Tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ: Thực trạng và những vấn đề đặt ra

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LÊ THỊ VÂN NGA

TÁI CÂN BẰNG NGÂN SÁCH CỦA CHÍNH PHỦ MỸ: THỰC
TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA

Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế
Mã số: 62 31 01 06

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

HÀ NỘI - 2016


Công trình được hoàn thành tại: .........................................................
.............................................................................................................

Người hướng dẫn khoa học:

1. PGS.TS. Cù Chí Lợi
2. GS.TS. Nguyễn Thiết Sơn

Phản biện 1: PGS. TS. Lê Xuân Bá
Phản biện 2: PGS. TS. Lê Hoàng Nga
Phản biện 3: PGS. TS. Hà Văn Hội

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện
họp tại .................................................................................................

.............................................................................................................
vào hồi……….giờ………phút, ngày………tháng……….năm……
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: thư viện
(ghi tên các thư viện nộp luận án)


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hiện nay, trên thế giới, thâm hụt ngân sách nhà nước diễn ra
tương đối phổ biến và là một vấn đề hết sức phức tạp, có tác động
rộng lớn đối với các hoạt động kinh tế, chính trị, xã hội. Vì vậy, hầu
hết các quốc gia trên thế giới đều quan tâm đến thâm hụt ngân sách
và chính sách tài khóa nhằm cân bằng ngân sách của chính phủ. Cân
bằng ngân sách chính phủ có thể coi là cơ sở nhằm đảm bảo an ninh
tài chính quốc gia và là điều kiện cần thiết để duy trì sự ổn định và
phát triển bền vững của nền kinh tế.
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu vẫn chưa thoát khỏi tác động
của suy thoái kể từ sau khủng hoảng tài chính năm 2008, tình hình
thâm hụt ngân sách chính phủ ở một số quốc gia cũng trở thành một
vấn đề đáng lo ngại. Việc dự toán thu chi ngân sách và cân bằng
ngân sách nhà nước là một mục tiêu khó thực hiện đối với nhiều
quốc gia.
Tại Mỹ, sau khủng hoảng tài chính năm 2008, tình trạng thâm
hụt ngân sách càng trở nên trầm trọng. Thâm hụt ngân sách của
chính phủ Mỹ năm 2009 đã xấp xỉ mức 10% GDP. Trước đây, trong
lịch sử nước Mỹ, thâm hụt ngân sách liên bang đã nhiều lần chạm
mốc 10% GDP, đó là các thời điểm trong và sau cuộc Nội chiến
(1865), Chiến tranh thế giới (1918, 1919), và Thế chiến II (19421945). Thâm hụt ngân sách ở mức cao và kéo dài sau khủng hoảng

đã khiến cho nợ công ở Mỹ tăng cao. Đến năm 2013, nhờ các nỗ lực


2

nhằm cân bằng tài khóa ở quốc gia này, thâm hụt ngân sách của Mỹ
đã giảm xuống còn 680 tỷ USD, chỉ chiếm 4,1% GDP, tuy nhiên nợ
công vẫn tiếp tục tăng cao và nền kinh tế Mỹ vẫn còn phải đối mặt
với rất nhiều khó khăn.
Tình trạng mất cân bằng ngân sách kéo dài đã đặt ra những
vấn đề thách thức và những lo ngại về ảnh hưởng tiêu cực của nó đối
với nền kinh tế và xã hội Mỹ. Trong thời gian qua, chính phủ Mỹ đã
thực hiện nhiều biện pháp nhằm nỗ lực giải quyết vấn đề này, song
câu hỏi đặt ra là các biện pháp này trên thực tế có hiệu quả như thế
nào.
Việc nghiên cứu quá trình tái cân bằng ngân sách của chính
phủ Mỹ sẽ nhằm giải quyết các nội dung trên và nghiên cứu này
cũng có ý nghĩa quan trọng trong quá trình nghiên cứu về nền kinh tế
Mỹ, các chính sách và tác động của các chính sách đó đối với sự
phục hồi của nền kinh tế Mỹ hiện nay, từ đó rút ra những hàm ý
chính sách cho Việt Nam trong việc thực hiện mục tiêu cân bằng thu
chi ngân sách, tiến tới ổn định kinh tế vĩ mô. Tuy nhiên, trên thế giới
và Việt Nam, những nghiên cứu về ngân sách của chính phủ Mỹ hầu
hết chỉ đi sâu vào khai thác các khía cạnh cụ thể của quá trình tái cân
bằng ngân sách mà chưa có nghiên cứu nào phân tích một cách tổng
thể và hệ thống về những động lực thúc đẩy tái cân bằng ngân sách
của chính phủ Mỹ và đánh giá kết quả của chính sách tài khóa nhằm
tái cân bằng ngân sách dưới thời Tổng thống Obama, dự báo triển
vọng và xem xét những vấn đề đặt ra từ xu hướng cân bằng tài khóa
của chính phủ Mỹ trong tương lai. Chính vì những lý do đó, tác giả

chọn đề tài “Tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ: Thực trạng


3

và những vấn đề đặt ra” nhằm làm rõ những vấn đề liên quan đến tái
cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ, những vấn đề đặt ra và hy
vọng có thể rút ra những hàm ý chính sách tài khóa cho Việt Nam
trong giai đoạn hiện nay.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích chính của luận án là nghiên cứu, tìm hiểu thực trạng
quá trình tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ qua các thời kỳ,
đặc biệt là dưới thời Tổng thống Obama, xem xét những vấn đề đặt
ra từ xu hướng ngân sách của chính phủ Mỹ trong tương lai đối với
nền kinh tế Mỹ và nền kinh tế thế giới, từ đó rút ra những hàm ý
chính sách đối với Việt Nam.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục đích nghiên cứu, luận án sẽ làm rõ các vấn
đề sau:
(1) Luận giải những vấn đề lý luận liên quan đến ngân sách
của chính phủ và tái cân bằng ngân sách.
(2) Phân tích thực trạng ngân sách của Mỹ và rút ra những
nguyên nhân dẫn đến mất cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ từ
sau khủng hoảng 2008 đến 2015.
(3) Phân tích và đánh giá các biện pháp để chính phủ thực hiện
mục tiêu cân bằng, tái cân bằng ngân sách trong một số giai đoạn
lịch sử và trong thời kỳ hiện nay.
(4) Đưa ra một số dự báo về triển vọng ngân sách Mỹ trong
giai đoạn 2016-2025.

(5) Phân tích những vấn đề đặt ra từ xu hướng ngân sách của


4

chính phủ Mỹ trong tương lai đối với nền kinh tế Mỹ và nền kinh tế
thế giới, qua đó rút ra những hàm ý chính sách cho Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của đề tài bao gồm: ngân sách liên bang
của chính phủ Mỹ, cân bằng ngân sách (mối quan hệ giữa thu và chi
ngân sách) và các chính sách của chính phủ Mỹ nhằm tái cân bằng
ngân sách qua các thời kỳ, trong đó chủ yếu tập trung vào thời Tổng
thống Obama (sau khủng hoảng tài chính năm 2008).
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi thời gian: Đề tài nghiên cứu về thực trạng và các biện
pháp tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ chủ yếu trong khoảng
thời gian từ sau khủng hoảng tài chính Mỹ năm 2008 đến năm 2015,
song đề tài cũng đánh giá sơ lược về thực trạng và các biện pháp tái
cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ dưới thời Tổng thống Bill
Clinton (1993-2001) và dưới thời Tổng thống G.W. Bush (20022008) để có sự so sánh, và đồng thời đề tài cũng đưa ra một số dự
báo về triển vọng ngân sách của chính phủ Mỹ đến năm 2025.
Phạm vi không gian: Phạm vi không gian của đề tài chủ yếu
tập trung vào chính phủ liên bang Mỹ. Bên cạnh đó, đề tài cũng phân
tích kinh nghiệm về xử lý mất cân bằng ngân sách của các chính phủ
một số quốc gia EU, châu Á và rút ra hàm ý chính sách đối với chỉnh
phủ Việt Nam.
Phạm vi nội dung: Các nội dung nghiên cứu của đề tài bao
gồm: các vấn đề lý luận về ngân sách và cân bằng ngân sách của
chính phủ Mỹ, thực trạng ngân sách Mỹ, chính sách tài khóa của

5

chính phủ Obama nhằm tái cân bằng ngân sách, dự báo triển vọng
ngân sách của chính phủ Mỹ, những thách thức và những vấn đề đặt
ra đối với nền kinh tế thế giới, hàm ý chính sách cho Việt Nam.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Đề tài được thực hiện dựa trên cơ sở các phương pháp luận
duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Phép duy vật biện chứng và
duy vật lịch sử xem xét và đánh giá thực trạng ngân sách, các chính
sách nhằm tái cân bằng ngân sách của các chính quyền Tổng thống
Mỹ trong mối quan hệ tác đông qua lại lẫn nhau và tác động tới nền
kinh tế, thông qua một quá trình thường xuyên vận động và phát
triển.
Trong quá trình nghiên cứu, tác giả sử dụng các phương pháp
nghiên cứu cụ thể như sau:
- Phương pháp phân tích và tổng hợp: Luận án phân tích các
quan điểm về ngân sách và cân bằng ngân sách, các thông tin và số
liệu thống kê kinh tế để có những đánh giá, những kết luận, những đề
xuất mang tính khoa học, phù hợp với lý luận và thực tế về thực
trạng trạng ngân sách và cân bằng ngân sách ở Mỹ cũng như một số
quốc gia trên thế giới.
- Phương pháp kế thừa (sử dụng tài liệu và số liệu thứ cấp,
thống kê kinh tế): Để thực hiện luận án, tác giả có sử dụng những kết
quả đã nghiên cứu và được công bố trong và ngoài nước, các số liệu
thống kê kinh tế từ các công trình nghiên cứu khác có liên quan đến
vấn đề nghiên cứu. Số liệu được sử dụng trong luận án là số liệu
thống kê, các báo cáo của các tổ chức, cơ quan có uy tín như: Văn
phòng Ngân sách quốc hội, Bộ Tài chính Mỹ, Bộ Tài chính Việt

6

Nam, v…v… Bên cạnh đó, luận án cũng tham khảo các công trình
nghiên cứu của các cá nhân được công bố trên sách, báo, tạp chí
trong và ngoài nước.
- Phương pháp so sánh: Luận án sử dụng số liệu theo chuỗi
thời gian để làm rõ sự giống và khác nhau của vấn đề nghiên cứu qua
các giai đoạn, đồng thời phương pháp so sánh cũng được sử dụng để
so sánh nỗ lực cân bằng ngân sách của một quốc gia khác để từ đó
đưa ra những nhận xét, đánh giá và rút ra những bài học kinh nghiệm
cho Việt Nam.
- Phương pháp nghiên cứu điển hình: Tác giả sẽ sử dụng
phương pháp nghiên cứu diển hình về kinh nghiệm xử lý mất cân
bằng ngân sách của một số quốc gia EU và châu Á, tìm ra những
nguyên nhân dẫn đến mất mât cân bằng ngân sách của chính phủ và
các biện pháp xử lý mất cân bằng ngân sách tương đồng với Mỹ, từ
đó rút ra những hàm ý chính sách cho Việt Nam trong việc giải quyết
vấn đề mất cân bằng ngân sách.
5. Những đóng góp khoa học của luận án
- Luận án góp phần làm rõ quan điểm chính sách tài khóa và
thực trạng ngân sách chính phủ trong một số giai đoạn lịch sử ở Mỹ.
Đặc biệt, luận án tập trung phân tích quá trình tái cân bằng ngân sách
dưới thời Tổng thống Obama, chỉ ra những nguyên nhân của tình
trạng mất cân bằng ngân sách kéo dài, trình bày các chính sách tái
cân bằng ngân sách và đánh giá một số kết quả thực hiện các chính
sách tài khóa của chính phủ Mỹ dưới thời Tổng thống Obama.
- Luận án đưa ra một số dự báo về triển vọng ngân sách của chính
phủ Mỹ. Đồng thời, phân tích những thách thức tài khóa và những vấn

7

đề đặt ra do tình trạng thâm hụt ngân sách chính phủ kéo dài và sự gia
tăng nợ công ở Mỹ hiện nay đối với nền kinh tế Mỹ và nền kinh tế thế
giới, trong đó có Việt Nam.
- Trên cơ sở những kinh nghiệm về tái cân bằng ngân sách của
Mỹ và một số quốc gia trên thế giới, luận án rút ra một số hàm ý chính
sách cho Việt Nam trong việc lập kế hoạch ngân sách trong thời gian
tới.
6. Ý nghĩa của luận án
Sau khủng hoảng tài chính năm 2008, Hoa Kỳ và nhiều quốc
gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam đang phải đối mặt với tình trạng
thâm hụt ngân sách và nợ công cao. Ngay sau khi Tổng thống Obama
lên nhậm chức, thâm hụt ngân sách đã lên tới mức kỷ lục. Nhờ những
nỗ lực của chính quyền Tổng thống Obama, mức thâm hụt ngân sách đã
giảm dần. Tuy nhiên, nợ công của Mỹ vẫn ở mức cao và vẫn còn nhiều
vấn đề đặt ra đối với nền kinh tế Mỹ cũng như đối với nền kinh tế thế
giới. Do đó, việc nghiên cứu các chính sách tái cân bằng ngân sách của
chính phủ Mỹ qua các thời kỳ, những vấn đề đặt ra và hàm ý chính sách
cho Việt Nam có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn nhằm giúp Việt Nam
ứng phó với những biến động của nền kinh tế Mỹ và nền kinh tế thế
giới, đồng thời giải quyết những vấn đề liên quan đến tình trạng thâm
hụt ngân sách và nợ công của nước ta trong giai đoạn hiện nay. Như
vậy, kết quả của luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo
trong nghiên cứu về kinh tế quốc tế, đưa ra những thông tin tham khảo
và gợi ý hữu ích cho các cơ quan hoạch định chính sách của Việt Nam
trong việc lập kế hoạch ngân sách.

8

7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và
phụ lục, luận án gồm 4 chương:
Chương I: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề
tài luận án
Chương II: Cơ sở lý luận và một số vấn đề thực tiễn về cân
bằng và tái cân bằng ngân sách của chính phủ
Chương III: Thực trạng tái cân bằng ngân sách của chính phủ
Mỹ
Chương IV: Triển vọng ngân sách Mỹ và những vấn đề đặt ra.
Chương 1:
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
Trong Chương này, Luận án điểm lại các công trình và các tác
giả trong và ngoài nước đã nghiên cứu về chủ đề của Luận án theo
các mảng vấn đề sau:
1. Các nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng tới cân bằng ngân
sách của chính phủ
2. Các nghiên cứu về thực trạng ngân sách và các biện pháp
cân bằng, tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ
3. Các nghiên cứu về triển vọng ngân sách và những vấn đề
đặt ra.
Qua tổng quan tình hình nghiên cứu, có thể thấy, các công
trình nghiên cứu về vấn đề này thường chỉ xem xét một khía cạnh
nào đó như phân tích thực trạng thâm hụt ngân sách của chính phủ

9

Mỹ, phân tích một số nguyên nhân thâm hụt ngân sách hay phân tích
một số biện pháp chính sách tài khóa nhằm đối phó với thâm hụt
ngân sách của chính phủ Mỹ mà chưa có một nghiên cứu hệ thống về
quá trình từ cân bằng tới thâm hụt và tái cân bằng ngân sách của
chính phủ Mỹ, phân tích một cách hệ thống những nguyên nhân sâu
xa dẫn tới mất cân bằng ngân sách của chính phủ, đánh giá các chính
sách tài khóa nhằm tái cân bằn ngân sách và tác động của xu hướng
cân bằng tài khóa trong tương lai đối với nền kinh tế Mỹ và nền kinh
tế thế giới.
Trên cơ sở kế thừa những kết quả nghiên cứu đã đạt được, tác
giả sẽ phân tích một cách hệ thống về thực trạng tái cân bằng ngân
sách của chính phủ Mỹ thông qua phân tích lịch sử về thực trạng
ngân sách và các chính sách tài khóa của chính phủ Mỹ, nguyên nhân
mất cân bằng ngân sách và đánh giá việc thực hiện các mục tiêu tài
khóa dưới thời Tổng thống Obama, phân tích triển vọng ngân sách
của Mỹ, tác động của xu hướng ngân sách tới nền kinh tế Mỹ, kinh tế
thế giới và những hàm ý chính sách đối với Việt Nam.
Chương 2.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ THỰC TIỄN
VỀ TÁI
CÂN BẰNG NGÂN SÁCH CỦA CHÍNH PHỦ
2.1. Ngân sách chính phủ và cân đối ngân sách của chính phủ Mỹ
2.1.1. Khái niệm ngân sách của chính phủ
Ngân sách của chính phủ (hay nhà nước) phản ánh các quan hệ
kinh tế phát sinh gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng


10

quỹ tiền tệ tập trung của chính phủ khi chính phủ tham gia phân phối
các nguồn tài chính của quốc gia nhằm thực hiện vai trò và chức
năng kinh tế của chính phủ. Cụ thể, ngân sách của chính phủ thể
hiện toàn bộ các khoản thu, chi của chính phủ được dự toán trong
một năm.
2.1.2. Cân đối ngân sách của chính phủ
IMF cho rằng, “cân đối ngân sách của chính phủ” là tổng
chênh lệch giữa các khoản doanh thu của chính phủ và chi tiêu của
chính phủ . Cân đối ngân sách dương gọi là thặng dư ngân sách và
cân đối ngân sách âm là thâm hụt ngân sách.
2.1.3. Các khoản mục thu chi ngân sách của chính phủ
Cơ cấu các khoản mục thu và chi ngân sách của chính phủ có
liên quan chặt chẽ tới cân đối ngân sách chính phủ. Trên cơ sở xác
định các khoản mục thu ngân sách, chính phủ có thể lấy đó làm nền
tảng để thực hiện kế hoạch chi ngân sách, phân bổ các khoản mục
chi ngân sách trong năm tài khóa một cách hợp lý. Ngược lại, các
khoản mục chi ngân sách là căn cứ để xác định mục tiêu thu ngân
sách và là giới hạn để xây dựng kế hoạch thu ngân sách của chính
phủ. Các khoản mục thu và chi ngân sách chính phủ theo quy định
của mỗi quốc gia hay khu vực không hoàn toàn giống nhau.
2.2. Cơ sở lý luận về cân bằng và tái cân bằng ngân sách của
chính phủ
22.1. Thâm hụt ngân sách của chính phủ và mất cân bằng ngân
sách


11

Thâm hụt ngân sách được xác định bằng chênh lệch giữa thu

ngân sách và chi ngân sách trong một thời kỳ nhất định, thông
thường là một năm ngân sách.
Mất cân bằng ngân sách là sự không tương xứng giữa thu
ngân sách và chi tiêu ngân sách của chính phủ, có ảnh hưởng tiêu
cực tới tăng trưởng và phát triển của nền kinh tế và xã hội.
Trong phạm vi luận án này, khái niệm mất cân bằng ngân sách
gắn liền với khái niệm thâm hụt. Cụ thể là, mất cân bằng ngân sách
được hiểu là trạng thái thâm hụt ngân sách ở mức độ có thể gây tác
động tiêu cực đối với nền kinh tế và xã hội của một quốc gia.
2.2.2. Khái niệm cân bằng ngân sách và tái cân bằng ngân sách
Cân bằng ngân sách của chính phủ (hay nhà nước) không phải
chỉ sự cân bằng đơn thuần về mặt lượng giữa tổng các khoản thu và
các khoản chi ngân sách mà sự cân bằng này về mặt bản chất là
nhằm thực hiện các mục tiêu chiến lược kinh tế và xã hội của chính
phủ, thể hiện mối quan hệ so sánh, xu thế phát triển, sự thay đổi cơ
cấu, mức độ tăng trưởng, tiết kiệm, tiêu dùng và hiệu quả vĩ mô.
Tái cân bằng ngân sách chính phủ là sự cân đối lại ngân sách
của chính phủ, giữ cho ngân sách của chính phủ cân bằng ở một mức
độ hợp lý nhằm thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế.
2.2.3. Các quan điểm lý thuyết về cân bằng ngân sách chính phủ
Phần này trình bày các học thuyết về cân bằng ngân sách của
chính phủ và các quan điểm lịch sử về chính sách tài khóa nhằm cân
bằng ngân sách.
2.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới cân bằng ngân sách của chính
phủ


12

Cân bằng ngân sách của chính phủ nói chung phụ thuộc vào

hai nhóm yếu tố: các yếu tố tác động tới thu ngân sách và các yếu tố
tác động tới chi ngân sách. Thu ngân sách lại phụ thuộc vào hai yếu
tố chủ yếu: tăng trưởng kinh tế và chính sách thuế của chính phủ. Chi
ngân sách phụ thuộc vào ba yếu tố cơ bản bao gồm: tình hình kinh tế,
yếu tố chính trị và chính sách an ninh quốc phòng, các vấn đề xã hội.
2.3. Chính sách tài khóa nhằm cân bằng ngân sách chính phủ
Chính sách tài khóa là những nỗ lực của chính phủ nhằm cải
thiện tình hình kinh tế vĩ mô thông qua việc thay đổi chi tiêu chính
phủ và thuế.
Các chính sách nhằm cân bằng ngân sách của chính phủ bao
gồm: thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tăng thuế suất, thực hiện chính
sách chi hiệu quả và cắt giảm chi ngân sách của chính phủ, vay nợ,
phát hành tiền.
2.4. Kinh nghiệm xử lý mất cân bằng ngân sách ở một số quốc
gia trên thế giới
Luận án chọn một số quốc gia và điển hình về mất cân bằng
ngân sách sau khủng hoảng, bao gồm: Nhật Bản, EU và các quốc gia
đang phát triển ở châu Á để phân tích và tìm ra những điểm chung
liên quan đến nguyên nhân mất cân bằng ngân sách và các chính
sách tài khóa nhằm cân bằng ngân sách.


13

Chương 3:
THỰC TRẠNG TÁI CÂN BẰNG NGÂN SÁCH CỦA CHÍNH
PHỦ MỸ
3.1. Ngân sách của chính phủ Mỹ trước thời Tổng thống Obama
3.1.1. Thực trạng ngân sách dưới thời Tổng thống Bill Clinton
Phần này trình bày sơ lược về thực trạng mất cân bằng ngân

sách trước thời Tổng thống Bill Clinton, những nguyên nhân thâm
hụt và tóm tắt về các chính sách tài khóa của Tổng thống Bill Clinton
đã giúp nền kinh tế thiết lập lại cân bằng ngân sách và tăng trưởng
kinh tế.
3.1.2. Thực trạng ngân sách dưới thời Tổng thống Bush
Phần này trình bày bối cảnh dẫn đến những dấu hiệu thâm hụt
ngân sách khi Tổng thống Bush lên nhậm chức, các chính sách cắt
giảm thuế nhằm kích thích tăng trưởng sau suy thoái kinh tế và tăng
chi tiêu đã khiến thâm hụt ngân sách gia tăng.
3.2. Quá trình tái cân bằng ngân sách dưới thời Tổng thống
Obama
3.2.1. Ngân sách của chính phủ Mỹ sau khủng hoảng tài chính
năm 2008
Sau khủng hoảng kinh tế - tài chính toàn cầu năm 2008, trong
bối cảnh suy thoái kinh tế và chính phủ Mỹ phải sử dụng hàng lọat
các biện pháp can thiệp nhằm kích thích sự phục hồi của nền kinh tế,
thâm hụt ngân sách của chính phủ Mỹ đã tăng mạnh trong giai đoạn
2008-2010. Từ năm 2013 đến nay, thâm hụt ngân sách giảm do chi
tiêu công giảm và nguồn thu ngân sách tăng. Tuy nhiên, tình trạng


14

thâm hụt ngân sách kéo dài đã khiến nợ công ngày càng tăng và trở
thành một vấn đề thách thức đối với nền kinh tế Mỹ.
3.2.2. Những nguyên nhân dẫn đến mất cân bằng ngân sách
(1) Thứ nhất, tình trạng thâm hụt ngân sách kéo dài từ thời Tổng
thống Bush để lại.
(2) Thu ngân sách giảm đáng kể và chi ngân sách cao hơn do điều
kiện kinh tế của Mỹ sau khủng hoảng

(3) Các biện pháp đối phó của chính phủ nhằm chống lại suy thoái
kinh tế
(4) Xu hướng chi tiêu và vay mượn của chính phủ và người dân Mỹ.
3.2.3. Các chính sách tài khóa nhằm tái cân bằng ngân sách dưới
thời Tổng thống Obama
* Các chính sách cân bằng tài khóa năm 2010
* Chương trình khung vì sự thịnh vượng và trách nhiệm tài khóa
chung (năm 2011)
* Dự thảo ngân sách 2012 và 2013
* Các biện pháp đối phó với “vách đá tài khóa” đầu năm 2013
Các đề xuất cắt giảm thâm hụt ngân sách năm 2014 của Tổng thống
Obama
3.2.4. Đánh giá kết quả
Với việc áp dụng các chính sách nhằm tái cân bằng ngân sách,
từ cuối năm 2013, thâm hụt ngân sách của chính phủ liên bang Mỹ
đã giảm xuống còn 680,3 tỷ USD so với mức trên thâm hụt trên 1 tỷ
USD trong suốt 4 năm từ 2009-2012.
3.2.5. Nhận xét chung
Các chính sách tài khóa kết hợp với các chính sách kinh tế của


15

Tổng thống Obama trên thực tế đã thành công trong việc cắt giảm
thâm hụt và tái cân bằng ngân sách của chính phủ liên bang. Tuy
nhiên, các chính sách tài khóa của Tổng thống Obama chỉ có tác
động làm giảm thâm hụt ngân sách mà không làm giải quyết được
vấn đề nợ công. Bên cạnh đó, dưới thời Tổng thống Obama, nền kinh
tế Mỹ tăng trưởng với tốc độ rất chậm, chưa bao giờ vượt mức 3%.
Chương 4:

TRIỂN VỌNG NGÂN SÁCH MỸ VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ
ĐẶT RA
4.1. Triển vọng ngân sách của chính phủ Mỹ
4.1.1. Các yếu tố tác động tới thu và chi ngân sách của chính phủ
Mỹ trong tương lai
4.1.1.1.Bối cảnh quốc tế
Phần này phân tích bối cảnh kinh tế và chính thế giới tác động
tới cân đối thu chi ngân sách xung đột chính trị, sự bùng nổ hay suy
thoái kinh tế, biến động giá dầu, v…v…
4.1.1.2. Các yếu tố kinh tế trong nước
Bao gồm: tình trạng kinh tế, các chính sách kinh tế, các chỉ số
kinh tế vĩ mô, các nhân tố ổn định tự động.
4.1.1.3. Các yếu tố chính trị trong nước
Bao gồm: hệ thống chính trị của quốc gia, các trường phái
quan điểm kinh tế vĩ mô trong chính phủ.
4.1.2. Một số dự báo về tình hình ngân sách của chính phủ Mỹ
trong giai đoạn 2016-2025


16

Số liệu điều chỉnh dự báo của CBO năm 2016 cho thấy, thâm
hụt ngân sách sẽ tăng từ năm 2016 sau 6 năm giảm và kéo theo nợ
công/GDP tiếp tục tăng. Thâm hụt ngân sách theo dự báo sẽ tăng từ
439 tỷ USD năm 2015 lên 544 tỷ USD năm 2016 và sẽ vượt quá
1.000 tỷ USD vào năm 2022.
Thu ngân sách
Số liệu dự báo điều chỉnh của tổ chức này đầu năm 2016 cho
thấy, nếu như luật của chính phủ liên bang không có gì thay đổi, thu
ngân sách sẽ ở mức tương đương 18,3% GDP vào năm 2016 và sau

đó sẽ giảm dần xuốn còn 18,0% vào năm 2020.
Chi tiêu ngân sách
Theo số liệu năm 2014, chi tiêu của chính phủ Mỹ là hơn 20%
GDP và theo dự báo của CBO đến năm 2025, con số này sẽ là hơn
22% GDP. Với các quy định luật ở Mỹ hiện nay, chi tiêu ngân sách
sẽ tiếp tục tăng do sự thúc đẩy của chi tiêu cho các chương trình an
sinh xã hội, các chương trình chăm sóc sức khỏe bao gồm Madicare,
Medicaid và trợ cấp được đề nghị thông qua chuyển giao bảo hiểm
sức khỏe (health insurance exchanges) và chi phí lãi ròng.
4.1.3. Nhận định về xu hướng cân bằng ngân sách của chính phủ
Mỹ
Với xu hướng tăng trưởng kinh tế chậm lại và hầu hết các
khoản mục chi ngân sách đều có xu hướng tăng, tình hình thâm hụt
ngân sách trong những năm tới sẽ khó có thể đảo ngược. Tuy nhiên,
điều này còn phụ thuộc vào những nỗ lực cải cách thuế và việc thực
hiện các đề xuất cắt giảm ngân sách, đặc biệt là việc bãi bỏ luật chăm
sóc sức khỏe Obamacare.


17

4.2. Những vấn đề đặt ra
4.2.1. Đối với nền kinh tế và xã hội Mỹ
4.2.1.1. Những thách thức tài khóa trong tương lai
Thứ nhất, nợ công sẽ vẫn tiếp tục tăng do sự không phù hợp về
mặt cơ cấu giữa kế hoạch chi tiêu và thu ngân sách của chính phủ.
Trong khi chi ngân sách sẽ tiếp tục gia tăng để trang trải cho các nhu
cầu của nền kinh tế thì thu ngân sách tăng không đáng kể. Thứ hai,
các chương trình chi tiêu bắt buộc và chi phí trả lãi sẽ ngày càng
chiếm phần lớn trong tổng chi tiêu ngân sách của chính phủ liên

bang, lấn át tỷ trọng các khoản chi tiêu tùy nghi, trong khi đó chi tiêu
tùy nghi phải tài trợ cho rất nhiều chương trình khác nhau của chính
phủ (như quốc phòng, giao thông vận tải, giáo dục, các chương trình
trợ cấp cho cựu chiến binh, năng lượng, nông nghiệp,…). Thứ ba,
mức chi tiêu cho quốc phòng của Mỹ là rất lớn, cao hơn chi tiêu cho
quốc phòng của bảy quốc gia (bao gồm Trung Quốc, Nga, Abrab
Saudi, Pháp, vương quốc Anh, Ấn Độ, Đức) cộng lại. Thứ tư, sự gia
tăng chi phí chăm sóc sức khỏe là nguyên nhân quan trọng có thể
giải thích cho sự gia tăng chi tiêu ngân sách liên bang trong dài hạn.
Bên cạnh đó, theo các quy định luật hiện nay, chi phí cho các chương
trình chi tiêu phân bổ bắt buộc (gồm Medicare, Medicaid và các
chương trình xã hội) sẽ tăng với tốc độ nhanh chóng, thúc đẩy thâm
hụt ngân sách ngày càng sâu hơn. Thứ năm, khi dân số già đi, ngày
càng có ít người lao động trả thuế để tài trợ cho các chương trình an
sinh xã hội, do đó thu ngân sách khó có thể tăng lên. Theo Cơ quan
quản lý về an sinh xã hội của Mỹ (Social Security Administration),
số người lao động trung bình đóng thuế để hỗ trợ cho một người


18

hưởng lợi từ các chương trình an sinh xã hội sẽ giảm từ 2,9 người
trong năm 2010 xuống còn 2,2 người tính đến năm 2030. Thứ sáu,
chi tiêu thuế của doanh nghiệp và cá nhân tương đối lớn so với số
tiền thuế thu được hàng năm.
4.2.1.2. Những tác động đối với kinh tế và xã hội Mỹ
(1) Về mặt kinh tế
Xu hướng mất cân bằng ngân sách trở lại trong lai sẽ có thể
đặt ra những vấn đề nghiêm trọng đối với nền kinh tế: ảnh hưởng tới
lãi suất, lạm phát, tiết kiệm và đầu tư, cán cân thương mại và tỷ giá.

(2) Về mặt xã hội
Với mục tiêu giảm thâm hụt ngân sách và nợ liên bang,
chính phủ Mỹ có thể tăng doanh thu thuế bằng cách tăng thuế suất
hay giảm các khoản miễn giảm và khấu trừ thuế và tín dụng thuế
theo luật thuế hiện nay (nghĩa là, mở rộng cơ sở thuế). Tuy nhiên,
những điều chỉnh nhằm tăng doanh thu thuế cũng có thể gây ra áp
lực đối với các nhóm và cá nhân trong xã hội, khiến họ không thể
thực hiện nghĩa vụ thuế, đồng thời cũng gây ra những tác động tiêu
cực về mặt xã hội.
Đối với thế hệ tương lai: Thâm hụt ngân sách, dẫn đến nợ
công cao sẽ có thể tạo gánh nặng cho các thế hệ trong tương lai. Do
sự gia tăng nợ quốc gia và các khoản chi trả lãi, các thế hệ tương lai
sẽ phải đối mặt với sự sụt giảm sản lượng kinh tế và thu nhập thực tế
giảm sút. Nhìn chung, lý thuyết kinh tế chỉ ra rằng sự sụt giảm sản
lượng trong tương lai sẽ tạo nên gánh nặng nợ quốc gia cho các thế
hệ sau này.


19

4.2.2. Đối với nền kinh tế thế giới
Nền kinh tế Mỹ thường được coi là động lực của nền kinh tế
thế giới, vì vậy, bất cứ dấu hiệu nào về sự suy thoái của nền kinh tế
Mỹ đều gây ra những lo ngại về “hiệu ứng tràn” (spillover) đối với
các nền kinh tế khác trên thế giới. Trong khi quá trình hội nhập kinh
tế quốc tế ngày càng diễn ra mạnh mẽ, dẫn đến sự trỗi dậy của các
nước lớn như Trung Quốc, có nhiều khả năng sẽ làm suy yếu vai trò
của nền kinh tế Mỹ với tư cách là động lực của tăng trưởng toàn cầu.
Tuy nhiên, những biến động của nền kinh tế Mỹ chắc chắn sẽ vẫn có
ảnh hưởng tới sự tăng trưởng của nền kinh tế thế giới.

Thâm hụt ngân sách thường gắn với chi tiêu quá mức và nợ
công cao, khiến cho tốc độ tăng trưởng kinh tế trong dài hạn sẽ chậm
lại. Có thể thấy, khủng hoảng tài chính ở Mỹ đã lan rộng và ảnh
hưởng tới nền kinh tế của nhiều quốc gia trên thế giới, từ các quốc
gia phát triển tới các nền kinh tế đang phát triển, dẫn đến thâm hụt
ngân sách của các quốc gia này tăng cao và nợ công leo thang. Vay
mượn trở thành một trong những giải pháp quan trọng để bù đắp cho
thâm hụt ngân sách, khiến chi phí nợ tăng lên, điều này sẽ dẫn đến
tốc độ tăng trưởng của các nền kinh tế tại nhiều quốc gia trên thế giới
bị kìm hãm khi chính phủ của các quốc gia này sẽ phải chi nhiều hơn
cho việc trả lãi thay vì đầu tư cho cải thiện sản xuất, từ đó nguồn thu
từ thuế lại tiếp tục bị giảm sút.
4.3. Hàm ý chính sách cho Việt Nam
Sau khủng hoảng tài chính toàn cầu, bội chi ngân sách của
Việt Nam từ dưới 5% GDP đã tăng lên đến 6,9% GDP vào năm
2009. Theo số liệu thống kê của Bộ Tài chính, bội chi NSNN năm


20

2015 của Việt Nam là 256.000 tỷ đồng, tương đương 5,71% GDP.
Tuy nhiên con số trên thực tế có thể còn cao hơn.
Những nguyên nhân dẫn đến mất cân bằng ngân sách ở Việt
Nam trong thời gian qua có thể bao gồm: thất thu thuế nhà nước (do
trốn thuế, tránh thuế, quản lý thuế chưa chặt chẽ và chính sách giãn
thuế, miễn giảm thuế hoặc chậm thu thuế); đầu tư công vào các phát
triển kết cấu hạ tầng và các công trình trọng điểm quốc gia không
đem lại hiệu quả cao; nhà nước huy động vốn để kích cầu trong giai
đoạn kinh tế suy giảm; chưa chú trọng vào việc cân đối giữa chi đầu
tư phát triển và chi thường xuyên; quy mô chi tiêu của chính phủ quá

lớn).
Mặc dù tỷ lệ thâm hụt ngân sách/GDP của Việt Nam từ năm
2014 đến nay đã giảm cùng với sự cải thiện cân bằng tài khóa của
chính phủ Mỹ và tình hình kinh tế Mỹ cũng như kinh tế thế giới tăng
trưởng ổn định hơn, tuy nhiên tỷ lệ thâm hụt ngân sách/GDP có thể
tăng trở lại do chi ngân sách có thể tiếp tục tăng, trong đó chủ yếu là
chi thường xuyên. Đặc biệt, trong những năm gần đây, chi thường
xuyên có xu hướng tăng và chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi do kinh
tế Việt Nam bị ảnh hưởng bởi suy thoái kinh tế thế giới dẫn đến nhu
cầu chi để đảm bảo cho an ninh xã hội có xu hướng gia tăng và do
các chương trình cải cách tiền lương của chính phủ được thực hiện
trong những năm qua.
Từ thực tế của Việt Nam và từ những bài học kinh nghiệm về
đối phó với mất cân bằng ngân sách của Mỹ cũng như một số quốc
gia trên thế giới, chính phủ Việt Nam cần có những biện pháp hữu
hiệu nhằm quản lý chi ngân sách, minh bạch hóa hệ thống thu chi


21

ngân sách để tránh mất cân bằng ngân sách và những hậu quả của nó
đối với nền kinh tế.
Thứ nhất, Việt Nam cần có những biện pháp cụ thể nhằm quản
lý việc thu thuế, hạn chế việc trốn thuế và tránh thuế của các cá nhân
và doanh nghiệp. Ở Mỹ hiện nay cũng đang đề xuất các biện pháp
nhằm cải cách hệ thống thuế thu nhập doanh nghiệp để lấp những lỗ
hổng tạo điều kiện cho việc tránh nghĩa vụ thuế của các doanh
nghiệp. Để tăng thu ngân sách từ thuế, biện pháp hữu hiệu nhất là
tăng cường quản lý thu thuế. Việc này có thể được thực hiện thông
qua công tác thanh tra, kiểm tra tài chính và nghĩa vụ thuế đối với

các cá nhân và doanh nghiệp, quản lý nợ thuế, đẩy mạnh thanh tra và
kiểm tra đối với việc hoàn thuế giá trị gia tăng.
Thứ hai, chính phủ Việt Nam cần tăng cường quản lý đối với
các khoản chi đầu tư phát triển và quản lý chặt chẽ về tài chính cũng
như giám sát tính hiệu quả của các khoản vay đầu tư phát triển.
Trong thời gian qua, bội chi ngân sách dẫn đến nhu cầu vay mượn để
bù đắp. Tuy nhiên, chính phủ Việt Nam chỉ vay để đầu tư phát triển
kết cấu hạ tầng và các công trình trọng điểm quốc gia, đồng thời, các
khoản vay chưa được quản lý chặt chẽ dẫn đến đầu tư dàn trải, kém
hiệu quả.
Thứ ba, việc cân đối giữa các khoản mục chi đầu tư và chi
thường xuyên chưa được thực hiện tốt là một trong những nguyên
nhân gây căng thẳng về ngân sách (nhất là ngân sách địa phương). Ở
Mỹ và nhiều quốc gia phát triển, ngay cả khi ngân sách thâm hụt
nghiêm trọng, các khoản chi thường xuyên cũng khó có thể cắt giảm
mà các khoản bị cắt giảm trước hết là chi ngân sách không thường


22

xuyên. Do đó, các địa phương cần tự cân đối nguồn kinh phí đầu tư
phát triển, không bổ sung bằng chi ngân sách thường xuyên, đồng
thời nâng cao hiệu quả tối ưu đối với các khoản chi đầu tư phát triển.
Thứ tư, các con số về bội chi ngân sách của Việt Nam hiện tại
chưa phản ứng đúng thực chất của thâm hụt ngân sách, do đó sẽ
khiến các nhà hoạch định chính sách gặp những khó khăn nhất định
khi đưa ra các chính sách tài khóa phù hợp với tình hình thực tế ở
nước ta. Do đó, chính phủ cần có giải pháp hữu hiệu nhằm thực hiện
công khai, minh bạch về tài chính đối với các khoản thu và chi ngân
sách.

KẾT LUẬN
Từ những năm 1970, thâm hụt ngân sách đã trở thành một vấn
đề kinh tế đáng chú ý ở Mỹ, khi ngân sách đang từ tình trạng ổn định
chuyển sang thâm hụt và mức độ thâm hụt ngày càng nghiêm trọng.
Dưới thời Tổng thống Bill Clinton, thông qua các chính sách tăng
thuế và giảm chi tiêu, ngân sách đã đạt được tình trạng thặng dư vào
năm 1998. Trong giai đoạn này, nền kinh tế Mỹ tăng trưởng với tốc
độ cao, tỷ lệ thất nghiệp thấp. Tuy nhiên, sau khi Tổng thống
G.W.Bush lên cầm quyền từ năm 2001, để đối phó với tình trạng suy
thoái kinh tế đầu thập niên 2000, ông Bush đã đưa ra các chính sách
cắt giảm thuế và tăng chi tiêu, tăng trợ cấp cho các chương trình
phúc lợi, dẫn đến ngân sách của Mỹ đã thâm hụt trở lại.
Sau khủng hoảng kinh tế - tài chính toàn cầu năm 2008, Tổng
thống Obama lên nắm chính quyền trong bối cảnh nước Mỹ phải đối


23

mặt với rất nhiều vấn đề thách thức về kinh tế và tài khóa. Nhằm
kích thích sự phục hồi của nền kinh tế sau khủng hoảng, chính quyền
của Tổng thống Barack Obama đã thực hiện hàng loạt các chương
trình kích thích kinh tế và các chương trình chi tiêu khổng lồ chính là
một nguyên nhân quan trọng dẫn đến mất cân bằng ngân sách
nghiêm trọng. Để trang trải cho các chương trình chi tiêu, gánh nặng
nợ công của chính phủ Mỹ cũng ngày càng cao. Tình trạng mất cân
bằng ngân sách nặng nề và kéo dài có thể có tác động tiêu cực tới sự
tăng trưởng và phát triển của nền kinh tế, tác động tới xã hội và các
thế hệ trong tương lai. Chính vì vậy, chính phủ của Tổng thống
Obama đã đặt ra mục tiêu tái cân bằng ngân sách và giảm nợ công

thông qua các chính sách tài khóa tăng thu ngân sách từ thuế và giảm
chi tiêu ngân sách.
Các chính sách tài khóa nhằm tái cân bằng ngân sách của
chính quyền Tổng thống Obama được thực hiện từ năm 2010 bao
gồm: sáng kiến củng cố tài khóa năm 2010; chương trình khung vì sự
thịnh vượng và trách nhiệm tài khóa năm 2011; Luật giảm thuế cho
người đóng thuế ở Mỹ năm 2012 nhằm tránh “vách đá tài khóa” và
cơ chế cắt giảm chi tiêu tự động được thực hiện vào năm 2013 theo
Luật Kiểm soát ngân sách năm 2011; các kế hoạch ngân sách 2014
và kế hoạch ngân sách 2015, v..v… Trên thực tế, các chính sách này
đã có hiệu quả nhất định trong việc giảm thâm hụt ngân sách. Tuy
nhiên, vấn đề nợ công vẫn còn tồn tại và ngày càng nghiêm trọng.
Thêm vào đó, tốc độ tăng trưởng GDP vẫn rất chậm so với các thời
kỳ trước đó là cơ sở khiến nhiều tổ chức kinh tế đưa ra dự báo thâm
hụt ngân sách sẽ tăng trở lại trong những năm tới đây. Cùng với sự