TÀI LIỆU đặc TRƯNG cơ bản của lối SỐNG xã hội CHỦ NGHĨA và NHỮNG vấn đề xây DỰNG lối SỐNG XHCN ở nước TA HIỆN NAY

LỐI SỐNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
I - LỐI SỐNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA NÓ
1- LỐI SỐNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
Lối sống là một phạm trù chính trị- xã hội vừa mang tính giai cấp, tính dân tộc
vừa mang tính nhân loại, được nhiều môn khoa học nghiên cứu dưới những góc
độ khác nhau, như xã hội học, triết học, tâm lý học, đạo đức học. Dưới góc độ
chính trị- xã hội, chủ nghĩa xã hội khoa học quan niệm :
Lối sống là tổng hòa các phương thức hoạt động sống căn bản của các dân
tộc, các giai cấp, các tầng lớp xã hội và các cá nhân được qui định bởi phương
thức sản xuất nhất định và được biểu hiện trong hành vi của con người trên các
lĩnh vực của đời sống xã hội.
Theo quan niệm của chủ nghĩa Mác- Lênin, trong tính hiện thực của nó,
bản chất con người là tổng hoà các quan hệ xã hội. Vì vậy, lối sống- một phẩm
chất của con người cũng được hình thành theo đúng qui luật chung đó. Lối sống
được hình thành và bộc lộ ra trong cuộc sống của họ như là kết quả của một quá
trình sống, hoạt động và giao tiếp xã hội. Trong cuộc sống, hoạt động của con
người bao giờ cũng gắn với điều kiện, hoàn cảnh nhất định và chịu sự quy định
của điều kiện và hoàn cảnh đó. Đồng thời, thông qua hoạt động thực tiễn, con
người cũng tác động trở lại tự nhiên, xã hội và cải tạo nó theo ý muốn chủ quan
của mình, trên cơ sở nhận thức được quy luật. Do đó, con người vừa là chủ thể
sáng tạo ra hoàn cảnh, đồng thời con người cũng là sản phẩm của hoàn cảnh.
Trong mối quan hệ con người và xã hội, con người (cá nhân và cộng đồng xã hội)
bằng các hoạt động thực tiễn: lao động sản xuất, nghiên cứu khoa học và đấu
tranh cách mạng cải tạo xã hội, sáng tạo ra các giá trị văn hoá, làm cơ sở hình
thành nên lối sống của mình, trong đó phương thức sản xuất là nhân tố quyết định
nhất. Đúng như C. Mác- PH.Ăng ghen khẳng định: “Không nên nghiên cứu
phương thức sản xuất ấy đơn thuần theo khía cạnh nó là sự tái sản xuất ra sự tồn
tại thể xác của các cá nhân. Mà hơn thế, nó là một phương thức hoạt động nhất
định của những cá nhân ấy, một hình thức nhất định của hoạt động sống của họ,
một phương thức sinh sống nhất định của họ”1 .
Lối sống do phương thức sản xuất quyết định và biến đổi tuỳ thuộc vào sự

biến đổi của quan hệ sản xuất và sự phát triển của lực lượng sản xuất. Do đó,
tương ứng với mỗi phương thức sản xuất sẽ có một lối sống đặc trưng.
Lối sống được thể hiện trong toàn bộ các hoạt động căn bản của con người,
trên các lĩnh vực đời sống xã hội, được biểu hiện thông qua hoạt động sống của
họ và bị quy định bởi điều kiện sống nhất định, nên con người trong các điều kiện
sống cụ thể khác nhau, có lối sống khác nhau. Con người nói chung và lối sống
của họ không bao giờ tách rời khỏi sự quy định của các nhân tố xã hội. Con người
1

Hệ tư tưởng Đức, C.Mác-Ph.Ăngghen , Toàn tập, Tập 3, Nxb CTQG, H.1995, Tr 30.

1


của các thời đại lịch sử khác nhau, các hình thái kinh tế- xã hội, phương thức sản
xuất khác nhau, chế độ xã hội, dân tộc, giai cấp, tầng lớp xã hội, cơ cấu xã hội
khác nhau và mỗi cá nhân khác nhau thì lối sống của họ có sự khác biệt. Dĩ nhiên
là lối sống của con người- loài người và xã hội loài người là một dòng chảy lịch
sử liên tục, đan xen các mối quan hệ xã hội, bên cạnh sự khác biệt về lối sống do
điều kiện lịch sử, phương thức sản xuất quy định, con người, loài người cũng có
những nét chung, giá trị chung trong cuộc sống. Cần thấy lối sống là một sản
phẩm lịch sử xã hội mang tính biện chứng, trong mối quan hệ giữa cái chung- cái
riêng, cái phổ biến- cái đặc thù. Bởi vậy, khi xem xét lối sống cần có quan điểm
khách quan, toàn diện, lịch sử, cụ thể, có như vậy mới thấy rõ bản chất và các
hiện tượng phong phú, đa dạng, sinh động trong lối sống của con người và xã hội
cùng các yếu tố liên quan, chi phối tới nó.
Khi xem xét lối sống cần phải đặt nó trong mối quan hệ với mức sống, chất lượng
sống, nếp sống, lẽ sống. Mức sống là một nội dung quan trọng của lối sống, được
đo bằng những chỉ tiêu về lượng (Thu nhập thực tế của gia đình, của cá nhân, số
lượng những vật phẩm tiêu dùng tính theo đầu người như mức bình quân: lương

thực, than, thép, điện thoại, vô tuyến, xe máy, ô tô... của một quốc gia tại một thời
điểm nhất định). Mức sống phụ thuộc vào trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất và năng suất lao động.
Chất lượng sống bao gồm cả mức sống và những điều kiện lao động, sinh
hoạt và tổ chức thời gian nhàn dỗi, chất lượng dịch vụ, y tế, giáo dục, môi trường
xung quanh... những cơ hội phát triển, cống hiến, hưởng thụ của mỗi con người,
ngoài ra còn môi trường chính trị, tự do dân chủ, bình đẳng, đời sống văn hóa,
tinh thần phong phú. Nên không thể xét chất lượng sống một cách tách rời các chỉ
tiêu về mức sống như các nhà kinh tế, xã hội học tư sản thường làm. Những chỉ
tiêu về mức sống và về chất lượng sống phải được xem xét trong sự thống nhất
của chúng, mới phản ánh đúng chất lượng sống cao hay thấp, lối sống văn minh
hay lạc hậu.
Quan điểm Mác xít khẳng định: lối sống là tổng hoà các phương thức hoạt
động sống căn bản của con người trong một xã hội, một giai cấp, tầng lớp xã hội
cụ thể. Xét cho cùng lối sống được xác định bởi một phương thức sản xuất, do
trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và tính chất của các quan hệ sản xuất
quyết định; lối sống là hình thức biểu hiện của tính tích cực xã hội của con người
trong lĩnh vực lao động, trong sử dụng thời gian nhàn dỗi, trong quan hệ xã hội,
quan hệ gia đình và sinh hoạt tư tưởng, văn hóa.
Với ý nghĩa đó, chính chủ nghĩa xã hội đem lại một lối sống tốt đẹp, chất
lượng sống cao hơn cho con người so với chủ nghĩa tư bản, bảo đảm ở mức tốt
nhất tự do về mặt xã hội của cá nhân, thoát khỏi sự bóc lột về kinh tế, sự áp bức
về giai cấp, dân tộc; tự do về tư tưởng, tinh thần và có điều kiện phát triển toàn
diện của mỗi cá nhân.
2


Lối sống được biểu hiện ra ở nếp sống và lẽ sống. Nếp sống là những đặc
điểm ổn định, tương đối bền vững của những nét riêng biệt nào đó của lối sống,
trở thành thói quen trong hoạt động sản xuất, sinh hoạt xã hội, tổ chức cuộc sống,

giao tiếp hàng ngày. Nhiều nếp sống lâu đời trở thành phong tục, tập quán, lễ
nghi trong sinh hoạt từng vùng, miền, dân tộc, giai cấp. Nếp sống chính qui, kỷ
luật của quân đội là nếp sống tốt đẹp được hình thành do rèn luyện, tu dưỡng kiên
trì, nghiêm túc, trở thành một phẩm chất tiêu biểu của người quân nhân cách
mạng.
Lẽ sống là mặt ý thức, tư tưởng của lối sống, là sự lựa chọn chủ quan của
con người, giai cấp, dân tộc theo một lý tưởng sống nhất định. Lẽ sống được hình
thành trên cơ sở giáo dục, giác ngộ, rèn luyện, trải nghiệm trong cuộc sống, trên
cơ sở nắm bắt được qui luật vận động khách quan của lịch sử, lẽ sống có ý nghĩa
quyết định đến lối sống của mỗi cá nhân, giai cấp, dân tộc.
Lối sống xã hội chủ nghĩa là tổng hòa các phương thức hoạt động sống của
nhân dân lao động, thể hiện nội dung và trình độ phát triển tính tích cực xã hội
của họ, trong điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội, văn hoá của quá trình xây dựng
chủ nghĩa xã hội.
Lối sống xã hội chủ nghĩa đối lập trực tiếp với lối sống tư sản, điều đó trước hết
là do hai lối sống đó có sự khác nhau căn bản về cơ sở kinh tế.
Lối sống tư sản được hình thành trên cơ sở chế độ chiếm hữu tư nhân về tư
liệu sản xuất, đó là chế độ sản sinh ra sự bóc lột giữa người với người, phân chia
xã hội thành những giai cấp đối kháng, tạo ra tình trạng cạnh tranh khốc liệt và lối
sống rất khác nhau giữa các giai, tầng trong xã hội tư bản. Trong lối sống tư sản,
chủ nghĩa cá nhân, cái tôi được tuyệt đối hóa, lợi ích cá nhân được coi là tiêu chí
cao nhất, là thước đo giá trị nhân cách, mục tiêu lý tưởng cuộc sống tất cả vì đồng
tiền.
Lối sống xã hội chủ nghĩa từng bước được hình thành trên cơ sở chế độ
công hữu về tư liệu sản xuất được thiết lập phù hợp với trình độ phát triển của lực
lượng sản xuất. Chế độ sở hữu công cộng, liên kết con người lại với nhau bằng
những mối quan hệ bình đẳng, hợp tác và tương trợ xã hội chủ nghĩa, loại trừ
những đối kháng xã hội và sự cạnh tranh một mất, một còn giữa người với người.
Đúng như C.Mác- PH. Ăng ghen khẳng định: “Hoạt động sống của họ như thế
nào thì họ là như thế ấy. Do đó, họ là như thế nào, điều đó ăn khớp với sản xuất

của họ, với cái mà họ sản xuất ra, cũng như với cách họ sản xuất. Do đó, những
cá nhân là như thế nào, điều đó phụ thuộc vào những điều kiện vật chất của sự
sản xuất của họ”1.
Dưới chủ nghĩa xã hội, sự phát triển của lực lượng sản xuất ngày càng cao,
quan hệ sản xuất từng bước được hoàn thiện, tính chất của lao động ngày càng xã
hội hóa, những điều kiện lao động ngày càng đảm bảo an toàn, thuận lợi; đời sống
1

Mác- Ăng ghen, Toàn tập, tập 3, Nxb CTQG, H. 1995, Tr30.

3


vật chất và tinh thần của nhân dân ngày càng được nâng cao; xã hội phát triển ổn
định và đoàn kết; quan hệ giữa người và người ngày càng tiến bộ, văn minh. Do
đó, lối sống xã hội chủ nghĩa ngày càng hoàn thiện, giữ vai trò chủ đạo trong lối
sống của các tầng lớp xã hội. Tuy nhiên, Nhà nước xã hội chủ nghĩa vẫn phải tăng
cường quản lý xã hội bằng pháp luật và qui chế, quy định. Phải có sự kích thích
bằng kinh tế đối với lao động của mỗi cá nhân, thực hiện phân phối theo lao
động. Đảng Cộng sản và Nhà nước xã hội chủ nghĩa phải thông qua công tác giáo
dục toàn diện một cách sâu rộng, đồng thời phải kiên quyết đấu tranh ngăn chặn,
loại trừ những biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống, các biểu hiện lối sống tư
sản, tiểu tư sản, tàn dư phong kiến. Tất cả những điều đó làm cho lối sống xã hội
chủ nghĩa được hình thành mang tính tự giác cao.
2. Đặc trưng của lối sống xã hội chủ nghĩa
Một là tính tích cực lao động.
Đây là đặc trưng cơ bản nhất của lối sống xã hội chủ nghĩa. Lao động là
thuộc tính bản chất của con người, là nhân tố cơ bản, quyết định đến sự tồn tại,
phát triển của xã hội; là nền tảng hình thành và phát triển những phẩm chất tốt
đẹp và năng lực sáng tạo của con người; lao động là nguồn gốc của mọi giá trị

văn hoá và của cải của mỗi cá nhân, cộng đồng dân tộc và toàn nhân loại. Tuy
nhiên, dưới các chế độ xã hội cũ, lao động đơn thuần là phương thức hoạt động
mưu sinh, hoặc là sự cưỡng bức, ép buộc của giai cấp thống trị, bóc lột đối với
quần chúng nhân dân bị áp bức, nó đem lại sự giàu có và hưởng thụ xa hoa của
thiểu số bóc lột. Để có nhiều của cải và lợi nhuận, các giai cấp bóc lột không từ
một thủ đoạn nào để bòn rút sức lao động và chiếm đoạt các sản phẩm lao động
của quần chúng bị áp bức. Vì vậy, lao động dưới chủ nghĩa tư bản là nỗi cực khổ,
đầy ải và bất hạnh của đại đa số nhân dân, con người có xu hướng muốn trốn
tránh, thoát khỏi lao động, nhất là lao động chân tay. Còn đối với bọn bóc lột,
chúng là những kẻ lười nhác, không lao động, nhưng lại chiếm đoạt giá trị lao
động của quần chúng nhân dân làm tài sản riêng của mình.
Dưới chủ nghĩa xã hội, các giai cấp bóc lột bị đánh đổ và xoá bỏ. Lao động trở
thành quyền lợi và nghĩa vụ của mọi thành viên xã hội. Nhân dân lao động được
giải phóng, làm chủ tư liệu sản xuất và tài nguyên của đất nước, lao động cần cù,
sáng tạo, làm ra của cải ngày càng dồi dào cho xã hội và được hưởng thụ những
sản phẩm đó tương xứng với sức lao động của mình. Do đó, trong xã hội xã hội
chủ nghĩa, lao động không chỉ là phương thức để tồn tại, là động lực quyết định
của sự phát triển xã hội, mà còn là phương thức sống căn bản của con người, là
vinh dự, tự hào, là niềm vui và lẽ sống, niềm hạnh phúc của con người. Dưới chủ
nghĩa xã hội, những kẻ lười lao động, ăn bám sẽ bị đào thải, bị khinh bỉ và không
thể có cuộc sống hạnh phúc.
Dưới chủ nghĩa xã hội, lao động là giá trị xã hội có sức mạnh điều chỉnh ý thức
và hành vi của con người, định hướng cho toàn bộ phương thức hoạt động sống4


lối sống của họ. Trong lối sống xã hội chủ nghĩa, tính tích cực lao động được thể
hiện ở thái độ lao động mới, lao động là vinh dự và trách nhiệm của mỗi công
dân, ở tinh thần chủ động, tự giác, lòng yêu lao động, quý trọng các giá trị lao
động của mỗi người và cộng đồng; lao động có tổ chức, có kỷ luật, kỹ thuật, năng
suất, chất lượng, hiệu quả cao; đấu tranh với mọi biểu hiện lười biếng, trốn tránh

lao động, tham ô, lãng phí, xa hoa, xâm hại đến lợi ích của người khác, của tập
thể và xã hội.
Với ý nghĩa sâu sắc của nó, lao động là hoạt động cơ bản, chủ đạo của con người
trong xã hội xã hội chủ nghĩa, là cơ sở để từ đó hình thành, củng cố và phát triển
các đặc trưng khác của lối sống xã hội chủ nghĩa và các phẩm chất, năng lực của
con người. Vì vậy, dưới chủ nghĩa xã hội, giáo dục thái độ lao động mới và kỹ
năng lao động là nội dung quan trọng của giáo dục đạo đức, lối sống, giáo dục
nghề nghiệp… góp phần hình thành con người mới xã hội chủ nghĩa.
Hai là, làm chủ, dân chủ
Đặc trưng cơ bản của xã hội xã hội chủ nghĩa là xã hội do nhân dân lao động làm
chủ xã hội, tôn trọng và bảo đảm cho quyền làm chủ của nhân dân được thực hiện
đầy đủ và ngày càng mở rộng trên các lĩnh vực đời sống xã hội; mặt khác, phát
huy quyền làm chủ của nhân dân tạo ra động lực to lớn thúc đẩy sự phát triển xã
hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Dưới chủ nghĩa xã hội nhân dân lao động
là người chủ tập thể của tất cả của cải vật chất và văn hoá, đều bình đẳng về
quyền lợi và nghĩa vụ”. Sống và hoạt động trong môi trường xã hội dân chủ đó,
làm cho ý thức, thái độ và hành vi, năng lực làm chủ của mỗi cá nhân và cộng
đồng được hình thành, củng cố và ngày càng phát triển, trở thành một nét đặc sắc
trong lối sống xã hội chủ nghĩa. Là chủ nhân của xã hội xã hội chủ nghĩa, địa vị
làm chủ của con người xã hội chủ nghĩa được thể hiện toàn diện: làm chủ tự
nhiên, làm chủ xã hội và làm chủ cuộc sống của bản thân mình.
Làm chủ tự nhiên trong lối sống xã hội chủ nghĩa thể hiện ở hoạt động sống
không ngừng khám phá để hiểu biết sự phong phú, sinh động và đa dạng của
thiên nhiên, nắm bắt quy luật vận động của tự nhiên để sống hài hoà, gần gũi với
thiên nhiên, cải tạo, lợi dụng nó phục vụ cho cuộc sống của con người. Làm chủ
tự nhiên không phải là hành động sống bất chấp quy luật tự nhiên, tàn phá và làm
huỷ diệt tài nguyên, môi trường, làm ô nhiễm môi trường. Con người xã hội chủ
nghĩa làm chủ tự nhiên, sống có ý thức, có tri thức không ngừng nâng cao sự hiểu
biết thiên nhiên, có thái độ sống tích cực, bảo vệ thiên nhiên, làm cho thiên nhiên
ngày càng giàu đẹp, ngăn chặn những hành vi huỷ hoại môi trường thiên nhiên.

Làm chủ xã hội trong lối sống xã hội chủ nghĩa thể hiện tập trung ở những hoạt
động góp phần thúc đẩy sự phát triển và tiến bộ xã hội. Đó là ý thức, trách nhiệm
công dân, tích cực tham gia quản lý xã hội, quản lý nhà nước, đấu tranh chống
mọi hành vi xâm phạm đến lợi ích xã hội, chế độ xã hội chủ nghĩa; thực hiện tốt
5


nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc, chống các hiện tượng tiêu cực, tệ nạn xã hội; đó là thái
độ sống tôn trọng pháp luật, kỷ cương xã hội.
Làm chủ bản thân được thể hiện trong lối sống xã hội chủ nghĩa đó là việc mỗi cá
nhân, trong mối quan hệ gắn bó với cộng đồng, được cộng đồng xã hội tạo mọi
điều kiện cho sự phát triển toàn diện các phẩm chất và năng lực của mình, nhận
thức rõ và có hành vi đúng, phù hợp với mối quan hệ giữa “tự do” và “tất yếu”; tự
quyết định vận mệnh tương lai cuộc sống của mình; không ngừng làm giàu tri
thức, tình cảm, hoàn thiện nhân cách, biết vươn lên vượt qua mọi khó khăn trong
mọi hoàn cảnh, phát huy hết mọi khả năng, trí tuệ, năng lực của bản thân để chiến
thắng chính mình, sống có ích, đóng góp nhiều nhất cho tiến bộ xã hội. Làm chủ
bản thân trong lối sống xã hội chủ nghĩa còn ở chỗ mỗi người có đủ ý chí, nghị
lực đứng vững trước những cám dỗ dễ làm sa ngã lòng người, trước sự tấn công
của chủ nghĩa cá nhân, lề thói thực dụng. Làm chủ bản thân cũng đối lập với tính
ích kỷ, thói kiêu ngạo, cách sống khép kín, tuyệt đối hoá cái riêng, cái cá nhân,
đối lập cá nhân với tập thể và xã hội.
Dân chủ trong lối sống xã hội chủ nghĩa thể hiện tập trung ở ý thức và hành vi
dân chủ của mỗi người, ở việc tôn trọng các thiết chế dân chủ, tôn trọng quyền tự
do dân chủ của mỗi cá nhân, cũng như các quy chế dân chủ cộng đồng và pháp
luật nhà nước, kỷ luật của mỗi tổ chức chính trị- xã hội, đoàn thể mà mình tham
gia. Đặc biệt, đó là hoạt động thực hiện các quyền dân chủ của nhân dân trong các
lĩnh vực đời sống xã hội, kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội; trong ứng xử các
quan hệ xã hội; trong việc xây dựng và hoàn thiện chế độ dân chủ xã hội chủ
nghĩa và xây dựng hệ thống chính trị.

Đặc trưng làm chủ và dân chủ trong lối sống xã hội chủ nghĩa được hình thành và
phát triển trong mỗi con người và xã hội gắn liền với sự phát triển của xã hội xã
hội chủ nghĩa và sự trưởng thành của mỗi con người, trở thành một giá trị cuộc
sống mang tính ổn định, thành nhu cầu, thói quen, nếp sống cá nhân và tập quán
xã hội, thành một giá trị văn hoá của con người và xã hội xã hội chủ nghĩa.
Ba là, tính tập thể cao
Đây là một đặc trưng cơ bản của lối sống xã hội chủ nghĩa, nó hoàn toàn đối lập
với chủ nghĩa cá nhân và chủ nghĩa tập thể hình thức dưới chủ nghĩa tư bản. Tính
tập thể trong lối sống xã hội chủ nghĩa được hình thành, phát triển và củng cố trên
cơ sở kinh tế là chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, cơ sở chính trị do nhân dân
lao động làm chủ, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
Tính tập thể cao của lối sống dưới chủ nghĩa xã hội không đối lập với sự phát
triển của cá nhân, mà trái lại tạo điều kiện thiết thực cho sự phát triển của mỗi cá
nhân. Chỉ có trong tập thể, cá nhân mới có thể phát triển tất cả các tố chất và khả
năng của mình. Sự kết hợp giữa tập thể với những cá nhân được thực hiện trong
mọi lĩnh vực của đời sống xã hội xã hội chủ nghĩa, theo nguyên tắc kết hợp hài
hòa lợi ích xã hội, lợi ích tập thể, lợi ích cá nhân. Trong đó lợi ích cá nhân là
6


động lực trực tiếp và “Mình vì mọi người, mọi người vì mình” là phương châm
xử thế của mọi con người trong xã hội.
Biểu hiện của tính tập thể cao của lối sống xã hội chủ nghĩa là luôn có ý
thức trách nhiệm chính trị cao đối với tập thể và xã hội, đặt lợi ích cá nhân trong
lợi ích tấp thể và lợi ích xã hội; quan tâm đến vận mệnh đất nước, dân tộc, quê
hương, đến sự phát triển và tiến bộ xã hội; phát huy tính tích cực xã hội của mỗi
thành viên trong các lĩnh vực xã hội; kiên quyết đấu tranh bảo vệ lợi ích chung;
tích cực tham gia vào hoạt động xã hội, xây dựng mỗi tập thể và xã hội thật sự
lành mạnh, văn minh; nêu cao tinh thần đoàn kết, tương trợ giúp đỡ lẫn nhau giữa
người với người trong mọi hoạt động và cuộc sống. Tuy nhiên, cần chú ý không

nên tuyệt đối hóa lợi ích tập thể, lợi ích xã hội mà coi nhẹ lợi ích cá nhân, đánh
mất cá tính, cào bằng mọi nhu cầu sở thích, khả năng, sự đa dạng và phong phú,
tính cách của mỗi cá nhân; áp đặt một khuôn mẫu sơ cứng, máy móc đối với cả
cộng đồng.
Bốn là, giàu lòng nhân ái
Đây là sự quan tâm của xã hội và của tập thể đối với mỗi con người, con người
với tập thể và mối quan hệ tốt đẹp giữa con người với con người. Nó được thể
hiện ở phương châm sống và hành động của toàn xã hội là tất cả vì hạnh phúc con
người; giải phóng con người ra khỏi mọi xiềng xích áp bức, bóc lột cả vật chất và
đời sống tinh thần, xây dựng mối quan hệ tương thân, tương ái giữa người với
người. Dưới chủ nghĩa xã hội, con người là giá trị cao nhất, là tài sản quý báu
nhất trong mọi thứ tài sản, là nguồn lực quyết định nhất trong mọi nguồn lực. Bởi
vậy, con người được sống trong môi trường xã hội luôn trân trọng giá trị con
người, dành cho con người những gì tốt đẹp nhất. Ở đây mối quan hệ giữa người
với người không đối lập nhau, cạnh tranh loại bỏ nhau, mà trái lại luôn quan tâm
lẫn nhau, giúp đỡ lẫn nhau cùng tiến bộ; lợi ích giữa các cá nhân,xã hội ngày càng
hài hòa, thống nhất, tạo nên sự đồng thuận trên dưới và nhất trí cao về chính trị
tinh thần. Điều đó thể hiện ở chỗ xã hội luôn quan tâm đến cá nhân, tạo mọi điều
kiện thuận lợi cho cá nhân phát triển, còn cá nhân luôn có trách nhiệm đến xã hội,
tự giác đặt lợi ích xã hội lên trên hết, khi cần biết hy sinh lợi ích cá nhân. Không
những thế, dưới chủ nghĩa xã hội, mối quan hệ giữa người với người, quan hệ
tình đồng chí, nghĩa đồng bào, dân một nước được giải quyết thấu lý, đạt tình trên
tinh thần hợp tác, hữu nghị, bình đẳng, cùng phát triển, hiểu biết và tôn trọng lẫn
nhau. Đồng thời lòng nhân ái trong lối sống xã hội chủ nghĩa còn thể hiện ở tinh
thần đồng cảm, thương yêu, đùm bọc, giúp đỡ lẫn nhau giữa người với người
trước những tai ương, rủi ro trong cuộc sống.
Năm là, sống lạc quan cách mạng
Sống lạc quan cách mạng là luôn nhận thức được qui luật vận động, phát triển tất
yếu của lịch sử, xây dựng niềm tin trên cơ sở thế giới quan khoa học, phương
pháp luận biện chứng. Từ đó, nhân dân lao động có thái độ tích cực đối với cuộc

7


sống, đối với lao động sản xuất. Tin tưởng vào sự tất thắng của chủ nghĩa xã hội,
tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng cộng sản và con đường xã hội chủ nghĩa mà
Đảng và nhân dân ta đã lựa chọn. Trước những khó khăn của cuộc sống hoặc sự
thăng trầm của cách mạng… nhưng nhân dân lao động vẫn không bi quan, chán
nản, dao động, đánh mất niềm tin vào tiền đồ và tương lai của chủ nghĩa xã hội.
Sống lạc quan cách mạng, nên nhân dân lao động luôn kiên định niềm tin, biết
vượt qua thử thách để tiến hành đến cùng mục tiêu, lý tưởng đã chọn. Sống lạc
quan cách mạng làm cho cuộc sống của con người và xã hội thật đáng yêu. Họ
quý trọng cuộc sống, không ngừng vươn lên làm cho cuộc sống ngày càng tốt đẹp
hơn, phong phú hơn, trong sáng và lành mạnh hơn.
Sống lạc quan cách mạng xa lạ với sự bốc đồng, nông nổi, hay chủ quan, kiêu
ngạo thiếu chín chắn, không suy xét thận trọng trước những vấn đề của cuộc
sống. Đồng thời, nó hoàn toàn đối lập với kiểu sống bi quan, tiêu cực, thực dụng,
sống gấp, ủy mị, buông thả, trông chờ, ỷ lại.
Sáu là, kết hợp chặt chẽ chủ nghĩa yêu nước chân chính với chủ nghĩa quốc
tế của giai cấp công nhân.
Đặc trưng này bắt nguồn từ địa vị kinh tế- xã hội, bản chất sứ mệnh lịch sử của
giai cấp công nhân và từ sự thống nhất lợi ích dân tộc, quốc gia, quốc tế. Giai cấp
công nhân luôn coi nhiệm vụ của quốc tế như chính nhiệm vụ của mình, giúp đỡ
một cách vô tư, không điều kiện, để tạo sự phát triển toàn diện của từng dân tộc
và mặt khác, phấn đấu cho sự xích lại gần nhau giữa các quốc gia dân tộc. Về
phương diện này lối sống xã hội chủ nghĩa đối lập hoàn toàn với lối sống tư sản,
vì dưới chủ nghĩa tư bản sự kỳ thị và chia rẽ dân tộc hết sức sâu sắc, đó cũng là
cơ sở cho chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi, chủ nghĩa sô vanh tồn tại và phát triển, chia
rẽ giữa các dân tộc để chúng dễ bề cai trị.
Những đặc trưng của lối sống xã hội chủ nghĩa là đặc trưng chung cho tất cả
các nước, mà ở đó chủ nghĩa xã hội đã chiến thắng, đã xây dựng xong cơ sở vật

chất cho chủ nghĩa xã hội. Song, điều đó cũng không loại trừ tính đặc thù của lối
sống ở từng quốc gia, dân tộc gắn liền với trình độ phát triển kinh tế, văn hóa, xã
hội của dân tộc đó, ngoài ra đặc trưng lối sống còn phụ thuộc vào các nhân tố xã
hội cụ thể, lăng kính của từng người như mục tiêu, lý tưởng, động cơ, nhu cầu,
trình độ nhận thức. Do đó, không phải cứ có phương thức sản xuất xã hội chủ
nghĩa là ắt sẽ có lối sống xã hội chủ nghĩa mà phải thông qua giáo dục, rèn luyện
và xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa ngay từ khi bắt tay xây dựng chủ nghĩa xã
hội.
3-Tính tất yếu xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay
Xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa là tất yếu khách quan xuất phát từ đòi hỏi của
quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội. Xây dựng chủ nghĩa xã hội là một sự nghiệp
cách mạng vĩ đại, toàn diện, sâu sắc và triệt để trên tất cả các lĩnh vực của đời
sống xã hội, muốn xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội phải có con người xã
8


chủ nghĩa, muốn có con người xã hội chủ nghĩa phải xây dựng lối sống xã hội chủ
nghĩa. Đồng thời xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa còn là một nhiệm vụ cơ bản
của cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa là một tất yếu còn xuất phát từ vai trò to lớn
của lối sống: nó là bộ mặt đạo đức của xã hội, là tiêu chí để đánh giá sự tiến bộ xã
hội và tính ưu việt của chủ nghĩa xã hội so với các chế độ xã hội trước đó. Bản
chất ưu việt của chủ nghĩa xã hội không chỉ đo bằng mức tăng trưởng kinh tế và
năng suất lao động cao, khoa học kỹ thuật tiên tiến, đời sống vật chất tinh thần
của nhân dân lao động không ngừng được cải thiện, mà dưới chủ nghĩa xã hội còn
có đầy đủ những điều kiện để xây dựng một lối sống tốt đẹp, tạo điều kiện cho
con người có một môi trường sống trong sạch, lành mạnh, không ngừng phấn đấu
vươn lên làm chủ tự nhiên, xã hội và làm chủ bản thân.
Đất nước ta đã bước vào xây dựng chủ nghĩa xã hội trên phạm vi cả nước từ
1976, quá trình đó phương thức sản xuất xã hội chủ nghĩa từng bước được xây

dựng, củng cố và phát triển, chế độ công hữu về tư liệu sản xuất từng bước được
xác lập phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, đó là
những cơ sở kinh tế, xã hội quan trọng đề từng bước hình thành lối sống xã hội
chủ nghĩa. Đi đôi với xây dựng, phát triển kinh tế, Đảng cộng sản Việt Nam luôn
quan tâm xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa và khẳng định đất nước ta có điều
kiện cần và đủ để xây dựng lối sống mới ngay từ đầu.
Những điều kiện cơ bản đó là: cả nước đã thống nhất, đi lên chủ nghĩa xã
hội, dưới sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước xã hội chủ nghĩa.
Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa được xác lập, củng cố từ Trung ương đến cơ
sở để bảo vệ, phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Dân tộc Việt nam có có
truyền thống văn hóa lâu đời, có tinh thần yêu nước nồng nàn, ý chí đấu tranh
kiên cường, bất khuất. Nhân dân Việt Nam cần cù sáng tạo trong lao động, anh
dũng ngoan cường trong chiến đấu, đoàn kết gắn bó keo sơn. Đồng cam cộng
khổ, chia sẻ ngọt bùi, đó là những nếp sống vô cùng quí báu đã được hun đúc
trong suốt chiều dài phát triển của lịch sử dân tộc và đó là nền tảng xã hội vững
chắc để xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa.
Xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa là tất yếu khách quan còn xuất phát từ
thực trạng lối sống của xã hội ta hiện nay. Do có quan điểm, đường lối đúng đắn
của Đảng và cơ sở kinh tế, xã hội vững chắc, nên lối sống mới xã hội chủ nghĩa ở
nước ta từng bước được hình thành, củng cố và phát triển, đã tạo nên lối sống
khác hẳn về chất so với lối sống trước đây. Trước hết, làm thay đổi địa vị của
quần chúng lao động từ người làm thuê thành người làm chủ, hình thành ý thức
làm chủ tập thể cho quần chúng nhân dân ; Chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ
Chí Minh đã chiếm lĩnh vị trí thống trị trong đời sống tinh thần xã hội, các truyền
thống của dân tộc được khơi dậy, phát huy; văn hóa, lối sống mới được xây dựng,
tạo mối quan hệ tốt đẹp giữa người với người; quan hệ giai cấp, dân tộc, quốc gia
9


phát triển, mở rộng, trên nguyên tắc tôn trọng độc lập chủ quyền, hợp tác, bình

đẳng cùng có lợi. Nhiều nếp sống văn hóa truyền thống được khôi phục, tạo nên
sự đoàn kết, gắn bó, tình làng, nghĩa xóm, đùm bọc, thương yêu chia ngọt sẻ bùi,
tối lửa, tắt đèn có nhau.
Trong xu thế hợp tác, mở cửa, hội nhập và phát triển, Việt Nam đã tiếp thu
được những tinh hoa của văn hóa nhân loại để bổ sung, hoàn thiện lối sống của
mình.
Bên cạnh những ưu điểm là cơ bản, hiện nay xung quanh vấn đề lối sống
còn nhiều bất cập thể hiện: ý thức và năng lực làm chủ của nhân dân lao động
chưa cao, thậm chí có lúc, có nơi còn suy giảm. Do tác động mặt trái của nền kinh
tế thị trường, nên việc giải quyết lợi ích cá nhân, tập thể, xã hội rất phức tạp.
Nhiều lúc, nhiều nơi lợi ích của cá thân, gia đình, dòng họ, địa phương đặt lên
trên lợi ích của tập thể, của xã hội. Tình trạng mất dân chủ, dân chủ hình thức còn
khá phổ biến, tạo nên oan ức, khiếu kiện tràn lan, kéo dài. Cơ chế thị trường đang
làm thay đổi nhiều chuẩn mực đạo đức và định hướng giá trị. Những tư tưởng tiến
bộ, yêu thương con người, ý thức trách nhiệm của cá nhân đối với cộng đồng,
tinh thần gương mẫu, tiên phong có chiều hướng giảm sút ở một bộ phận xã hội.
Sự biến đổi của tình hình thế giới nói chung và sự khủng hoảng sụp đổ của
hệ thống xã hội chủ nghĩa nói riêng, làm cho niềm tin vào lý tưởng xã hội chủ
nghĩa của một bộ phận không nhỏ quần chúng nhân dân lao động đã dao động,
phai nhạt.
Những năm gần đây các tôn giáo và tư tưởng lạc hậu phục hồi nhanh chóng
và có xu hướng phát triển. Nạn mê tín dị đoan khá phổ biến, nhiều hủ tục đang có
chiều hướng gia tăng trong việc tổ chức đám cưới, đám tang, lễ hội. Đáng lo ngại
là một bộ phận thanh niên, học sinh, sinh viên có nhận thức chính trị lệch lạc, tư
tưởng mơ hồ, đạo đức cách mạng suy giảm, sống buông thả, hưởng thụ.
Đáng chú ý số người hành nghề mê tín dị đoan, lợi dụng tín ngưỡng, tôn
giáo để “buôn thần bán thánh” có xu hướng gia tăng, tác động tiêu cực đến lối
sống lành mạnh của nhân dân và thế hệ trẻ. Kinh sách đủ loại, đồ thờ cúng được
bán la liệt trên thị trường, các nghi lễ tôn giáo gắn liền với mê tín dị đoan không
chỉ diễn ra ở nơi chùa chiền mà đã len lỏi vào cơ quan, trường học. Lễ hội ngày

nay vừa mang tính chất sinh hoạt văn hóa, vừa mang tính chất tín ngưỡng tôn
giáo. Hai đặc điểm này đan quyện vào nhau rất khó phân biệt gianh giới, rất dễ bị
kẻ xấu lợi dụng để tuyên truyền mê tín dị đoan.
Ngoài ra còn do ảnh hưởng của một số trào lưu tư tưởng- triết học phương
Tây như chủ nghĩa thực dụng, chủ nghĩa hiện sinh, chủ nghĩa Phơ rớt... đã tác
động trực tiếp đến tư tưởng và lối sống của một bộ phận dân cư, nhất là tuổi trẻ.
Tư tưởng địa vị, danh vọng, chạy theo đồng tiền và lợi ích trước mắt, sống ích kỷ
chỉ biết có mình, sống trong tâm trạng cô đơn, buồn chán, sống buông thả, rượu
chè, ma tuý, thích bạo lực để giải quyết mối quan hệ trong đời sống xã hội, gia
10


đình... đặc biệt nhức nhối là sự suy thoái về đạo đức lối sống của một bộ phận
không nhỏ cán bộ, đảng viên.
Ngay từ những ngày đầu đất nước bước vào công cuộc đổi mới, tại đại hội VI,
Đảng ta chỉ rõ: “Vấn đề đạo đức xã hội đang được đặt ra một cách cấp bách,
trong xã hội ta đang diễn ra cuộc đấu tranh giữa hai lối sống: lối sống có lý tưởng,
lành mạnh, trung thực, sống bằng lao động của mình, có ý thức tôn trọng, bảo vệ
của công, chăm lo lợi ích của tập thể và của đất nước, với lối sống thực dụng, dối
trá, ích kỷ, ăn bám, chạy theo đồng tiền”1.
.Những biểu hiện của sự suy thoái đạo đức, lối sống hiện nay là chủ nghĩa cá
nhân, chủ nghĩa thực dụng phát triển; Quan liêu, lãng phí của công, tham nhũng,
hối lộ, ăn chặn, ăn chia, bòn rút của công, sống xa hoa hưởng lạc diễn ra khá phổ
biến. Tình trạng chạy chức, chạy quyền, chạy chỗ, chạy lợi, chạy tội đang có
chiều hướng gia tăng. Đúng như báo cáo của Bộ chính trị tại hội nghị Trung ương
VI (lần 2) Ban chấp hành Trung ương khoá VIII đã chỉ rõ: “ Cần đặc biệt quan
tâm đến tình trạng quan liêu, suy thoái, biến chất của một bộ phận cán bộ, đảng
viên đang diễn ra phổ biến, tinh vi và nghiêm trọng hơn, nhất là sự suy thoái về tư
tưởng chính trị và đạo đức lối sống, sự vi phạm nguyên tắc tập trung- dân chủ, kỷ
cương, kỷ luật lỏng lẻo…đang làm suy yếu sức chiến đấu của Đảng, làm suy

giảm lòng tin của nhân dân”.
Nguyên nhân của tình trạng suy thoái đạo đức, lối sống là do: tàn dư của lối
sống cũ để lại, hơn nữa trong điều kiện mới, một bộ phận cán bộ đảng viên mắc
chủ nghĩa cá nhân, sống buông thả, thiếu tu dưỡng, rèn luyện. Trong khi sự giáo
dục, quản lý, kiểm tra của các tổ chức Đảng, trước hết các cấp uỷ và chi bộ còn
lỏng lẻo, đồng thời chưa có quy chế để nhân dân tham gia giám sát, quản lý cán
bộ đảng viên một cách chặt chẽ.
Chủ nghĩa thực dụng phát triển có cơ sở kinh tế sâu xa, từ mặt trái cơ chế thị
trường, mở cửa, làm thay đổi thước đo, chuẩn mực đạo đức, kích thích lòng ham
muốn tiền tài, địa vị, lối sống xa hoa, hưởng lạc. Bên cạnh đó, chính sách đãi ngộ,
nhất là chính sách tiền lương chưa đảm bảo cho cán bộ, công chức sống bằng
lương, đó cũng là một nguyên nhân làm cho nạn nhũng nhiễu tiêu cực phát triển.
Ngoài ra, sự suy thoái đạo đức, lối sống hiện nay còn do các thế lực thù địch ráo
riết thực hiện chiến lược “diễn biến hoà bình” bằng mọi thủ đoạn tinh vi, nham
hiểm, đầu độc, làm thoái hóa đạo đức, lối sống cán bộ, đảng viên, để thực hiện
những ý đồ chính trị đen tối của chúng.
Từ những lý do trên, đặt ra tất yếu phải xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa
trong tình hình hiện nay.
II- Những giải pháp cơ bản xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
và quân đội ta hiện nay

1

Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nxb ST, H.1987, Tr127.

11


1- Giải pháp cơ bản xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện
nay.

Xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa là một sự nghiệp lâu dài gắn liền với
quá trình cải tạo xã hội cũ và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Do vậy, trong xây dựng
lối sống xã hội chủ nghĩa phải chú ý đầy đủ các điều kiện vất chất, tinh thần, phải
tích cực, chủ động tạo ra những môi trường kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội
thuận lợi để từng bước hình thành, củng cố và hoàn thiện lối sống xã hội chủ
nghĩa.
Quá trình xây dựng và hoàn thiện lối sống xã hội chủ nghĩa cần làm tốt một
số giải pháp cơ bản sau đây:
Một là, phát triển và hoàn thiện nền kinh tế xã hội chủ nghĩa, khắc phục tác
động tiêu cực của mặt trái kinh tế thị trường.
Đây là giải pháp cơ bản quyết định nhất, vì lối sống do phương thức sản
xuất quyết định. Lối sống xã hội chủ nghĩa chỉ hình thành, phát triển trên cơ sở
nền kinh tế xã hội chủ nghĩa. Trong đó, sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản
xuất, quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa và sự biến đổi nội dung, tính chất của lao
động dưới chủ nghĩa xã hội là cơ sở vững chắc để hình thành những đặc trưng của
lối sống xã hội chủ nghĩa. Do đó, để xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa, Đảng,
Nhà nước cần quan tâm phát triển sản xuất, mở mang ngành nghề, giải quyết
công ăn việc làm cho người lao động, tích cực áp dụng khoa học công nghệ, cải
tiến công cụ, nâng cao trình độ và năng xuất lao động, không ngừng cải thiện đời
sống vật chất, tinh thần của nhân dân.
Đi đôi với phát triển lực lượng sản xuất phải từng bước hoàn thiện quan hệ sản
xuất xã hội chủ nghĩa, tạo ra tiền đề vật chất, cho phép con người hiện thực hóa
những nhu cầu sống đa dạng, làm thay đổi nếp nghĩ, cách làm và hành vi ứng sử,
tạo ra phong cách lao động mới: năng xuất, chất lượng, hiệu quả, tác phong công
nghiệp và nếp sinh hoạt mang tính tập thể chân chính. Xây dựng tinh thần đoàn
kết, tương trợ, bình đẳng, hợp tác trong lao động và mọi hoạt động xã hội. Kích
thích tính tích cực, tự giác của của con người trong lao động, hình thành thái độ
lao động mới xã hội chủ nghĩa, yêu quý lao động, trân trọng người lao động và
thành quả lao động. Trong điều kiện đất nước ta đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện
đại hoá đất nước và xây dựng nền kinh tế thị trường do tác động tích cực của quá

trình đó, nhiều nét đẹp trong lối sống xã hội chủ nghĩa có điều kiện nảy nở và
phát triển như: tính thực tế, hiệu quả, năng động, sáng tạo, liên kết, hợp tác, đề
cao chữ tín… Tuy nhiên, kinh tế thị trường cũng có mặt trái dễ làm phát sinh
những tiêu cực nếu không chú ý phòng chống như: đề cao đồng tiền, vật chất,
sống thực dụng, chụp giật, trốn tránh nghĩa vụ, vi phạm pháp luật, tham nhũng,
hối lộ, lãng phí… Vì vậy, bên cạnh việc phát huy mặt tích cực, ưu điểm của kinh
tế thị trường, cần kịp thời ngăn chặn và đẩy lùi mặt tiêu cực của nó. Muốn vậy,
cần tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước xã hội chủ nghĩa, đề cao pháp chế
12


xã hội chủ nghĩa, quan tâm giáo dục đạo đức; chống tham nhũng, quan liêu, lãng
phí, tạo dư luận xã hội phê phán cái xấu, biểu dương người tốt việt tốt trong sản
xuất- kinh doanh, góp phần xây dựng lối sống có văn hoá, văn minh trong kinh tế
thị trường.
Hai là, củng cố hoàn thiện hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa
Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa có vai trò quan trọng trong việc tổ chức
và vận động nhân dân thực hiện đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của
Nhà nước, tăng cường đại đoàn kết toàn dân, phát huy quyền làm chủ của nhân
dân, huy động mọi khả năng phát triển kinh tế, xã hội, tổ chức cuộc sống của
cộng đồng dân cư, tạo nên những thành tựu mới trên mọi lĩnh vực của đời sống xã
hội, trong đó có lối sống xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, hiện nay hệ thống chính trị
xã hội chủ nghĩa ở nước ta nói chung, nhất là ở cơ sở nói riêng còn nhiều yếu
kém, tình trạng tham nhũng, quan liêu, mất đoàn kết nội bộ, vi phạm quyền làm
chủ của dân, không giữ đúng kỷ cương phép nước xảy ra ở nhiều nơi, có nơi
nghiêm trọng. Chức năng, nhiệm vụ của các bộ phận trong hệ thống chính trị
chưa được xác định rành mạch, trách nhiệm không rõ ràng, nội dung và phương
pháp hoạt động chậm đổi mới, còn nhiều dấu ấn của cơ chế tập trung, quan liêu
bao cấp, không phù hợp với chuyển biến của xã hội. Đội ngũ cán bộ xã, phường ít
được đào tạo, bồi dưỡng, chính sách đãi ngộ của nhà nước đối với cán bộ cơ sở

còn chắp vá. Đó là một trong những nguyên nhân làm cho đạo đức, lối sống của
cán bộ trong hệ thống chính trị cơ sở xa sút, trực tiếp ảnh hưởng đến quần chúng
nhân dân.
Vì vậy, để xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa, phải củng cố, hoàn thiện hệ
thống chính trị, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu phát triển
của đất nước. Đổi mới nội dung và phương thức lãnh đạo của tổ chức đảng với hệ
thống chính trị; nâng cao hiệu lực quản lý của chính quyền các cấp, đổi mới công
tác mặt trận và các đoàn thể nhân dân; đi đôi với xây dựng đội ngũ cán bộ thực sự
có đức, có tài, có năng lực tổ chức và vận động nhân dân thực hiện đường lối của
Đảng, pháp luật của Nhà nước. Đội ngũ cán bộ phải công tâm, thạo việc, tận tụy
với dân, biết phát huy sức mạnh của nhân dân, không tham nhũng, quan liêu, ức
hiếp quần chúng.
Thông qua củng cố, hoàn thiện hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa để trực
tiếp tác động đến qúa trình hình thành, phát triển tính tích cực chính trị của hàng
triệu quần chúng, tạo nên thái độ sống tích cực, tin vào Đảng, ủng hộ chính
quyền, nêu cao trách nhiệm công dân, nhận thức thống nhất nghĩa vụ và quyền
lợi, trách nhiệm và quyền hạn từ đó tuân thủ kỷ cương, sống và làm việc theo
hiến pháp và pháp luật.
Ba là, tăng cường giáo dục đạo đức xã hội chủ nghĩa, chống chủ nghĩa cá
nhân
13


Đạo đức cách mạng luôn luôn là một tiêu chuẩn quan trọng của mỗi con người và
bộ mặt của lối sống xã hội chủ nghĩa.
Đạo đức cách mạng là tuyệt đối trung thành với Đảng, với nhân dân, ra sức
phấn đấu để thực hiện mục tiêu, lý tưởng của Đảng, quyết tâm suốt đời đấu tranh
cho Đảng, cho cách mạng. Đạo đức cách mạng là vô luận trong hoàn cảnh nào
cũng phải quyết tâm đấu tranh chống mọi kẻ địch, luôn luôn cảnh giác, sẵn sàng
chiến đấu. Quyết không chịu khuất phục, không chịu cúi đầu, luôn biết đặt lợi ích

của Đảng lên trên hết. Nếu khi lợi ích của Đảng và lợi ích cá nhân mâu thuẫn với
nhau, thì lợi ích cá nhân phải tuyệt đối phục tùng lợi ích của Đảng. Đạo đức cách
mạng được thể hiện ở “Cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư”. Muốn thực hành
cần kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư, phải kiên quyết quét sạch chủ nghĩa cá
nhân, chủ nghĩa cá nhân còn là mối nguy hại cho Đảng, cho dân tộc. Chủ tịch Hồ
Chí Minh đã chỉ rõ: “Một dân tộc, một Đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là
vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi
người yêu mến và ca ngợi , nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu xa vào chủ
nghĩa cá nhân”1.
Đạo đức cách mạng không phải từ trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh, rèn
luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển và củng cố cũng như “Ngọc càng mài càng
sáng, vàng càng luyện càng trong”2.
Để có đạo đức cách mạng và lối sống xã hội chủ nghĩa phải tăng cường giáo dục
toàn diện, trong đó phải đặc biệt coi trọng giáo dục chủ nghĩa Mác – Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh. Vì theo chủ tịch Hồ Chí Minh “ Có học tập lý luận chủ nghĩa
Mác- Lênin mới củng cố được đạo đức cách mạng, giữ vững lập trường, nâng cao
sự hiểu biết và trình độ chính trị, mới làm tốt công tác đảng giao phó cho mình”3.
Đi đôi với giáo dục, phải tăng cường ý thức tự giáo dục, tự rèn luyện, thực
hiện nghiêm túc chế độ tự phê bình và phê bình theo phương châm từ trên xuống,
từ dưới lên, từ trong ra ngoài và lấy ý kiến quần chúng trong cơ quan, đơn vị, ý
kiến nhân dân một cách rộng rãi, để phê bình, mang tính khách quan, trung thực.
Mục đích phê bình là để giúp nhau sửa chữa, giúp nhau tiến bộ, cốt để sửa đổi
cách làm việc cho tốt hơn, đúng hơn và đoàn kết, thống nhất nội bộ. Đồng thời,
không ngừng hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật, kỷ cương xã hội, để duy trì
các mối quan hệ xã hội theo những chuẩn mực xã hội chủ nghĩa, phát huy mặt
tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của cơ chế thị trường ảnh hưởng đến lối sống xã
hội chủ nghĩa. Quan tâm đúng mức về vật chất, khôi phục và đề cao giá trị tinh
thần, xây dựng chuẩn mực đạo đức trong thời kỳ mới, để định hướng giáo dục
cho quần chúng nhân dân đặc biệt là thế hệ trẻ.
Bốn là, chăm lo cải thiện đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân

Đời sống vật chất, tinh thần vừa phản ánh mức sống vừa phản ánh chất lượng
sống của lối sống. Đời sống vật chất, tinh thần cao hay thấp là một trong những
tiêu chí để đánh giá lối sống tiến bộ hay lạc hậu. Dưới chủ nghĩa tư bản đời sống
1

Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb CTQG, H.1996, T.12, Tr 557-558.

2

Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb CTQG, H.1996,T.9, Tr. 293.

3

Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb CTQG, H.1996,T.9, Tr.292.

14


vật chất, tinh thần của quần chúng nhân dân lao động không tương xứng với sự
phát triển kinh tế, xã hội. Vì của cải làm ra chỉ thuộc về một nhóm tư bản độc
quyền, chiếm 5% dân số ở các nước tư bản phát triển, nhưng lại chiếm giữ 80%
tổng thu nhập quốc dân. Trái lại, dưới chủ nghĩa xã hội việc không ngừng nâng
cao đời sống vật chất và tinh thần của quần chúng nhân dân lao động là mục tiêu,
động lực của cách mạng xã hội chủ nghĩa. Đời sống vật chất tinh thần của nhân
dân là cái cốt vật chất để xây dựng lối sống xã chủ nghĩa. Đời sống vật chất, tinh
thần càng phát triển, càng tạo điều kiện thuận lợi để xây dựng lối sống xã hội chủ
nghĩa. Vì vậy, việc không ngừng nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân
dân lao động là bản chất tốt đẹp của chế độ xã hội chủ nghĩa. Thông qua nâng cao
đời sống vật chất, tinh thần làm cho quần chúng nhân dân lao động phấn khởi,
yêu mến, tin tưởng ở chế độ, luôn hoàn thành trách nhiệm, nghĩa vụ của mình với

tập thể, với xã hội, hình thành nên ý thức tập thể, trách nhiệm công dân, lòng
nhân ái, bao dung, trọng nghĩa, tự nguyện giúp đỡ, tương thân, tương ái và luôn
có ý chí vươn lên vượt mọi khó khăn, hoàn thành nhiệm vụ.
Để nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân lao động, Đảng, Nhà
nước ta phải quan tâm nâng cao dân trí, giải quyết việc làm, xây dựng cơ sở hạ
tầng, điện, đường, trường, trạm; phát triển mạng lưới thông tin đại chúng, để
tuyên truyền đường lối chủ trương của Đảng, hướng dẫn giúp đỡ nhân dân cách
làm ăn, cách tổ chức cuộc sống gia đình, phát động các phong trào xây dựng, đời
sống văn hóa, khu dân cư văn hóa, xoá đói, giảm nghèo tạo điều kiện cho các
vùng, các miền cùng phát triển và xích lại gần nhau, tạo nên sự đoàn kết, gắn bó
giữa các dân tộc anh em cùng sống trên tổ quốc Việt Nam .
Năm là, kiên quyết đấu tranh ngăn chặn sự ảnh hưởng của lối sống tư sản,
tiểu tư sản và các tệ nạn xã hội
Đây là vấn đề có tính qui luật phải kết hợp xây với chống trong mọi lĩnh
vực. Nhất là với lối sống, một phạm trù xã hội rộng lớn, bao hàm nhiều mặt,
nhiều lĩnh vực hoạt động sống cơ bản của con người, nhiều tầng lớp, giai cấp xã
hội. Hơn nữa, chúng ta đang trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua giai
đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa, nước ta từ một nước thuộc địa nửa phong kiến,
nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, tư tưởng lối sống cũ còn đan xen phức tạp. Kẻ
thù tìm mọi cách để tuyên truyền, áp đặt lối sống tư sản, thực dụng, hiện sinh,
chạy theo đồng tiền, bất chấp kỷ cương, pháp luật, bất chấp luân thường, đạo lý,
làm rối loạn từ gia đình đến ngoài xã hội, phá vỡ các mối quan hệ tốt đẹp giữa
người với người trong lao động sản xuất và sinh hoạt xã hội.
Cùng với đặc điểm trên, mặt trái của cơ chế thị trường cũng đang làm nảy
sinh nhiều tệ nạn xã hội, tham ô, tham nhũng, quan liêu, xa đọa đạo đức, lối sống
của một bộ phận không nhỏ những người có chức, có quyền, làm ảnh hưởng
nghiêm trọng đến uy tín của Đảng và chế độ xã hội chủ nghĩa. Vì vậy, phải tích
cực chủ động, khắc phục lối sống tàn dư và đấu tranh chống ảnh hưởng của lối
sống tư sản, tiểu tư sản bằng nhiều biện pháp, hình thức như: tuyên truyền, giáo
dục lối sống mới, nêu gương cá nhân, tập thể điển hình. Tập trung chỉ đạo có hiệu

quả cuộc đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực xã hội, vạch trần bản chất thủ
15


đoạn của chủ nghĩa đế quốc lợi dụng chiến lược “ Diễn biến hoà bình” để tuyên
truyền văn hoá, lối sống tư sản. Tích cực khắc phục những hủ tục của lối sống cũ
bằng nhiều hình thức, biện pháp phù hợp. Đổi mới nâng cao chất lượng giáo dục
đào tạo, nâng cao dân trí, xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc,
mở rộng hợp tác, hội nhập, tiếp thu những tinh hoa văn hóa, lối sống văn minh,
lành mạnh.
Các giải pháp cơ bản trên đây có mối quan hệ biện chứng, tác động lẫn
nhau, làm tiền đề và điều kiện cho nhau, nên trong quá trình xây dựng lối sống xã
hội chủ nghĩa không được coi nhẹ giải pháp nào. Nhưng, trong đó giải pháp phát
triển và hoàn thiện nền kinh tế xã hội chủ nghĩa giữ vai trò quan trọng nhất, vì lối
sống do phương thức sản xuất quyết địn

16