Báo cáo "Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của các quy phạm về miễn hình phạt trong pháp luật hình sự Việt Nam" pptx

nhà nớc và pháp luật nớc ngoài
68 tạp chí luật học số 1/2006




PGS.TS. Thái Vĩnh Thắng *
1. Khỏi quỏt v h thng phỏp lut Hi giỏo
õy l h thng phỏp lut tn ti cỏc
nc Irak, Egypte, Syrie, Iran, Arp-xờỳt,
Soudan, Koweit, Indonesia, Malaysia,
Philippines, n , Afghanistan, Jordanie,
Pakistan, Th Nh Kỡ, Cú khong 800
triu ngi theo o Islam v khong 30
quc gia Hi giỏo. õy l h thng phỏp lut
cú mi quan h mt thit vi o Islam.
Lut Hi giỏo khỏc vi cỏc h thng phỏp
lut chỳng ta ó nghiờn cu khụng phi l
mt ngnh khoa hc c lp, nú ch l mt mt,
mt khớa cnh ca o Hi. õu o Hi
khụng tn ti thỡ ú khụng cú phỏp lut Hi
giỏo. õy l h thng phỏp lut pha trn gia
quy phm tụn giỏo, o c v phỏp lut.
Phỏp lut Hi giỏo hỡnh thnh t th k
th VII khi nh tiờn tri Mụhamột, mt
thng gia thnh ph Mộcca bt u truyn
i bc thụng ip t thỏnh Ala, Mohamet v
nhng ngi theo ụng ta ó ri Mecca nm
622 v quay tr li 8 nm sau ú tr vỡ

vựng ny v lp nờn mt ch tụn giỏo.
Ngy Mohamột ri Mecca c gi l ngy
hijra - ngy bt u lch Hi giỏo m phn
ln cỏc nc Trung ụng s dng. Trong
khi chõu u cũn ang chỡm m trong ờm
trng trung c thỡ nn vn hoỏ Hi giỏo ó
phỏt trin mnh m. Cỏc nh toỏn hc, trit
hc, cỏc nh vn Hi giỏo ó cú nhng úng
gúp to ln vo s phỏt trin ca nn vn hoỏ
nhõn loi.
o Hi v lut Hi giỏo ó tn ti hn
1300 nm v phỏt trin nh hng ca mỡnh
t bỏn o rp n chõu Phi, chõu .
Ngy nay, cỏc nc t Philippines n cỏc
nc thuc Liờn Xụ c nh Adec-bai-gian,
Uzbekistan, Kirgistan, Kazastan, vn cũn theo
truyn thng vn hoỏ v phỏp lut Hi giỏo.
Phỏp lut Hi giỏo vn chi phi, iu chnh
cỏc quan h xó hi phn ln cỏc nc rp.
Thut ng "Hi giỏo" (Islam, Musulman)
cú ngha l "s khut phc", s "hin dõng".
Ngi Hi giỏo phc tựng ý chớ ca thỏnh
Ala, ngi duy nht cú quyn phỏn x iu
ỳng, sai. o hi chớnh l nhng li rn dy
ca thỏnh Ala m Mụhamột ó tỡm ra v
truyn li cho ngi i. ú l tp hp nhng
giỏo lớ v o c cng nh nhng quy tc
ca cuc sng m con ngi phi theo.
T tng phỏp lut Hi giỏo khỏc hn
vi t tng phỏp lut phng Tõy. Trong

khi phn ln cỏc nc phng Tõy coi phỏp
lut l s th hin ý chớ ca nhõn dõn thụng
qua c quan lp phỏp ca mỡnh thỡ phỏp lut
Hi giỏo li núi l ý chớ ca thỏnh Ala qua s
phỏt hin tuyt vi ca nh tiờn tri Mụhamột
- s gi trung thnh ca thỏnh Ahla.
2. Cỏc ngun lut
a. Kinh Coran - l mt cun thỏnh kinh
bao gm 6327 cõu th. Ch cú khong 200
* Ging viờn chớnh Khoa hnh chớnh - nh nc
Trng i hc Lut H Ni


nhµ n−íc vµ ph¸p luËt n−íc ngoµi
t¹p chÝ luËt häc sè 1/2006 69

câu thơ (khoảng hơn 3%) của cuốn sách đó
có liên quan đến pháp luật mà chủ yếu là các
vấn đề về gia đình và thừa kế.
b. Sunna - Các phong tục tập quán mang
tính truyền thống.
Có thể so sánh coi Coran như là kinh cựu
ước và Sunna là kinh tân ước.
c. Ijam - Sự thoả thuận, nhất trí của
người có thẩm quyền.
d. Quiyas - Suy đoán tương tự pháp luật.
Trong 4 nguồn luật nói trên thì Coran và
Sunna là nguồn luật chính còn Ijam và
Quiyas là nguồn phụ.
3. Các đặc điểm cơ bản của pháp luật

Hồi giáo
Theo kinh Coran (người Musulman còn
gọi là Chariat) hành vi của con người được
chia làm 5 loại:
- Hành vi bắt buộc phải làm (obligatoire)
như nghĩa vụ chăm sóc con cái, nghĩa vụ
đóng thuế.
- Hành vi nên làm (recommandés) ví dụ
thăm một người bạn bị ốm, giúp người
nghèo khó v.v
- Hành vi làm cũng được, không làm cũng
được (Indiffrerentes). Đây là các hành vi
không đáng kể, không cần phải lưu ý như tham
dự các trò vui, tiêu khiển có tính lành mạnh.
- Hành vi đáng chê trách (blâmables) như
sai giờ hẹn, chậm trễ, nói lời không tế nhị,
thiếu lễ phép, đi đứng không đúng tác phong.
- Hành vi cấm (interdites): Giết người,
cướp của, lừa đảo, trộm cắp.
Đây được coi là nguyên tắc cơ bản để
đánh giá hành vi của con người về phương
diện pháp luật cũng như đạo đức.
Luật hình sự
Khái niệm tội phạm trong luật Hồi giáo nếu
xét về phương diện hình phạt bao gồm 2 loại:
- Tội phạm có thể trả bằng tiền;
- Tội phạm phải trả bằng thân thể hoặc
cuộc sống của mình.
Theo mức độ nặng nhẹ của tội phạm kinh
thánh Coran xác định 3 loại tội phạm:

a. Hudud: Tội phạm chống loại chúa bao
gồm 7 tội: Ngoại tình (kể cả thông dâm), vu
cáo, uống rượu (là nơi công cộng cũng như ở
nhà riêng), tội trộm, cướp đường, phản đạo,
vi phạm kinh thánh.
- Trong bảy tội phạm nói trên thì ba tội
phạm đầu bao gồm: ngoại tình, vu cáo và
uống rượu sẽ bị đánh bằng roi.
- Tội trộm và cướp đường bị phạt đóng
đinh vào thánh giá hoặc cắt tay, chân.
- Tội phản đạo, vi phạm kinh thánh sẽ bị
hình phạt chặt đầu.
b. Quesas: Là các tội phạm đòi hỏi sự trả
thù của người bị hại hoặc gia đình người bị
hại. Đó là các loại tội phạm: giết người (cố ý
hoặc vô ý); gây thương tích (cố ý hoặc vô ý);
cưỡng dâm.
c. Các tội Ta'azir: Bao gồm các hành vi
như ăn thịt lợn, đưa lời khai man trá , hối lộ,
làm gián điệp, nói năng tục tỉu, mặc quần áo
khiêu dâm, vi phạm luật lệ giao thông. Hình
phạt cho loại tội phạm này tuỳ theo thẩm
phán, có thể phạt tiền, phạt tù nhưng nhẹ hơn
hai loại tội phạm trên.
Khác với các hệ thống pháp luật khác,
thông thường coi tội phạm giết người là tội
phạm nặng nhất trong pháp luật Hồi giáo các
tội phạm chống lại chúa là tội phạm nặng
nhất, còn tội phạm giết người và gây thương
tích được coi là các tội phạm chống lại cá

nhân chứ không phải chống lại chúa nên
được coi là ít nghiêm trọng hơn Hudud. Nếu


nhµ n−íc vµ ph¸p luËt n−íc ngoµi
70 t¹p chÝ luËt häc sè 1/2006

các tội trộm cắp, cướp của bị hình phạt chặt
tay, chân người vợ ngoại tình bị xử tử hình
thì hình phạt ở đây được quan niệm là phải
trả bằng thân thể hoặc cuộc sống của mình,
vì vậy không thể chuộc bằng tiền. Nhưng
nếu phạm tội giết người thì tuỳ theo tình tiết
tăng nặng hoặc giảm nhẹ mà xử tử hình hoặc
chuộc tiền, tài sản. Theo luật Hồi giáo, giết
một người đàn ông có thể chuộc bằng 100
con lạc đà, giết một người đàn bà có thể
chuộc bằng 50 con lạc đà. Ngay cả thời hiện
đại ở Arập - Xêút (cho đến năm 1988) để được
chuộc tội, người phạm tội phải trả 32.000
USD cho mạng một người đàn ông Hồi giáo,
16.000 USD cho mạng một người đàn bà Hồi
giáo và một người đàn ông không phải là dân
Hồi giáo; 8.000 USD cho mạng một người
đàn bà không phải là người Hồi giáo.
Luật dân sự
Hệ thống luật nghĩa vụ rất phát triển.
Nghĩa vụ xuất phát từ hợp đồng chia làm 2
loại. Sự phân biệt hai loại này được xác định
trên cơ sở có hay không sự chuyển giao tài

sản (là đối tượng hợp đồng).
a) Nhóm thứ nhất liên quan đến việc có
chuyển giao tài sản là đối tượng của giao
dịch dân sự:
- Hợp đồng trao đổi;
- Hợp đồng cho vay;
- Hợp đồng mua bán.
b) Nhóm thứ hai là nhóm không cần
chuyển giao tài sản.
- Hợp đồng vận chuyển hàng hoá;
- Hợp đồng uỷ thác.
Kinh Coran đòi hỏi các bên tham gia hợp
đồng lập thành văn bản và phải có ít nhất hai
người đàn ông hay một người đàn ông và
một người đàn bà làm chứng (Kinh Coran
câu 2282). Về thừa kế, người làm di chúc chỉ
có quyền định đoạt 1/3 tài sản của mình.
Người thừa kế chỉ hưởng quyền chứ không
thừa kế nghĩa vụ. Tài sản phân chia đều cho
những người được thừa kế không phân biệt
hàng thừa kế thứ nhất, thứ hai như con hay cháu
đều hưởng như nhau.
Luật hôn nhân và gia đình
- Luật Hồi giáo tạo cho người đàn ông có
uy thế tuyệt đối trong gia đình. Cho đến
ngày nay, kinh Coran vẫn cho phép người
đàn ông có 4 vợ và không hạn chế nàng hầu.
Trong hôn nhân không cần thiết sự đồng ý
của người phụ nữ. Người phụ nữ trước khi
lấy chồng không được phép gặp gỡ, nói

chuyện với những người đàn ông khác: Ra
đường phụ nữ phải đeo mạng đen che mặt
(nhiều quốc gia Hồi giáo đã bỏ quy định
này). Cũng theo kinh Coran người phụ nữ
phải giữ trinh tiết trước khi lấy chồng. Sau
đêm tân hôn người vợ mới cưới có thể bị đuổi
khỏi nhà chồng nếu người chồng mới cưới
phát hiện cô dâu đã không còn trinh tiết.
Nhiều nước Hồi giáo sử dụng tập quán
pháp trong hôn nhân. Ví dụ, con gái lấy chồng
phải có của hồi môn của cha mẹ mang đến
cho gia đình chồng. Vì lí do này mà nhiều gia
đình nghèo khổ con gái không thể lấy được
chồng. Ở một số quốc gia Hồi giáo còn tồn tại
tập quán "cướp dâu" và được thừa nhận như
một tập quán pháp luật. Theo tập quán pháp
này nếu người con trai muốn cưới một cô gái
làm vợ nhưng bị cha mẹ cô gái đó khước từ
(với nhiều lí do khác nhau) thì người con trai
đó có thể "cướp dâu". Nếu người con trai giữ
được cô gái đó qua đêm tại nhà mình và có
người làm chứng thì hôm sau anh ta có
quyền đến nhà bố mẹ cô dâu để xin cưới. Và


nhà nớc và pháp luật nớc ngoài
tạp chí luật học số 1/2006 71

trong trng hp ny b m cụ dõu khụng
th khc t. Trờn thc t cụ gỏi cú th tha

thun ngm vi ngi con trai cho vic
"cp dõu" ú cú th tin hnh trút lt.
Cng nh nhiu nc theo cỏc tụn giỏo
khỏc, cỏc nc Hi giỏo thng cho rng
hụn nhõn phi mụn ng h i ngha l gia
ỡnh cụ dõu, chỳ r phi tng xng nhau v
mt a v v ti sn. Nu khụng tỡm c
ngi mụn ng h i, mt s nc Hi
giỏo ngi ta cho phộp con cụ, con cu cú
th kt hụn vi nhau gi ti sn cho dũng
h (m ca chỳ r l ch (hoc em) ca b cụ
dõu hoc ngc li).
Lut t tng (hỡnh s v dõn s)
Cỏc to ỏn cỏc nc theo o Hi l cỏc
to ỏn Hi giỏo truyn thng gii quyt cỏc
v ỏn hỡnh s cng nh dõn s. Cỏc thm
phỏn trong cỏc to ỏn Chariat gi l quadis
c tri qua mt khoỏ o to tụn giỏo cng
nh phỏp lut. Th tc t tng c quy nh
trong kinh Coran. Trc to, ng s phi
cú hai ngi n ụng lm chng. Nu ch cú
mt ngi lm chng thỡ ng s cú th th
trc thỏnh Ala. Li th trc thỏnh Ala
c coi l bng chng trung thc.
Lut nh nc
Cho n ngy nay, mt s quc gia theo
o Hi nh Arp-Xờỳt vn cũn tn ti ch
quõn ch chuyờn ch. Nhiu quc gia Hi
giỏo trong b mỏy nh nc ch cú 2 nhỏnh:
hnh phỏp v t phỏp, khụng cú ngh vin lp

phỏp. Ngi theo o Hi quan nim ch cú
thỏnh Ala mi cú quyn lm ra lut quy
nh cỏch ng x ca dõn chỳng trong xó hi.
Nh vua l ngi duy nht nm trong tay
quyn lc chớnh tr. ễng b nhim cỏc thm
phỏn, cỏc quan chc cao cp trong chớnh
ph, cỏc thng c v cỏc s quan cao cp
trong quõn i (t i tỏ tr lờn).
Nh vua l ngi cú quyn xột x (t
phỏp) cao nht, l ngi cú quyn õn xỏ.
Mc dự khụng cú vn bn phỏp lut no
hn ch quyn lc ca nh vua nhng quyn
lc ca nh vua cng b hn ch bi cỏc quy
nh ca kinh Coran ũi hi khi nh vua tr vỡ
phi tham kho ý kin nhõn dõn v cn phi
c s ng h ca cỏc hc gi tụn giỏo. Nh
vua cú mt hi ng t vn bao gm cỏc nh
lónh o th tc v tụn giỏo giỳp v c
vn cho nh vua. Ngoi ra, ụng cũn cú mt
hi ng b trng xõy dng v qun lớ
vic thc hin cỏc chớnh sỏch ca chớnh ph.
4. S ci cỏch ca lut Hi giỏo trong
th gii hin i
Nhng gỡ m chỳng ta ó xem xột v lut
Hi giỏo cú th cho chỳng ta mt n tng l
lut Hi giỏo ó c h, lc hu khụng phự hp
vi thi i mi. Tuy nhiờn, thc t cho thy
lut Hi giỏo vn tip tc tn ti nh mt h
thng phỏp lut ln trong th gii hin i
vi hn 800 triu ngi musulman (Islam).

Do nh hng ca t tng dõn ch t
sn v t tng ca cỏc h thng phỏp lut
khỏc t th k XIX n nay nhiu quc gia
Hi giỏo vi nhng giai on v mc
khỏc nhau xut hin ba xu hng phỏt trin:
- Phng Tõy hoỏ phỏp lut;
- Phỏp in hoỏ phỏp lut;
- Loi b dn cỏc quy nh c h, lc hu.
c bit, trong giai on hi nhp kinh t
quc t v ton cu hoỏ hin nay ba xu hng
trờn õy cng ngy cng phỏt trin, nhiu
quc gia Hi giỏo ó bin h thng phỏp lut
ca h thnh h thng phỏp lut pha trn./.