Các biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự việt nam

Các biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự
Việt Nam
Lưu Thị Thu Hương
Khoa Luật
Luận văn Thạc sĩ ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự; Mã số: 60 38 01 04
Người hướng dẫn: PGS.TS. Trịnh Quốc Toản
Năm bảo vệ: 2014
Keywords. Luật hình sự; Tố tụng hình sự; Tư pháp
Content
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Xã hội ngày càng phát triển, con người ngày càng có nhiều nhu cầu cấp thiết hơn việc
ăn, ở, mặc… mà còn giải trí, giao lưu xã hội. Sự mở rộng một cách đa dạng các mối quan hệ hiện
nay không chỉ mang đến những thành tựu về khoa học xã hội, kinh tế - chính trị, đồng thời lại
mang đến những mặt tiêu cực, lối sống cực đoan, và kết quả tất yếu là tình hình tội phạm ngày
càng phức tạp. Trước tình hình thực tế đó, Nhà nước đã áp dụng rất nhiều các chế tài trong pháp
luật hình sự để kiểm soát và hạn chế tội phạm, trong đó không thể không kể đến các biện pháp tư
pháp hình sự.
Tại Việt Nam, việc áp dụng các biện pháp tư pháp hình sự vào thực tiễn đang đặt ra
rất nhiều vấn đề cần được nghiên cứu và giải đáp để có thể hoàn thiện hệ thống pháp luật nói
chung và pháp luật hình sự nói riêng. Thực tiễn cho thấy, việc áp dụng các chế tài hình sự còn
chưa mang lại những hiệu quả thiết thực đối với phòng chống tội phạm. Việc xem xét hành vi
phạm tội và quyết định hình phạt hay biện pháp tư pháp đối với người phạm tội, nhất là người
chưa thành niên phạm tội cần được quan tâm đến một cách sát sao hơn.
Vì những lý do trên cũng như quan tâm đến xu hướng pháp luật hình sự thế giới mà
Đảng và Nhà nước ta có những quyết sách kịp thời trong cải cách hệ thống tư pháp và hiệu quả
của việc áp dụng biện pháp tư pháp hình sự là rất cần thiết. Sự ra đời của Nghị quyết số 08NQ/TW về cải cách tư pháp ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị; Nghị quyết số 48-NQ/TW về
Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến
năm 2020 ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị, Nghị quyết số 49/2005/NQ-QH 11 về chương trình
xây dựng Luật, Pháp lệnh năm 2006 ngày 19/11/2005 của Quốc hội cũng như việc sửa đổi Bộ
luật Hình sự năm 1999 (năm 2009) đã thể hiện rất rõ xu hướng này.
Toàn bộ những phân tích và dẫn chứng trong việc áp dụng biện pháp tư pháp hình sự

đều trên cơ sở thực tiễn, nhằm tìm ra giải pháp hoàn thiện pháp luật cũng như cải cách tư pháp
làm cho việc nghiên cứu đề tài "Các biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự Việt Nam"
trong thời điểm hiện nay đạt được hiệu quả cao.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài


Dưới góc độ pháp lý, trong thời gian qua các biện pháp tư pháp hình sự đã được quan
tâm rất nhiều và đề cập đến trong pháp luật hình sự, pháp luật tố tụng hình sự cũng như pháp luật
thi hành án hình sự.
Nhưng trước đây, chưa có bất cứ công trình khoa học nào nghiên cứu sâu sắc về việc
này, các nhà làm luật trước đó, chỉ đặt ra các quy định mang tính chất ước lệ. Những đề tài
nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung:
- Các biện pháp tư pháp trong Bộ luật Hình sự năm 1999 và vấn đề hoàn thiện Bộ luật
Tố tụng hình sự về trình tự, thủ tục áp dụng các biện pháp đó, của TS. Phạm Hồng Hải, Tạp chí
luật học, số 5/2000.
- Thi hành các biện pháp tư pháp không phải là hình phạt, của Hồ Sĩ Sơn, Tạp chí Nhà
nước và pháp luật, số 04/2004.
- Vai trò của gia đình trong việc thi hành các hình phạt không tước tự do và các biện
pháp tư pháp, của TS. Trần Quang Tiệp, Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 02/2004.
- Tăng cường năng lực hệ thống tư pháp người chưa thành niên tại Việt Nam, Thông tin
khoa học chuyên đề, Viện khoa học pháp lý, 2000.
- Những vấn đề lý luận và thực tiễn về tư pháp hình sự với người chưa thành niên phạm
tội, của Đỗ Thị Phượng, Bùi Đức Lợi, Đề tài nghiên cứu cấp trường, Đại học Quốc gia Hà Nội,
Hà Nội, 2005.
- Tư pháp hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội những khía cạnh tội phạm
học, của TSKH.PGS Lê Cảm - ThS. Đỗ Thị Phượng, Tạp chí tòa án nhân dân, số 22/2004.
Đến Luật Thi hành án hình sự năm 2010, việc thi hành đã được quy định một cách cụ
thể, rõ ràng nhưng chưa được áp dụng một cách triệt để và hiệu quả.
Vì thế, ở luận văn này, đề tài tập trung nghiên cứu các khía cạnh của pháp luật hình sự,
pháp luật tố tụng hình sự và pháp luật thi hành án hình sự đối với các biện pháp tư pháp hình sự;

cũng như thực tiễn áp dụng các biện pháp tư pháp này. Thông qua đó, việc nghiên cứu các vấn
đề này sẽ giúp chúng ta có cách tiếp cận toàn diện hơn trong việc áp dụng các biện pháp tư pháp,
giúp chúng ta hiểu rõ và thực thi chúng một cách có hiệu quả hơn.
3. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài
3.1. Mục đích
Trên cơ sở làm rõ các vấn đề lý luận, cùng với việc áp dụng biện pháp tư pháp trong thực
tiễn, luận văn đi sâu phân tích từ nhiều khía cạnh khác nhau về biện pháp tư pháp hình sự: quy định
pháp luật hình sự, pháp luật tố tụng hình sự, pháp luật thi hành án hình sự, xu hướng, cũng như
nguyên nhân và điều kiện áp dụng, việc áp dụng trên thực tiễn. Từ sự phân tích này, tác giả luận văn
đã đề xuất một số giải pháp cho việc áp dụng các biện pháp tư pháp phù hợp pháp luật, thực tiễn,
cũng như xu hướng quốc tế và thực trạng tại Việt Nam.
3.2. Nhiệm vụ
Để đạt được những mục đích nêu trên, luận văn có nhiệm vụ chủ yếu là:
- Phân tích làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về các biện pháp tư pháp trong pháp luật hình
sự như: Khái niệm, đặc điểm, mục đích, bản chất và điều kiện áp dụng của các biện pháp tư
pháp.
- Phân tích các quy định pháp luật về các biện pháp tư pháp trong pháp luật tố tụng hình
sự, pháp luật về thi hành án hình sự cũng như thực tiễn áp dụng chúng.
- Rút ra các điểm hạn chế của việc áp dụng, thi hành chúng trong thực tiễn cũng như các
nguyên nhân của các hạn chế đó.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn là vấn đề về lý luận và thực tiễn của việc
áp dụng các biện pháp tư pháp hình sự. Những vấn đề này được nghiên cứu trên cơ sở các quy


định pháp luật hình sự, quy định pháp luật về tố tụng hình sự, quy định pháp luật về thi hành án
hình sự, cũng như các quan điểm về chính sách của Đảng và Nhà nước, cũng như xu hướng áp
dụng tại Việt Nam trong thời gian tới và trên thế giới.
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn này là lý luận về các biện pháp tư pháp hình sự

trong pháp luật hình sự, pháp luật tố tụng hình sự và pháp luật về thi hành án hình sự. Đồng thời,
luận văn còn nghiên cứu trên cơ sở của việc áp dụng thực tiễn các quy định pháp luật hình sự và
thi hành biện pháp tư pháp hình sự.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Do tính phức tạp và rộng lớn của vấn đề nên luận văn chỉ giới hạn nghiên cứu các vấn
đề lý luận, cũng như hoạt động áp dụng và thi hành các biện pháp tư pháp hình sự trong thực
tiễn. Các hoạt động khác đều không thuộc phạm vi nghiên cứu của luận văn này.
Về thực tiễn, luận văn giới hạn nghiên cứu các nội dung nêu trên trong pháp luật hình sự
hiện hành để tìm ra những điểm cơ bản trong thực tiễn đó. Tuy nhiên do nguồn tài liệu còn hạn
chế, nên nhiều dữ liệu còn chưa được cập nhật một cách hoàn chỉnh. Những số liệu được thống
kê trong luận văn này là từ các bản án từ trong 05 năm trở lại đây.
5. Phương pháp nghiên cứu đề tài
Trên cơ sở lý luận của việc nghiên cứu và quán triệt chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về chính sách hình sự, so sánh đối chiếu
với pháp luật thực định, luận văn đã sử dụng, kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau.
Đó là các phương pháp: tổng hợp, phân tích, so sánh, thống kê về việc áp dụng biện
pháp tư pháp hình sự trong thực tiễn trên cả tư tưởng, quy định vật chất, cũng như quy định hình
thức và việc áp dụng trên thực tiễn (thi hành án hình sự về biện pháp tư pháp).
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài nghiên cứu
6.1. Về mặt lý luận
Đây là công trình nghiên cứu đầu tiên đi sâu nhằm kiến nghị việc áp dụng và thi hành
các biện pháp tư pháp hình sự trong thực tiễn góp phần hoàn thiện các biện pháp tư pháp này
trong pháp luật hình sự Việt Nam.
Kết quả nghiên cứu đề tài có thể làm rõ thêm các quan điểm lý luận khoa học về định
hướng áp dụng biện pháp tư pháp này. Ngoài ra kết quả nghiên cứu đề tài còn có thể dùng làm
tài liệu tham khảo, phục vụ cho việc nghiên cứu, học tập khoa học luật hình sự, luật tố tụng hình
sự, luật thi hành án hình sự.
6.2. Về mặt thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể là ý kiến hữu ích trong hoạt động lập pháp và hoạt
động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự, pháp luật tố tụng hình sự, pháp luật thi hành án hình sự

trong việc đấu tranh phòng chống tội phạm cũng như giáo dục, cải tạo người phạm tội nói chung
và người chưa thành phạm tội chưa thành niên nói riêng ở nước ta. Đồng thời, đây cũng là tài
liệu có thể làm căn cứ sửa đổi pháp luật hiện hành và tiến đến hoàn thiện hệ thống tư pháp hình
sự trong tương lai.
Tóm lại, đây là công trình nghiên cứu về cả lý luận và thực tiễn của biện pháp tư pháp
hình sự. Luận văn phân tích một cách cụ thể và toàn diện các quy định của pháp luật hình sự về
biện pháp tư pháp hình sự. Phân tích, đánh giá chi tiết từng điều kiện, đặc điểm của các biện
pháp tư pháp hình sự đồng thời có sự so sánh, đối chiếu với pháp luật quốc tế, nghiên cứu nhằm đưa
ra các giải pháp kiến nghị, hoàn thiện các quy định với việc xử lý người phạm tội bằng biện pháp
tư pháp, từ đó nâng cao và tăng cường hiệu quả áp dụng của pháp luật góp phần đẩy mạnh công tác
đấu tranh phòng và chống tội phạm.
7. Kết cấu của luận văn


Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn
gồm 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề chung về các biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự Việt
Nam.
Chương 2: Các biện pháp tư pháp theo luật hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng.
Chương 3: Nhu cầu, quan điểm và các giải pháp hoàn thiện quy định về các biện pháp tư
pháp trong luật hình sự Việt Nam và nâng cao hiệu quả áp dụng.

References
1. Lê Cảm (2004), Luật hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội,
Hà Nội.
2. Lê Cảm (2005), Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (phần chung), Nxb Đại
học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
3. Lê Cảm - Đỗ Thị Phượng (2004), "Tư pháp hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội
những khía cạnh tội phạm học", Tòa án nhân dân, (22), tr. 28 - 34.
4. Lê Cảm, (1999), Hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam trong giai đoạn xây dựng Nhà nước

pháp quyền (Một số vấn đề cơ bản của Phần chung), Nxb công an nhân dân, Hà Nội.
5. Chính phủ (2008), Tờ trình số 155/TTr-CP ngày 09/10 về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một
số điều của Bộ luật Hình sự năm 1999, Hà Nội.
6. Nguyễn Cường (1988), "Một số vấn đề hình phạt tiền và tịch thu tài sản", Tòa án nhân dân,
(2), tr. 18 -22.
7. Đảng Cộng sản Việt Nam (2002), Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01 của Bộ Chính trị về
một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới, Hà Nội.
8. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5 của Bộ Chính trị về
chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng
đến năm 2020, Hà Nội.
9. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6 của Bộ Chính trị về
chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Hà Nội.
10. Phạm Hồng Hải (2000), "Các biện pháp tư pháp trong Bộ luật Hình sự năm 1999 và vấn đề
hoàn thiện Bộ luật Tố tụng hình sự về trình tự, thủ tục áp dụng các biện pháp đó", Luật học,
(5), tr. 31-36.
11. Nguyễn Ngọc Hoàn (1991), Tội phạm trong luật hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân,
Hà Nội.
12. Hồ Trọng Ngũ (2002), Một số vấn đề cơ bản về chính sách hình sự dưới ánh sáng Nghị quyết
Đại hội IX của Đảng, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
13. Đỗ Thị Phượng, Bùi Đức Lợi (2005), Những vấn đề lý luận và thực tiễn về tư pháp hình sự
với người chưa thành niên phạm tội, Đề tài khoa học cấp trường, Đại học quốc gia Hà Nội.
14. Đinh Văn Quế (2000), Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự năm 1999 - Phần chung, Nxb
Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh.
15. Quốc hội (1946), Hiến pháp, Hà Nội.
16. Quốc hội (1959), Hiến pháp, Hà Nội.
17. Quốc hội (1980), Hiến pháp, Hà Nội.
18. Quốc hội (1985), Bộ luật Hình sự, Hà Nội.
19. Quốc hội (1992), Hiến pháp, Hà Nội.
20. Quốc hội (1999), Bộ luật Hình sự, Hà Nội.

21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.

Quốc hội (2001), Hiến pháp (sửa đổi, bổ sung), Hà Nội.
Quốc hội (2009), Bộ luật Hình sự (sửa đổi, bổ sung), Hà Nội.
Quốc hội (2010), Luật Thi hành án hình sự, Hà Nội.
Hồ Sĩ Sơn (2004), "Thi hành các biện pháp tư pháp không phải là hình phạt", Nhà nước và
pháp luật, (4), tr. 11-18.
Tòa án nhân dân tối cao (1976), Tập hệ thống hóa luật lệ về tố tụng hình sự, Hà Nội.
Tòa án nhân dân tối cao (2008), Báo cáo tổng kết công tác năm 2008 và phương hướng
nhiệm vụ năm 2009, Hà Nội.
Tòa án nhân dân tối cao (2009), Báo cáo tổng kết công tác năm 2008 và phương hướng
nhiệm vụ năm 2010, Hà Nội.
Trịnh Quốc Toản (2009), "Khái niệm và đặc điểm của hình phạt bổ sung trong Luật hình
sự", Khoa học (Luật học), (25) tr. 49-61.

Trung tâm Nghiên cứu Quyền con người - Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh (1998),
Các văn kiện quốc tế về quyền con người, Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội.
Trường Đại học Luật Hà Nội (2001), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân
dân, Hà Nội.
Đào Trí Úc (1994), Tội phạm học, Luật hình sự và Luật tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb chính
trị quốc gia, Hà Nội.
Viện Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp (2006), Từ điển Luật học, Nxb Tư pháp, Hà Nội.
Viện Ngôn ngữ học (2003), Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, Đà Nẵng.
Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính, Bộ Tư pháp (2006), Bảo vệ quyền của người chưa thành
niên trong pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb Tư pháp, Hà Nội.
Trần Quang Tiệp (2004), "Vai trò của gia đình trong việc thi hành các hình phạt không tước
tự do và các biện pháp tư pháp", Nhà nước và pháp luật, (2), tr. 12-17.
Viện khoa học pháp lý (2000), "Tăng cường năng lực hệ thống tư pháp người chưa thành
niên tại Việt Nam", Thông tin khoa học pháp lý, (Số chuyên đề).