Nghiên cứu tính dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu của cộng đồng cư dân ven biển tỉnh nghệ an

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA SAU ĐẠI HỌC

VŨ HỒNG GIANG

NGHIÊN CỨU TÍNH DỄ BỊ TỔN THƢƠNG DO
BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU CỦA CỘNG ĐỒNG
CƢ DÂN VEN BIỂN TỈNH NGHỆ AN

LUẬN VĂN THẠC SĨ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA SAU ĐẠI HỌC

VŨ HỒNG GIANG

NGHIÊN CỨU TÍNH DỄ BỊ TỔN THƢƠNG DO
BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU CỦA CỘNG ĐỒNG
CƢ DÂN VEN BIỂN TỈNH NGHỆ AN

LUẬN VĂN THẠC SĨ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Chuyên ngành: BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Mã số: Chương trình đào tạo thí điểm

Người hướng dẫn khoa học: GS. TS Nguyễn Tro ̣ng Hiêụ

HÀ NỘI – 2015

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện
trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết, nghiên cứu tình hình thực tiễn và dưới sự hướng dẫn
khoa học của GS.TS Nguyễn Tro ̣ng Hiê ̣u . Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là
trung thực, chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Một lần nữa, tôi xin khẳng định về sự trung thực của lời cam kết trên.

Học viên

Vũ Hồng Giang


LỜI CẢM ƠN

Luận văn thạc sỹ chuyên ngành Biến đổi khí hậu “Nghiên cứu tính dễ bị
tổn thƣơng do biến đổi khí hậu của cộng đồng cƣ dân ven biển tỉnh Nghệ An”
đã hoàn thành vào tháng 12 năm 2014. Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và
hoàn thành luận văn, tác giả đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ của thầy cô, bạn vè
và gia đình.
Trước hết tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành đến thầy giáo GS.TS Nguyễn
Trọng Hiệu đã trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ trong quá trình nghiên cứu và hoàn
thành luận văn này.
Tác giả cũng chân thành cảm ơn tới anh chị đồng nghiệp, bạn bè ở Bộ Tài
Nguyên Môi trường, Trường CĐSP Vinh, Ủy ban nhân dân thị xã Cửa Lò đã hỗ trợ
chuyên môn, thu thập tài liệu liên quan để luận văn được hoàn thành.
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các thầy, cô giáo trong Khoa Sau
đại học - Đại học Quốc gia Hà Nội đã giảng dạy, truyền đạt kiến thức, tạo điều kiện
và hướng dẫn trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn.
Xin chân thành cảm ơn công ty Hello World Travel đã tạo điều kiện để cho

học viên được tham gia khóa học nhằm nâng cao kiến thức và năng lực phục vụ
công tác quản lý tại cơ quan.
Trong khuôn khổ luận văn, do thời gian và điều kiện hạn chế nên không tránh
khỏi những thiếu sót. Vì vậy rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu
của thầy cô và các đồng nghiệp
Xin trân trọng cảm ơn !
Hà Nội ngày 15 tháng 12 năm 2014
Tác giả
Vũ Hồng Giang


MỤC LỤC
Nô ̣i dung

Trang

Danh mục chữ viết tắt .................................................................................................... iii
Danh mục các bảng ........................................................................................................ iv
Danh mục các hình ........................................................................................................ vi
MỞ ĐẦU .......................................................................... Error! Bookmark not defined.
1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu......................... Error! Bookmark not defined.
2. Mục tiêu của luận văn .................................................... Error! Bookmark not defined.
3. Đối tượng nghiên cứu .................................................... Error! Bookmark not defined.
4. Nội dung nghiên cứu ...................................................... Error! Bookmark not defined.
5. Phương pháp nghiên cứu ............................................... Error! Bookmark not defined.
6. Kết quả thực hiện ........................................................... Error! Bookmark not defined.
7. Kết cấu chính của luận văn: .......................................... Error! Bookmark not defined.

Chƣơng 1: Tổng quan về tính dễ bị tổn thƣơng do biến đổi khí hậuError! Bookmark not defin
1.1. Các thuật ngữ liên quan .............................................. Error! Bookmark not defined.

1.1.1.

Một số khái niệm chung............................ Error! Bookmark not defined.

1.1.2.

Khái niệm và định nghĩa về tính dễ bị tổn thươngError! Bookmark not defined.

1.1.3. Tính dễ bị tổn thương của con người ........... Error! Bookmark not defined.
1.2. Các công trình nghiên cứu TDBTT ngoài nước ...... Error! Bookmark not defined.
1.2.1.

Đánh giá về tính dễ bị tổn thương ............ Error! Bookmark not defined.

1.2.2. Các phương pháp luận đánh giá tính dễ bị tổn thươngError! Bookmark not defined.
1.2.3. Phương pháp đánh giá tính dễ bị tổn thươngError! Bookmark not defined.
1.2.4. Một vài mô hình đánh giá TDBTT ............... Error! Bookmark not defined.
1.3. Các công trình nghiên cứu TDBTT trong nước ...... Error! Bookmark not defined.
1.4. Định hướng nghiên cứu .............................................. Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu và số liệu ........... Error! Bookmark not defined.
2.1. Phương pháp nghiên cứu ............................................ Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Phương pháp kế thừa ................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Phương pháp điều tra và khảo sát thực địa . Error! Bookmark not defined.

2.1.3. Phương pháp chỉnh lý số liê ̣u và tính toán các tham số , chỉ sốError! Bookmark not d
2.1.4. Phương pháp chuyên gia ............................. Error! Bookmark not defined.
2.1.5. Phương pháp phân tích đánh giá tổ ng hợp . Error! Bookmark not defined.
i

2.2 Các bước nghiên cứu đánh giá MĐTT ...................... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Xác định đối tượng nghiên cứu .................... Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Lựa chon chỉ số đánh giá tính dễ bị tổn thươngError! Bookmark not defined.
2.2.3. Xác định các thành tố và trị số trung bình của độ phơi nhiễm EError! Bookmark not

2.2.4. Xác định các thành tố và trị số trung bình của độ nhạy (S)Error! Bookmark not defin

2.2.5. Xác định các thành tố và trị số trung bình của khả năng thích ứng (AC)Error! Bookm
2.2.6. Xác định công thức tính dễ bị tổn thương .... Error! Bookmark not defined.
2.3. Số liệu phục vụ nghiên cứu........................................ Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Số liệu về biến đổi và xu thế biến đổi lượng mưaError! Bookmark not defined.
2.3.2. Số liệu về số ngày rét và số ngày nắ ng nóng Error! Bookmark not defined.
2.3.3. Số liệu về biến đổi và xu thế biến đổi nhiệt độError! Bookmark not defined.
2.3.4. Số liệu về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội vùng ven biển Nghệ AnError! Bookmark
2.3.5. Kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển dâng cho tỉnh Nghệ AnError! Bookmark not

Chƣơng 3: Kết quả đánh giá tổn thƣơng trên các huyện ven biển Nghệ AnError! Bookmark n
3.1. Điều kiện tự nhiên của các huyện ven biển Nghệ AnError! Bookmark not defined.
3.1.1. Đặc điểm chung ........................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Đặc điểm tự nhiên cụ thể của từng huyện liên quan đến đánh giá tổn
thương .................................................................... Error! Bookmark not defined.
3.2. Điều kiện kinh tế xã hội của các huyện ven biển Nghệ AnError! Bookmark not defined.
3.2.1. Đặc điểm chung ........................................... Error! Bookmark not defined.
3.2.2 Đặc điểm kinh tế xã hội cụ thể của từng huyện liên quan đến đánh giá tổn
thương .................................................................... Error! Bookmark not defined.
3.3 Kết quả nghiên cứu về tổn thương cho từng lĩnh vực của cộng đồng cư dân
ven biển Nghệ An ......................................................... Error! Bookmark not defined.
3.3.1. Đánh giá tổn thương trong lĩnh vực sản xuất lúaError! Bookmark not defined.

3.3.2. Kết quả đánh giá tổn thương trong lĩnh vực đánh bắt thủy hải sảnError! Bookmark n

3.3.3. Kết quả đánh giá tổn thương trong lĩnh vực cơ sở hạ tầngError! Bookmark not defin
3.4. Tổng hợp kết quả nghiên cứu về tổn thương do BDKH của cộng đồng cư dân
ven biển Nghệ An ......................................................... Error! Bookmark not defined.
3.5 Mô ̣t số đề xuấ t về đinh
̣ hướng thích ứng…………………………………..……66
KẾT LUẬN ..................................................................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 7
ii


Danh mục chữ viết tắt

AC

Khả năng thích ứng

BĐKH

Biến đổi khí hậu

E

Độ phơi nhiễm

ECLAC

Ủy ban kinh tế Mỹ Latinh và Caribe của Liên Hợp Quốc

EVI

Chỉ số tổn thương môi trường

FAO

Tổ chức lương thực và nông nghiệp Liên Hợp Quốc

GDP

Tổng sản phẩm quốc nội

HSI

Chỉ số an ninh con người

IPCC

Ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu

KT-XH

Kinh tế xã hội

MĐTT

Mức độ tổn thương

S

Mức độ nhạy cảm

TDBTT

Tính dễ bị tổn thương

UNDP

Chương trình phát triển Liên Hợp Quốc

UNEP

Chương trình môi trường Liên Hợp Quốc

WB

Ngân hàng thế giới

iii


Danh mục các bảng
Bảng 1.1: Đặc điểm của các đánh giá tính dễ bị tổn thương liên quan đến hiểm họa
tự nhiên và biến đổi khí hậu ......................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.1. Bảng qui ước mức độ tổ n thương ................ Error! Bookmark not defined.

Bảng 2.2. Các thành tố của độ phơi nhiễm tác động đế n cộng đồ ng cư dân biể n Error! Bookmar

Bảng 2.3. Các chỉ số quan trắc cần thu thập để phục vụ nghiên cứu Error! Bookmark not defin
Bảng 2.4. Tổng lượng mưa qua từng thập kỷ ở Nghệ An Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.5. Số ngày có lượng mưa lớn hơn 100mm và lượng mưa ngày lớn nhất tại

trạm thủy văn Vinh ....................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.6. Sốt đợt rét đậm, rét hại ở Nghệ An (ĐVT: Đợt) Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.7. Số đợt nắng nóng xảy ra ở Nghệ An trong những năm gần đây Error! Bookmark not
Bảng 2.8. Số cơn bão ảnh hưởng trực tiếp từ 1980-2010 Error! Bookmark not defined.

Bảng 2.9. Nhiệt độ không khí trung bình qua từng thập kỷ ở Nghệ An Error! Bookmark not defi

Bảng 2.10. Diện tích tự nhiên, dân số các xã vùng ven bờ biển Nghệ An Error! Bookmark not d
Bảng 2.11. Mức tăng nhiệt độ trung bình năm (0C) so với thời kỳ 1980-1999 theo
kịch bản phát thải trung bình (B2) ở tỉnh Nghệ An ..... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.12. Mức thay đổi lượng mưa(%) so với thời kì 1980-1999 theo kịch bản phát
thải trung bình (B2) ở tỉnh Nghệ An ............................ Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.13. Mực nước biển dâng (cm) so với thời kì 1980-1999 trên khu vực Hòn
Dấ u-Đèo Ngang ........................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.1. Đánh giá tham số phụ và trị số trung bình của độ phơi nhiễm (E) trong
lĩnh vực sản xuất lúa nước. .......................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.2. Đánh giá tham số phụ và trị số trung bình của độ nhạy cảm (S) trong lĩnh
vực sản xuất lúa nước. ................................................. Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.3. Đánh giá tham số phụ và trị số trung bình của khả năng thích ứng (AC)
trong lĩnh vực sản xuất lúa nước. ................................ Error! Bookmark not defined.

Bảng 3.4. Tính chỉ số tổn thương (V) trong lĩnh vực sản xuất lúa nước Error! Bookmark not def
Bảng 3.5. Đánh giá tham số phụ và trị số trung bình của độ phơi nhiễm (E) trong
lĩnh vực đánh bắt thủy hải sản. .................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.6. Đánh giá tham số phụ và trị số trung bình của độ nhạy cảm (S) trong lĩnh
vực đánh bắt thủy hải sản ............................................ Error! Bookmark not defined.
iv


Bảng 3.7. Đánh giá tham số phụ và trị số trung bình của khả năng thích ứng (AC)

trong lĩnh vực đánh bắt thủy hải sản ........................... Error! Bookmark not defined.

Bảng 3.8. Tính chỉ số tổn thương (V) trong lĩnh vực đánh bắt thủy hải sản Error! Bookmark no
Bảng 3.9. Đánh giá tham số phụ và trị số trung bình của độ phơi nhiễm (E) trong
lĩnh vực cơ sở hạ tầng. ................................................. Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.10. Đánh giá tham số phụ và trị số trung bình của mức độ nhạy cảm (S)
trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng ........................................ Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.11. Đánh giá tham số phụ và trị số trung bình của khả năng thích ứng (AC)
trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng ........................................ Error! Bookmark not defined.

Bảng 3.12. Tính chỉ số tổn thương (V) trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng Error! Bookmark not defin

Bảng 3.13. Bảng tổng hợp kế t quả nghiên cứu về tổ n thương theo phương án 1 Error! Bookmark

Bảng 3.14. Bảng tổng hợp kế t quả nghiên cứu về tổ n thương theo phương án 2 Error! Bookmark

v


Danh mục các hình
Hình 1.1. Qui trình đánh giá của viện môi trường Stockholm, Thụy Điển ........ Error!
Bookmark not defined.
Hình 1.2. Mô hình đánh giá TDBTT của hê ̣ thố ng tự nhiên – xã hội (Cutter, 1996)
...................................................................................... Error! Bookmark not defined.
Hình 1.3. Mô hình đánh giá TDBTT tổ n thương (Turner, 2003) .....Error! Bookmark
not defined.
Hình 1.4. Mô hình tiế p cận DPISR (UNEP, 2007) ...... Error! Bookmark not defined.
Hình 1.5. Đánh giá tính dễ bi ̣ tổ n thương do BĐKH tại Đà Nẵng và Quy Nhơn
...................................................................................... Error! Bookmark not defined.
Hình 2.1. Sơ đồ tổng quát quá trình thu thập và kế thừa tài liệu . Error! Bookmark

not defined.
Hình 3.1. Bản đồ hành chính tỉnh Nghệ An ............. Error! Bookmark not defined.

vi


TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu tiếng Việt
1. Bô ̣ TN& MT (2011), Kịch bản biến đổi khí hậu, nước biể n dâng cho Viê ̣t Nam.
2. Bộ Tài nguyên và Môi trường (2003), Thông báo đầu tiên của Việt Nam cho
công ước khung của LHQ về biến đổi khí hậu, Hà Nội.
3. Cổ ng thông tin điê ̣n tử tin̉ h Nghê ̣ An. www.nghean.gov.vn
4. Cục thống kế tỉnh Nghệ An ( 2011), Niên giám thố ng kế tỉnh Nghệ An năm 2010,
NXB Thố ng kê, Hà Nội.
5. Mai Trọng Nhuận và cô ̣ng sự (2011), Dự báo mức độ tổn thương tài nguyên môi trường vùng biển và đới ven biển Việt Nam theo các kịch bản phát triển kinh
tế - xã hội và dâng cao mực nước biển, Hà Nội.
6. Nhà xuất bản khoa học và kỹ thuật . Hà Nội – 2012. Biế n đổ i khí hậu và tác động
ở Việt Nam.
7. Nhà xuất bản tài nguyên

– Môi trường và bản đồ Viê ̣t Nam . Hà Nội – 2012.

Những kiế n thức cơ bản về biế n đổ i khí hậu .
8. Nguyễn Đứ c Ngữ (2007), Quá trình BĐKH, Tạp chí Khí tượng thủy văn.
9. Nguyễn Đức Ngữ (2002), Tìm hiểu vê hạn hán và hoang mạc hóa , NXB KHKT,
Hà Nội.
10. Nguyễn Đức Ngữ (1998), Bão và phòng chống bão, NXB KHKT, Hà Nội.
11. Nguyễn Đức Ngữ và N guyễn Tro ̣ng Hiê ̣u (2004), Khí hậu và tài nguyên khí hậu
Viê ̣t Nam, NXB nông nghiê ̣p, Hà Nội.
12. Sở tài nguyên và môi trường tin

̉ h Nghê ̣ An (2013), Báo cáo tổng hợp quy hoạch
sử dụng đấ t nông nghiê ̣p.
13. UBND tin̉ h Nghê ̣ An (2011), Kế hoạc h hành động ứng phó với biế n đổ i khí hậu
của tỉnh Nghệ An.
14. UBND tỉnh Nghê ̣ An (2011), Kế hoạch phát triể n kinh tế
tỉnh Nghệ An.

7

–xã hội 2011-2015


Tài liệu tiếng Anh
15. A. A. Yusuf (2009), Constructing The Index of Climate Change Vulnerability.
16. A. A. Yusuf and H. A. Francisco (2009), Climate Change Vulnerability
Mapping for Southeast Asia.
17. B. R. Heltberg and M. Bonch-osmolovskiy (2010), Mapping vulnerability to
climate change.
18. C. Ringler and G. A. Gbetibouo (2009), Mapping South African Farming Sector
Vulnerability to Climate Change and Variability,no. August. pp. 1–52.
19. C. Pratt, U. Kaly, and J. Mitchell (2004), Manual: How to Use the
Environmental Vulnerability Index (EVI) - SOPAC Project.
20. Iyengar and Sudarshan (1982), “A Method of Classifying Regions from
Multivariate Data,” pp. 1–5.
21. IPCC (2001), Vulnerability to Climate Change and Reasons for Concern : A
Synthesis, in Climate Change 2001: Working Group II: Impacts, Adaptation and
Vulnerabilty, Cambridge University Press.
22. IPCC (2007), Fourth Assessment Report Summary for Policymakers.
23. IPCC (2012), “Managing the Risks of Extreme Events and Disasters to Advance
Climate Change Adaptation,” Cambridge University Press, Cambridge.

24. J. W. Handmer, S. Dovers, and T.E.Downing (1999), Societal Vulnerability to
Climate Change and Variability. Kluwer Academic Publishers in Netherland, pp.
267–281.
25. K. O. Brien and R. Leichenko (2008), Human Development Report 2007/2008
Human Security, Vulnerability and Sustainable Adaptation.
26. P. Mick Kelly and W. Neil Adger (1999), Assessing vulnerability to climate
change and facilitating adaptation.
27. R. Hetberg and M. Bonch-Osmolovskiy (2011), Mapping Vulnerability to
Climate Change, no. January. pp. 1–20.

8