Mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên ở tỉnh bắc giang từ góc nhìn công tác xã hội ( nghiên cứu trường hợp trường THPT yên dũng số 1, xã nham sơn, huyện yên dũng, tỉnh bắc giang)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

-----------------------

BÙI THỊ BÍCH NGỌC

MÔ HÌNH CHĂM SÓC SỨC KHỎE SINH SẢN
VỊ THÀNH NIÊN Ở TỈNH BẮC GIANG
TỪ GÓC NHÌN CÔNG TÁC XÃ HỘI
(NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP VỊ THÀNH NIÊN TRƯỜNG
THPT YÊN DŨNG SỐ 1, XÃ NHAM SƠN, HUYỆN YÊN
DŨNG, TỈNH BẮC GIANG)

LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI

Hà Nội - 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------

BÙI THỊ BÍCH NGỌC

MÔ HÌNH CHĂM SÓC SỨC KHỎE SINH SẢN
VỊ THÀNH NIÊN Ở TỈNH BẮC GIANG
TỪ GÓC NHÌN CÔNG TÁC XÃ HỘI
(NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP VỊ THÀNH NIÊN TRƯỜNG
THPT YÊN DŨNG SỐ 1, XÃ NHAM SƠN, HUYỆN YÊN
DŨNG, TỈNH BẮC GIANG)

Chuyên ngành: Công tác xã hội
Mã số: 60 90 01 01
LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

:PGS. TS Trần Thị Minh Ngọc

Hà Nội - 2014

2


LỜI CẢM ƠN
Đối với mỗi học viên cao học nói chung và bản thân em nói riêng, luận
văn tốt nghiệp không chỉ là sản phẩm của cá nhân mà còn có cả sự giúp đỡ
của gia đình,thầy cô, bạn bè và đồng nghiệp. Qua đây em xin gửi lời cảm ơn
sâu sắc và chân thành tới:
Tập thể giảng viên khoa xã hội học, trường đại học Khoa học xã hội và
nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội,
Giáo viên hướng dẫn PGS.TS Trần Thị Minh Ngọc,
Tập thể cán bộ giáo viên, cán bộ xã Nham Sơn - huyện Yên Dũng - tỉnh
Bắc Giang, học sinh trường THPT Yên Dũng 1,
Đồng nghiệp trường THCS Tư Mại và bạn bè luôn tạo điều kiện, giúp
đỡ em hoàn thành tốt khóa học.
Hai năm qua bản thân em đã đảm nhiệm những vai trò khác nhau từ
trở thành học viên cao học ngành Công tác xã hội tới làm vợ, làm mẹ. Thời
gian ấy, em xin cảm ơn bố mẹ hai bên và chồng em đã luôn động viên em;
cảm ơn hai con đã luôn mạnh khỏe để mẹ yên tâm học tập.

Tác giả luận văn
Bùi Thị Bích Ngọc

3


MỤC LỤC
MỤC LỤC ..................................................................................................................................1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .........................................................................................4
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ...............................................................................................5
1. Danh mục các bảng .................................................................................................................5
2. Danh mục các biểu đồ .............................................................................................................6
1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................................................7
2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ............................................... Error! Bookmark not defined.
3. Ý nghĩa của nghiên cứu ........................................................ Error! Bookmark not defined.
4. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................... Error! Bookmark not defined.
5. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................ Error! Bookmark not defined.
6. Giả thuyết nghiên cứu ........................................................... Error! Bookmark not defined.
7. Đối tƣợng, khách thể nghiên cứu .......................................... Error! Bookmark not defined.
8. Phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................... Error! Bookmark not defined.
9. Phạm vi nghiên cứu .............................................................. Error! Bookmark not defined.
10. Cấu trúc của luận văn.......................................................... Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH CHĂM
SÓC SỨC KHỎE SINH SẢN VỊ THÀNH NIÊN ................... Error! Bookmark not defined.
1.1. Các khái niệm công cụ ....................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Vị thành niên ................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Sức khoẻ sinh sản ........................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.3. Chăm sóc sức khoẻ sinh sản ........................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.4. Chăm sóc sức khoẻ sinh sản vị thành niên và dịch vụ sức khỏe thân thiện với vị
thành niên .................................................................................. Error! Bookmark not defined.

1.1.5. Mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên........ Error! Bookmark not defined.
1.1.6. Khái niệm liên quan công tác xã hội............................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Lý thuyết ứng dụng trong nghiên cứu................................ Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Lý thuyết nhu cầu ........................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Lý thuyết xã hội hoá ....................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.3. Lý thuyết học tập xã hội ................................................. Error! Bookmark not defined.

1


1.3. Quan điểm của Đảng và Chính sách của Nhà nƣớc về Chăm sóc sức khoẻ sinh sản vị
thành niên .................................................................................. Error! Bookmark not defined.
1.4. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ............................................ Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG MÔ HÌNH CHĂM SÓC SỨC KHỎE SINH SẢN VỊ THÀNH
NIÊN Ở TRƢỜNG THPT YÊN DŨNG SỐ 1, XÃ NHAM SƠN, HUYỆN YÊN DŨNG,
TỈNH BẮC GIANG .................................................................. Error! Bookmark not defined.
2.1. Khái quát về mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên tại trƣờng THPT Yên
Dũng số 1 .................................................................................. Error! Bookmark not defined.
2.2. Các hoạt động chính của mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên tại trƣờng
THPT Yên Dũng số 1 ............................................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Hình thức triển khai mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên tại trƣờng
THPT Yên Dũng số 1 ............................................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.2 Nội dung triển khai mô hình hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên tại trƣờng
THPT Yên Dũng số 1 ............................................................... Error! Bookmark not defined.
2.3. Hiệu quả hoạt động của mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên tại trƣờng
THPT Yên Dũng số 1 ............................................................... Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Tác động của mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên tại trƣờng THPT
Yên Dũng số 1 tới nhận thức của vị thành niên ........................ Error! Bookmark not defined.
2.3.2. Tác động của mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên tại trƣờng THPT
Yên Dũng số 1 tới thái độ của vị thành niên............................. Error! Bookmark not defined.

2.3.3. Tác động của mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên ở trƣờng THPT Yên
Dũng số 1 tới hành vi của vị thành niên ................................... Error! Bookmark not defined.
2.4. Vai trò của công tác xã hội trong tiếp cận mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị
thành niên tại trƣờng THPT Yên Dũng số 1 ............................. Error! Bookmark not defined.
2.4.1. Vai trò giáo dục............................................................... Error! Bookmark not defined.
2.4.2. Vai trò tƣ vấn .................................................................. Error! Bookmark not defined.
2.4.3. Vai trò kết nối nguồn lực ................................................ Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 3. MỘT SỐ NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG CÔNG
TÁC XÃ HỘI TRONG TIẾP CẬN MÔ HÌNH CHĂM SÓC SỨC KHỎE SINH SẢN VỊ
THÀNH NIÊN Ở TRƢỜNG THPT YÊN DŨNG SỐ 1, XÃ NHAM SƠN, HUYỆN YÊN
DŨNG TỈNH BẮC GIANG ..................................................... Error! Bookmark not defined.

2


3.1. Một số nhân tố tác động tới hiệu quả hoạt động của mô hình chăm sóc sức khoẻ sinh
sản vị thành niên ở trƣờng THPT Yên Dũng số 1 .................... Error! Bookmark not defined.
3.1.1. Quan niệm, nhận thức về chăm sóc sức khỏe sinh sản của vị thành niên trƣờng
THPT Yên Dũng số 1 ............................................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Trình độ chuyên môn của ngƣời thực hiện mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị
thành niên .................................................................................. Error! Bookmark not defined.
3.1.3. Nguồn kinh phí, vật chất ................................................. Error! Bookmark not defined.
3.1.4. Sự quan tâm, liên kết của các cơ quan chức năng .......... Error! Bookmark not defined.
3.2. Một số giải pháp tăng cƣờng vai trò công tác xã hội trong tiếp cận mô hình chăm sóc
sức khỏe sinh sản vị thành niên ở trƣờng THPT Yên Dũng số 1Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Đẩy mạnh các hoạt động giáo dục truyền thông nhằm nâng cao nhận thức, thái độ,
hành vi của vị thành niên về chăm sóc sức khỏe sinh sản ........ Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Đẩy mạnh đào tạo, huấn luyện đội ngũ thực hiện mô hình chăm sóc sức khỏe sinh
sản vị thành niên ....................................................................... Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Tăng cƣờng sự liên kết của các cơ quan chức năng........ Error! Bookmark not defined.

3.2.4. Tăng cƣờng vai trò của công tác xã hội trong việc hỗ trợ thực hiện có hiệu quả mô
hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên ........................ Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN............................................................................... Error! Bookmark not defined.
KHUYẾN NGHỊ....................................................................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..........................................................................................................8
PHỤ LỤC ................................................................................. Error! Bookmark not defined.

3


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BPTT
CS SKSS
CTXH

: Biện pháp tránh thai
: Chăm sóc sức khỏe sinh sản
: Công tác xã hội

KHHGĐ

: Kế hoạch hóa gia đình

LTQĐTD

: Lây truyền qua đƣờng tình dục

PTTTĐC

: Phƣơng tiện thông tin đại chúng

QHTD

: Quan hệ tình dục

SKSS

: Sức khỏe sinh sản

SKSS/TD

: Sức khỏe sinh sản/Tình dục

SKTD

: Sức khỏe tình dục

THPT

: Trung học phổ thông

UNAIDS

: Chƣơng trình phối hợp của Liên hợp quốc về HIV/AIDS

UNFPA

: Quỹ dân số liên hợp quốc

VTN

: Vị thành niên

WHO

: Tổ chức y tế thế giới

4


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
1. Danh mục các bảng
Bảng 2.1. Đặc điểm đội ngũ thực hiện mô hình CS SKSS VTN tại trƣờng

47

THPT Yên Dũng số 1
Bảng 2.2. Tỉ lệ VTN nghe nói – tìm hiểu về CSSKSS VTN theo giới tính

51

Bảng 2.3. Tỉ lệ VTN hiểu biết về CSSKSS theo giới tính

53

Bảng 2.4. Hiểu biết về sự thay đổi thể chất của cơ thể VTN theo độ tuổi

54

Bảng 2.5. Hiểu biết về sự thay đổi thể chất của cơ thể VTN theo giới tính

55

Bảng 2.6. Tỉ lệ VTN biết các BPTT theo độ tuổi

61

Bảng 2.7. Hiểu biết về các bệnh LTQĐTD của VTN

63

Bảng 2.8. Ý kiến của VTN về QHTD ở tuổi VTN theo giới tính

65

Bảng 2.9. Hành vi đảm bảo sức khỏe bản thân ở tuổi dậy thì của VTN

68

Bảng 2.10. Cách thức VTN giải quyết khi gặp vấn đề về SKSS/SKTD

70

Bảng 2.11. Tỉ lệ VTN trƣờng THPT Yên Dũng số 1 có QHTD theo độ tuổi

72

Bảng 2.12. Cách thức VTN phòng tránh bệnh LTQĐTD

74

Bảng 2.13. Ý kiến của VTN về đội ngũ tham gia thực hiện chƣơng trình

84

Bảng 3.1 Khó khăn khi triển khai mô hình CS SKSS VTN tại trƣờng

88

THPT
Bảng 3.2. Ý kiến của VTN về các qui định của mô hình CS SKSS VTN

5

91


2. Danh mục các biểu đồ
Biểu đồ 2.1. Hình thức triển khai mô hình CS SKSS VTN

49

Biểu đồ 2.2. Nội dung triển khai mô hình CSSKSS VTN

50

Biểu đồ 2.3. Hiểu biết về đặc điểm tâm lý của lứa tuổi VTN

56

Biểu đồ 2.4. Tỉ lệ hiểu biết của VTN về tình dục an toàn theo độ tuổi

58

Biểu đồ 2.5. Kiến thức về mang thai sau lần QHTD đầu tiên của VTN theo

59

độ tuổi
Biểu đồ 2.6. Kiến thức về thời điểm dễ mang thai nhất của VTN theo giới

60

tính
Biểu đồ 2.7. Mức độ hài lòng của VTN về mô hình CS SKSS

67

Biểu đồ 2.8. Mức độ tham gia của VTN vào mô hình CS SKSS VTN theo

76

độ tuổi
Biểu đồ 2.9. Mức độ tham gia của VTN vào mô hình CS SKSS VTN theo
giới tính

6

76

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong những năm gần đây, giáo dục chăm sóc sức khỏe sinh sản vị
thành niên đang trở thành vấn đề thời sự thu hút sự quan tâm của nhiều quốc
gia trên thế giới trong đó có Việt Nam.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), VTN là nhóm ngƣời có lứa tuổi
từ 10-19 tuổi, chiếm 1/5 dân số thế giới [35, tr.14-17]. Kinh nghiệm nhiều
nƣớc trên thế giới cho thấy vị thành niên là lứa tuổi phát triển nhanh cả về trí
tuệ, thể lực và có nhiều biến động về tâm, sinh lý, lứa tuổi đang phát triển,
hình thành nhân cách, nhiều yếu tố tâm lý chƣa đƣợc hình thành vững chắc.
Hơn nữa, do đời sống kinh tế đƣợc cải thiện, nâng cao cùng với sự tác động
của nhiều yếu tố văn hóa – xã hội, vị thành niên bƣớc vào tuổi dậy thì sớm
hơn trƣớc kia, sớm đi vào yêu đƣơng và sớm có hoạt động tình dục. Tình
trạng có thai ngoài ý muốn và nạo phá thai không an toàn vẫn diễn ra, mà
nguyên nhân sâu xa là do VTN thiếu hiểu biết về SKSS. Cho nên, tăng cƣờng
chăm sóc SKSS VTN, trang bị hiểu biết các vấn đề SKSS VTN giúp các em
tránh đƣợc hiểm họa về sức khỏe cũng nhƣ đạo đức, có kỹ năng tự bảo vệ
mình qua nhiều mô hình chăm sóc SKSS là vô cùng cần thiết.
Mục tiêu của chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên là cung cấp kiến
thức giúp các em hiểu rõ hơn về giới tính, khía cạnh sinh học và kỹ thuật liên
quan đến giải phẫu cơ thể con ngƣời, hệ thống sinh sản, những thay đổi trong
thời kỳ dậy thì, cung cấp thông tin và những hiểu biết về sinh lý, thụ thai,
phòng tránh thai ngoài ý muốn, phòng các bệnh LTQĐTD, nguy cơ dẫn đến
vô sinh, thực hiện tình yêu lành mạnh, tình dục an toàn và có trách nhiệm.[1,
tr.6 – 10]
Ở Việt Nam ta, chăm sóc sức khỏe sinh sản VTN đã và đang trở thành
một vấn đề quan trọng trong chiến lƣợc phát triển con ngƣời, đầu tƣ cho thế

7

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Y tế - Bệnh viện Phụ sản Trung ƣơng(2003), Tư vấn sức khỏe sinh sản,
Hà Nội
2. Nguyễn Quốc Anh – Nguyễn Mỹ Hƣơng (2005), Sức khỏe sinh sản vị
thành niên, NXB Lao động xã hội
3. Bộ Y tế và tổng cục thống kê (2003), “Điều tra Quốc gia về vị thành niên
và thanh niên Việt Nam(SAVY 1”)
4. Bộ Y tế (2001), “Chiến lược quốc gia về CSSKSS – giai đoạn 2001 –
2010”, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, Hà Nội
5. Bộ Y tế, “Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ sinh
sản”(Ban hành kèm theo quyết định số 4620 ngày 25/11/2009 của Bộ trƣởng
Bộ y tế)
6. Chƣơng trình “Tăng cƣờng sức khỏe sinh sản”(2002), “Tình yêu tình dục
và hạnh phúc lứa đôi”, Hà Nội
7. Phạm Tất Dong – Lê Ngọc Hùng(đồng chủ biên) (2001), “Xã hội học”,
Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội
8. Phạm Thị Phƣơng Dung(2006), Kiến thức thực hành phòng chống bệnh
LTQĐTD và HIV/AIDS của nữ sinh viên một trường cao đẳng ở Hà Nội, Đại
học y tế công cộng
9. Đào Xuân Dũng(1997)“Giáo dục giới tính cho VTN: phương pháp, nội
dung, mục đích”. Chƣơng trình hợp tác y tế Việt Nam – Thụy Điển. Lĩnh vực
BMTE/KHHGĐ. Hà Nội
10. Bùi Thị Hạnh, “Thực trạng hiểu biết, thái độ và hành vi chăm sóc sức
khỏe sinh sản của sinh viên hiện nay”, Hà Nội, 2009

8

11. Học viện thanh thiếu niên Việt Nam (2005), Giáo dục sức khỏe sinh sản
vị thành niên, thanh niên, NXB Giao thông vận tải
12. Bùi Thị Xuân Mai(2012), Nhập môn công tác xã hội, Hà Nội

13. Lƣu Bích Ngọc(2004), CSSKSS cho VTN: “Thực trạng kiến thức và
những nhu cầu chưa được đáp ứng về thông tin – giáo dục- truyền thông”,
Tạp chí Dân số và Phát triển, số 2(35)/2004, Hà Nội
14. Đỗ Ngọc Tấn, Nguyễn Văn Thắng(chủ biên)(2004), Tổng quan các nội
dung nghiên cứu về sức khỏe, sức khỏe sinh sản vị thành niên ở Việt Nam từ
năm 1995 đến 2003, NXB Thanh niên, Hà Nội
15. Tạp chí dân số và phát triển (4/2012), Sức khỏe sinh sản và sức khỏe tình
dục thanh thiếu niên khu vực châu Á – Thái Bình Dương
16. Mai Thị Kim Thanh(2007), Nhập môn công tác xã hội, Hà Nội

17. Nguyễn Quý Thanh, “Internet và định hƣớng giá trị của sinh viên về tình
dục trƣớc hôn nhân”, Tạp chí xã hội học, số 2 – 2006
18. Nguyễn Thị Thiềng – Ths Lƣu Bích Ngọc, “Điều tra cuối kỳ chương trình
sáng kiến SKSS cho thanh niên châu Á (RHIYA) về kiến thức, thái độ và hành
vi SKSS của thanh thiếu niên”
19. Nguyễn Thị Thiềng – Ths Lƣu Bích Ngọc, “SKSS thanh thiếu niên Việt
Nam” – Điều tra ban đầu chƣơng trình RHIYA
20. Hoàng Bá Thịnh(1999), “Một số nghiên cứu về SKSS ở Việt Nam sau
Cairo”, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội
21. Hà Thị Thƣ(2007), “Giáo trình tâm lý học phát triển”, Nhà xuất bản Lao
động xã hội, Hà Nội

9


22. “Tình dục ở tuổi VTN – một vấn đề của xã hội Mỹ”. Khoa học về phụ nữ.

Số 4/1993
23. Trung tâm chăm sóc sức khỏe sinh sản tỉnh Bắc Giang (2014), Báo cáo
kết quả thực hiện mô hình sinh hoạt ngoại khóa về SKSS cho VTN
24. Trung tâm nghiên cứu dân số và sức khỏe nông thôn (2003), Kết quả thí
điểm chiến lược tăng cường sức khỏe vị thành niên, NXB Y học
25. Trung tâm nghiên cứu dân số và sức khỏe nông thôn (2003), Sức khỏe vị
thanh niên qua thu thập và phân tích các nghiên cứu từ 1995 đến 2002
26. Trung tâm nghiên cứu về phụ nữ đại học Quốc gia Hà Nội(2005), Các
trường phái lý thuyết trong tâm lý học xã hội
27. Trung tâm nghiên cứu, thông tin và tƣ liệu dân số (2003), Vị thành niên
và thanh niên Việt Nam, Hà Nội
28. Trƣờng đại học y Thái Bình(2002), Sức khỏe sinh sản vị thành niên ở Việt
Nam, NXB Y học
29. Trƣờng đại học y Thái Bình(2003), Kết quả thí điểm chiến lược tăng
cường sức khỏe sinh sản vị thành niên, NXB y học
30. Trƣờng THPT Yên Dũng số 1(2014), Báo cáo thực hiện mô hình CS SKSS
VTN năm học 2013 – 2014
31. Trƣờng THPT Yên Dũng số 1(2014), Kế hoạch thực hiện mô hình CS
SKSS VTN năm học 2013 – 2014
32. Nguyễn Thiện Trƣởng(2004), Dân số và phát triển bền vững ở Việt Nam,
NXB Chính trị Quốc gia
33. UNFPA(1999) “Tình trạng dân số thể giới năm 1998 – những thế hệ
mới”. NXB Thế giới

10


34. Ủy ban dân số, Gia đình và trẻ em(2003), Chăm sóc sức khỏe sinh sản

35. Ủy ban dân số, Gia đình và trẻ em(2004), Giáo dục dân số, sức khỏe sinh

sản và KHHGĐ cho học sinh Trung học phổ thông và vị thành niên, NXB
Thanh niên

11