HẬU QUẢ CỦA CHIẾN TRANH VIỆT NAM MẤY VẤN ĐỀ BÀN LUẬN

HAU QUA CUA CUOC CHIEN TRANH VIET NAM (1954-1975)
MAY VANDE BAN LUAN

VC QUANG HI^N"

M

ua Xuan nfim 1975, "cudc chie'n
tranh dfii ngay nhfi't trong lich sfl
nudc My" kdt thuc. Sau 40 nfim, quan he
Viet Nam - Hoa Ky cd nhilu bie'n ddi, tfl ddi
diu sang ddl thoai, tfl quan he thu dieh
sang quan he ban be, tfl doi tfldng sang ddi
tfie, rdi phfit trien thfinh quan he doi tfie
tofin didn (nfim 2013). Nhflng thd hd mdi
ngfldi Viet Nam dupc sinh ra va ldn ldn
chid'm 75% dan sd. Cupc sd'ng tfldng nhfl dfi
trd lai binh yen vdi sfl hdi sinh cila mfiu
xanh tren k h i p mpi mien dfi't nflde. Nhflng,
hfiu qua chien tranh van edn hidn hidn, tfl
thfldng tfeh tren cd the nhflng eflu ehien
binh vfi dan thudng, nhflng benh tfit vfi di
tfit cua nan nhan cha't dpc hda hoc, dd'n sfl
ly tan trong nhieu gia dinh; tfl nhflng tham
thue vfit hofin tofin bie'n dang, ddn nhflng
vung da't bi nhiem dde hoae cd bom min cdn
sdt lai... Nhfin dan Viet Nam vfin dang
phai gdng sflc trong cupc vat ldn vdi hfiu
qua khae nghidt ciia ehien tranh.
Cho dfl 40 nam da di qua, vide khae phuc
hfiu qua chie'n tranh van la dieu mfi nhflng

ben tham chie'n diu phai quan tam giai quydt.
Viet Nam da nd lUc han gfin vdt thUdng ehien
tranh, cai tao moi trudng, rfi p h i bom min,

chfim lo thUe hidn cac chmh sich xa hdi...
nhUng vih dl van cdn d phfa trUde.
Tuy Chfnh phu vfi nhan dan Viet Nam
khdng yeu ciu ba't cfl mdt chfnh phu nao
phai xin loi vi da dfla Iflc Ifldng quan sU t^i
Viet Nam vfi gay ra nhflng hau qua chidn
tranh nghiem trpng doi vdi dfi't nUdc nfiy,
nhung trong boi canh tofin ciu hoa vfi hpi
nhfip, nhfi't la khi tinh tuy thude vfio nhau
gifla cac qudc gia dan tdc ngfiy cang tang,
trong dilu kidn quan he Hoa Ky - Viet Nam
da vfi dang dupc hda giai, tfl cho la ke thfi
khdng dpi trdi chung trd thfinh dd'i tac toan
dien va con tidp tue p h i t trien theo hudng
trd thfinh dd'i t i c chie'n Iflde toan didn, thi
vdi lUdng tam, traeh nhidm dad ly vfi phap
ly, vdi tinh than nhan vfin, tinh thudng
ydu, quy trpng cupc sd'ng con ngUdi, vin dd
hfiu qua chid'n tranh Vidt Nam, mpt va'n d^
do qua khfl de lai nhflng khdng hi lang
quen, co the vfi cin phai dfldc sfl quan tam
giai quye't tfeh cue hdn nfla tfl nhilu phfa,
nhfi't lfi tfl Chfnh phu Hoa Ky.
1. Sfl t o n t h a t ve sinh m a n g vi
nhiifng m u c t i e u doi lap n h a u giita Vi&t
N a m v a Hoa Ky t r o n g c h i e n t r a n h

Tie'n hfinh cupc chid'n xam lUdc Viet
Nam, cac chinh quyin My qua 5 ddi Tdng

• PGS.TS. Khoa Lich sfl, TrUdng DHKHXH&NV - DHQG HN


^au qui ciia chien h-anh Viet Ram...
thd'ng
(Aixenhao,
Kenddy,
Gidnxdn,
Nichxdn, Pho) vdi ly do dam bao "an ninh
qud'c gia", nhfim chia cfit lfiu dai nudc Viet
Nam, bid'n mien Nam Viet Nam thanh mdt
qudc gia rieng bidt nfim trong "thd gidi tfl
do", ddl lfip vdi "phe cpng san", da huy ddng
mdt lfle lfldng ldn quan My vfi 5 nude ddng
minh cua My trfle tie'p tham chien (1), sfl
dung hau het cae chid'n lupc chie'n tranh
(trfl chie'n tranh tong lfle), h i u het vu khi
hidn dai (trfl vfl khi hat nhan) vdi nhflng
khoan ehi phi chie'n tranh khdng Id (2).
Trong lich sfl ehien tranh the gidi, Viet
Nam lfi dfi't nflde bi nem bom nhieu nhfi't.
So' bom My ndm xud'ng Viet Nam g i n ga'p 3
tdng so bom sfl dung trong Chie'n tranh thd
gidi thfl thfl Hai, trong cai gpi lfi Chinh
sfieh "lunarization" (mat trang hoa) (3).
Nghiem trpng hdn, My da sfl dung vu
khi hoa hpc, tie'n hanh khai quang rflng nui

va ddng rupng d m i l n Nam bang Chien
dich Ranch Hand (4), bien nhilu vung rflng
nui nhiet ddi rfim rap vdi nhieu t i n g thUc
vat khae nhau d mien Nam Viet Nam
thanh ddi, nui trpc; bie'n nhieu vung rflng
ngfip man thfinh efic bai hoang trong, triet
ha cic efin efl cua Quan giai phdng va du
kich; huy diet mua mang, nham cat ngudn
tid'p te ciia Iflc Ifldng each mang; ddng thdi
cfldng bfle, ddn dan vao cac trai tfip trung
hoac nhflng vung do My va chinh quyen
Viet Nam Cong hda kiem soit (5).
Vi dpc lfip tu do, ca dan tdc Viet Nam
anh dung dflng len chie'n dfi'u, neu cao
quye't tam danh My vfi thfing My. Trong
eude dung d i u lich sil mang tfnh cha't thdi
dai vfi CO t i m vdc qud'c te, nhan dan Viet
Nam phai trai qua nhflng tdn thfi't, hy sinh
vd bd be'n.
Co nhilu tfii lidu trong va ngoai nflde da
vid't v l hau qua chid'n tranh d Vidt Nam. Do
nhieu nguyen nhfin khac nhau ma nhflng

45

con so cu the chua trflng khdp, nhUng cd
mpt thUc td' khdng the phu nhfin la hfiu qua
do het sflc nfing ne ddi vdi tfi't ca cac ben
tham chien.
Tuy theo ngudn tin, cd tfl 3 de'n 5 tridu

ngudi Viet Nam bi chd't trong chid'n tranh,
hfing trieu ngudi khac bi thfldng va tan tat.
Nhflng ngudi cdn sd'ng tid'p tuc phai dd'i
mat vdi cac vfi'n d l nghiem trpng ve kinh te',
xa hpi vfi mdi trUdng mfi eude chie'n da gay
ra, trong do ty Id di dang bam sinh d Viet
Nam la eao nhfi't the' gidi (6).
Sd' lidu vd thfldng vong eua phia Vidt
Nam dupe ehfnh thflc cdng bd' gin day nhfi't
lfi gin 2 trieu thudng dan chd't; hdn 2 trieu
thudng dan mang thUdng tfit sudt ddi;
khoang 2 tridu ngfldi (gdm ca qufin nhfin)
phdi nhiem cac loai hoa chfi't ddc hai. Lfle
lUdng Quan dpi Nhan dan Viet Nam (bao
gdm ea Quan giai phong mien Nam) co
khoang 1,1 tridu quan nhan hy sinh trong
nhflng trUdng hpp khfic nhau (trflc tie'p
chie'n dfi'u tren chie'n trudng, gap tai nan,
d'm dau trdn dfldng hanh quan), 600.000
quan nhan bi thUdng hofic bi benh. Trong
sd'hy sinh, c6 300.000 qufin nhfin chfla tim
dupc hai cdt (7). Tinh chung 30 nfim chidn
tranh each mang ehd'ng xam lUdc Phap vfi
My (1954-1975) va eae cupc chid'n tranh bao
vd Td qudc chdng Khd me Do d bidn gidi
Tay Nam (1978) vfi Trung Qud'c xam Iflpc
bien gidi phia Bae (1979), eung mdt so'
chie'n dich cho'ng tho phi vfi FULRO, Viet
Nam cd trdn 1.140.000 het si (8).
Nhflng tdn thfi't v l con ngUdi dd'i vdi My

vfi cac nflde ddng minh cua My khdng phai
nhd. Theo danh sfich cua Dfii tudng niem
Chid'n tranh Viet Nam ci Thu dd
Washington DC, Hoa Ky (9), vfi Tap chi
Lich s^ Qudn si£ Vi^t Nam, tdng sdthudng
vong cua quan ddi Hoa Ky 5 Viet Nam la
365.157 quan, trong do c6 58.168 ngUdi


Rghifen clhi Lich sir. s6 4.g0i5
chdt trong liic giao tranh (kill in action)
(10). Ngofii ra cdn co 1.875 ngUdi mfi't tich
(tinh den nfim 2004). Trong sd58.168 ngfldi
My tfl tran, cd 7.878 si quan. Trong sd si
quan chet trfin, cd 426 tfl lenh vfi si quan
ehi huy (37 ngfldi efi'p tfldng). Su tdn thfi't
vl nhan mang ciia My d Viet Nam da vflpt
so tUdng vong trong Chie'n tranh the gidi
thfl Nha't vfi Chien tranh Trieu Tidn (11).
Trong sd 303.704 ngudi bi thUdng, cd
153.329 ngUdi bi thUdng nang phai nam
benh vien dfii ngay. 20.000 ngUdi My chfic
chin dfi nhidm cha't da cam do My sfl dung
d Viet Nam. Ngofii ra, con co gin 350.000
cflu binh khac (15% tdng sd) bi giai ngu
mpt each khdng vinh dU, khdng dupe bao
dam viec lfim, khong dfldc tdn trpng va tin
cfiy sau khi vd nflde. Qufin dpi cae nflde
ddng minh cila My eiing chiu nhilu thUdng
vong d Viet Nam (12).

Bdn CEinh nhflng ton tha't v l sinh mang,
h'nh My cdn phai chiu nhflng mfi't mfit nang
nd vd tinh t h i n . Hang trfim ngan lfnh My
khi vl nflde da mfic nhilu chflng rdi loan
tfim t h i n do bi chfi'n thUdng tfim ly bdi
nhflng ndi khiep sp hp gap d Viet Nam
(thfldng dfldc ngUdi My gpi la Hpi chiing
Viet Nam); khoang 200 ngan lfnh My da
mfic nghidn ma tuy trong nhflng ngay d
Viet Nam (13). Dd la nhiing cha'n ddng ldn
ve tfim ly vfi tinh cam cua ngfldi My ndi
chung vfi eae cUu chie'n binh My ndi ridng.
Ben canh do, nhflng ton thUdng v l tam ly d
hp cdn bidu hien ro rfing la thUdng xuyen
trong trang t h i i lo lfing, cfing thfing. Sd
lUdng quan nhan My bi mfic benh tam t h i n
trong vfi sau thdi gian chie'n dfi'u d Viet
Nam la nhieu nhfi't trong tfi't ca cac cudc
chien ma quan dpi nflde nay tham gia trong
lich sfl. Hfing ehue nam sau chie'n tranh,
nhflng trieu chflng benh dd vfin cdn tdn tai.
Trong thdi gian chid'n tranh, ed hdn 6
tridu ngudi My sinh sd'ng trong nhflng vung

tam chie'm d miln Nam Viet Nam, hfiu qua
la g i n nCfa tridu con lai My ra ddi, nhilu
ngUcii trong do khdng biet ro cha minh la
ai, nhidu ngUdi phai sd'ng trong cac cd nhi
vien ea trong va sau eudc chie'n.
Nhiing tdn thfi't v l con ngfldi khdng phai

la cd sd di khang dinh ben nfio thing hay
thua trong chie'n tranh, nhung chic chfin
Viet Nam phai chiu nhilu dau thUdng, ton
thfi't nha't vi nhiing vu khi hidn dai vi
cudng dp d i n h p h i ae lidt cila quan dpi My.
2. H a u q u a d a u d d n k e o dai nhieu
t h e h e c u a c h i e n t r a n h h o a hoc, nhat
la c h a t doc m a u d a cam/dioxin
Chfi't ddc da cam vfin dang p h i huy silc
khde vfi eupe song cua hfing trieu ngudi dfin
Vidt Nam, t^o nen ndi kinh hofing cho
nhieu thd' hd. Nhflng dfla tre vd tdi, t^t
nguyen, vfla chao ddi da phai lia dcfi ho^c
nd'u sdng thi sflc khoe, trf tud v i ca hinh
hfii deu khdng binh thudng. Nhflng sinh
linh vd tdi fi'y trd thfinh ndi am anh, dau
ddn cua ngUdi thfin, gia dinh vfi tofin xa hoi
(14). Tai Hdi thao Qud'c t l l i n thfl hai bfin
ve Chdt dpc hoa hoc diet co do My sH dung
trong chien tranh d Viet Nam vd tdc hgi ldu
ddi cua no doi vdi thien nhien vd con ngUdi
dfldc td ehfle tai Ha Npi (nam 1993), nhieu
nha khoa hpc Viet Nam va the gidi khang
dinh: "Chfi't ddc da cam ciia My da hiiy diSt
thidn nhidn efiy ed, hiiy diet sflc khoe con
ngfldi, gay nhilu benh tfit nang nl, gay ndn
nhieu bien doi gien di truyen qua mp hoac
qua bd, gay tai bien sinh san, qufii thai, di
dang, di tfit cua nhilu dfla con sinh ra, gay
cac benh ung thfl..." (15).

6 Vidt Nam, ed khoang 150.000 tre em
bi di dang ngay tfl khi mdi sinh ra, do cha
me eua ehflng bi phdi nhiem chfi't da earnKhoang ba trieu ngfldi Vidt Nam bi phd
nhidm didxin trong chie'n tranh va it nhit
ed mdt tridu ngudi dang bi anh hU&ig


ft^u q u i ciia cbl^n tranh Viet Ham..
nghiem trpng tfl chfi't ddc da cam. Nhilu
ngfldi trong so' hp lfi cac cUu chie'n binh.
NhQng ngfldi khac thupc the he thfl hai
hoac thfl ba. Nhidu ngUdi trong nhflng nan
nhan nay sd'ng d nhiing viing lan can vdi
cac can cfl quan sfl cfla My trflde day, nhfi't
la Bien Hda (tinh Ddng Nai), khu vuc san
bay Dfi Nfing, ndi vfin cdn tdn dpng mot
lupng ldn chat dpc da cam.

Mpt ke't qua xet nghiem dfldc cdng bo
ngfiy 25-8-2012 eho bie't, 100% mfiu mfiu
cila 62 ngUdi sd'ng d hai qufin Hai Chfiu vfi
Thanh Khe (gan san bay Dfi Nfing), dfldc
chpn ngfiu nhien, khdng cd trong danh sich
nan nhan chfi't dpc da cam, khdng ed bieu
hien bi nhilm didxin nhu nhflng nan nhan
khic, ddu nhiem chfi't dpc didxin. Dfiy lfi
kd't qua dfldc tidn hfinh tfl nam 2006, do Dfl
Theo Chu tich Hdi nan nhan chfi't ddc da i n khao sfit vfi giai quye't d nhidm didxin
cam/dioxin Da Nang, thfinh phd ed tren tai Dfi Nang (DDAMP), Quy Ford tfii trd,
5.000 ngfldi bi nhilm didxin, trong sd dd cd do cfie thanh vien Cdng ty tfl vfi'n Hatfield,

hdn 1.400 tre em, p h i n ldn bi di tfit nfing, Vfin phdng 33 cua Chi'nh phu vfi Bp Y td'
thflc hidn. Ke't qua dd hoan tofin bfi't ngd va
khdng the tfl chfim sdc dfldc minh (16).
cho phep nghi den mpt eon so ngudi bi
Theo Gifio sfl Nguyin Trpng Nhan, Pho
nhiem chfi't dpc vfldt xa hdn rat nhieu so vdi
chu tich Hpi Chfl thfip Do Vi^t Nam
mpi tfnh toin tijf trUde, Nhieu ngfldi dfin
(VAVA), "hfiu qua do chfi't ddc da cam gay
mudn dUdc xdt nghiem nhflng lo sd vi kinh
ra tdi tp hdn nhieu so vdi tfi't ca nhflng gi
phi qufi ldn, cung nhfl khdng bie't phai bfit
ma ngfldi ta nghi tdi khi chid'n tranh k i t
d i u tfl dfiu (19).
thuc" (17). Hien v i n cdn nhflng dfla tre
3. N h d n g bien doi moi trfldng sinh
sinh ra bi di tat do t i c dpng eua loai chfi't
ddc nay. NhQng nan nhfin chfi't dpc da cam t h a i d Viet N a m - Sfl t a n p h a ghd g6m
dang phai song dau ddn vi bdnh tfit. NhQng ciia c h i e n t r a n h
Si£ tdn phd moi triidng do My gay ra ldn
ngfldi lam eha me v i n muo'n ed mdt mfii fi'm
gia dinh va hfldng hanh phue cd con, nhflng den mfle da lfim phfit sinh mpt tfl tid'ng
ngUdi con tfit nguyen phai tflng giay, tflng Anh mdi, ecocide (huy didt sinh thfii). Tfl
phut chdng dd vdi di tfit b i m sinh. Mac du nam 1961 de'n nfim 1971, quan dpi My tie'n
vfiy, hp vfin yeu cupc song, vfin k h i t khao hanh d Viet Nam mot cudc chie'n tranh hda
dupc thfi'y i n h sang m^t trdi, vfin hi vpng hpe vdi quy md ldn nha't trong lich sfl chid'n
vfio nhQng didu td't dep vfi mudn lfim dflpe tranh thd' gidi. Chfi't ddc da cam mfi quan
dpi My sfl dung trong ehid'n tranh Vidt
vide hflu fch.
Nam nhfim lfim rung l i cay rflng de "vd

Viec sfl dung chfi't ddc hoa hpc da cudp di
hieu hda sfl nguy trang cila Viet cpng" chfla
sfl sdng vfi quyen sd'ng binh thfldng ciia con
mpt trong nhflng chfi't ddc hai nha't, cha't
ngfldi. Theo flde tinh, ed khoang 4,8 trieu
didxin (TCCD) vdi ndng dp ddc eao, tfl 3
ngudi Vidt Nam hi nhilm chfi't dpe da
den 4 mg/1. Khoang 80 tridu lit cha't diet cd
cam/dioxin, sd'ng tfip trung tai efic tinh dpc
va phfit quang dupe rai xuong 24,67% tdng
dfldng Trfldng Sdn vfi bien gidi Viet Namdidn tfeh lanh thd miln Nam Viet Nam,
Campuchia. Hang trfim nghin ngfldi trong
trong do p h i n ldn la chfi't dde mfiu da cam
so' dd da qua ddi; hfing trieu ngUdi vfi ea con
(20), vdi thdi gian ban phan buy udc tinh
chiu ciia ho dang phai sdng trong benh tfit,
khoang 15 ddn 20 nfim hofic lau hdn nfla.
nghdo khd do di chflng eua chfi't dpc da cam
So Iflpng rfi't ldn cha't ddc hda hpe vdi ndng
(18).
dp cao, dfldc rai di rai lai nhilu lan, khdng


Kghien ciju Lich sir, stf 4.2015
nhQng da lfim chet cac loai ddng, thflc vfit,
mfi edn gay d nhilm mdi trfldng trong mdt
thdi gian dai vfi lfim dao Ion cfie hd sinh
thai tfl nhien. Tofi an Bertrand Roussel
cung nhfl Hdi nghi Paris nfim 1970 l i n d i u
tidn td cio trflde dfl lufin the gidi sU tan

khdc cua eude chie'n tranh hda hoc cua My
tai Viet Nam; gpi dd lfi "eupe chie'n tranh
huy didt mdi trUdng, hiiy diet he sinh thai
vacon ngUdi" (21).
Cic chfi't dde hda hpc da dupc rai tfl vi
tuyen 17 tdi tfin mui Ca Mau, tap trung d
nhidu ndi khfic nhau nhfl: khu vUe hang
rfio didn tfl Mfic Namara (thudc tmh Quang
Tri), A Ludi (tinh Thfla Thidn - Hue), Sa
Thiy (tinh Kon Tum), khu C i n Gid (Thfinh
phd Hd Chi Minh) vfi Cfi Mau.
Mdi trUdng hi d nhiem didxin 5 Viet
Nam rfi't rdng, chi tinh ridng 6 khu vUc san
bay Da Nfing da cd tdi 73 000 met khdi da't
vfi t r i m tich bi nhiem didxin (22). U"dc tinh
ed khoang 366kg didxin dflpc phun rai
xud'ng mien Nam Viet Nam, chu yd'u la
vung ndng thdn. Dfi'u vdt cua didxin vfin
dupc tim thfi'y trong dfi't d h i u hd't cfie vung
hi nhiem nfing - khoang 25 "diem ndng".
Chit didxin da gay t i e dpng nfing ne tdi
mdi trUdng vfi dan cU dia phUdng. Cfie
nghidn cflu tai mdt vfii didm nong nhU san
bay A So (Thfla Thien - Hue), Da Nfing,
Bien Hda chi ra rang, chfi't didxin vfin tidp
tuc anh hudng tdi sflc khde ngfldi dfin sd'ng
tai efic vung nfiy.
Sfl p h i huy eanh quan tu nhien trong
ehien tranh lfi dieu khdng mdi me, nhflng
pham vi eua sfl p h i huy tfl nhien trong

ehid'n tranh Vidt Nam la dieu ehfla tflng
xay ra trong lich sfl nhan loai. Thiet hai doi
vdi mdi trudng qua tan khd'c de'n mfle cic
nha khoa hpc gpi dd la "hiiy diet sinh thai".
Qufin dpi My dfi tan phfi mdi trfldng tren
quy md rpng ldn vfi keo dai trong nhieu

nam, mdt cich ddng bd, lam cho nhieu hd
sinh thai tfl nhidn vdi dien tich rpng ldn 6
Viet Nam bi phfi huy. Trflde chie'n tranh,
rflng 6 miln Nam Vidt Nam cd didn tfch
bao phu la 10,3 tridu ha. Dien tich cac khu
vflc bi phun rai chiem 24% dien tich mien
Nam Vidt Nam, 86% Ifldng chfi't ddc hda
hpc dfldc rai len dfi't riing, 14% cdn lai dflpc
rai len dfi't ndng nghiep mfi ehu yeu lfi dfi't
trdng lua. Hdn 2 trieu ha dfi't rflng da hi
p h i huy. Theo cac chuyen gia moi trudng,
tfie dpng cOia chfi't ddc hda hpc rfi't da dang,
phfi huy tren 150.000 ha rflng ngfip mfin v^
khoang 130.000 ha riing trfim cila vung
chau thd sdng Me Kdng vfi hfing trfim
nghin ha da't rflng ndi dia.
Chat diet cd rai vdi ndng dp cao khong
ehi pha hiiy thfinh p h i n dinh dfldng trong
dfi't, lam cho dfi't bi cfin coi, ma vdi dilu
kien khi hfiu nhiet ddi gio mua, cic khu
rflng ra't khd cd thd tfl phuc hdi dUpc.
Kd't qua budc d i u cho bid't, trdn 3,3 tri?u
ha dfi't dai tu nhien bi rai chfi't ddc (vdi

chieu rdng bfing rai la khoang 1.000m),
trong do rflng ndi dia bi tac ddng nfing nl
vdi nhieu mfle dp khac nhau, lfim tdn thfi't
tren 100 trieu m^ go, trong dd vung Ddng
Nam Bp la mdt vung cd trdn 50% didn tfch
tli nhien bi t i c ddng. Chie'n khu D, Chidn
khu C, rflng Bdi Ldi, rflng Cu Chi... la
nhQng vung dfi bi rai hfing trieu lit chfi't
ddc cung vdi hfing trieu tfi'n bom dan, trong
do cd nhilu khu rflng da bi triet phfi hoan
toan nhu khu Ma Dfi, thudc tinh Ddng Nai,
khu Phu Binh, Bfl Gia Mfip thupe tinh
Binh Phudc (23).
Khoang 10 ddn 15 trieu hd bom, chiem
1% didn tich riing Nam Viet Nam, gfiy nen
sfl ba't on mat dfi't, lam cho dfi't de bi xdi mdn
do mfla. Hfiu qua nay cdn tie dpng xfi'u tdi
28 lflu vflc sdng d mien Trung Viet Nam: Co
16 lflu vUc, trong dd rflng bi pha hiiy chiem


Ijau quA eiia c h i ^ tranh Viet Kam..
tdi 30% tdng dien tfch tu nhien; 10 lflu vflc
mfi't 30 - 50% dien tich riing, vfi 2 lflu vfle
ma't hdn 50%. H i u he't cae con sdng nay deu
ngan va chay theo dia hinh phfle tap vfi cd
anh hfldng tnic tiep tdi cac khu vUc ha lUu.
Hang mfi'y chuc nfim sau khi chie'n tranh ke't
thiic, lu lut van thudng xuydn tan p h i luu
vflc cac sdng Hudng, Thach Han, Hfin, Thu

Bdn, T r i Khuc, Cdn, Ve, Ciu vfi Ba, d i n tdi
thiet hai ldn ve ngudi vfi cua. Nhflng hau
qua bi tham dd vfin cdn dai dfing keo dfii
chUa cd hdi kdt (24).
Chidn tranh kdt thuc, nhUng trdn ca
nflde Vidt Nam cd khoang 66.000 km^ edn tdn
dpng vat Udu bom, min. Udc tfnh cd khoang
hdn 600.000 tan bom min dang tdn tai dudi
mat da't, rai rac trdn khap ca nUdc, dae biet l i
cae tinh Nghe An, H i Ilnh, Quang Binh,
Quang Tri, Thfla Thien - Hud', Quang Nam,
Quang Ngai... So'bom min dfldc thfio gd mdi
chi dflde khoang 20%. Binh quan mdi nfim
khoang 20.000 ha dfi't dflpc ra pha. Vdi tien
dp nay, phai 300 nfim nfla mdi eo thd loai bd
dflde het cac loai bom min ehfla nd. Bom min
cdn sdt lai sau chie'n tranh vfin tie'p tuc gay
tdn thfi't nfing n l ve sinh mang, tfii san, ddi
sd'ng eiia ngUdi dfin, cfldp di mang sd'ng cua
10.529 ngfldi, lam 12.231 ngUdi bi thfldng,
trong dd 25% la tre em Ifla tuoi tfl 14 trd
xud'ng, anh hfldng nfing n l dd'n sfl phat tndn
kinh te - xa hpi (25).
4. Nhijfng co gfing c u a Viet N a m v a
Hoa Ky t r o n g v i e c giai q u y e t h a u q u a
chien t r a n h
Ngay tfl thdi kf khang chien chdng thflc
dan Phfip, vdi quan diem nhan dao vfi hda
binh, Chfnh phu Viet Nam da ed nhflng
chfnh sfich ddi vdi thfldng binh liet si, cham

soc gia dinh binh si bi tfl nan, dd'i xfl nhan
dao vdi tfl hfing binh, thUdng xdt nhQng
ngfldi lfnh Phap bi tfl vong. Vdi tinh t h i n
yeu chudng hda binh gifla cfie dan tdc vfi tfl
tfldng nhan dao, Hd Chi Minh viet:

"Tdi nghieng minh trUdc anh hdn nhflng
ehien si vfi ddng bao Viet Nam, da vi To
qud'c ma hy sinh tinh menh.
Tdi cung ngfim ngui thfldng xdt cho
nhflng ngUdi Phap da til vong.
Than oi, trUdc long bac ai thi m i u Phap
hay mau Viet cung deu la mau, ngUdi Phap
hay ngfldi Viet cung deu la ngfldi" (26).
NgUdi nhfic nhd chie'n si va ddng bfio Viet
Nam ddi xil tif te', nhan dao vdi tu binh,
khoan dung, dd lupng vdi nhflng ngfldi l i m
dfldng lac Id'i.
Sau 30 nfim ehien tranh (1945-1975),
Viet Nam da nd lue khac phiic hfiu qua
ehien tranh. Chinh phu vfi nhan dan Vidt
Nam ra sflc tim kie'm vfi quy tap hai cd't liet
Sl ve cac nghia trang, cham soc thUdng
binh, gia dinh lidt si, cham lo nudi dUdng
nan nhan chfi't dde da cam, rfi p h i , thao gd
bom min, tim kie'm ngudi My ma't tich...
Nhilu chinh sich khac phuc hfiu qua
chie'n tranh dflpe Chinh phil Vidt Nam ban
hfinh: Quyet dinh so" 16 (5-2-2004) Vi tra
gidp dot vdi hp gia dinh co tii hai ngiidi trcf

len khong tii phuc vu diitfc do hdu qud chdt
dpc hoa hoc; Quydt dinh sd 120 (5-7-2004)
Ve mpt sd che dp ddi vdi ngiidi tham gia
khdng chie'n vd con de cua hg hi hgu qud do
nhiim chd't dpc hoa hoc do My s^ dung
trong chien tranh Viet Nam; Nghi dinh so'
54 (25-5-2006) Ve hiidng ddn dieu kien de
ldm cdn cii xem xet gidi quye't chedp doi vdi
ngiidi hogt dgng khdng chien hi nhiim chdt
dpc hoa hoc vd con de cua hg... Dac bidt,
ngfiy 1-6-2012, Thu tfldng Chinh phu ban
hfinh Quyd't dinh sd^651 Ve ke hogch hdnh
dpng khdc phuc ccf bdn hgu qud chdt dpc
hoa hoc do My s^ dung trong chie'n tranh d
Viet Nam den nam 2015 vd dinh hiidng den
ndm 2020. Mue tieu cd ban lfi giai quydt
hfiu ciia chfi't doe hda hpc vdi mdi trudng vfi
con ngUdi, trong do xil ly triet de chfi't ddc
hda hpe tai vung d nhilm n^ng; 100% ngudi


Rgfaito CUT! Lich sdr. a
tham gia khang chie'n va con chfiu cua hp
bi nhilm cha't ddc hda hpe dUdc hudng chd'
dp, chinh sich ddl vdi ngUdi ed cdng; trdng
mdi 300.000 ha ruiig tren dfi't trdng, ddi
trpe do chfi't dpc hda hpc gay ra...
Hdi Nan nhan cha't ddc da cam/didxin
Viet Nam da nhfin dUdc sfl ilng hp, giup dd
tfl cfie hpi hflu nghi vdi Vidt Nam cua cfie

nUdc Anh, Phap, Dfle, Nga, Hdi ddng Hda
binh thd' gidi, Uy ban Hda binh Braxin,
Hiep hpi Hda Tai eua Trung Qud'c, Hpi
Lufit gia dan chii quo'c te, Hdi cUu ehid'n
binh thfldng tat do cha't ddc da cam Hfin
Qude (KAOVA), Hpi cuu chie'n binh My vi
hda binh (VFP), cfie td chflc van ddng cflu
trd va traeh nhiem doi vdi nan nhan cha't
dpc da cam Viet Nam d My (VAORRC),
Nhip ciu hda binh hflu nghi gifla Nam
Osaka vfi chau A cua Nhfit Ban (NPOMOA), Hda binh xanh cua An Dp (GIS), Vi
tre em didxin cila Phap, Td ehfle phat trien
Lien hdp qud'c (UNDP) vfi dai sfl quin mpt
sd'nUdcd Hfi Npi...
Tuy nhien, Vidt Nam gap rfi't nhieu kho
khfin trong vide giai quyet nhflng hfiu qua
chie'n tranh ndi chung vfi nan nhan chfi't
dpc da cam ndi rieng.
Trong sU phfit trien cila quan he Viet
Nam - Hoa Ky, mpt so' hfiu qua ehid'n tranh
da dxicic hai ben hdp tfie giai quye't.
Ve vd'n de thdo gd bom min,
ngay
10-11-2006, tai Tru sd Trung tam Cdng
nghd xfl I'f Bom min (BOMICEN), Bp tfl
l^nh edng binh tai Hfi Ndi, dai dien
BOMICEN vfi Quy cUu ehien binh My tai
Viet Nam (WAF) da ky ket giai doan H Dfl
an "Didu tra, kiem sat vfi danh gifi tac ddng
eila bom min sau chie'n tranh d Vidt Nam".

Tham gia le ky cd dai dien cic quan chflc
cfi'p cao hai chinh phu Viet Nam, Hoa Ky,
cac d^i sfl quan Austraha va Bi, cac ed
quan to chflc hflu quan. Day la mpt phan

ciia nd luc gifla eac ben trong vide khfic
phuc hau qua chid'n tranh. Dfl an nfiy bit
d i u dfldc tidn hfinh tfl nfim 2001 tai 344
tren tdng sd' 549 xa cua ba tinh Ha Tinh,
Quang Nam vfi Quang Tri. Ke't thuc giai
doan I eua dfl an (nam 2002) eho ke't qua
lfi: thao dd bom min trdn 421 ha dien tfch
dfi't dai, phfit Men vfi xfl ly an tofin 6.205
bom min, vat nd cae loai. Giai doan II ctta
dfl fin tid'p tuc trien khai d ba tinh tren va
md rpng them 133 xa d Thfla Thien - Hul
va Nghd An. So' tien tfii trd eho giai doan II
nfiy khoang 1 trieu USD, trong dd phia
W A F tai trd 850.000 USD. Dai sfl My tai
Vidt Nam, dng Micheal Marine, ndi: "day Ik
su ke't thflc cua mpt chUdng va md ra mot
chfldng mdi trong su hdp tfie gifla hai nUdc"
va dfl i n "la nd Iflc dd giai quye't mdt phin
di san cua cudc chid'n trong thd' ky trUdc".
Nhflng ngfldi linh tfl hai chid'n tuyd'n da
eung b i t tay cam kd't, cung nhau quay tr3
lai chidn trfldng xUa ndi hp tflng tham
chid'n, phd'i hpp "di ddi vfi huy bo nhflng tfin
du ciia ehien tranh, dd da't dai Viet Nam lai
cd thd dflde sfl dung, mang lai eude sdng tdt

dep hdn cho ngUdi dan Viet Nam" (27).
Ve udn de chdt dpc da cam, khi Td'ng
thd'ng My Bill Chnton tham Hfi Npi, Chu
tich nflde Viet Nam Trfin Dflc Ludng yeu
ciu Chinh phu My "nhfin trfich nhiem de
giup rfi pha min vfi giai ddc cac cfin cfl qufin
sfl trudc dfiy cua My d Viet Nam va giflp d9
cac nan nhan cha't dpc da cam Viet Nam".
Sfing ngfiy 16-12-2006, Bd Tai nguyen
Mdi trUdng, Dai sfl quan My vfi Cd quan
phfit tridn qudc td' My tai Viet Nam k$ kdt
Bien bdn ghi nhd vi chiicfng trinh sUc khoe
vd xii ly moi triidng trong vdn de gidi quyet
chdt dpc da cam d Viit Nam. Theo dd, Qudc
hdi My phan bd 6 trieu USD trong nfim
2007 va 2009 cho chUdng trinh nfiy. Theo
Dai sfl My Michael Michalak tai Viet Nam,


fj&u quA cfla chic&i tranh Viet Ram..
ban ghi nhd danh dfi'u mdt moc quan trpng
vfi mdt cfi'p do cam ket mdi trong viec cung
nhau tim eic giai phap mdi vfi sang tao cho
mdt vfi'n d l phfle tap (28).
T h i n g 2-2007, sau khi nghien cflu thUc
te' tai san bay Dfi Nfing, Dai sfl My tai Viet
Nam, Michael Marine xac nhfin cd nhidm
ddc didxin vfi phfa My da cd nhflng dpng
thai tfch Clic hdn trong vide xfl ly cha't ddc
da cam (29). Cfie quy Ford, Bill & Melinda

Gates va Atlantic Philanthropies eua My
da tai trp cho du an xay dflng efic cdng
trinh ehd'ng Ian tda tam thdi tai san bay Da
Ning; xfiy dflng phdng thf nghidm didxin;
nghien cflu cic edng nghe sinh hpc tay dpc
didxin tai san bay Dfi Nfing; Iupng hda toan
bp d nhiem, phdi nhilm va de xufi't bien
phap giam thieu tfl nam 2010 din nam
2012... Tfl ngfiy 9-8-2012, Cd quan Phat
trien qud'c te Hoa Ky (USAID) Ifi dd'i tie
cung Bd Qud'c phong Viet Nam tridn khai
du an "Xfl ly mdi trUdng d nhiem didxin tai
sfin bay Dfi Nfing", kdo dfii de'n nfim 2016
bfing vide xuc khoang 73.000 met khd'i«dfi't
vfi t r i m tieh dUa vao dun ndng de t i y rfla
chfi't dpc (30).
Gop p h i n giai quyd't hfiu qua chfi't ddc
da cam/didxin, nhdm doi thoai Viet - My dfi
xfiy di^ng ke hoach 10 nfim (2010-2019), vdi
kinh phf 300 trieu USD, thue hien qua 3
giai doan. Muc tieu ehfnh la Iam saeh dfi't
bl nhiem dioxin, khic phuc he sinh thai da
bi tan p h i va md rdng cac dich vu cung cfi'p
cho ngfldi khuyet tfit co lien quan de'n chfi't
ddc da cam/didxin. Dfinh gia vd nhflng no
lfle tfl phia My trong vide giai quyet hfiu
qua chfi't ddc da cam/didxin d Viet Nam,
ong Le Kd' Sdn, Chii tich Uy ban co vfi'n hdn
hdp My - Viet v l cha't dde da cam/didxin
ndi: "TQ vide khdng hpp t i e gi den viee hdp

t i c khoa hpc, sau dd di Ifi'y mau dioxin xac
dinh ndng dp o nhiem, xfiy dflng phfldng
phfip xfl 1^ v i giup dd nan nhan. Cd thd ndi

dd la cac bflde di tich efle trong quan hd hai
nude vfi ehung ta cung ghi nhfin sfl tich cflc
do tfl phfa My" (31).
Ngudn vien trp cua My trong vide khfic
phuc hfiu qua chat ddc da cam/didxin d Viet
Nam ngfiy cfing tang: 3 trieu USD/nam
(nfim 2007, 2009), 15 trieu USD (nfim 2010);
34 trieu USD dd tay ddc sfin bay Dfi Nfing
(nam 2011); 44 trieu USD (hai nam 2012,
2013) de tiep tuc xfl ly didm ndng chfi't ddc
da cam/didxin tai Da Ning. Bfi KC Choe,
Giim dd'c Phdng Mdi trfldng vfi Phfit tridn
xa hpi eua Cd quan Phat trien Qudc td Hoa
Ky (USAID) khfing dinh: "Nhflng vung bi d
nhilm cha't dpc da cam/didxin tai san bay
Dfi Nang se dupe lfim sach toan bp vfio nfim
2016. Ddl vdi diem ndng d nhidm chfi't dpc da
cam/didxin tai sfin bay Bien Hda (32), dang
tie'n hfinh cac bfldc danh gifi tfie ddng mdi
trfldng de dfla ra phfldng an xfl ly" (33).
Gdp phan khic phuc hau qua eua chfi't
dpc da cam/didxin ddi vdi con ngUdi, Cd
quan Phfit trien Qud'c te My (USAID) tfii
trp eho Chiicfng trinh trcf giup todn dien vd
tich htfp cho ngiidi khuyet tgt bi phcfi nhiim
bdi chat dpc da cam (chUdng trinh dien ra

tfl thfing 10-2012 dd'n t h i n g 9-2015). Mue
tieu chinh cua chUdng trinh lfi dfio tao cdng
t i c xa hpi cho can bp quan ly va eae edng
tfie vidn phuc hdi chflc nang dfla vfio edng
ddng; xay dung ke hoach hd trp cho ngfldi
khuyet tfit, cai thien chfi't lUpng va tidp cfin
cila cac dich vu chuyen bidt dfinh cho ngfldi
khuyet tfit, gdm phfiu thuat chinh hinh, vfit
ly tri lieu, ngdn ngfl, hoat ddng tri lieu; cai
thien chfi't lupng cfie dich vu y te edng edng
nhfim ngan ngfla vfi han chd mfle dp
nghiem trpng eua khuyet tat, gdm gifim sat
di tat bfim sinh, sfing loc sau sinh, phat
hidn ung thU, cac dich vu tU vfi'n phu nfl
trflde Iflc mang thai nham Iam giam nguy
cd mfic di tfit bam sinh.


52
5. Can nhieu hdn n 3a tinh nhan van
va traeh nhiem trong viec giai quyd^t
hau qua chien tranh Viet Nam
Chie'n tranh da di qua, nhflng hfiu qua
chie'n tranh khdng he bien ma't, trd thanh
nhQng vfi'n d l xa hdi, luon ddi hdi dfldc giai
quye't vfla efi'p bfich vfla lau dfii.
Vfin cdn do mdt khdi lupng Idn bom min
ehfla nd nam rai rac trdn khfip nUdc Viet
Nam, luon de dpa cudc sd'ng con ngudi, mfi
vdi tien dp nhfl hidn nay, cin cd 3 the ky

nfla de g9 bd.
Vfin cdn dd nhflng vung da't sau 40 nfim
vfin tdn du chfi't dde didxin ngofii mfle eho
phep dang gay t i c hai de'n san xufi't va ddi
sdng eong ddng cfl dan.
Van edn dd hfing trfim nghin hai cot
quan nhfin nam lai tren h i u khap cic
chie'n trUdng, hfing trfim nghin bp hai chfla
xac dinh dflde danh tinh.
NhQng con ngUdi dang mang trong minh
chfi't dpc hofi hpc da va ehUa dUde xac dinh
van tflng ngfiy tcfng gid can sfl cham sde y
te vd sflc khoe vfi benh tfit. 0 Vidt Nam, vdi
dien tfeh dfi't dai nhilm ddc rdng, so' Iflpng
ngudi nhidm dpc ra't cao, viec xac dinh
ehinh xfic nhflng ai da bi anh hudng bdi
chfi't dde didxin la vide vd cung kho khfin, vi
phai tie'n hfinh xet nghidm eho tflng ngudi
vdi chi phf khoang 1.000 USD/ngfldi/lin
(34). Mat khfic, do tfnh cha't phfle tap eua
cd chd' gay benh vfi nhQng dilu kien theo
doi va chin doan, Vidt Nam ehua the xac
dinh diy du sd'nan nhan cha't dpe hoa hpe,
ehfl chUa ndi tdi dilu kidn cham sdc sflc
khoe.
Cho du vfi'n d l hfiu qua chien tranh da
vfi dang dflpc Chfnh phu Viet Nam quan
tam giai quyd't, nhflng khdng the hofin
thanh trong mpt sdm mdt ehilu vi khdng
du ngudn lfle, tfl cd che chinh sich de'n

nhan lfle, tfl trang thidt bi cdng nghd de'n
ngudn tfii chinh...

Rghien cihi Lieh sit. s6 4.2015
Ciing vdi nhiing nd lfle cua Chinh phii va
nhan dfin Viet Nam, sU h5 trd tfl eac to chflc
qudc te vfi qude gia tren the gidi, nhat lfi tfl
phfa Chfnh phu Hoa Ky la hd't sflc cin thid't
Tuy nhidn, nhiing khoan hd trp do cdn rat
khiem tdn so vdi hau qua nghidm trpng ma
quan dpi My gay ra cho nhan dfin Viet Nam.
Hdn nQa, nhiing hd trd mdi chi tfip trung
vfio viec giai quye't va'n dd mdi trfldng, cdn
vide phat hidn va cham sdc sflc khoe, cudc
sd'ng cho nan nhfin chfi't ddc da cana/didxin
vfin cdn ra't han hep. Nhieu ngfldi da qua ddi
vi khdng du thdi gian chd dpi.
Ndi dau ve hau qua ehid'n tranh vfin am
anh nhflng ngfldi dang song mdt khi ehfla
dviac giai quyet triet de tren thfle td.
No lUc cua nhfin dan Vidt Nam vdi mong
mud'n khep lai q u i khfl dau thUdng dfi dupc
sfl chia se cua nhidu td chflc vfi ca nhan,
trong dd cd ea nhflng ngfldi My, nhflng giang
vidn, sinh vidn dai hpc vfi ea cflu qufin nhan
My titng tham chid'n tai Viet Nam...
Thing 3-2005, mdt nhdm sinh vidn vfi
efin bd giang day cila Trudng Dai hpc Ohio
Wesleyan (OWU) de'n Viet Nam trong ky
nghi Xuan de chia se tinh yeu vfi sfl chfim

sdc cua minh ddi vdi cac tre em lfi nan
nhan chfi't dpc da cam. Jennie Brunsdon,
21 tudi ndi: "Tdi rfi't vui mifng khi tham gia
dpi tinh nguyen nfiy. NhUng dilu thfl vi
hdn ca la tdi dflpe ehia se thdi gian vfi tinh
cam cua minh vdi tre em bi tfit nguyin.
Hay lfim tfi't ca nhQng dieu td't dep mfi ban
cd the, bang ta't ca nhQng phfldng tien ma
ban ed, bfing tfi't ca nhiing cich ma ban lfim
dfldc, tai mpi ndi ma ban cd thd dd'n eho tfi't
ca mpi ngfldi cd the gap... Dd lfi phfldng
cham cua tdi". V l nhflng fi'n tflpng khi gap
cac tre em la nan nhan chfi't ddc da cam tai
Lang hda binh Thanh Xufin, Lang HQu nghi
Van Canh (Ha Ndi)... Jennie Brundson, ndi:
"Tdi ra't vui vfi hanh phiic khi dUdc ehdi vdi


^flu qui ciia c h i ^ tranh Vi&t Ram...
cfie em nhd tfit nguyen, cic em la nan nhfin
cha't dpc da cam. Sfl vui ve, tfl tin cua cac em
nho tai nhiing ndi tdi ddn dfi giup tdi p h i n
nfio bdt di sU budn ba vi nhiing gi mfi Chinh
phu My da gay ra" (35).
Theo msing "mySanAntonio.com", trang
thong tin dien tfl chfnh thflc cua vung Nam
Texas thupc bang Texas, dng J a n C.
Scruggs, ngudi sang lfip vfi la Chu tieh Quy
tudng niem cuu chien binh My tai Viet Nam
(WMF), cho biet, r i t nhidu eflu chien binh

My tham ehien tai Viet Nam ed y thflc hfin
gfin vet thfldng chid'n tranh. Nhieu cUu binh
My da tCftig trd Iai Viet Nam nhieu Iin. Ban
than dng da tham Viet Nam 10 l i n (36).
Nhilu nhfi bfio qud'c td' da dd'n Viet Nam
dfla tin vd nhflng nan nhan cha't dde da
cam. Nhfi b i o Tom Fawthrop cua hang
BBC da den huyen Cii Chi, tfin mat chflng
kie'n canh nhilu nan nhan chfi't dpc da cam
vfi vid't bai v l hp.
Dudi d i u d l "Hfiu qua chidn tranh v i n
bao trum Vidt Nam", bao The gidi tri ciia
Dflc ngfiy 26-9-2010 cd bfii vid't nham keu
gpi cong ly cho cac nan nhan chfi't ddc da
cam Vidt Nam.
Bai bfio neu rd hau qua tfle thi khi
nhilm chfi't ddc nfiy lfi nhflng bieu hien eua
ngp dec, cd the gay tfl vong. Cha't nfiy con
gay hai cho nhQng phu nQ mang thai, gay
de non, say thai, khuyet tfit b i m sinh vfi
thieu nfing. Ngofii ra, chfi't dpc cdn gay ra
nhflng benh v l tim, ung thfl va than kinh.
Bai bao kdu gpi gidi chflc My thfla nhfin
nhflng hfiu qua do loai chfi't ddc hai mfi
quan dpi My rai xud'ng Viet Nam thdi chid'n
tranh nfiy gfiy ra ddl vdi ngfldi dan Vidt
CHU

Nam va bdi thfldng thfch dang cho cac nan
nhan Viet Nam (37).

Chfnh phu Hoa Ky, eie nha khoa hpc va
eae edng ty san xua't hda cha't Hoa Kjf deu
thQa nhfin chfi't doe da cam/didxin gay
nhieu tfie hai cho sQc khoe con ngfldi (38).
Ngfiy 6-1-1991, Tdng thd'ng Hoa Ky George
H. W. Bush ban hanh Ludt chdt dpc mdu
da cam nham giai quye't nhflng phfle tap
lien quan de'n efic cflu chie'n binh bi phdi
nhiSm bdi chfi't didt cd - nhfl chfi't ddc mfiu
da cam chfing han - dUdc sil dung trong ky
nguyen Viet Nam (39). Dfiy Ifi ddng t h i i
d i u tien ciia chfnh quyen My trong vide
bay td sU quan tam tdi vfi'n d l nhan dao ddl
vdi ngudi bi nhiem chfi't dpe da cam. Tuy
nhien, Lugt chdt dpc mdu da cam ndm
1991 chi hd trd cho nhflng eiiu ehid'n binh
My bi nhiem dde, khdng md rpng cho cUu
chiln binh vfi dfin thudng Viet Nam.
Trong ed che ddl thoai va hdp t i c tofin
dien, Viet Nam va Hoa Ky hofin tofin cd the
giai quyd't nhflng hfiu qua cila chie'n tranh
vdi tinh t h i n khep lai qua khfl dau thfldng
vfi kie'n t^o mpt mo hinh hpp t i e ddi bdn
eflng cd ldi.
Chinh phil Viet Nam khdng ydu eiu bfi't
cfl mpt chfnh phu nao phai xin ldi vi da dfla
luc lUdng quan sfl tdi tham gia chie'n tranh
vfi gay hfiu qua nghiem trpng doi vdi dfi't
nflde Viet Nam. NhUng trong boi eanh toan
ciu hda va hdi nhfip, mpt khi tinh tuy

thupc vfio nhau gifla cfie qud'c gia dan tpc
ngfiy cfing tfing, thi vdi tinh thfin nhan vfin,
vdi tinh thfldng ydu, quy trpng eupe sdng
con ngUdi, vdi trich nhipm dao Iy va phfip
ly, vfi'n d l h^u qua chie'n tranh Vidt Nam
c i n dflde giai quyet tfeh cflc hdn nQa.

THICH

(1). My huy d6ng tdi 6.000.000 lu^t binh si
(rieng linh My chiS^m khoing 3 t n f u ngudi) chiem
68% b6 binh, 60% h'nh thuy danh bfl, 32% kh6ng

quan chi^n thufit, 50% khong qufin chien lU0c,
40% hai qufin... chi de phyc vu cho n e n g chifi'n
tranh Viet Nam.


34

Rghien curu Lich sir, so 4.2Q15

(2). Rieng nSm 1968, m6i ngfiy My chi phi cho
cuoc chien tranh xam luoc Vi|t Nam Ien de'n
khoang 100 trieu USD, gSp 10 lan chi phi cho cuoc
chien chong ngheo doi 5 My thdi gian do.
(https. //chientr an hvie tn am. wordpress.co m/hau
qua chi€n tranh). Nhflng nguon thdng tin va each
tinh khac nhau, dUa den nhflng so heu kha da
dang, dao dong tfl 515 ty de'n 1.647 ty dola. Theo

tinh toan cua L i u NSm Goe, chi phi cho chien
tranh Viet Nam gfi'p 2,6 l i n gia tri tofin bo he
t h i n g du6ng sa gifla cac bang Hoa Ky (so heu nam
1972), gap 2,5 l i n tien My vi§n trd cho tat ca cfie
nUdc kem phat t n e n trong 25 nkm, ngon 70% tiln
chuin cbi cho qu6c phong My tfl nfim 1967 de'n
nfim 1972. Rieng nfim 1968, moi ngfiy My chi phf
cho cuoc chid'n tranh xam lU(jc Vi^t Nam len den
khoang 100 tripu USD, gap 10 l i n chi phi cho cuoc
chien chong nghdo d6i cl My thdi gian do.

(7). Lich sti khdng chien cho'ng My ctiu nudc
(1954-1975), t. 8, Nxb. Chfnh tri Quoc gia. Ha N5i,
2008, tr. 436.
(8). Thong ke nfiy neu ra tong so lifit si ciia Vifit
N a m nhUng kh5ng neu ro sS lifit si trong Chifiii
tranh
Vi?t
Nam
1954-1975.
http;//www.baodongkhoi.com.vii/?act=detai]&id=37
685.
(9). Thang 11-1982, Chinh phu Hoa Ky khinh
thfinh Dai tudng niem Chien tranh Viet Nam de
tu5ng niem nhflng cong dan My da che't fl Vi|t
Nam, ban danh sach ban dau gom 57.939 ngUcli,
trong do c6 37 cfi'p tUdng.
(10). Rifing nhiing h a u qua ve con ngUdi: Tinh
tfl gifla nflm 1961 deh nfim 1974, da co tong so
57.259 ngflcfi My da tii tran 6 Vifit Nam. Neu tinh

theo toan bo thdi gian cugc chifi'n, tfl nfim 1954 den
1975 thi CO tong so 58.168 ngudi My da che't 5 Vifit
Nam. />
(3). Sau khi n h | m chflc, Tong thS'ng Kennedy
tuyfin bo: My quy^t dinh dung chit diet co vfi cac ky
thufit tfin k^ khac de kiem soat tinh hinh mien Nam
Vifit Nam. Ngfiy 10-8-1961, quan doi My b i t d i u rai
chfl't d6c h6a hoc xuo'ng mien Nam Vifit Nam b^ng
may bay FairchiJd C123 va-Cl30. Ngfly 20-11-1961,
J. Kenenedy chinh thflc phe c h u i n ti^n hanh chien
dich khai quang d6ng ruong vfl rflng nui, chie^n dich
Ranch Hand Lockard, 239. Craig A. Lockard,
"Meetmg Yesterday Head-on. The Vietnam War in
Vietnamese, American, and Worid History",
Journal of World History, Vol. 5, No.2, 1994,
Umversity of Hawau Press, pp. 227-270.

(12). Quan d6i Hfin Quoe: 5.099 tii trfln, 11.232
bi thUdng, 4 mfl't tich trong chifi'n dfi'u; Quan d6i
Thai Lan: 351 tfl trfln, 1.358 bi thUdng; Qufln doi
Niu Dilan. 55 tii tr^n, 212 hi thUdng..., dfln theo
KOREA military army official statistics, 28- 8- 2005.

(4). Le Cao Dfli: Chat da cam trong chien tranh
Viet Nam-tinh hinh vd hgu qud, Nxb. Hfi Noi,
1999, tr. 11; N h i l u tac gia: Chdt ddc da cam-Thdm
kich vd di hoa, Nxb. Vfln nghfi TP. Ho Chf Minh,
2004, tr. 43-44.

(14). Theo Hoi Chfl thflp Do Viet Nam (VAVA),

hi$n c6 khoang 150.000 tre em bi di dang ngay tfl
khi mdi sinh ra, do cha m^ ciia chung bi phdi
nhilm chfi't da cam, chu yeu la trong thdi ky chien
tranh,

(5). Vu Le Thao Chi: "Cugc chien am thim",
Cudc khdng chien chong My, ctiu nUdc", Nxb. Dai
hoc Quoc gia Tp. H6 Chf Minh, 2005, tr. 1209.

(15). Trung Udng Hoi nan nhfln chSi't dgc da
cam/dioxin Vifit Nam: Di cUctng tuyen truyin 50
ndm thdm hga da cam b Viet Nam (10-8-1961 -108-2011), Hfi Ngi, 2011, tr.7.

(6).
Easten
38-39;
Nation,

Nick Malloni, "Agent of Destruction," Far
Economic Review, 7 December 1989, pp.
Peter Korn, "The Persisting Poison," The
8 April 1991, pp 440-45.

(11).
https.//chientranhvietnam.wordpress.com/hflu qua
chifi^n tranh

(13). American War and MiUtary Operations
Casualties: Lists and Statistics, Congressional
Research Service, ngfiy 26-2-2010, Available

online.

(16). Tin nhanh Viet Nam
bay, ngay 25-8-2012.

(VNExpress), thfl

(17).


Tjau qui eiia ehim tranh Vie» Ram..
(18). Kfi't lufln ciia nhom P2 cua H6i nghi Quoc
te nflm 1983 c6 22 nUdc t h a m dg nhU Hoa Ky,
Phap, Dflc, Hfl Lan. Nhat, Lien Xo, Tifip Khflc,
Hungary, Uc... ve hfiu qua lflu dfli cua cac chfl't
di^t CO va trui la da dUdc aii diing tai Viet Nam
trong thdi gian chien tranh da khfing dinh: c6 5
khuyet tflt b i m sinh thudng thfi'y d Viet Nam
nhUng hiem gflp hofic khong c6 t^i cac nudc khac:
1. Khuyet tfit S'ng t h i n kinh, 2. Khuyet tflt tay
chan, 3. Khuyet tflt cac giac quan nhu mflt, mui...,
4. Song sinh dfnh, 5. Sflt moi, che vdm h i u .
http:/ /
www.medinet.hochiminhcity.gov.vn/ttyh/b
shkhkt / Dioxin.htm
(19). Bao Tin nhanh Viet Nam (VNExpress)
ngfiy 25-8-2012. Hudng giai quyet trUdc mflt, tfl
d i u thang 9-2012, 25 ngfldi ( d ^ 1) se dUde ra Bfinh
vifin 103 - Hoc vi^n Quan y (Hfi Noi) dilu t n t i y
dfic trfin Cd t h i bfing phfldng phap Hubbard.

(20). Nfim 2003, J. M. Stellman, mgt nhfl
nghien eflu v l tfie hai chfi't dgc da cam 6 Viet Nam,
cho rang: so lu^ng didxin quan dgi My rai d V i | t
Nam trong nhflng nfim 1961-1971 c6 t h i dat tdi
600 kg. Xem J.M. Stellman, S.D. Stellman,
Richard
Chnstian,
Tracy
Weber,
Carrie
Tomasalle: The extent and patterns of usage of
orange and other herbicides in Vietnam - Nature,
3003, vol. 422, pp. 681-687.
(21).
http:/ /
maxreading.com/sach-fiay/Vietnam-moi- truong- va-cuoc-song / hau-qua-cua-chien.tranh-hoa-hoc-doi-voi-rung-11353.html
(22). Tin nhanh Viet Nam (VNExpress), ngfiy
25-8-2012.
(23). truong-va -cuoc -ao n g/h au-qua-cua-chien-tranhhoa-hoc-doi-voi-rung-11353.html
(24). , Cong thong tin POPs
Vifit Nam (Bd tfli nguyfin vfl Moi trUdng)
(25).
qua
ehilin tranh.
(26). H I Chf Minh: Todn tap, t. 4. Nxb. Chfnh
trj Qud'c gia, Hfi N6i, 2000, tr. 457.

(27).
(28).
(29). De'n nflm 2007, Bg Ngoai giao vfl Cue Bao

ve moi trudng Hoa Ky cung cflp 400 ngfln USD ho
trd ky thufit de c6 lap dioxin t^i cfln cfl qufln sU Dfi
Nfing. Tft nfim 2008-2010, Hoa Ky phan b^ hdn 3
trifiu USD cho cae ehUdng trinh y te dflnh cho
ngudi khuye't tflt 3 Dfi Nflng. Den thang 4-2010,
g i n 4.000 ngUcfi khuyet tflt vfl 3.000 thflnh vifin
trong gia dinh va nhflng ngUdi chfim sde ngfldi
khuye't tat da dfldc hudng ldi tfl chfldng trinh nfiy.
Xem .
(30). Tin nhanh Viet Nam (VNExpress), ngfly
25-8-2012.
(31). Thdng tfl'n xa Viet Nam: Tdi lieu
khdo ddc biit, ngfly 19-01-2010

tham

(32). Ngfly 10-3-2014, t?i H6i thao cong bd ket
qua danh gia bd sung thUc tr^ng d nhiem chfi't
dge da cam/didxin fl san bay Bifin Hda (Dong Nai)
diigc to' chflc tai Hfl Ngi, dng Le Ke" Sdn, Phd
Tong cue trfldng, Td'ng Cue mdi trudng (Bg Tfli
nguyen vfl Mdi trfldng): Tai san bay Bien Hda,
nfim 2006, da chon la'p dUdc khoang 94.000 m '
dflt vfi t r a m tich nhiem dioxin. Nflm 2014, s^ dfi't
vfl tram tich nhiem dioxin cdn l^i la 240.000 m^
(nhieu gfi'p 3 l i n khoi lUdng dioxin d sfln bay Dfi
Nflng, hdn 30 l i n so vdi san bay Phu Cat),
.
(33). http7/vava.org.vn
(34). Thdng tfi'n xa Viet Nam: Tdi Hiu

khdo ddc biit, ngfiy 19-1-2010, tr. 6.

tham

(35).
(36).
(37).
(38). Cac cong ty boa chfl't da boi thudng cho
cflu chien binh Hoa Ky 250 tnfiu USD nflm 1985.
Cuu chifi'n binh Hoa Ky vfl con cfii hg dfldc dieu tri
mien phi ve mgt sfi'bfinh tfit da dU0c kh^ng dinh lfl
do
chfl't
dfic
da
cam/dioxin
gay
ra.
/>khkt/Dioxin.htm
(39). b,edu