bớc đầu đề
suất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thu hút và sử dụng nguồn vốn ODA
trong phát triển Nông nghiệp.
Bố cục của khoá luận gồm ba phần chính sau:
Chơng I: Tổng quan về ODA
Nhằm đa ra những khái niệm chung nhất về ODA, những kiến thức cơ
bản về nguồn vốn ODA ở Việt Nam cũng nh vai trò của ODA với nền
kinh tế nói chung và ngành Nông nghiệp nói riêng.
Chơng II: Thực trạng thu hút và sử dụng ODA trong Nông nghiệp
Tập trung vào phân tích, đánh giá tình hình thu hút và sử dụng nguồn
vốn ODA trong Nông nghiệp kể từ năm 1991 đến nay. Những thành
công đạt đợc, những khó khăn phải đối mặt trong quá trình thực hiện
các chơng trình dự án. Phân tích đợc nguyên nhân của thất bại, hạn chế,
từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm cho các dự án sau này.
Chơng III: Định hớng và giải pháp thu hút có hiệu quả ODA
Dựa trên những phân tích ở chơng II, chơng III của khoá luận tổng hợp
và đa ra một số đề suất nhằm thu hút và sử dụng nguồn vốn ODA trong
thời gian tới có hiệu quả hơn.
Do thời gian nghiên cứu có hạn, kiến thức và phơng pháp luận còn nhiều hạn
chế. Trong khoá luận không thể tránh khỏi những sai xót, rất mong thầy cô và bạn
đọc thông cảm và đóng góp ý kiến phê bình.
Nhân đây, cho phép tôi đợc chuyển lời cảm ơn sâu sắc đến khoa Kinh tế
Ngoại Thơng, trờng ĐH Ngoại Thơng Hà Nội, Bộ Kế hoạch và Đầu t, Phòng ISG
trực thuộc Vụ hợp tác quốc tế-Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, th viện của
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền

Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
9
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
WB, th viện UNDP đã hỗ trợ và cung cấp tài liệu giúp tôi hoàn thành khóa luận này.
Tôi cũng xin gửu lời cảm ơn chân thành đến PGS.TS Vũ Chí Lộc, giảng viên khoa
Kinh tế Ngoại Thơng, trờng ĐH Ngoại Thơng, ngời đã trực tiếp hớng dẫn tôi thực
hiện khoá luận này.
Sinh viên: Đỗ Thị Thu Hiền
1. Tính cấp thiết của đề tài
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
10
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Nông nghiệp là nền tảng cơ bản của mỗi quốc gia, là tiền đề không thể thiếu
để phát triển kinh tế đất nớc. ở Việt Nam, Nông nghiệp đóng một vai trò đặc biệt

quan trọng khi mà gần 80% dân số sống ở nông thôn, lĩnh vực Nông nghiệp tạo ra
công ăn việc làm cho hơn 66% lao động trong cả nớc. Nông nghiệp đóng góp 30%
giá trị Xuất khẩu, 26% tổng GDP quốc gia. Phát triển Nông nghiệp đợc coi là cơ sở
để phát triển kinh tế, thực hiện Công nghiệp hóa, Hiện đại hoá đất nớc.
[i]
Để thúc đẩy nhanh sự phát triển của Nông nghiệp, thì một yêu cầu đặt ra là
phải thu hút và sử dụng nguồn vốn có hiệu quả, nhất là khoản Nợ có vay, có trả nh
nguồn vốn hỗ trợ chính thức (ODA).
Nguồn vốn ODA đầu t vào Nông nghiệp trong vòng mời năm trở lại đây đã
không ngừng tăng lên về số lợng với sự tham gia của đông đảo các nhà tài trợ vào
nhiều lĩnh vực khác nhau. Do đó việc phân tích, đánh giá tình hình Thu hút và sử
dụng nguồn vốn ODA trong phát triển Nông nghiệp là việc hết sức cần thiết để có
đợc cái nhìn tổng quát về nguồn vốn ODA trong Nông nghiệp. Thấy đợc thực trạng,
đánh giá đợc những thành tựu, hạn chế, tìm ra nguyên nhân cũng nh các nhân tố ảnh
hởng, từ đó đề ra các giải pháp để thu hút và sử dụng có hiệu quả nguồn vốn ODA
trong phát triển Nông nghiệp nớc nhà.
Chính lý do trên đây đã thôi thúc tôi tíên hành nghiên cứu, tìm hiểu đề tài
"Thu hút và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ chính thức trong phát triển Nông nghiệp
Việt Nam"
2. Mục đích nghiên cứu
Mục đích cơ bản mà đề tài muốn hớng tới là Đẩy nhanh sự phát triển của
Nông nghiệp thông qua việc thu hút sử dụng có hiệu quả nguồn vốn ODA
Ngoài ra đề tài mong muốn mang đến một cái nhìn tổng quát về nguồn vốn
ODA trong Nông nghiệp. Đa ra những đề suất, giải pháp cụ thể để khắc phục những
[i]
Nông nghiệp Việt Nam thành tựu và định hớng phát triển, trang Web của bộ NN&PTNT
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền

Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
11
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
hạn chế, phát huy những thế mạnh nhằm nâng cao hiệu quả thu hút và sử dụng vốn
ODA trong Nông nghiệp.
3. Đối tợng, phạm vi nghiên cứu
Đối tợng nghiên cứu của đề tài là lĩnh vực Nông nghiệp, một lĩnh vực trọng
yếu của nền kinh tế Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dự án ODA
trong Nông nghiệp và phát triển Nông thôn do bộ Nông nghiệp và phát triển Nông
thôn quản lý kể từ năm 1991 đến nay. Vì vậy khái niệm Nông nghiệp cần phải đợc
hiểu theo nghĩa rộng trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam, nó bao gồm những lĩnh
vực sau:
Nông nghiệp
Lâm nghiệp
Phát triển Nông thôn Tổng hợp
Thuỷ lợi
4. Phơng pháp nghiên cứu
Phơng pháp nghiên cứu đợc sử dụng sẽ là:
Thống kê những số liệu cần thiết, có liên quan từ những nguồn cung cấp dữ
liệu đáng tin cậy, sau đó tổng hợp lại dới dạng các biểu đồ, bảng biểu để thấy đợc
thực trạng chung. Tiếp theo đó những con số, sự kiện sẽ đợc đánh giá xem xét một
cách độc lập, riêng lẻ thông qua phơng pháp phân tích và rồi đợc khái quát hoá và
tổng hợp lại để thấy đợc bản chất, qui luật, xu hớng biến đổi chung. Để làm đợc điều
này thì việc vận dụng phơng pháp so sánh giữa các sự kiện, giữa các thời kỳ là hết
sức cần thiết.

Tóm lại khoá luận sẽ đi từ những khái niệm cơ bản, tổng quát tới những sự
kiện cụ thể, chi tiết trong lĩnh vực Nông nghiệp rồi rút ra những kết luận chung.
5. Nội dung nghiên cứu
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
12
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
chơng 1: Tổng quan về ODA
1.1 Khái niệm chung về ODA
1.1.1 Định nghĩa
Hỗ trợ phát triển chính thức hay viện trợ phát triển chính thức đợc gọi tắt là
ODA đợc bắt nguồn từ cụm từ tiếng AnhOfficial Development Assistance
Có rất nhiều Định nghĩa khác nhau về ODA.
Theo Uỷ ban Viện trợ Phát triển: Viện trợ phát triển chính thức ODA
là nguồn vốn hỗ trợ chính thức từ bên ngoài bao gồm các khoản Viện trợ và cho vay
đợc u đãi, đợc hiểu là nguồn vốn dành cho các nớc đang và kém phát triển, đợc các
cơ quan chính thức của các Chính phủ trung ơng và địa phơng hoặc các cơ quan thừa
hành của Chính phủ, các tổ chức liên Chính phủ, các tổ chức phi Chính phủ tài trợ.
Vốn ODA phát sinh từ nhu cầu cần thiết của một quốc gia, một địa phơng,
một ngành-đợc tổ chức quốc tế hay nớc bạn xem xét và cam kết tài trợ, thông qua
một hiệp định quốc tế đợc đại diện có thẩm quyền hai bên nhận và hỗ trợ vốn ký kết.
Hiệp định quốc tế hỗ trợ này đợc chi phối bởi Công pháp quốc tế.

Theo Báo cáo hợp tác phát triển năm 1998 của chơng trình phát
triển Liên hiệp quốc (UNDP) thì Hỗ trợ phát triển chính thức lại đợc định nghĩa là
các nguồn hỗ trợ cho các nớc đang phát triển từ các tổ chức đa phơng của các cơ
quan chính thức, Chính phủ và chính quyền địa phơng hay của các cơ quan điều hành
Chính phủ.
Theo nghị định 17/CP ban hành ngày 4/5/2001 thay thế cho nghị định
87/CP của Chính phủ ban hành ngày 5/8/1997 về qui chế Quản lý và sử dụng nguồn
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
13
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
vốn hỗ trợ phát triển chính thức thì: Hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) đợc hiểu là
sự hợp tác phát triển giữa Nhà nớc hoặc Chính phủ nớc Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa
Việt Nam với Nhà tài trợ, bao gồm:
Chính phủ nớc ngoài
Các tổ chức liên Chính phủ hoặc liên Quốc gia
Mặc dù có nhiều quan điểm khác nhau nhng ODA có những đặc điểm
chính là:
Do Chính phủ một nớc hoặc các tổ chức cấp cho các cơ quan chính thức
của một nớc.
Không cấp cho những chơng trình, dự án mang tính chất thơng mại, mà
chỉ cấp nhằm mục đích nhân đạo, giúp phát triển kinh tế, khắc phục khó khăn về tài

chính hoặc nâng cao lợi ích kinh tế - xã hội của nớc nhận viện trợ.
Tính u đãi chiếm trên 25% giá trị của khoản vốn vay.
1.1.2 Mục tiêu
Mục tiêu cơ bản của ODA là thúc đẩy sự phát triển bền vững và giảm nghèo
ở các nớc đang phát triển.
Thông qua viện trợ ODA, các nhà tài trợ mang đến cho các nớc đang phát
triển vốn, khả năng tiếp thu những thành tựu kỹ thuật , công nghệ tiên tiến. ODA còn
giúp các nớc nghèo hoàn thiện cơ cấu kinh tế, phát triển nguồn nhân lực và tăng khả
năng thu hút FDI
Ngoài việc lấy thúc đẩy phát triển kinh tế và phúc lợi xã hội ở các nớc đang
phát triển làm mục đích chính. Trong nhiều trờng hợp, nguồn vốn ODA còn hớng tới
những mục tiêu sau
Củng cố mối quan hệ giữa các quốc gia
Tăng cờng lợi ích Kinh tế Chính trị của các nớc tài trợ
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
14
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Các nớc Viện trợ nói chung đều không quên mu cầu lợi ích cho mình thông
qua:
Việc gây ảnh hởng Chính trị: xác định ảnh hởng, vị trí của mình tại khu
vực tiếp nhận ODA

Đem lại lợi nhuận cho hàng hoá, dịch vụ và t vấn trong nớc mình (Yêu
cầu dùng vốn viện trợ mua hàng hoá dịch vụ của nớc mình)

1.1.3 Phân loại ODA
Theo Thông t 06-2001 TT-BKH ban hành ngày 20/9/2001 thì ODA bao gồm
các hình thức sau:
ODA không hoàn lại : là hình thức cung cấp ODA không hoàn lại cho
nhà tài trợ.
ODA cho vay u đãi ( hay còn gọi là tín dụng u đãi ): Chính phủ Việt
Nam vay với lãi suất và điều kiện u đãi sao cho yếu tố không hoàn lại còn gọi là
thành tố hỗ trợ đạt không dới 25% của tổng giá trị khoản vay
ODA hỗn hợp: là các khoản viện trợ không hoàn lại hoặc các khoản vay
u đãi đợc cung cấp đồng thời với các khoản tín dụng thơng mại nhng tính chung lại
yếu tố không hoàn lại đạt không dới 25% của tổng giá trị các khoản đó.
1.1.4 Phơng thức cung cấp
Hỗ trợ cán cân thanh toán: gồm các khoản ODA đợc cung cấp dới
dạng tiền mặt hoặc hàng hoá để hỗ trợ ngân sách Chính phủ. Thờng đợc thực hịên
thông qua các dạng:
Chuyển giao tiền tệ trực tiếp nhận ODA
Hỗ trợ nhập khẩu ( viện trợ hàng hoá): Chính phủ nớc nhận
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
15

Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
ODA tiếp nhận một lợng hàng hoá có giá trị tơng đơng với các khoản cam kết, bán
cho thị trờng nội địa và thu nội tệ.
Hỗ trợ theo chơng trình: Gồm các khoản ODA đợc cung cấp để thực
hiện một chơng trình nhằm đạt đợc một hoặc nhiều mục tiêu với một tập hợp các dự
án thực hiện trong một thời gian xác định tại các địa điểm cụ thể.
Nớc viện trợ và nớc nhận viện trợ ký hiệp định cho một mục đích tổng quát mà
không cần xác định chính xác khoản viện trợ sẽ đợc sử dụng nh thế nào.
Hỗ trợ theo dự án
Dự án: là một tập hợp các hoạt động có liên quan đến nhau nhằm đạt đợc một
hoặc một số mục tiêu xác định, đợc thực hiện trong một thời hạn nhất định, dựa trên
những nguồn lực xác định.
Hỗ trợ theo dự án chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng vốn thực hiện ODA. Điều
kiện để đợc nhận viện trợ dự án là phải có dự án cụ thể, chi tiết về các hạng mục sẽ
sử dụng ODA.
Hỗ trợ theo dự án bao gồm hỗ trợ đầu t và hỗ trợ kỹ thuật
Dự án đầu t: là dự án tạo mới, mở rộng hoặc cải tạo những cơ sở vật chất
nhất định nhằm đạt đợc sự tăng trởng về số lợng hoặc duy trì, cải tiến, nâng cao chất
lợng của sản phẩm hoặc dịch vụ trong khoảng thời gian xác định (Thờng đợc cấp cho
những dự án xây dựng đờng xá, cầu cống, đê đập hoặc kết cấu hạ tầng )
Dự án hỗ trợ kỹ thuật: là dự án tập chung chủ yếu vào việc cung cấp các
yếu tỗ kỹ thuật phầm mềm, bao gồm các dự án phát triển năng lực thể chế, phát triển
nguồn nhân lực, chuyển giao công nghệ hoặc chuyển giao kiến thức, kinh nghiệm,
cung cấp các yếu tố đầu vào về kỹ thuật để chuẩn bị thực hiện các chơng trình, dự án
đầu t. Hỗ trợ kỹ thuật cấp cho nhiều trờng hợp:
Viện trợ tri thức gồm Viện trợ cho hoạt động chuyển giao công nghệ, đào
tạo kỹ thuật hoặc phân tích về mặt quản lý, kinh tế, thơng mại, thống kê, các
vấn đề kỹ thuật
SV: Đỗ Thị Thu Hiền

SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
16
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Viện trợ tăng cờng cơ sở
Lập kế hoạch cố vấn cho các chơng trình
Nghiên cứu trớc khi đầu t
Hỗ trợ các lớp đào tạo tham quan, khảo sát ở nớc ngoài: nh cấp học bổng
đào tạo dài hạn hoặc thiết bị nghiên cứu.
1.1.5 Các tổ chức tài trợ
Nhà tài trợ cung cấp ODA bao gồm:
Chính phủ nớc ngoài
Các tổ chức liên Chính phủ hoặc liên quốc gia, bao gồm:
Các tổ chức phát triển của Liên Hợp Quốc (LHQ) nh: Chơng trình phát
triển của LHQ (UNDP); Quĩ nhi đồng LHQ (UNICEF); Chơng trình lơng thực thế
giới (WFP); Tổ chức Lơng thực và Nông nghiệp của LHQ (FAO); Quĩ dân số LHQ
(UNFPA); Quĩ trang thiết bị của LHQ (UNDCF); Tổ chức Phát triển công nghệ của
LHQ (UNIDO); Cao uỷ LHQ về ngời tị nạn (UNHCR); Tổ chức Y tế Thế giới
(WHO); Cơ quan Năng lợng Nguyên tử Quốc tế (IAEA); Tổ chức Văn hoá, Khoa
học và Giáo dục của LHQ (UNESCO); Quĩ Quốc tế về phát triển Nông nghiệp
(IFAD); Quĩ tiền tệ quốc tế (IMF); Nhóm Ngân hàng Thế giới (WB) trong đó có
Hiệp hội Phát triển Quốc tế (IDA) và Ngân hàng tái thiết và Phát triển Quốc tế
(IBRD).

Liên minh Châu Âu (EU), Tổ chức hợp tác kinh tế và phát triển
(OECD); Hiệp hội các nớc Đông Nam á (ASEAN).
Các tổ chức Tài chính Quốc tế: Ngân hàng phát triển Châu á (ADB);
Quĩ các nớc xuất khẩu dầu mỏ (OPEC); Ngân hàng đầu t Bắc Âu (NIB); Quĩ phát
triển Bắc Âu (NDF); Quĩ Kuwait.
1.1.6 Quản lý nhà nớc về ODA
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
17
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Để thu hút và sử dụng nguồn vốn ODA một cách có hiệu quả thì vai trò quản
lý của Nhà nớc là hết sức quan trọng thông qua việc xây dựng các chính sách đúng
đắn về ODA và tạo ra môi trờng pháp lý phù hợp. Chính phủ Việt Nam đã chứng tỏ
đợc vai trò quản lý của mình trớc cộng đồng các nhà tài trợ. Điều này đợc thể hiện
qua những điểm sau đây:
Về môi trờng pháp lý:
Chính phủ đã không ngừng hoàn thiện khung pháp lý cho việc quản lý nguồn
vốn này. Bắt đầu từ Nghị định 20/CP ban hành năm 1994, tiếp theo là Nghị định
87/CP năm 1997 và hiện nay là Nghị định 17/2001/NĐ-CP ban hành năm 2001,
Chính phủ đã ba lần ban hành các văn bản khung pháp lý cao nhất cho hoạt động thu
hút, quản lý và sử dụng nguồn vốn quan trọng này.
Đây cũng là ba lần khuôn khổ pháp lý cơ bản cho hoạt động Quản lý Nhà nớc

về nguồn vốn ODA đợc bổ sung, sửa đổi, hoàn thiện cho phù hợp với điều kiện biến
đổi của thực tế tiếp nhận và quản lý nguồn vốn ODA.
Xét riêng về Nghị định hiện hành số 17/2001/NĐ-CP, đây đợc coi là văn bản
đợc cộng đồng tài trợ quốc tế đón nhận và ủng hộ mạnh mẽ nhất từ trớc tới nay. Sự
tiến bộ của NĐ 17 thông qua việc khắc phục các điểm yếu của các văn bản trớc đó và
bổ xung các điểm mới phản ánh các nguyên tắc, quan điểm hiện đại trong quản lý và
tiếp nhận nguồn vốn này nh: công khai, minh bạch, tinh thần làm chủ, quan hệ đối
tác và hài hoà thủ tục đã đánh dấu một sự phát triển về chất so với các văn bản khung
trớc đây về việc thu hút, quản lý và sử dụng ODA.
Bên cạnh văn bản khung này, Chính phủ Việt Nam cũng đã ban hành nhiều
văn bản pháp qui khác nhằm hỗ trợ hoạt động quản lý nhà nớc ở các khía cạnh khác
nhau trong lĩnh vực sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức. Trong số này có
các văn bản về qui trình rút vốn ODA, thuế GTGT, qui chế chuyên gia nớc ngoài áp
dụng với các dự án sử dụng ODA.
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
18
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Ngoài ra, do ODA đợc coi là nguồn vốn của ngân sách Nhà nớc (theo luật
Ngân sách), việc sử dụng nguồn vốn ODA cũng tuân theo các qui định chung của
Nhà nớc Việt Nam về đấu thầu và quản lý đầu t và xây dựng trong trờng hợp các qui
định này không trái với các điều ớc quốc tế mà Việt Nam ký kết hoặc gia nhập. Tơng

tự, các thủ tục về thuế nói chung hoặc thực hiện các điều ớc quốc tế về ODA nói
riêng cũng nằm trong khuôn khổ chung của hệ thống pháp luật Việt Nam.
Các hoạt động hỗ trợ trong công tác quản lý Nhà nớc về ODA:
Song song với việc kiện toàn về mặt pháp lý, Chính phủ Việt Nam đã tiến hành
một loạt các hoạt động tích cực, góp phần hỗ trợ công tác quản lý nh:
Chính phủ có sự phối hợp với các nhà tài trợ tổ chức hội nghị liên quan
đến thu hút và sử dụng. ODA, các hội nghị kiểm điểm về tình hình thực hiện các dự
án đầu t sử dụng vốn ODA.
Nguyên tắc và nội dung của việc phân cấp trong quản lý nguồn vốn
ODA ở mọi ngành, mọi cấp từ trung ơng đến địa phơng đã đợc xác định rõ ràng hơn
về quyền hạn và trách nhiệm của từng đơn vị tham gia.
Chính phủ chỉ đạo kịp thời và cụ thể việc thu hút và sử dụng ODA nh
đảm bảo vốn, vấn đề thuế VAT đối với các chơng trình, dự án ODA, nhờ vậy nhiều
vớng mắc trong quá trình thực hiện các chơng trình dự án ODA đã đợc tháo gỡ.
Công tác theo dõi và đánh giá dự án ODA đợc quan tâm. Bộ Kế hoạch
và Đầu t đã phối hợp với các cơ quan liên quan theo dõi chặt chẽ tình hình thực hiện
các dự án ODA, nhằm giải quyết kịp thời những khó khăn gây nên sự chậm chễ trong
quá trình thực hiện dự án.
Hệ thống thông tin về ODA đang từng bớc đợc hình thành theo hớng
chuẩn hóa phục vụ cho công tác phân tích đánh giá dự án. Theo tinh thần NĐ
17/2001/CP mỗi cơ quan quản lý, thực hiện các chơng trình ODA từ trung ơng đến
địa phơng sẽ phải thành lập đơn vị chuyên trách về theo dõi, đánh giá dự án.
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A

A
19
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Chính phủ thống nhất quản lý Nhà nớc về ODA
Chính phủ quyết định chiến lợc, quy hoạch, kế hoạch thu hút và sử dụng
ODA cho từng thời kỳ, phê duyệt danh mục và nội dung chơng trình, dự án ODA yêu
cầu tài trợ cho chơng trình, dự án ODA thuộc phê duyệt của Thủ tớng Chính phủ,
điều hành vĩ mô việc quản lý, thực hiện các chơng trình, dự án ODA, ban hành các
văn bản qui phạm pháp luật về việc quản lý và sử dụng ODA.
Bộ Kế hoạch và Đầu t, cơ quan đầu mối trong việc thu hút , điều phối,
quản lý ODA bao gồm điều phối quá trình xây dựng các chiến lợc và kế hoạch chung
của các ngành huy động vốn ODA và chỉ định các chơng trình dự án đợc u tiên sử
dụng nguồn vốn này. Bộ cũng chịu trách nhiệm chuẩn bị và đàm phán hiệp định
khung với các tổ chức tài trợ.
Bộ tài chính có vai trò là ngời đứng ra vay danh nghĩa đại diện cho Chính
phủ Việt Nam. Bộ chịu trách nhiệm về vốn đối ứng và đảm bảo thời gian cấp vốn và
các vấn đề tài chính có liên quan.
Ngân hàng nhà nớc Việt Nam đợc giao trách nhiệm đàm phán hiệp định
về ODA (vốn vay, biên bản ghi nhớ, hỗ trợ kỹ thuật) với các định chế đa phơng nh
IMF, WB, ADB. Trừ các khoản vay từ IMF còn tất cả vốn đợc chuyển cho Bộ tài
chính sau khi hiệp định có hiệu lực.
Bộ Ngoại giao chịu trách nhiệm các vấn đề ngoại giao xung quanh quá
trình đàm phán, ký kết, thông báo và phê duyệt hiệp định về ODA.
Bộ t pháp cố vấn về mặt pháp lý trong soạn thảo, thực hiện hiệp định.
Văn phòng Chính phủ trợ giúp Thủ tớng Chính phủ giám sát và theo dõi
việc thực hiện quy chế ODA.
Cơ quan chủ quản có nhiệm vụ chỉ đạo, đôn đốc, hỗ trợ các đơn vị trực
thuộc xác định, chuẩn bị, quản lý, thực hiện có hiệu quả các chơng trình, dự án
ODA.

SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
20
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Quản lý nhà nớc về ODA có thể đợc miêu tả khái quát qua sơ đồ dới đây, qua
đó sẽ cho chúng ta một hình dung khái quát về hệ thống các cơ quan, bộ phận tham
gia quản lý nguồn vốn ODA.
Sơ đồ 1: Quản lý nhà nớc đối với ODA
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
21
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
1.2 Vai trò của ODA
1.2.1 Vai trò của ODA đối với nền kinh tế nói chung

1.2.1.1 Các nguồn vốn đầu t phát triển
Đất nớc ta hiện nay đang trong công cuộc công nghiệp hoá hiện đại hoá. Để
đạt đợc mục tiêu phát triển, chúng ta cần một khối lợng vốn lớn đầu t toàn xã hội.
Đảng và nhà nớc ta chủ trơng huy động mọi nguồn vốn trong nớc và nớc ngoài để
đầu t phát triển: vận động và phát huy nguồn lực nội tại (vốn trong nớc) và huy
động nguồn vốn từ bên ngoài (đầu t nớc ngoài), trong đó vốn trong nớc có ý nghĩa
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
Bộ tài chính
Ngân hàng nhà nư
ớc
Bộ tư pháp
Bộ ngoại giao
Bộ Kế
hoạch
và Đầu tư
Cơ quan chủ
quản
Ban quản lý dự
án
Bộ tài chính ngànhSở kế hoạch và đầu
tư
UBND cấp tỉnh

Văn phòng Chính
phủ
Chính phủ
Các Bộ, ngành
khác
22
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
quyết định, vốn nớc ngoài có ý nghĩa quan trọng, kết hợp tiềm năng sức mạnh bên
trong với khả năng có thể tranh thủ bên ngoài. Chiến lợc lâu dài là phải huy động tối
đa nguồn vốn trong nớc để chiếm tỉ lệ cao trong đầu t. Tuy nhiên, những năm đầu
thời kỳ Công nghiệp hoá, hiện đại hoá đòi hỏi phải có nguồn vốn lớn, mà vốn trong
nớc còn hạn hẹp nên phải huy động nguồn vốn từ bên ngoài cho nhu cầu đầu t phát
triển dựa trên nguyên tắc bảo đảm hiệu quả kinh tế và trả đợc nợ.
Đầu t nớc ngoài chia thành 2 loại:
Đầu t trực tiếp nớc ngoài ( Foreign Direct Investment )
Là vốn đầu t do các tổ chức, cá nhân nớc ngoài đa vào một nớc để thành lập cơ
sở sản xuất, kinh doanh của mình hoặc góp vốn liên doanh với các tổ chức cá nhân n-
ớc chủ nhà theo qui định của luật đầu t nớc ngoài tại nớc đó.
Đầu t gián tiếp bao gồm:
Nguồn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA)
Tín dụng thơng mại: Là nguồn vốn hỗ trợ chủ yếu cho các hoạt động th-
ơng mại, xuất nhập khẩu. Các doanh nghiệp trong nớc muốn có tín dụng thơng mại
từ nớc ngoài thì cần có sự bảo lãnh của Chính phủ hoặc ngân hàng trong nớc.
Các hình thức đầu t qua cổ phiếu, trái phiếu: Đây là hình thức đợc áp
dụng rỗng rãi ở một sỗ nớc bằng cách bán cổ phiếu, trái phiếu cho ng ời nớc ngoài.
Nguồn vốn hỗ trợ từ các tổ chức phi Chính phủ NGO: loài viện trợ này
dành chủ yếu cho các mục tiêu cứu tế và từ thiện đối với các vùng nghèo, vùng thiên
tai để khắc phục khó khăn. Ngoài ra, nguồn vốn này cũng có thể hỗ trợ đầu t cho các
chơng trình, dự án phát triển nông thôn, cộng đồng. Loại nguồn vốn này có qui mô

nhỏ song hình thành rất đa dạng và phong phú.
Mối quan hệ giữa các nguồn vốn đầu t cho phát triển của một quốc gia có
thể đợc khái quát qua sơ đồ sau
Sơ đồ 2: Các nguồn vốn cho đầu t phát triển
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
23
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam

Sơ đồ 2 đề cập tới những nguồn vốn chủ yếu mà một quốc gia sử dụng để đầu
t phát triển, các nguồn vốn này không đợc tách rời mà phải đợc phối hợp với nhau
một cách nhịp nhàng để đạt đợc mục tiêu phát triển chung.
1.2.1.2 ODA nguồn vốn quan trọng cho phát triển kinh tế
Trong giai đoạn từ 1993 đến nay, Việt Nam đã nhận đợc sự hỗ trợ tích cực của
cộng đồng các nhà tài trợ quốc tế đối với công cuộc phát triển kinh tế xã hội. Nguồn
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1

A
A
Vốn đầu tư phát triển
Đầu tư trong
nuớc
Đầu tư nước
ngoài
Ngân sách
nhà nước
Đầu tư tư
nhân
Đầu tư gián
tiếp
Đầu tư trực
tiếp
Nguồn
ODA
Tín phiếu,
trái phiếu,
cổ phiếu
HĐ hợp tác
kinh doanh
Cty 100%
vốn NN
Cty liên
doanh
BOT, BT
K chế Xuất,
KCN
Tín dụng

thương mại
Nguồn
NGO
24
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
Thu hút và sử dụng ODA trong phát triển Nông nghiệp Việt Nam
vốn hỗ trợ phát triển chính thức ODA đã đóng vai trò quan trọng, góp phần giúp Việt
Nam đạt đợc tăng trởng kinh tế, xoá đói giảm nghèo và cải thiện đời sống nhân dân.
Trong những năm qua, nhiều dự án đầu t bằng vốn ODA đã hoàn thành và đợc
đa vào sử dụng, góp phần tăng trởng kinh tế, xoá đói giảm nghèo nh Nhà máy Nhiệt
điện Phú Mỹ 2-1: Nhà máy Thuỷ điện sông Hinh: Một số dự án giao thông quan
trọng nh Quốc lộ 5, Quốc lộ 1A (đoạn Hà Nội- Vinh, đoạn Thành phố Hồ Chí Minh-
Cần Thơ, đoạn Thành phố Hồ Chí Minh-Nha Trang), cầu Mỹ Thuận ; Nhiều tr ờng
tiểu học đã đợc xây mới, cải tạo lại hầu hết các tỉnh; một số bệnh viện ở các thành
phố, thị xã nh bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội), bệnh viện chợ Rẫy (Thành phố Hồ Chí
Minh), nhiều trạm y tế xã đợc cải tạo hoặc xây mới; các hệ thống cấp nớc sinh hoạt ở
nhiều tỉnh thành phố cũng nh ở Nông thôn, miền núi. Các chơng trình dân số và phát
triển, chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em, tiêm chủng mở rộng đợc thực hiện một
cách có hiệu quả, hỗ trợ tích cực cho quá trình phát triển kinh tế, xã hội ở Việt
Nam.
[i]
Hiện nay Việt Nam đang trong quá trình Công nghiệp hoá và Hiện đại hóa đất
nớc. Đảng và Nhà nớc chủ chơng huy động mọi nguồn lực cho công cuộc phát triển
kinh tế, xã hội của đất nớc. Trong đó nguồn lực bên ngoài có ý nghĩa quan trọng.
ODA là một nguồn lực bên ngoài, nếu đợc kết hợp với các nguồn lực khác một cách
hợp lý và sử dụng có hiệu quả thì chắc chắn chúng ta sẽ đạt đợc kết quả cao trong
việc sử dụng ODA đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nớc.
Không giống nh FDI hay các nguồn vốn khác, ODA thờng tập trung vào
những lĩnh vực có khả năng thu hồi vỗn chậm, mức độ sinh lời không cao, nhng lại là
những lĩnh vực nền tảng, tạo tiền đề cho sự phát triển chung nh cơ sở hạ tầng kinh tế,

xã hội: Giao thông, điện thuỷ lợi, các hệ thống cấp và thoát nớc, trờng học, bệnh
viện, trồng rừng
[i]
tổng quan về tình h ình thu hút và sử dụng ODA 1993-2001 Trang Web của Bộ KH&ĐT
mpi.gov.vn
SV: Đỗ Thị Thu Hiền
SV: Đỗ Thị Thu Hiền


Anh2-K38
Anh2-K38
1
A
A
25