Sử dụng bài tập tình huống liên hệ với lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử việt nam 1945 2000 ở trường trung học phổ thông (chương trình chuẩn)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

BÙI THỊ NGÀ

SỬ DỤNG BÀI TẬP TÌNH HUỐNG LIÊN HỆ
VỚI LỊCH SỬ THẾ GIỚI TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
VIỆT NAM 1945 – 2000 Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
(CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN)

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM LỊCH SỬ
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN LỊCH SỬ)
Mã số: 60 14 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Hoàng Thanh Tú

HÀ NỘI – 2014


MỤC LỤC
Lời cảm ơn ................................................................ Error! Bookmark not defined.
Danh mục các chữ viết tắt ......................................... Error! Bookmark not defined.
Mục lục ........................................................................................................................1
Danh mục các bảng ................................................... Error! Bookmark not defined.
Danh mục các biểu đồ, sơ đồ .................................... Error! Bookmark not defined.
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................4
1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................4
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................................5
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .........................................................................10
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................11

5. Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu..........................................11
6. Giả thuyết khoa học ..............................................................................................12
7. Đóng góp của đề tài...............................................................................................12
8. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài .................................................12
9. Cấu trúc luận văn ..................................................................................................12
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG
BÀI TẬP TÌNH HUỐNG LIÊN HỆ VỚI LỊCH SỬ THẾ GIỚI TRONG DẠY

HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNGError! Bookmark
1.1. Cơ sở lý luận ...................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng bài tập tình huống liên hệ lịch sử thế giới
trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trƣờng trung học phổ thôngError! Bookmark not defined.
1.1.3. Những yêu cầu cơ bản của việc sử dụng bài tập tình huống liên hệ lịch sử thế

giới trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trƣờng trung học phổ thôngError! Bookmark not defin
1.1.4. Quy trình xây dựng và giải quyết bài tập tình huống liên hệ lịch sử thế giới
với lịch sử Việt Nam ................................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.5. Một số định hƣớng sử dụng bài tập tình huống trong dạy học lịch sử Việt
Nam ở trƣờng trung học phổ thông ........................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Thực trạng sử dụng bài tập tình huống liên hệ lịch sử thế giới trong dạy học
lịch sử Việt Nam ở trƣờng trung học phổ thông ....... Error! Bookmark not defined.

1


1.2.1. Mục đích khảo sát ........................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Nội dung điều tra ............................................. Error! Bookmark not defined.
1.2.3. Kết quả khảo sát .............................................. Error! Bookmark not defined.
1.2.4. Những vấn đề đặt ra cần giải quyết ................. Error! Bookmark not defined.

TIỂU KẾT CHƢƠNG 1............................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP SỬ DỤNG BÀI TẬP TÌNH HUỐNG
LIÊN HỆ VỚI LỊCH SỬ THẾ GIỚI TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM
TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 2000 Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG.
THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .......................................... Error! Bookmark not defined.
2.1. Vị trí, mục tiêu, nội dung kiến thức cơ bản phần Lịch sử Việt Nam từ năm
1945 đến năm 2000 ................................................... Error! Bookmark not defined.
2.2. Xác định nội dung của phần Lịch sử Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2000 có
mối liên hệ với lịch sử thế giới.................................. Error! Bookmark not defined.
2.3. Xây dựng bài tập tình huống liên hệ lịch sử thế giới với lịch sử Việt Nam từ
năm 1945 đến năm 2000 ........................................... Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Xây dựng bài tập tình huống liên hệ giữa sự kiện lịch sử Việt Nam và lịch sử
thế giới theo quy luật đồng đại .................................. Error! Bookmark not defined.
2.3.2. Xây dựng bài tập tình huống liên hệ giữa sự kiện lịch sử Việt Nam và lịch sử

thế giới theo quy luật lịch đại (liên hệ nhân quả và định hƣớng).Error! Bookmark not defined
2.3.3. Xây dựng bài tập tình huống liên hệ giữa sự kiện lịch sử Việt Nam và lịch sử
thế giới theo hƣớng liên hệ tác động, ảnh hƣởng hai chiềuError! Bookmark not defined.
2.4. Một số biện pháp sử dụng bài tập tình huống liên hệ với lịch sử thế giới trong
dạy học phần Lịch sử Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2000Error! Bookmark not defined.
2.4.1. Sử dụng bài tập tình huống kết hợp thảo luận nhóm để phân tích bản chất,

mối liên hệ của các sự kiện lịch sử, rút ra ý nghĩa và bài học lịch sửError! Bookmark not defin

2.4.2. Sử dụng bài tập tình huống hƣớng dẫn học sinh thực hiện dự án học tậpError! Bookmar

2.4.3. Sử dụng bài tập tình huống hƣớng dẫn học sinh tự học, tự nghiên cứuError! Bookmark not d
2.5. Thực nghiệm sƣ phạm ........................................ Error! Bookmark not defined.
2.5.1. Mục đích thực nghiệm .................................... Error! Bookmark not defined.
2.5.2. Đối tƣợng thực nghiệm ................................... Error! Bookmark not defined.

2.5.3. Phƣơng pháp thực nghiệm .............................. Error! Bookmark not defined.

2


2.5.4. Nội dung thực nghiệm ..................................... Error! Bookmark not defined.
2.5.5. Kết quả thực nghiệm ....................................... Error! Bookmark not defined.
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2............................................ Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................14
PHỤ LỤC ................................................................. Error! Bookmark not defined.

3


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
nghĩa xã hội ở Việt Nam. Mặt khác đây cũng là giai đoạn lịch sử gần với bối
cảnh mới của thời đại ngày nay. Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu hiện nay, Việt
Nam đang có nhiều những cơ hội và thách thức mới nên cần phải có những bƣớc
đi phù hợp, xây dựng đƣợc một nền kinh tế hùng mạnh, phát triển nguồn tri thức,
gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc... Các vấn đề
của lịch sử dân tộc chịu ảnh hƣởng và tác động qua lại với lịch sử thế giới. Việc sử
dụng kiến thức lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử Việt Nam nói chung và sử
dụng bài tập tình huống liên hệ với lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử Việt Nam
nói riêng không những giúp HS nhận thức đƣợc toàn diện sự phát triển của lịch sử
thế giới và dân tộc mà còn có tác dụng giáo dục về tƣ tƣởng, đạo đức, thế giới
quan, cách nhìn nhận, đánh giá những biến đổi của lịch sử. Tuy nhiên việc sử
dụng, liên hệ các kiến thức lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử Việt Nam ở
trƣờng phổ thông chƣa thực sự đƣợc khai thác triệt để và chƣa có biện pháp sử

dụng hiệu quả.
Lịch sử Việt Nam là hình ảnh thu nhỏ, một bộ phận của lịch sử thế giới,
nhƣng có nét riêng biệt, đa dạng và phong phú của mình, đóng góp vào sự phát
triển của lịch sử nhân loại. Ngày nay, sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã
hội chủ nghĩa đòi hỏi trƣớc hết phải hiểu sâu tình hình đất nƣớc, những điều kiện
lịch sử cụ thể và mọi mặt tình hình. Nếu không đặt lịch sử dân tộc trong mối tƣơng
quan với lịch sử thế giới, gắn với thế giới, với tiến trình phát triển thế giới thì cũng
không thể đánh giá sâu sắc và đầy đủ tình hình đất nƣớc. Chỉ có tự giác nắm chắc
những quy luật sâu xa của sự phát triển lịch sử thế giới, mới có thể xác định đúng
con đƣờng đi cho dân tộc. Chỉ có nắm bắt nhanh nhạy những tình hình mới, những
xu thế mới diễn ra trên thế giới, mới có thể đề ra những chủ trƣơng chiến lƣợc,
sách lƣợc đúng đắn, thích hợp. Do đó, để không lạc hƣớng trƣớc thế giới với các
sự kiện phức tạp, chúng ta cần tìm hiểu các mối liên hệ bản chất, những quy luật
và tính quy luật nằm ở tầng sâu thế giới hiện tƣợng, những xu thế cơ bản ở
tầm "lịch sử thế giới", tầm thời đại.

4


Việc sử dụng bài tập tình huống liên hệ với lịch sử thế giới trong dạy học lịch
sử Việt Nam giúp HS nhận thức đƣợc mối liên hệ giữa lịch sử thế giới và lịch sử
Việt Nam, đặc biệt là phần lịch sử hiện đại từ năm 1945 đến năm 2000, đồng thời
phân tích đƣợc bản chất, rút ra bài học từ các sự kiện lịch sử có quan hệ với lịch sử
thế giới, vận dụng nó vào giải quyết các tình huống thực tiễn của cuộc sống. Với
những bài tập tình huống từ thực tế cuộc sống hay tình huống do GV đặt ra sẽ giúp
học sinh nâng cao khả năng giải quyết vấn đề, khả năng hợp tác và kích thích HS
tƣ duy. Từ những tình huống đó sẽ tạo ra hứng thú đối với HS và với những kiến
thức rút ra từ việc giải quyết tình huống sẽ là những hành trang bổ ích để các em
vận dụng trong cuộc sống sau này. Do vậy, việc sử dụng các bài tập tình huống
liên hệ lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử Việt Nam và xây dựng quy trình hợp

lý và vận dụng vào dạy học là một vấn đề thiết thực.
Xuất phát những những lý do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài: “Sử dụng bài
tập tình huống liên hệ với lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử Việt Nam 19452000 ở trường THPT (chương trình chuẩn)" làm đề tài nghiên cứu cho luận văn
tốt nghiệp của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trong lịch sử phát triển của giáo dục, phƣơng pháp dạy học tình huống đã
đƣợc một số nhà nghiên cứu khoa học giáo dục quan tâm cả về mặt lý luận và thực
tiễn nhằm góp phần nâng cao tính tích cực, chủ động, sáng tạo và hứng thú học tập
của ngƣời học. Nhiều công trình nghiên cứu ở nƣớc ngoài và trong nƣớc đã đề cập
tới vấn đề dạy học thông qua nghiên cứu tình huống học tập.
2.1. Tài liệu nước ngoài
Ở nƣớc ngoài, có nhiều công trình mang tính lý luận cao, đề cập chuyên sâu
tới một số khía cạnh nhƣ làm thế nào để phát huy tính tích cực của HS, làm thế nào
để xử lý tốt mối quan hệ giữa sách giáo khoa, tài liệu tham khảo, phƣơng pháp dạy
học của GV, môi trƣờng học tập... Những cuốn sách này đã đƣợc dịch ra tiếng Việt
và đƣợc tiếp cận bởi các nhà giáo dục Việt Nam, chúng ta có thể kể đến các tác giả
và các công trình nhƣ:
Trong cuốn sách“Những cơ cở của việc dạy học nêu vấn đề” (Nxb Giáo dục 1976), tác giả V. Ôkôn đã đƣa ra khái niệm về dạy học nêu vấn đề, ông quan niệm

5


“dạy học nêu vấn đề là tập hợp những hoạt động nhƣ tổ chức các tình huống có
vấn đề, phát biểu vấn đề, giúp đỡ cần thiết cho HS trong việc giải quyết vấn đề,
kiểm tra phép giải đó và cuối cùng điều khiển quá trình hệ thống hóa, củng cố kiến
thức tiếp thu đƣợc” [49, tr.68]. Tác giả phân định “vấn đề” đƣợc nảy sinh từ “tình
huống có vấn đề”. Và theo đó, vấn đề luôn gắn với hai yếu tố “cái đã biết” và “cái
chƣa biết” trong đó cái đã biết là điều kiện để đi đến cái cần biết. Bằng việc xây
dựng cơ sở lý luận và kiểm chứng qua thực nghiệm, công trình của V.Ôkôn, từ lâu
nay, đƣợc xem là viên đá đặt nền móng xây dựng tƣ tƣởng dạy học nêu vấn đề

trong lý luận dạy học hiện đại.
I.Ia.Lecne với cuốn “Dạy học nêu vấn đề” (Nxb Giáo dục - 1977) nói về
nguồn gốc dạy học nêu vấn đề, các chức năng và tiêu chuẩn đánh giá trong dạy học
nêu vấn đề, các dạng dạy học nêu vấn đề. I.Ia Lecne là nhà sƣ phạm có đóng góp
vào việc nghiên cứu lý luận dạy học thời Xô Viết, Lecne có nhiều công trình
nghiên cứu về phƣơng pháp dạy học. Trên cơ sở phân biệt các kiểu dạy học xuất
hiện từ lâu nay, Lecne chú ý tới vấn đề phát triển tƣ duy sáng tạo cho HS, xem đó
là yêu cầu quan trọng của nhà trƣờng trong giai đoạn mới. Vì thế, ông đi sâu
nghiên cứu cơ sở lý luận của quan niệm dạy học nêu vấn đề. Lecne cho rằng “Dạy
học nêu vấn đề có nội dung là: trong quá trình HS giải quyết một cách sáng tạo các
vấn đề và bài toán có vấn đề trong một hệ thống nhất định thì diễn ra sự lĩnh hội
sáng tạo các tri thức và kĩ năng, sự nắm kinh nghiệm hoạt động sáng tạo mà xã hội
tích lũy đƣợc, sự hình thành nhân cách có tính tích cực công dân, có trình độ phát
triển cao và có ý thức tự giác của xã hội XHCN” [25, tr.81]. Trên cơ sở phân tích
mối quan hệ nội tại của dạy học nêu vấn đề, tác giả đi sâu giải thích các yếu tố tạo
nên tƣ tƣởng dạy học này, đó là “vấn đề”, “tình huống có vấn đề”.
Trong tác phẩm “Chuẩn bị giờ học Lịch sử như thế nào?” (Nxb Giáo dục,
1978), N.G.Đairi - Nhà giáo dục Liên Xô đã trình bày các nguyên tắc cơ bản của
giờ học lịch sử ở trƣờng phổ thông. Với ông trong giờ học cần đặc biệt chú ý đến
nêu vấn đề, nhằm rèn luyện năng lực nhận thức, phát huy tính tích cực độc lập suy
nghĩ của HS, góp phần nâng cao chất lƣợng của việc dạy học lịch sử.
Cuốn “Phát huy tính tích cực của học sinh như thế nào”(Nxb Giáo dục,
1978) của nhà giáo dục Liên Xô I.F.Kharlamôp đã chú ý đến tác dụng của việc

6


phát triển tƣ duy học tập của HS qua dạy học nêu vấn đề. Đồng thời qua đó ông
cho rằng để giờ học đạt chất lƣợng cao, nhiệm vụ trọng tâm là việc phát huy tính
tích cực học tập của HS. HS tự chủ động tìm tòi tri thức qua cách nêu vấn đề trong

dạy học.
Ngoài ra, nhà sƣ phạm A. M. Machiuskin trong nghiên cứu: “Các tình
huống có vấn đề trong tƣ duy và trong dạy học” nhấn mạnh vai trò của dạy học
nêu vấn đề, xem “tính nêu vấn đề trong dạy học phải đƣợc hiểu trƣớc hết là một
giai đoạn cần thiết trong quá trình hình thành hành động, trong quá trình lĩnh hội
tri thức” [1, tr. 120]. Từ căn cứ này, tác giả tập trung tìm hiểu yếu tố then chốt của
dạy học nêu vấn đề là tình huống có vấn đề và đi sâu lý giải mối quan hệ từ góc độ
tâm lý và tƣ duy khi tiến hành cách thức dạy học có tính sáng tạo.
Trong cuốn “Các phƣơng pháp dạy học hiệu quả” của các tác giả Robert J.
Marzano, Debra J. Pickering, Jane E. Pollock (Nguyễn Hồng Vân dịch, Nxb Giáo
dục, 2011). Cuốn sách giới thiệu các phƣơng pháp dạy học hiệu quả đƣợc rút ra từ
nhiều công trình nghiên cứu thực tế giảng dạy và lí thuyết tổng hợp với mục đích
phát huy cao độ khả năng học tập của HS, nâng cao chất lƣợng giảng dạy của giáo
viên đứng lớp. Nhân tố quan trọng nhất tác động đến việc học của HS là các thầy
cô giáo, trên cơ sở đó, mỗi phƣơng pháp dạy học đã chỉ ra cho GV những cách làm
cụ thể để thực hiện công tác giảng dạy hiệu quả nhất nhƣ áp dụng các nghiên cứu
khoa học vào quá trình giảng dạy; Nhận ra sự giống nhau và khác nhau; Tóm tắt và
ghi ý chính; Phƣơng pháp khích lệ học tập và công nhận những cố gắng; Bài tập về
nhà và thực hành trên lớp; Các cách thể hiện phi ngôn ngữ; Học phối hợp trong tổ
nhóm; Lập mục tiêu và đƣa ra thông tin phản hồi; Tạo và kiểm định các giả thuyết;
Gợi ý, câu hỏi và khung thông tin cho trƣớc... Khi HS tích cực tham gia học tập
đƣợc sự hỗ trợ của GV, những ngƣời khuyến khích họ và có công nghệ để hỗ trợ họ,
HS có thể đi theo cách vƣợt ra ngoài sự mong đợi thông thƣờng của một cấp hoặc
lĩnh vực cụ thể mà không mất những yêu cầu cần thiết của GV đối với HS.
2.2. Tài liệu trong nước
Ở Việt Nam, từ một số năm trở lại đây, phƣơng pháp dạy học bằng tình
huống cũng đã đƣợc nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu và đƣa vào áp dụng trong
giảng dạy ở các lĩnh vực nhƣ Quản trị kinh doanh; Luật... Đồng thời còn một số

7

những công trình nghiên cứu khác về việc áp dụng phƣơng pháp nghiên cứu tình
huống vào những môn học cụ thể ở trƣờng phổ thông.
Đối với môn Lịch sử trong nhà trƣờng, trong cuốn “Phương pháp dạy học
Lịch sử - tập I, II” do Phan Ngọc Liên chủ biên (Nxb Đại học Sƣ phạm Hà Nội,
2009) nói về bản chất dạy học nêu vấn đề, chỉ rõ khái niệm tình huống, tình huống
dạy học, xác định nguyên tắc sử dụng tình huống có vấn đề trong dạy học lịch sử
ở trƣờng THPT.
Trong tác phẩm “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường” (Nxb
Đại học Sƣ phạm, 2005) của tác giả Phan Trọng Ngọ, tác giả đã đề cập đến các
phƣơng pháp dạy học phổ biến trong nhà trƣờng nhƣ: thuyết trình, vấn đáp, thảo
luận nhóm... Trong đó có phƣơng pháp dạy học bằng tình huống. Tác giả đã chỉ ra
cơ sở lý luận của phƣơng pháp, khái niệm về tình huống, các loại tình huống, cấu
trúc của tình huống, phƣơng pháp dạy học bằng tình huống, chức năng của GV
trong dạy học bằng tình huống, điểm mạnh, điểm yếu của dạy học bằng tình huống
và một số điều cần lƣu ý khi sử dụng phƣơng pháp dạy học này... Có thể nói, với
các vấn đề mà tác giả đã đề cập trong tác phẩm đã nêu lên đƣợc những nội dung cơ bản
nhất về phƣơng pháp dạy học bằng tình huống và từ đó khẳng định đƣợc vai trò không
nhỏ của phƣơng pháp dạy học này trong hệ thống các phƣơng pháp dạy học.
Trong cuốn sách “Mối quan hệ giữa lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam trong
dạy học Lịch sử ở trường phổ thông” (Nxb Hà Nội, 2007), tác giả Nguyễn Xuân
Trƣờng đã đề cập đến việc thể hiện mối quan hệ giữa lịch sử thế giới và lịch sử
Việt Nam là điều cần thiết trong nghiên cứu và dạy học lịch sử, góp phần nâng cao
chất lƣợng giáo dục và nghiên cứu lịch sử. Đồng thời đƣa ra những nguyên tắc
trong dạy học lịch sử, đặc biệt là nguyên tắc sử dụng các loại tài liệu trong dạy học
lịch sử, sử dụng kiến thức lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trƣờng
phổ thông.
Tác giả Nguyễn Thị Côi với cuốn sách: “Các con đường nâng cao hiệu quả
dạy học Lịch sử ở trường phổ thông (Nxb Đại học Sƣ phạm, 2011); khẳng định

dạy học nêu vấn đề là một biện pháp tốt để kích thích tƣ duy của HS trong việc học tập
môn Lịch sử, chỉ ra cách thức tiến hành, các hình thức tổ chức dạy học nêu vấn đề.

8


Tác giả Vũ Quang Hiển, Hoàng Thanh Tú trong cuốn “Phương pháp dạy học
môn Lịch sử ở trường trung học phổ thông” (Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội,
2014), đã đề cập đến các vấn đề về phân loại, quy trình thiết kế và sử dụng câu hỏi,
bài tập trong dạy học lịch sử ở trƣờng phổ thông. Trong đó nhấn mạnh tới bài tập
nhận thức, đƣa ra các tình huống có vấn đề nhằm tạo hứng thú học tập cho HS.
Đồng thời đƣa ra định hƣớng nhằm hƣớng dẫn HS rèn luyện kỹ năng vận dụng
kiến thức vào cuộc sống thông qua các bài tập nhận thức.
Bên cạnh đó, còn có các bài nghiên cứu đăng trên các tạp chí nhƣ:
Trong nghiên cứu “Tổ chức hoạt động lĩnh hội kiến thức cho HS trong học
tập lịch sử ở trường phổ thông” đăng trên Tạp chí nghiên cứu giáo dục, số
72/2002, tác giả Nguyễn Thị Côi đã đề cập về các hình thức tổ chức hoạt động học
tập do GV trực tiếp tổ chức, điều khiển, lãnh đạo hoạt động nhận thức của HS
nhằm phát huy tính tích cực, độc lập nhận thức của HS khi tiến hành các bài học
lịch sử. Tác giả nhấn mạnh về dạy học nêu vấn đề là một nguyên tắc chỉ đạo nhiều
phƣơng pháp dạy học. Nó đƣợc vận dụng trong tất cả các khâu của giờ học và một
kiểu dạy học. Dạy học nêu vấn đề bao gồm: trình bày nêu vấn đề, tình huống có
vấn đề và bài tập nêu vấn đề. Trên cơ sở đó, GV tổ chức HS giải quyết vấn đề: nêu
phƣơng pháp tiếp nhận thông tin, đặt câu hỏi gợi mở kết hợp với trình bày nêu vấn
đề, tổ chức trao đổi, đàm thoại...
Tác giả Lê Thị Thu Hƣơng với bài nghiên cứu “Tình huống có vấn đề trong
dạy học lịch sử ở trường phổ thông” đăng trên Tạp chí Giáo dục, số 242, kì 2 tháng 7/2010, đã đề cập đến một số nội dung nhƣ: Thế nào là dạy học bằng tình
huống? Những ƣu điểm và khuyết điểm của dạy học bằng tình huống và vận dụng
phƣơng pháp dạy học này vào giảng dạy môn Lịch sử nhƣ thế nào để có hiệu quả.
Ngoài ra, một số công trình nghiên cứu, luận án, luận văn, khóa luận cũng đã

nghiên cứu về dạy học nêu vấn đề nhƣ: Trong đề tài khoa học cấp Đại học quốc
gia, 2010, tác giả Nguyễn Thị Phƣơng Hoa chủ nhiệm đề tài: “Sử dụng phương
pháp nghiên cứu tình huống trong giảng dạy môn Giáo dục học tại trường Đại học
Ngoại ngữ - Đại học Quốc gia Hà Nội” đã nêu lên khái niệm về tình huống, tình
huống dạy học, phƣơng pháp nghiên cứu tình huống trong dạy học, thực trạng sử
dụng phƣơng pháp nghiên cứu tình huống trong giảng dạy môn Giáo dục học ở

9


trƣờng Đại học Ngoại ngữ - Đại học Quốc gia Hà Nội; Luận văn Thạc sĩ Giáo dục
của Nguyễn Văn Quyết “Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực vào phần
lịch sử thế giới cận đại lớp 10 trung học phổ thông (Chương trình chuẩn)” (Đại
học Sƣ phạm Hà Nội, 2013); Khóa luận của sinh viên Khoa Sƣ phạm - Đại học
Giáo dục với đề tài“Sử dụng phương pháp dạy học nêu vấn đề trong giảng dạy
những nội dung lịch sử ngoại giao Việt Nam ở chương trình lớp 12” của Nguyễn
Thị Hƣờng...
Nhìn chung, phƣơng pháp dạy học bằng tình huống đã đƣợc các nhà khoa
học, nhà giáo dục quan tâm nghiên cứu nhằm vạch ra bản chất, vai trò của phƣơng
pháp này trong quá trình dạy học. Các công trình nghiên cứu trên đều tập trung
nghiên cứu việc áp dụng tình huống trong công tác giảng dạy, biện pháp sử dụng
tình huống nhằm nâng cao khả năng quyết đoán và giải quyết vấn đề của ngƣời
học. Các tác giả đều khẳng định phƣơng pháp dạy học bằng tình huống góp phần
nâng cao hiệu quả trong việc trợ giúp ngƣời học hình thành khả năng tƣ duy sâu
sắc, liên hệ lý thuyết với thực hành, và do đó, kích thích hứng thú học tập của HS.
Những công trình nghiên cứu trên là một gợi ý về mặt lý luận rất quý báu cho
chúng tôi nghiên cứu đề tài: “Sử dụng bài tập tình huống liên hệ với lịch sử thế
giới trong dạy học lịch sử Việt Nam 1945-2000 ở trường THPT (chương trình
chuẩn)".
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu: Quá trình thiết kế và sử dụng sử dụng bài tập tình
huống liên hệ với lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử Việt Nam từ năm 1945 đến
năm 2000 ở trƣờng THPT, chƣơng trình chuẩn.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu vào việc thiết kế, xây dựng quy
trình sử dụng bài tập tình huống liên hệ với lịch sử thế giới trong dạy học phần
Lịch sử Việt Nam 1945 – 2000.
Về hình thức tổ chức dạy học: tập trung vào bài học nội khóa.
Về phạm vi điều tra, khảo sát thực trạng và thực nghiệm: tiến hành tại 3
trƣờng THPT ở Bắc Ninh gồm trƣờng THPT: Tiên Du số 1, Lƣơng Tài số 1,
Lƣơng Tài số 2.

10


4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích
Trên cơ sở khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng bài tập tình huống
liên hệ lịch sử thế giới trong giảng dạy lịch sử Việt Nam, đề tài xác định mối liên
hệ giữa các sự kiện quan trọng của lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam từ năm
1945 đến năm 2000 và đề xuất các cách thức thiết kế và biện pháp sử dụng bài tập
tình huống liên hệ với lịch sử thế giới trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam hiện
đại từ năm 1945 đến năm 2000 (Lớp 12, chƣơng trình chuẩn), góp phần nâng cao
hiệu quả dạy học bộ môn.
4.2. Nhiệm vụ
- Tìm hi ểu cơ sở lý luận của việc sử dụng bài tập tình huống và những yêu
cầu cần thiết khi sử dụng bài tập tình huống liên hệ với lịch sử thế giới trong dạy
học lịch sử Việt Nam.
- Khảo sát, đánh giá thực trạng dạy học Lịch sử nói chung, thực trạng việc
thiết kế và sử dụng bài tập tình huống liên hệ với lịch sử thế giới trong dạy học lịch

sử Việt Nam nói riêng.
- Nghiên cứu nội dung phần Lịch sử Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2000
(lớp 12, chƣơng trình chuẩn), xác định mối quan hệ với lịch sử thế giới và đ ề xuất
quy trình thiết kế và định hƣớng biện pháp sử dụng bài tập tình huống theo hƣớng
liên hệ với lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử Việt Nam.
- Thực nghiệm và đánh giá tính hiệu quả, khả thi của việc thiết kế, sử dụng
bài tập tình huống liên hệ lịch sử thế giới trong giảng dạy phần Lịch sử Việt Nam
từ năm 1945 đến năm 2000.
5. Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở phương pháp luận: dựa trên những quan điểm của chủ nghĩa Mác
Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, quan điểm đƣờng lối của Đảng và Nhà nƣớc ta về
lịch sử, giáo dục.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu lí thuyết: đọc và phân tích, tổng hợp tài liệu sách báo, tạp chí,
internet… về tâm lý học, giáo dục học, phƣơng pháp dạy học lịch sử; phân tích nội
dung chƣơng trình, SGK Lịch sử lớp 12.

11


- Nghiên cứu thực tiễn: quan sát, dự giờ, trao đổi với giáo viên, học sinh, điều
tra xã hội học để đánh giá về thực trạng việc sử dụng bài tập tình huống liên hệ với
lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trƣờng THPT; Thực nghiệm sƣ
phạm nhằm kiểm tra, đối chứng kết quả nghiên cứu của luận văn.

6. Giả thuyết khoa học
Nếu GV vận dụng quy trình thiết kế và các biện pháp sử dụng bài tập tình
huống liên hệ với lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử Việt Nam theo nhƣ yêu cầu
và đề xuất trong luận văn sẽ đáp ứng đƣợc mục tiêu dạy học lịch sử nói chung, dạy
học phần Lịch sử Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2000 (lớp 12) ở trƣờng THPT nói

riêng, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học môn Lịch sử ở trƣờng THPT hiện nay.
7. Đóng góp của đề tài
Thực hiện tốt những nhiệm vụ đề ra, luận văn góp phần:
- Khẳng định vai trò, ý nghĩa, sự cần thiết của việc sử dụng bài tập tình huống
liên hệ với lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trƣờng THPT.
- Đánh giá đƣợc thực trạng dạy học lịch sử nói chung, thực trạng thiết kế và
sử dụng bài tập tình huống liên hệ với lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử Việt
Nam nói riêng.
- Xây dựng một hệ thống bài tập tình huống, đề xuất quy trình thi ết kế và sử
dụng bài tập tình huống theo hƣớng liên hệ lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử
Việt Nam và các biện pháp sƣ̉ du ̣ng bài tập tình huống theo hƣớng dạy học tích cực.
8. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài
- Ý nghĩa khoa học: làm phong phú thêm lí luận phƣơng pháp dạy học lịch sử
nói chung và vấn đề thiết kế, sử dụng bài tập tình huống liên hệ lịch sử thế giới
trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trƣờng THPT nói riêng.
- Ý nghĩa thực tiễn: là nguồn tài liệu tham khảo cho sinh viên các trƣờng Cao
đẳng, Đại học Sƣ phạm, Đại học Giáo dục; GV môn Lịch sử và bản thân tác giả
luận văn vận dụng trong quá trình dạy học lịch sử ở trƣờng THPT.
9. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 2 chƣơng:

12


Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc sử dụng bài tập tình huống liên hệ
với lịch sử thế giới trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trƣờng trung học phổ thông
Chƣơng 2: Một số biện pháp sử dụng bài tập tình huống liên hệ với lịch sử
thế giới trong dạy học lịch sử Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2000 ở trƣờng trung
học phổ thông. Thực nghiệm sƣ phạm.

13


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. A. M. Machiuskin (1972), Tình huống có vấn đề trong tư duy và trong dạy
học. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
2. Allan C. Ornstein, Thomas J. Lasley (2000), Các chiến lược để dạy học có
hiệu quả. Tài liệu tham khảo nội bộ (bản dịch trƣờng Đại học Sƣ phạm thành
phố Hồ Chí Minh).
3. Đặng Quốc Bảo (2002), Vận dụng phương pháp nghiên cứu tình huống vào
công tác huấn luyện tại trường cán bộ quản lý và đào tạo. Tài liệu trƣờng Cán
bộ quản lý giáo dục, Hà Nội.
4. Nguyễn Lăng Bình (chủ biên) (2010), Dạy và học tích cực: Một số phương
pháp và kỹ thuật dạy học. Nxb Đại học Sƣ phạm.
5. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Chương trình giáo dục phổ thông - môn Lịch
sử. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
6. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008), Sách giáo khoa Lịch sử lớp 12 (chƣơng trình
chuẩn).
7. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn dạy học và kiểm tra, đánh
giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh môn Lịch sử,
Hà Nội.
8. Nguyễn Thị Côi (2011), Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học
lịch sử ở trường phổ thông. Nxb Đại học Sƣ phạm.
9. Nguyễn Văn Cƣờng – Bernd Meier (2014), Lý luận daỵ học hiện đại – Cơ sở
đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học. Nxb Đại học Sƣ phạm Hà
Nội.
10. Vũ Dũng (chủ biên) (2008), Từ điển Tâm lý học. Nxb Từ điển Bách khoa.
11. Vũ Thế Dũng (2007), “Học tập và giảng dạy bằng phƣơng pháp nghiên cứu
tình huống”, Tạp chí nghiên cứu Tài chính-Kế toán, tr.57-61.
12. Đỗ Ngọc Đạt (1997), Tiếp cận hiện đại hoạt động dạy học. Nxb Đại học Quốc

Gia Hà Nội.
13. Trần Văn Giàu (1980), Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam.
Nxb Khoa học xã hội.

14


14. Lê Mậu Hãn (chủ biên) (2008), Đại cương Lịch sử Việt Nam, tập III. Nxb
Giáo dục, Hà Nội.
15. Nguyễn Thị Thu Hằng, Dƣơng Chí Luyến (2012), “Vấn đề sử dụng bài tập tình
huống trong môn Tâm lý học”, Tạp chí Dạy và học ngày nay (7), tr. 41-42.
16. Vũ Quang Hiển (chủ biên) (2014), Bộ đề thi môn Lịch sử. Nxb Đại học Quốc gia
Hà Nội.
17. Vũ Quang Hiển, Hoàng Thanh Tú (2014), Phương pháp dạy học môn Lịch
sử ở trường trung học phổ thông. Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
18. Nguyễn Thị Phƣơng Hoa (2005), “Phƣơng pháp dạy học thông qua thực hành
dạy“: Lịch sử ra đời, khái niệm và cấu trúc”, Tạp chí Giáo dục (112), tr. 26-27.
19. Nguyễn Thị Phƣơng Hoa (2009), “Sử dụng phƣơng pháp tình huống trong
dạy học Giáo dục học”, Tạp chí Giáo dục (227), kì 1 tháng 12/2009.
20. Mai Quang Huy, Đinh Thị Kim Thoa, Trần Anh Tuấn (2009), Tổ chức và
quản lý hoạt động giáo dục trong nhà trường. Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
21. Đặng Thành Hƣng (2008), “Khái niệm tình huống dạy học trong dạy học giải
quyết vấn đề”, Tạp chí giáo dục, tr. 13-16.
22. Lê Thị Thu Hƣơng (2010), “Tình huống có vấn đề trong dạy học lịch sử ở
trƣờng Phổ thông”, Tạp chí Giáo dục (242), kì 2 - tháng 7/2010.
23. Nguyễn Thị Hƣởng, Nâng cao tính tích cực học tập môn Lịch sử cho học sinh
THPT thông qua hoạt động nhóm. KLTN- 2010.
24. I.F.Kharlamôp (1978), Phát huy tính tích cực của học sinh như thế nào. Nxb
Giáo dục, Hà Nội.
25. I.Ia.Lecne (1977), Dạy học nêu vấn đề. Nxb Giáo dục, Hà Nội.

26. Nguyễn Văn Khánh, Vũ Quang Hiển (2004), Chiến thắng Điện Biên Phủ với
Hiệp định Giơnevơ về Đông Dương. Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
27. Nguyễn Văn Khánh (2004), “Chiến thắng Điện Biên Phủ trong Lịch sử Việt
Nam và thế giới”, Tạp chí Lịch sử Quân sự (1), tr. 4-5,60.
28. Nguyễn Văn Khánh (2005), “Việt Nam trong tiến trình thống nhất đất nƣớc,
đổi mới và hội nhập”, Tạp chí Lịch sử Quân sự (6), tr. 40-41.
29. Nguyễn Hữu Lam, Giảng dạy theo phương pháp tình huống (bài giảng).
Chƣơng trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright (01/10/2003 - 04/10/2003) tại FETP.

15


30. Nguyễn Thị Lan (2006), “Sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu tình huống trong
giảng dạy các môn quản lý kinh tế trong trƣờng đại học”, Tạp chí kinh tế đối
ngoại (21).
31. Nguyễn Đình Lễ, Bùi Thị Thu Hà (đồng chủ biên) (2008), Tìm hiểu Lịch sử
Việt Nam qua hỏi đáp, tập 4. Nxb Đại học sƣ phạm Hà Nội.
32. Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi, Trần Vĩnh Tƣờng
(đồng chủ biên) (2002), Một số chuyên đề phương pháp dạy học lịch sử. Nxb
Đại học Quốc gia Hà Nội.
33. Phan Ngọc Liên (chủ biên) (2009), Phương pháp dạy học Lịch sử tập I, tập II.
Nxb Đại học Sƣ phạm.
34. Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đinh Thị Kim Thoa, Trần Văn Tính (2009), Tâm lý
học giáo dục. Nxb Đại học quốc gia.
35. N.G.Đairi (1978), Chuẩn bị giờ học Lịch sử như thế nào. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
36. Phan Trọng Ngọ (2000), Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường.
Nxb Đại học Sƣ phạm.
37. Phan Trọng Ngọ (chủ biên) (2001), Tâm lý học hoạt động và khả năng ứng
dụng vào lĩnh vực dạy học. Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
38. Robert J. Marzano, Debra J. Pickering, Jane E. Pollock (2011), Các phương

pháp dạy học hiệu quả (Nguyễn Hồng Vân dịch). Nxb Giáo dục, Hà Nội.
39. Phan Thế Sủng (2005), Tình huống và cách ứng xử tình huống trong quản lý
giáo dục và đào tạo. Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
40. Nguyễn Anh Thái (chủ biên) (2009), Lịch sử thế giới hiện đại. Nxb Giáo dục,
Hà Nội.
41. Hoàng Thanh Tú (2010), “Dạy học lịch sử với việc rèn luyện kỹ năng vận
dụng kiến thức vào cuộc sống của học sinh trung học phổ thông”, Tạp chí Dạy
và Học ngày nay, số tháng 2/ 2010.
42. Hoàng Thanh Tú (2011), Tổ chức, hướng dẫn ôn tập trong dạy học lịch sử ở
trường THPT, Luận án tiến sĩ Giáo dục học, trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội.
43. Trần Anh Tuấn (chủ biên) (2008), Giáo dục học đại cương. Nxb Đại học
Quốc gia Hà Nội.

16


44. Trịnh Đình Tùng (chủ biên) (2005), Hệ thống các phương pháp dạy học lịch
sử ở trường THCS. Nxb Đại học Sƣ phạm, Hà Nội.
45. Thái Duy Tuyên (1999), Những vấn đề cơ bản của giáo dục học hiện đại, Nxb
Giáo dục, Hà Nội.
46. Topolsky (1978), Phương pháp luận của sử học. Bộ Đại học và Trung học
chuyên nghiệp, Hà Nội.
47. Ngô Đăng Tri (2010), 80 năm Đảng Cộng sản Việt Nam – Những chặng
đường lịch sử. Nxb Thông tin và Truyền thông.
48. Nguyễn Xuân Trƣờng (2007), Mối quan hệ giữa lịch sử thế giới và lịch sử
Việt Nam trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông. Nxb Hà Nội.
49. V. Ôkôn (1976), Những cơ sở của dạy học nêu vấn đề. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
50.
51.

17